Samaysar-Hindi (English transliteration). Gatha: 396-414 ; Kalash: 235-243.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 31 of 34

 

Page 568 of 642
PDF/HTML Page 601 of 675
single page version

phAso Na havadi NANan jamhA phAso Na yANade kinchi .
tamhA aNNan NANan aNNan phAsan jiNA benti ..396..
kamman NANan Na havadi jamhA kamman Na yANade kinchi .
tamhA aNNan NANan aNNan kamman jiNA benti ..397..
dhammo NANan Na havadi jamhA dhammo Na yANade kinchi .
tamhA aNNan NANan aNNan dhamman jiNA benti ..398..
NANamadhammo Na havadi jamhAdhammo Na yANade kinchi .
tamhA aNNan NANan aNNamadhamman jiNA benti ..399..
kAlo NANan Na havadi jamhA kAlo Na yANade kinchi .
tamhA aNNan NANan aNNan kAlan jiNA benti ..400..
AyAsan pi Na NANan jamhAyAsan Na yANade kinchi .
tamhAyAsan aNNan aNNan NANan jiNA benti ..401..
re ! sparsha hai nahin gnAn, kyonki sparsha kuchh jAne nahIn.
is hetuse hai gnAn anya ru sparsha anyaprabhU kahe ..396..
re ! karma hai nahin gnAn, kyonki karma kuchh jAne nahIn.
is hetuse hai gnAn anya ru karma anyajinavar kahe ..397..
re ! dharma nahin hai gnAn, kyonki dharma kuchh jAne nahIn.
is hetuse hai gnAn anya ru dharma anyajinavar kahe ..398..
nahin hai adharma ju gnAn, kyonki adharma kuchh jAne nahIn.
is hetuse hai gnAn anya adharma anyajinavar kahe ..399..
re ! kAl hai nahin gnAn, kyonki kAl kuchh jAne nahIn.
is hetuse hai gnAn anya ru kAl anyaprabhU kahe ..400..
AkAsh hai nahin gnAn, kyonki AkAsh kuchh jAne nahIn.
is hetuse AkAsh anya ru gnAn anyaprabhU kahe ..401..

Page 569 of 642
PDF/HTML Page 602 of 675
single page version

NajjhavasANan NANan ajjhavasANan achedaNan jamhA .
tamhA aNNan NANan ajjhavasANan tahA aNNan ..402..
jamhA jANadi Nichchan tamhA jIvo du jANago NANI .
NANan cha jANayAdo avvadirittan muNeyavvan ..403..
NANan sammAdiTThin du sanjaman suttamangapuvvagayan .
dhammAdhamman cha tahA pavvajjan abbhuvanti buhA ..404..
shAstran gnAnan na bhavati yasmAchchhAstran na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyachchhAstran jinA bruvanti ..390..
shabdo gnAnan na bhavati yasmAchchhabdo na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyan shabdan jinA bruvanti ..391..
rUpan gnAnan na bhavati yasmAdrUpan na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyadrUpan jinA bruvanti ..392..
re ! gnAn adhyavasAn nahin, kyonki achetanarUp hai.
is hetuse hai gnAn anya ru anya adhyavasAn hai ..402..
re ! sarvadA jAne hi isase jIv gnAyak gnAni hai.
aru gnAn hai gnAyakase avyatirikta yon gnAtavya hai ..403..
samyaktva, aru sanyam, tathA pUrvAngagat sab sUtra jo.
dharmAdharam, dIkShA sabahi, budh puruSh mAne gnAnako ..404..

gAthArtha :[shAstran ] shAstra [gnAnan na bhavati ] gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [shAstran kinchit na jAnAti ] shAstra kuchh jAnatA nahIn hai (vah jaD hai), [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai, [shAstran anyat ] shAstra anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [shabda gnAnan na bhavati ] shabda gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [shabda kinchit na jAnAti ] shabda kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnan anyat ] gnAn anya hai, [shabdan anyan ] shabda anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [rUpan gnAnan na bhavati ] rUp gnAn nahIn hai,

72

Page 570 of 642
PDF/HTML Page 603 of 675
single page version

varNo gnAnan na bhavati yasmAdvarNo na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyan varNan jinA bruvanti ..393..
gandho gnAn na bhavati yasmAdgandho na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyan gandhan jinA bruvanti ..394..
na rasastu bhavati gnAnan yasmAttu raso na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnan rasan chAnyan jinA bruvanti ..395..
sparsho na bhavati gnAnan yasmAtsparsho na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyan sparshan jinA bruvanti ..396..
karma gnAnan na bhavati yasmAtkarma na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyatkarma jinA bruvanti ..397..
dharmo gnAnan na bhavati yasmAddharmo na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyan dharman jinA bruvanti ..398..

[yasmAt ] kyonki [rUpan kinchit na jAnAti ] rUp kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai, [rUpan anyat ] rUp anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [varNa gnAnan na bhavati ] varNa gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [varNa kinchit na jAnAti ] varNa kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai, [varNan anyan ] varNa anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [gandha gnAnan na bhavati ] gandh gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [gandha kinchit na jAnAti ] gandh kuchh jAnatI nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai, [gandhan anyan ] gandh anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [rasa tu gnAnan na bhavati ] ras gnAn nahIn hai, [yasmAt tu ] kyonki [rasa kinchit na jAnAti ] ras kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnan anyat ] gnAn anya hai [rasan cha anyan ] aur ras anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [sparsha gnAnan na bhavati ] sparsha gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [sparsha kinchit na jAnAti ] sparsha kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai, [sparshan anyan ] sparsha anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [karma gnAnan na bhavati ] karma gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [karma kinchit na jAnAti ] karma kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai, [karma anyat ] karma anya hai[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [dharma gnAnan na bhavati ] dharma (arthAt


Page 571 of 642
PDF/HTML Page 604 of 675
single page version

gnAnamadharmo na bhavati yasmAdadharmo na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyamadharman jinA bruvanti ..399..
kAlo gnAnan na bhavati yasmAtkAlo na jAnAti kinychit .
tasmAdanyajgnAnamanyan kAlan jinA bruvanti ..400..
AkAshamapi na gnAnan yasmAdAkAshan na jAnAti kinychit .
tasmAdAkAshamanyadanyajgnAnan jinA bruvanti ..401..
nAdhyavasAnan gnAnamadhyavasAnamachetanan yasmAt .
tasmAdanyajgnAnamadhyavasAnan tathAnyat ..402..
yasmAjjAnAti nityan tasmAjjIvastu gnAyako gnAnI .
gnAnan cha gnAyakAdavyatiriktan gnAtavyam ..403..
dharmAstikAy) gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [dharma kinchit na jAnAti ] dharma kuchh jAnatA nahIn
hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai, [dharman anyan ] dharma anya hai
[jinA
bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [adharma gnAnan na bhavati ