Page 528 of 642
PDF/HTML Page 561 of 675
single page version
[pudgaladravyan ] pudgaladravya [shabdatvapariNatan ] shabdarUpase pariNamit huA hai; [tasya guNa ] usakA guN [yadi anya ] yadi (tujhase) anya hai, [tasmAt ] to he agnAnI jIv ! [tvan na kinychit api bhaNita ] tujhase kuchh bhI nahIn kahA hai; [abuddha ] tU agnAnI hotA huA [kin ruShyasi ] kyon roSh karatA hai ?
[ashubha vA shubha shabda ] ashubh athavA shubh shabda [tvAn na bhaNati ] tujhase yah nahIn kahatA ki [mAm shRuNu iti ] ‘tU mujhe sun’; [sa ev cha ] aur AtmA bhI (apane sthAnase chyut hokar), [shrotraviShayam Agatan shabdam ] shrotra-indriyake viShayamen Aye hue shabdako [vinirgrahItun na eti ] grahaN karaneko ( – jAnaneko) nahIn jAtA.
[ashubhan vA shubhan rUpan ] ashubh athavA shubh rUp [tvAn na bhaNati ] tujhase yah nahIn kahatA ki [mAm pashya iti ] ‘tU mujhe dekh’; [sa ev cha ] aur AtmA bhI (apane sthAnase chhUTakar), [chakShurviShayam Agatan ] chakShu-indriyake viShayamen Aye hue [rUpam ] rUpako [vinirgrahItun na eti ] grahaN karaneko nahIn jAtA.
[ashubha vA shubha gandha ] ashubh athavA shubh gandha [tvAn na bhaNati ] tujhase yah nahIn kahatI ki [mAm jighra iti ] ‘tU mujhe sUngh’; [sa ev cha ] aur AtmA bhI [ghrANaviShayam Agatan gandham ] dhrANaindriyake viShayamen AI huI gandhako [vinirgrahItun na eti ] (apane sthAnase chyut hokar) grahaN karane nahIn jAtA.
[ashubha vA shubha rasa ] ashubh athavA shubh ras [tvAn na bhaNati ] tujhase yah nahIn kahatA ki [mAm rasay iti ] ‘tU mujhe chakh’; [sa ev cha ] aur AtmA bhI [rasanaviShayam Agatan tu rasam ] rasanA-indriyake viShayamen Aye huye rasako (apane sthAnase chyut hokar), [vinirgrahItun na eti ] grahaN karane nahIn jAtA.
Page 529 of 642
PDF/HTML Page 562 of 675
single page version
yatheh bahirartho ghaTapaTAdi, devadatto yagnadattamiv haste gRuhItvA, ‘mAn prakAshay’ iti svaprakAshane na pradIpan prayojayati, na cha pradIpopyayakAntopalakRuShTAyasUchIvat svasthAnAtprachyutya
[ashubha vA shubha sparsha ] ashubh athavA shubh sparsha [tvAn na bhaNati ] tujhase yah nahIn kahatA ki [mAm sparsha iti ] ‘tU mujhe sparsha kar’; [sa ev cha ] aur AtmA bhI, [kAyaviShayam Agatan sparsham ] kAyake (-sparshendriyake) viShayamen Aye hue sparshako (apane sthAnase chyut hokar), [vinirgrahItun na eti ] grahaN karane nahIn jAtA.
[ashubha vA shubha guNa ] ashubh athavA shubh guN [tvAn na bhaNati ] tujhase yah nahIn kahatA ki [mAm budhyasva iti ] ‘tU mujhe jAn’; [sa ev cha ] aur AtmA bhI (apane sthAnase chyut hokar), [buddhiviShayam Agatan tu guNam ] buddhike viShayamen Aye hue guNako [vinirgrahItun na eti ] grahaN karane nahIn jAtA.
[ashubhan vA shubhan dravyan ] ashubh athavA shubh dravya [tvAn na bhaNati ] tujhase yah nahIn kahatA ki [mAm budhyasva iti ] ‘tU mujhe jAn’; [sa ev cha ] aur AtmA bhI (apane sthAnase chyut hokar), [buddhiviShayam Agatan dravyam ] buddhike viShayamen Aye hue dravyako [vinirgrahItun na eti ] grahaN karane nahIn jAtA.
[etat tu gnAtvA ] aisA jAnakar bhI [mUDha ] mUDh jIv [upashaman na ev gachchhati ] upashamako prApta nahIn hotA; [cha ] aur [shivAm buddhin aprApta cha svayam ] shiv buddhiko (kalyANakArI buddhiko, samyaggnAnako) na prApta huA svayam [parasya vinirgrahamanA ] parako grahaN karanekA man karatA hai.
TIkA : — pratham dRuShTAnta kahate hain : is jagatamen bAhyapadArtha – ghaTapaTAdi – , jaise devadatta nAmak puruSh yagnadatta nAmak puruShako hAth pakaDakar kisI kAryamen lagAtA hai isIprakAr,
Page 530 of 642
PDF/HTML Page 563 of 675
single page version
tan prakAshayitumAyAti; kintu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumashakyatvAt paramutpAdayitumashaktatvAchcha yathA tadasannidhAne tathA tatsannidhAnepi svarUpeNaiv prakAshate . svarUpeNaiv prakAshamAnasya chAsya vastusvabhAvAdev vichitrAn pariNatimAsAdayan kamanIyokamanIyo vA ghaTapaTAdirna manAgapi vikriyAyai kalpyate . tathA bahirarthA shabdo, rUpan, gandho, rasa, sparsho, guNadravye cha, devadatto yagnadattamiv haste gRuhItvA, ‘mAn shRuNu, mAn pashya, mAn jighra, mAn rasay, mAn spRush, mAn budhyasva’ iti svagnAne nAtmAnan prayojayanti, na chAtmApyayakAntopalakRuShTAyasUchIvat svasthAnAtprachyutya tAn gnAtumAyAti; kintu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumashakyatvAt paramutpAdayitumashakta tvAchcha yathA tadasannidhAne tathA tatsannidhAnepi svarUpeNaiv jAnIte . svarUpeNaiv jAnatashchAsya vastusvabhAvAdev vichitrAn pariNatimAsAdayanta kamanIyA akamanIyA vA shabdAdayo bahirarthA na manAgapi vikriyAyai dIpakako svaprakAshanamen (arthAt bAhyapadArthako prakAshit karaneke kAryamen) nahIn lagAtA ki ‘tU mujhe prakAshit kar’, aur dIpak bhI lohachumbak – pAShANase khInchI gaI lohekI suIkI bhAnti apane sthAnase chyut hokar use ( – bAhyapadArthako) prakAshit karane nahIn jAtA; parantu, vastusvabhAv dUsarese utpanna nahIn kiyA jA sakatA, isaliye tathA vastusvabhAv parako utpanna nahIn kar sakatA isaliye, dIpak jaise bAhyapadArthakI asamIpatAmen apane svarUpase hI prakAshatA hai. usIprakAr bAhyapadArthakI samIpatAmen bhI apane svarUpase hI prakAshatA hai (isaprakAr) apane svarUpase hI prakAshatA hai aise dIpakako, vastusvabhAvase hI vichitra pariNatiko prApta hotA huA manohar yA amanohar ghaTapaTAdi bAhyapadArtha kinchitmAtra bhI vikriyA utpanna nahIn karatA.
isIprakAr dArShTAnta kahate hain : bAhya padArtha — shabda, rUp, gandh, ras, sparsha tathA guN aur dravya — , jaise devadatta yagnadattako hAth pakaDakar kisI kAryamen lagAtA hai usIprakAr, AtmAko svagnAnamen (bAhyapadArthonke jAnaneke kAryamen) nahIn lagAte ki ‘tU mujhe sun, tU mujhe dekh, tU mujhe sUngh, tU mujhe chakh, tU mujhe sparsha kar, tU mujhe jAn,’ aur AtmA bhI lohachumbak-pAShANase khInchI gaI lohekI suIkI bhAnti apane sthAnase chyut hokar unhen ( – bAhyapadArthonko) jAnaneko nahIn jAtA; parantu vastusvabhAv parake dvArA utpanna nahIn kiyA jA sakatA, isaliye tathA vastusvabhAv parako utpanna nahIn kar sakatA isaliye, AtmA jaise bAhya padArthonkI asamIpatAmen (apane svarUpase hI jAnatA hai) usIprakAr bAhyapadArthonkI samIpatAmen bhI apane svarUpase hI jAnatA hai. (isaprakAr) apane svarUpase hI jAnate hue us (AtmA) ko, vastusvabhAvase hI vichitra pariNatiko prApta manohar athavA amanohar shabdAdi bAhyapadArtha kinchitmAtra bhI vikriyA utpanna nahIn karate.
Page 531 of 642
PDF/HTML Page 564 of 675
single page version
kalpyeran . evamAtmA pradIpavat paran prati udAsIno nityameveti vastusthiti, tathApi yadrAgadveShau tadagnAnam .
yAyAtkAmapi vikriyAn tat ito dIpa prakAshyAdiv .
rAgadveShamayIbhavanti sahajAn munchantyudAsInatAm ..222..
isaprakAr AtmA dIpakakI bhAnti parake prati sadA udAsIn (arthAt sambandharahit; taTastha) hai — aisI vastusthiti hai, tathApi jo rAg-dveSh hotA hai so agnAn hai.
bhAvArtha : — shabdAdik jaD pudgaladravyake guN hain. ve AtmAse kahIn yah nahIn kahate, ki ‘tU hamen grahaN kar (arthAt tU hamen jAn)’; aur AtmA bhI apane sthAnase chyut hokar unhen grahaN karaneke liye ( – jAnaneke liye) unakI or nahIn jAtA. jaise shabdAdik samIp na hon tab AtmA apane svarUpase hI jAnatA hai, isaprakAr shabdAdik samIp hon tab bhI AtmA apane svarUpase hI jAnatA hai. isaprakAr apane svarUpase hI jAnanevAle aise AtmAko apane apane svabhAvase hI pariNamit hote hue shabdAdik kinchitmAtra bhI vikAr nahIn karate, jaise ki apane svarUpase hI prakAshit honevAle dIpakako ghaTapaTAdi padArtha vikAr nahIn karate. aisA vastusvabhAv hai, tathApi jIv shabdako sunakar, rUpako dekhakar, gandhako sUnghakar, rasakA svAd lekar, sparshako chhUkar, guN- dravyako jAnakar, unhen achchhA burA mAnakar rAg-dveSh karatA hai, vah agnAn hI hai..373 se 382..
shlokArtha : — [pUrNa-ek-achyut-shuddha-bodh-mahimA ayan bodho ] pUrNa, ek, achyut aur ( – nirvikAr) gnAn jisakI mahimA hai aisA yah gnAyak AtmA [tata ita bodhyAt ] un (asamIpavartI) yA in (samIpavartI) gney padArthonse [kAm api vikriyAn na yAyAt ] kinchit mAtra bhI vikriyAko prApta nahIn hotA, [dIpa prakAshyAt iv ] jaise dIpak prakAshya ( – prakAshit hone yogya ghaTapaTAdi) padArthonse vikriyAko prApta nahIn hotA. tab phi ra [tad-vastusthiti-bodh-vandhya- dhiShaNA ete agnAnina ] jinakI buddhi aisI vastusthitike gnAnase rahit hai, aise yah agnAnI jIv [kim sahajAm udAsInatAm munchanti, rAgadveShamayIbhavanti ] apanI sahaj udAsInatAko kyon chhoDate hain tathA rAgadveShamay kyon hote hain ? (isaprakAr AchAryadevane soch kiyA hai.)
Page 532 of 642
PDF/HTML Page 565 of 675
single page version
pUrvAgAmisamastakarmavikalA bhinnAstadAtvodayAt .
vindanti svarasAbhiShikta bhuvanAn gnAnasya sanchetanAm ..223..
bhAvArtha : — jaise dIpakakA svabhAv ghaTapaTAdiko prakAshit karanekA hai, usIprakAr gnAnakA svabhAv gneyako jAnanekA hI hai. aisA vastusvabhAv hai. gneyako jAnanemAtrase gnAnamen vikAr nahIn hotA. gneyonko jAnakar, unhen achchhA-burA mAnakar, AtmA rAgIdveShI – vikArI hotA hai jo ki agnAn hai. isaliye AchAryadevane soch kiyA hai ki — ‘vastukA svabhAv to aisA hai, phi ra bhI yah AtmA agnAnI hokar rAgadveSharUp kyon pariNamit hotA hai ? apanI svAbhAvik udAsIn-avasthArUp kyon nahIn rahatA ?’ is prakAr AchAryadevane jo soch kiyA hai so uchit hI hai, kyonki jab tak shubh rAg hai tab tak prANiyonko agnAnase dukhI dekhakar karuNA utpanna hotI hai aur usase soch bhI hotA hai.222.
shlokArtha : — [rAg-dveSh-vibhAv-mukta-mahasa ] jinakA tej rAgadveSharUpI vibhAvase rahit hai, [nityan svabhAv-spRusha ] jo sadA (apane chaitanyachamatkAramAtra) svabhAvako sparsha karanevAle hain, [pUrva-AgAmi-samasta-karma-vikalA ] jo bhUtakAlake tathA bhaviShyakAlake samasta karmonse rahit hain aur [tadAtva-udayAt bhinnA ] jo vartamAn kAlake karmodayase bhinna hain, [dUr-ArUDh-charitra- vaibhav-balAt gnAnasya sanychetanAm vindanti ] ve ( – aise gnAnI – ) ati prabal chAritrake vaibhavake balase gnAnakI sanchetanAkA anubhav karate hain – [chanchat-chid-archirmayIn ] jo gnAnachetanA-chamakatI huI chaitanyajyotimay hai aur [sva-ras-abhiShikta-bhuvanAm ] jisane apane (gnAnarUpI) rasase samasta lokako sInchA hai.
bhAvArtha : — jinakA rAg-dveSh dUr ho gayA, apane chaitanyasvabhAvako jinhonne angIkAr kiyA aur atIt, anAgat tathA vartamAn karmakA mamatva dUr ho gayA hai aise gnAnI sarva paradravyonse alag hokar chAritra angIkAr karate hain. us chAritrake balase, karmachetanA aur karmaphalachetanAse bhinna jo apanI chaitanyakI pariNamanasvarUp gnAnachetanA hai usakA anubhav karate hain.
yahAn yah tAtparya samajhanA chAhie ki : – jIv pahale to karmachetanA aur karmaphalachetanAse bhinna apanI gnAnachetanAkA svarUp Agam-pramAN, anumAn-pramAN aur svasamvedanapramANase jAnatA hai aur usakA shraddhAn (pratIti) dRuDh karatA hai; yah to avirat, deshavirat, aur pramatta avasthAmen
Page 533 of 642
PDF/HTML Page 566 of 675
single page version
bhI hotA hai. aur jab apramatta avasthA hotI hai tab jIv apane svarUpakA hI dhyAn karatA hai; us samay, usane jis gnAnachetanAkA pratham shraddhAn kiyA thA usamen vah lIn hotA hai aur shreNi chaDhakar, kevalagnAn utpanna karake, sAkShAt 1gnAnachetanArUp ho jAtA hai..223..
jo atIt karmake prati mamatvako chhoD de vah AtmA pratikramaN hai, jo anAgatakarma na karanekI pratignA kare (arthAt jin bhAvonse AgAmI karma bandhe un bhAvonkA mamatva chhoDe) vah AtmA pratyAkhyAn hai aur jo udayamen Aye hue vartamAn karmakA mamatva chhoDe vah AtmA AlochanA hai; sadA aise pratikramaN, pratyAkhyAn aur AlochanApUrvak pravartamAn AtmA chAritra hai. — aise chAritrakA vidhAn in gAthAon dvArA karate hain : —
pariNaman gnAnake svAmitvabhAvase hotA hai, karmake aur karmaphalake svAmitvabhAvase nahIn hotA.
Page 534 of 642
PDF/HTML Page 567 of 675
single page version
gAthArtha : — [pUrvakRutan ] pUrvakRut [yat ] jo [anekavistaravisheSham ] anek prakArake vistAravAlA [shubhAshubham karma ] (gnAnAvaraNIy Adi) shubhAshubh karma hai; [tasmAt ] usase [ya ] jo AtmA [AtmAnan tu ] apaneko [nivartayati ] dUr rakhatA hai [sa ] vah AtmA [pratikramaNam ] pratikramaN karatA hai.
[bhaviShyat ] bhaviShyakAlakA [yat ] jo [shubham ashubhan karma ] shubh-ashubh karma [yasmin bhAve cha ] jis bhAvamen [badhyate ] bandhatA hai. [tasmAt ] us bhAvase [ya ] jo AtmA [nivartate ] nivRutta hotA hai, [sa chetayitA ] vah AtmA [pratyAkhyAnan bhavati ] pratyAkhyAn hai.
[samprati cha ] vartamAn kAlamen [udIrNan ] udayAgat [yat ] jo [anekavistaravisheSham ] anek prakArake vistAravAlA [shubham ashubham ] shubh aur ashubh karma hai [tan doShan ] us doShako [ya ] jo AtmA [chetayate ] chetatA hai — anubhav karatA hai — gnAtAbhAvase jAn letA hai (arthAt usake svAmitva — kartRutvako chhoD detA hai), [sa chetayitA ] vah AtmA [khalu ] vAstavamen [Alochanan ] AlochanA hai.
Page 535 of 642
PDF/HTML Page 568 of 675
single page version
ya khalu pudgalakarmavipAkabhavebhyo bhAvebhyashchetayitAtmAnan nivartayati, sa tatkAraNabhUtan pUrvan karma pratikrAman svayamev pratikramaNan bhavati . sa ev tatkAryabhUtamuttaran karma pratyAchakShANa pratyAkhyAnan bhavati . sa ev vartamAnan karmavipAkamAtmanotyantabhedenopalabhamAna AlochanA bhavati . evamayan nityan pratikrAman, nityan pratyAchakShANo, nityamAlochayanshcha, pUrvakarmakAryebhya uttarakarmakAraNebhyo bhAvebhyotyantan nivRutta, vartamAnan karmavipAkamAtmanotyantabhedenopalabhamAna, svasminnev khalu gnAnasvabhAve nirantaracharaNAchchAritran bhavati . chAritran tu bhavan svasya gnAnamAtrasya chetanAt svayamev gnAnachetanA bhavatIti bhAva . cha ] sadA pratikramaN karatA hai aur [nityam Alochayati ] sadA AlochanA karatA hai, [sa chetayitA ] vah AtmA [khalu ] vAstavamen [charitran bhavati ] chAritra hai.
TIkA : — jo AtmA pudgalakarmake vipAk (uday) se huye bhAvonse apaneko chhuDAtA hai ( – dUr rakhatA hai), vah AtmA un bhAvonke kAraNabhUt pUrvakarmonko (bhUtakAlake karmonko) pratikramatA huA svayam hI pratikramaN hai; vahI AtmA, un bhAvonke kAryabhUt uttarakarmonko (bhaviShyakAlake karmonko) pratyAkhyAnarUp karatA huA pratyAkhyAn hai; vahI AtmA, vartamAn karmavipAkako apanese ( – AtmAse) atyanta bhedapUrvak anubhav karatA huA, AlochanA hai. isaprakAr vah AtmA sadA pratikramaN karatA huA, sadA pratyAkhyAn karatA huA aur sadA AlochanA karatA huA, pUrvakarmonke kAryarUp aur uttarakarmonke kAraNarUp bhAvonse atyanta nivRutta hotA huA, vartamAn karmavipAkako apanese (AtmAse) atyanta bhedapUrvak anubhav karatA huA, apanemen hI — gnAnasvabhAvamen hI — nirantar charanese (-AcharaN karanese) chAritra hai (arthAt svayam hI chAritrasvarUp hai). aur chAritrasvarUp hotA huA apaneko – gnAnamAtrako – chetatA (anubhav karatA) hai, isaliye (vah AtmA) svayam hI gnAnachetanA hai, aisA Ashay hai.
bhAvArtha : — chAritramen pratikramaN, pratyAkhyAn aur AlochanAkA vidhAn hai. usamen, pahale lage hue doShonse AtmAko nivRutta karanA so pratikramaN hai, bhaviShyamen doSh lagAnekA tyAg karanA so pratyAkhyAn hai aur vartamAn doShase AtmAko pRuthak karanA so AlochanA hai. yahAn nishchayachAritrako pradhAn karake kathan hai; isaliye nishchayase vichAr karane par, jo AtmA trikAlake karmonse apaneko bhinna jAnatA hai, shraddhA karatA hai aur anubhav karatA hai, vah AtmA svayam hI pratikramaN hai, svayam hI pratyAkhyAn hai aur svayam hI AlochanA hai. isaprakAr pratikramaNasvarUp, pratyAkhyAnasvarUp aur AlochanAsvarUp AtmAkA nirantar anubhavan hI nishchayachAritra hai. jo yah nishchayachAritra hai, vahI gnAnachetanA (arthAt gnAnakA anubhavan) hai. usI
Page 536 of 642
PDF/HTML Page 569 of 675
single page version
prakAshate gnAnamatIv shuddham .
bodhasya shuddhin niruNaddhi bandha ..224..
hotA hai..383 se 386..
ab, AgekI gAthAonkA sUchak kAvya kahate hain; jisamen gnAnachetanA aur agnAnachetanA (arthAt karmachetanA aur karmaphalachetanA) kA phal pragaT karate hain —
shlokArtha : — [nityan gnAnasya sanchetanayA ev gnAnam atIv shuddham prakAshate ] nirantar gnAnakI sanchetanAse hI gnAn atyanta shuddha prakAshit hotA hai; [tu ] aur [agnAnasanchetanayA ] agnAnakI sanchetanAse [bandha dhAvan ] bandh dauDatA huA [bodhasya shuddhin niruNaddhi ] gnAnakI shuddhatAko rokatA hai, arthAt gnAnakI shuddhatA nahIn hone detA.
bhAvArtha : — kisI (vastu) ke prati ekAgra hokar usIkA anubhavarUp svAd liyA karanA vah usakA sanchetan kahalAtA hai. gnAnake prati hI ekAgra upayukta hokar us or hI dhyAn rakhanA vah gnAnakA sanchetan arthAt gnAnachetanA hai. usase gnAn atyanta shuddha hokar prakAshit hotA hai arthAt kevalagnAn utpanna hotA hai. kevalagnAn utpanna hone par sampUrNa gnAnachetanA kahalAtI hai.
agnAnarUp (arthAt karmarUp aur karmaphalarUp) upayogako karanA, usIkI or ( – karma aur karmaphalakI or hI – ) ekAgra hokar usIkA anubhav karanA, vah agnAnachetanA hai. usase karmakA bandha hotA hai, jo bandha gnAnakI shuddhatAko rokatA hai..224..
Page 537 of 642
PDF/HTML Page 570 of 675
single page version
gAthArtha : — [karmamphalam vedayamAna ] karmake phalakA vedan karatA huA [ya tu ] jo AtmA [karmaphalam ] karmaphalako [AtmAnan karoti ] nijarUp karatA ( – mAnatA) hai, [sa ] vah [puna api ] phi rase bhI [aShTavidham tat ] ATh prakArake karmako — [dukhasya bIjan ] dukhake bIjako — [badhnAti ] bAndhatA hai.
[karmaphalan vedayamAna ] karmake phalakA vedan karatA huA [ya tu ] jo AtmA [karmaphalam mayA kRutan jAnAti ] yah jAnatA (mAnatA) hai ki ‘karmaphal mainne kiyA hai,’ [sa ] vah [puna api ] phi rase bhI [aShTavidham tat ] ATh prakArake karmako — [dukhasya bIjan ] dukhake bIjako — [badhnAti ] bAndhatA hai.
[karmaphalan vedayamAna ] karmaphalako vedan karatA huA [ya chetayitA ] jo AtmA [sukhita dukhita cha ] sukhI aur dukhI [bhavati ] hotA hai, [sa ] vah [puna api ] phi rase bhI [aShTavidham tat ] ATh prakArake karmako — [dukhasya bIjan ] dukhake bIjako — [badhnAti ] bAndhatA hai.
Page 538 of 642
PDF/HTML Page 571 of 675
single page version
gnAnAdanyatredamahamiti chetanam agnAnachetanA . sA dvidhA — karmachetanA karmaphalachetanA cha . tatra gnAnAdanyatredamahan karomIti chetanan karmachetanA; gnAnAdanyatredan vedayehamiti chetanan karmaphalachetanA . sA tu samastApi sansArabIjan; sansArabIjasyAShTavidhakarmaNo bIjatvAt . tato mokShArthinA puruSheNAgnAnachetanApralayAy sakalakarmasannyAsabhAvanAn sakalakarmaphalasannyAsabhAvanAn cha nATayitvA svabhAvabhUtA bhagavatI gnAnachetanaivaikA nityamev nATayitavyA .
TIkA : — gnAnase anyamen (-gnAnake sivA anya bhAvommen) aisA chetanA (-anubhav karanA) ki ‘yah main hUn,’ so agnAnachetanA hai. vah do prakArakI hai — karmachetanA aur karmaphalachetanA. usamen, gnAnase anyamen (arthAt gnAnake sivA anya bhAvommen) aisA chetanA ki ‘isako main karatA hUn’, vah karmachetanA hai; aur gnAnase anyamen aisA chetanA ki ‘ise main bhogatA hUn’, vah karmaphalachetanA hai. (isaprakAr agnAnachetanA do prakArase hai.) vah samasta agnAnachetanA sansArakA bIj hai; kyonki sansArake bIj jo ATh prakArake (gnAnAvaraNAdi) karma, unakA bIj vah agnAnachetanA hai (arthAt usase karmokA bandha hotA hai). isaliye mokShArthI puruShako agnAnachetanAkA pralay karaneke liye sakal karmoke sannyAs ( – tyAg)kI bhAvanAko tathA sakal karmaphalake sannyAsakI bhAvanAko nachAkar, svabhAvabhUt aisI bhagavatI gnAnachetanAko hI ekako sadaiv nachAnA chAhie..387 se 389..
shlokArtha : — [trikAlaviShayan ] trikAlake (arthAt atIt, vartamAn aur anAgat kAl sambandhI) [sarva karma ] samasta karmako [kRut-kArit-anumananai ] kRut-kArit-anumodanAse aur — [mana-vachan-kAyai ] man-vachan-kAyase [parihRutya ] tyAg karake [paraman naiShkarmyam avalambe ] main param naiShkarmyakA ( – utkRuShTa niShkarma avasthAkA) avalamban karatA hUn. (isaprakAr, samasta karmonkA tyAg karanevAlA gnAnI pratignA karatA hai.)..225..
Page 539 of 642
PDF/HTML Page 572 of 675
single page version
yadahamakArShan, yadachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 1 . yadahamakArShan, yadachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 2 . yadahamakArShan, yadachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 3 . yadahamakArShan, yadachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 4 . yadahamakArShan, yadachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 5 . yadahamakArShan, yadachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 6 . yadahamakArShan, yadachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 7 . yadahamakArShan, yadachIkaran, manasA cha vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 8 . yadahamakArShan, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 9 . yadahamachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha vAchA cha
jo mainne (atItakAlamen karma) kiyA, karAyA aur dUsare karate huekA anumodan kiyA, manase, vachanase, tathA kAyase, yah merA duShkRut mithyA ho. (karma karanA, karAnA aur anya karanevAlekA anumodan karanA vah sansArakA bIj hai, yah jAnakar us duShkRutake prati heyabuddhi AI tab jIvane usake pratikA mamatva chhoDA, yahI usakA mithyA karanA hai).1.
jo mainne (atIt kAlamen karma) kiyA, karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA, manase tathA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.2. jo mainne (pUrvamen) kiyA, karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA, manase tathA kAyase, vah merA duShkRut mithyA ho.3. jo mainne (pUrvamen) kiyA, karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA, vachanase tathA kAyase, vah merA duShkRut mithyA ho.4.
jo mainne (atIt kAlamen) kiyA, karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA, manase, vah merA duShkRut mithyA ho.5. jo mainne (pUrvamen) kiyA, karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA, vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.6. jo mainne (pUrvamen) kiyA, karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA, kAyase, vah merA duShkRut mithyA ho.7.
jo mainne (pUrvamen) kiyA aur karAyA manase, vachanase tathA kAyase, vah merA duShkRut mithyA ho.8. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur anya karate huekA anumodan kiyA manase, vachanase aur kAyase, vah merA duShkRut mithyA ho.9. jo mainne (pUrvamen) karAyA aur anya karate huekA anumodan
Page 540 of 642
PDF/HTML Page 573 of 675
single page version
kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 10 . yadahamakArShan, yadachIkaran, manasA cha vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 11 . yadahamakArShan, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 12 . yadahamachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 13 . yadahamakArShan, yadachIkaran, manasA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 14 . yadahamakArShan, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 15 . yadahamachIkaran yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan manasA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 16 . yadahamakArShan, yadachIkaran, vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 17 . yadahamakArShan, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 18 . yadahamachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 19 . yadahamakArShan, yadachIkaran, manasA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 20 . yadahamakArShan, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 21 . yadahamachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, manasA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 22 . kiyA manase vachanase tathA kAyase, vah merA duShkRut mithyA ho.10.
jo mainne (atIt kAlamen) kiyA aur karAyA manase tathA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.11. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur anya karate huekA anumodan kiyA manase tathA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.12. jo mainne (pUrvamen) karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA manase tathA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.13. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur karAyA manase tathA kAyase, vah merA duShkRut mithyA ho.14. jo mainne (pUrvamen) kiyA tathA anya karate huekA anumodan kiyA manase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.15. jo mainne (pUrvamen) karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA manase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.16. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur karAyA vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.17. jo mainne (pUrvamen) kiyA tathA anya karate huekA anumodan kiyA vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.18. jo mainne (pUrvamen) karAyA tathA anya karate huekA anumodan kiyA vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.19.
jo mainne (atIt kAlamen) kiyA aur karAyA, manase, vah merA duShkRut mithyA ho.20. jo mainne (pUrvammen) kiyA aur karAyA tathA anya karate huekA anumodan kiyA manase, vah merA duShkRut mithyA ho.21. jo mainne (pUrvamen) karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA
Page 541 of 642
PDF/HTML Page 574 of 675
single page version
yadahamakArShan, yadachIkaran, vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 23 . yadahamakArShan, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 24 . yadaham- chIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 25 . yadahamakArShan, yadachIkaran, kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 26 . yadahamakArShan, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 27 . yadahamachIkaran, yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan, kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 28 . yadahamakArShan manasA cha vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 29 . yadahamachIkaran manasA cha vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 30 . yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan manasA cha vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 31 . yadahamakArShan manasA cha vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 32 . yadahamachIkaran manasA cha vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 33 . yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan manasA cha vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 34 . yadahamakArShan manasA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 35 . manase, vah merA duShkRut mithyA ho.22. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur karAyA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.23. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur anya karate huekA anumodan kiyA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.24. jo mainne (pUrvamen) karAyA tathA anya karate huekA anumodan kiyA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.25. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur karAyA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.26. jo mainne (pUrvamen) kiyA aur anya karate huekA anumodan kiyA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.27. jo mainne (pUrvamen) karAyA aur anya karate huekA anumodan kiyA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.28.
jo mainne (atIt kAlamen) kiyA manase, vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.29. jo mainne (pUrvamen) karAyA manase, vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.30. jo mainne anya karate huekA anumodan kiyA manase, vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.31.
jo mainne (atIt kAlamen) kiyA manase tathA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.32. jo mainne (pUrvamen) karAyA manase tathA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.33. jo mainne (pUrvamen) anya karate huekA anumodan kiyA manase tathA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.34. jo mainne (pUrvamen) kiyA manase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.35.
Page 542 of 642
PDF/HTML Page 575 of 675
single page version
yadahamachIkaran manasA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 36 . yatkurvanta- mapyanyan samanvagnAsiShan manasA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 37 . yadahamakArShan vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 38 . yadahamachIkaran vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 39 . yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan vAchA cha kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 40 . yadahamakArShan manasA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 41 . yadahamachIkaran manasA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 42 . yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan manasA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 43 . yadahamakArShan vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 44 . yadahamachIkaran vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 45 . yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan vAchA cha, tanmithyA me duShkRutamiti 46 . yadahamakArShan kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 47 . yadahamachIkaran kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 48 . yatkurvantamapyanyan samanvagnAsiShan kAyen cha, tanmithyA me duShkRutamiti 49 . jo mainne (pUrvamen) karAyA manase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.36. jo mainne (pUrvamen) anya karate huekA anumodan kiyA manase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.37. jo mainne (pUrvamen) kiyA vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.38. jo mainne (pUrvamen) karAyA vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.39. jo mainne (pUrvamen) anya karate huekA anumodan kiyA vachanase tathA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.40.
jo mainne (atIt kAlamen) kiyA manase, vah merA duShkRut mithyA ho.41. jo mainne (pUrvamen) karAyA manase, vah merA duShkRut mithyA ho.42. jo mainne (pUrvamen) anya karate huekA anumodan kiyA manase, vah merA duShkRut mithyA ho.43. jo mainne (pUrvamen) kiyA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.44. jo mainne (pUrvamen) karAyA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.45. jo mainne (pUrvamen) anya karate huekA anumodan kiyA vachanase, vah merA duShkRut mithyA ho.46. jo mainne (pUrvamen) kiyA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.47. jo mainne (pUrvamen) karAyA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.48. jo mainne (pUrvamen) anya karate huekA anumodan kiyA kAyAse, vah merA duShkRut mithyA ho.49.
Page 543 of 642
PDF/HTML Page 576 of 675
single page version
par man, vachan, kAy – ye tIn lagAye hain. isaprakAr bane hue is ek bhangako1 ‘33’ kI samasyAse – sangnAse – pahichAnA jA sakatA hai. 2 se 4 takake bhangommen kRut, kArit, anumodanAke tInon lekar un par man, vachan, kAyamense do do lagAe hai. isaprakAr bane hue in tInon bhangonko2 ‘32’ kI sangnAse pahichAnA jA sakatA hai. 5 se 7 takake bhangommen kRut, kArit, anumodanAke tInon lekar un par man, vachan, kAyamense ek ek lagAyA hai. in tInon bhangonko ‘31’ kI sangnAse pahichAnA jA sakatA hai. 8 se 10 takake bhangommen kRut, kArit, anumodanAmense do-do lekar un par man, vachan, kAy tInon lagAe hain. in tInon bhangonko ‘23’ kI sangnAvAle bhangonke rUpamen pahichAnA jA sakatA hai. 11 se 19 takake bhangommen kRut, kArit, anumodanAmense do-do lekar un par man, vachan, kAyamense do do lagAye hain. in nau bhangonko ‘22’ kI sangnAvAle pahichAnA jA sakatA hai. 20 se 28 takake bhangommen kRut, kArit, anumodanAmense do-do lekar un par man, vachan, kAyamense ek ek lagAyA hai. in nau bhangonko ‘21’ kI sangnAvAle bhangonke rUpamen pahichAnA jA sakatA hai. 29 se 31 takake bhangommen kRut, kArit, anumodanAmense ek ek lekar un par man, vachan, kAy tInon lagAye hain. in tInnon bhangonko ‘13’ kI sangnAse pahichAnA jA sakatA hai. 32 se 40 takake bhangommen kRut, kArit, anumodanAmense ek-ek lekar un par man, vachan, kAyamense do do lagAye hain. in nau bhangonko ‘12’ kI sangnAse pahichAnA jA sakatA hai. 41 se 49 takake bhangonke kRut, kArit, anumodanAmense ek ek lekar un par man, vachan, kAyamense ek ek lagAyA hai. in nau bhangonko ‘11’ kI sangnAse pahichAnA jA sakatA hai. isaprakAr sab milAkar 49 bhang huye.)
shlokArtha : — [yad aham mohAt akArSham ] mainne jo mohase athavA agnAnase (bhUtakAlamen) karma kiye hain, [tat samastam api karma pratikramya ] un samasta karmonkA pratikramaN 1kRut, kArit, anumodanA – yah tInon liye gaye hain so unhen batAneke liye pahale ‘3’ kA ank rakhanA
2kRut, kArit, anumodanA tInon liye hain, yah batAneke liye pahale ‘3’ kA ank rakhanA chAhie; aur phi ra man, vachan, kAyamense do liye hain yah batAneke liye ‘3’ ke pAs ‘2’ kA ank rakhanA chAhie.
Page 544 of 642
PDF/HTML Page 577 of 675
single page version
na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha vAchA cha kAyen cheti 1 . na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha vAchA cheti 2 . na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha kAyen cheti 3 . na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, vAchA cha kAyen cheti 4 . na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cheti 5 . na karomi, karake [niShkarmaNi chaitanya-Atmani Atmani AtmanA nityam varte ] main niShkarma (arthAt samasta karmosen rahit) chaitanyasvarUp AtmAmen AtmAse hI ( – nijase hI – ) nirantar varta rahA hUn (isaprakAr gnAnI anubhav karatA hai).
bhAvArtha : — bhUt kAlamen kiye gaye karmako 49 bhangapUrvak mithyA karanevAlA pratikramaN karake gnAnI gnAnasvarUp AtmAmen lIn hokar nirantar chaitanyasvarUp AtmAkA anubhav kare, isakI yah vidhi hai. ‘mithyA’ kahanekA prayojan isaprakAr hai : — jaise, kisIne pahale dhan kamAkar gharamen rakh chhoDA thA; aur phi ra jab usake prati mamatva chhoD diyA tab use bhoganekA abhiprAy nahIn rahA; us samay, bhUt kAlamen jo dhan kamAyA thA vah nahIn kamAneke samAn hI hai; isIprakAr, jIvane pahale karma bandha kiyA thA; phi ra jab use ahitarUp jAnakar usake prati mamatva chhoD diyA aur usake phalamen lIn na huA, tab bhUtakAlamen jo karma bAndhA thA vah nahIn bAndhaneke samAn mithyA hI hai.226.
anumodan karatA hUn, manase, vachanase tathA kAyase.1.
main (vartamAnamen karma) na to karatA hUn, na karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase tathA vachanase.2. main (vartamAnamen) na to karatA hUn, na karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase, tathA kAyase.3. main na to karatA hUn, na karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, vachanase tathA kAyase.4.
Page 545 of 642
PDF/HTML Page 578 of 675
single page version
na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, vAchA cheti 6 . na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, kAyen cheti 7 . na karomi, na kArayAmi, manasA cha vAchA cha kAyen cheti 8 . na karomi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha vAchA cha kAyen cheti 9 . na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha vAchA cha kAyen cheti 10 . na karomi, na kArayAmi, manasA cha vAchA cheti 11 . na karomi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha vAchA cheti 12 . na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha vAchA cheti 13 . na karomi, na kArayAmi, manasA cha kAyen cheti 14 . na karomi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha kAyen cheti 15 . na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cha kAyen cheti 16 . na karomi, na kArayAmi, vAchA cha kAyen cheti 17 . na karomi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, vAchA cha kAyen cheti 18 . na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, vAchA cha kAyen cheti 19 . na karomi, na kArayAmi, manasA cheti 20 . na karomi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, na to karatA hUn, na karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, vachanase.6. main na to karatA hUn, na karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, kAyAse.7.
na main karatA hUn, na karAtA hUn, manase, vachanase tathA kAyAse.8. na to main karatA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase, vachanase tathA kAyAse.9. na main karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase, vachanase tathA kAyAse.10.
na main karatA hUn, na karAtA hUn, manase tathA vachanase.11. na main karatA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase tathA vachanase.12. na to main karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase tathA vachanase.13. na main karatA hUn, na karAtA hUn, manase tathA kAyAse.14. na main karatA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase tathA kAyAse.15. na main karatA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase tathA kAyAse.16. na main karatA hUn, na karAtA hUn, vachanase tathA kAyAse.17. na main karatA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, vachanase tathA kAyAse.18. na main karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, vachanase tathA kAyAse.19.
Page 546 of 642
PDF/HTML Page 579 of 675
single page version
manasA cheti 21 . na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, manasA cheti 22 . na karomi, na kArayAmi, vAchA cheti 23 . na karomi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, vAchA cheti 24 . na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, vAchA cheti 25 . na karomi, na kArayAmi, kAyen cheti 26 . na karomi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, kAyen cheti 27 . na kArayAmi, na kurvantamapyanyan samanujAnAmi, kAyen cheti 28 . na karomi manasA cha vAchA cha kAyen cheti 29 . na kArayAmi manasA cha vAchA cha kAyen cheti 30 . na kurvantamapyanyan samanujAnAmi manasA cha vAchA cha kAyen cheti 31 . na karomi manasA cha vAchA cheti 32 . na kArayAmi manasA cha vAchA cheti 33 . na kurvantamapyanyan samanujAnAmi manasA cha vAchA cheti 34 . na karomi manasA cha kAyen cheti 35 . na kArayAmi manasA cha kAyen cheti 36 . na kurvantamapyanyan samanujAnAmi manasA cha kAyen cheti 37 . na karomi vAchA cha kAyen cheti 38 . na kArayAmi vAchA cha kAyen cheti 39 . na kurvantamapyanyan samanujAnAmi vAchA cha kAyen cheti 40 . na karomi manasA cheti 41 . na kArayAmi manasA anumodan karatA hUn, manase.21. na main karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase.22. na main karatA hUn, na karAtA hUn, vachanase.23. na main karatA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, vachanase.24. na main karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, vachanase.25. na main karatA hUn, na karAtA hUn, kAyAse.26. na main karatA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, kAyAse.27. na main karAtA hUn, na anya karate huekA anumodan karatA hUn, kAyAse.28.
na main karatA hUn, manase, vachanase tathA kAyAse.29. na main karAtA hUn manase, vachanase tathA kAyAse.30. main anya karate huekA anumodan nahIn karatA manase, vachanase tathA kAyAse.31.
na to main karatA hUn manase tathA vachanase.32. na main karAtA hUn manase tathA vachanase.33. na main anya karate huekA anumodan karatA hUn, manase tathA vachanase.34. na main karatA hUn manase tathA kAyAse.35. na main karAtA hUn manase tathA kAyAse.36. na main anya karate huekA anumodan karatA hUn manase tathA kAyAse.37. na main karatA hUn vachanase tathA kAyAse.38. na main karAtA hUn vachanase tathA kAyAse.39. na main anya karate huekA anumodan karatA hUn vachanase tathA kAyAse.40.
Page 547 of 642
PDF/HTML Page 580 of 675
single page version
cheti 42 . na kurvantamapyanyan samanujAnAmi manasA cheti 43 . na karomi vAchA cheti 44 . na kArayAmi vAchA cheti 45 . na kurvantamapyanyan samanujAnAmi vAchA cheti 46 . na karomi kAyen cheti 47 . na kArayAmi kAyen cheti 48 . na kurvantamapyanyan samanujAnAmi kAyen cheti 49 .
anumodan karatA hUn.43. na main karatA hUn vachanase.44. na main karAtA hUn vachanase.45. na main anya karate huekA anumodan karatA hUn vachanase.46. na main karatA hUn kAyAse.47. na main karAtA hUn kAyAse.48. na main anya karate huekA anumodan karatA hUn kAyAse.49.
shlokArtha : — (nishchay chAritrako angIkAr karanevAlA kahatA hai ki – ) [moh-vilAs- vijRumbhitam idam udayat karma ] mohake vilAsase phai lA huA jo yah udayamAn (udayamen AtA huA) karma [sakalam Alochya ] us sabakI AlochanA karake ( – un sarva karmonkI AlochanA karake – ) [niShkarmaNi chaitanya-Atmani Atmani AtmanA nityam varte ] main niShkarma (arthAt sarva karmonse rahit) chaitanyasvarUp AtmAmen AtmAse hI nirantar varta rahA hUn.
bhAvArtha : — vartamAn kAlamen karmakA uday AtA hai, usake viShayamen gnAnI yah vichAr karatA hai ki — pahale jo karma bAndhA thA usakA yah kArya hai, merA to yah kArya nahIn. main isakA kartA nahIn hUn, mai to shuddhachaitanyamAtra AtmA hUn. usakI darshanagnAnarUp pravRutti hai. us darshanagnAnarUp pravRuttike dvArA main is udayAgat karmakA dekhane-jAnanevAlA hUn. main apane svarUpamen hI pravartamAn hUn. aisA anubhav karanA hI nishchayachAritra hai.227.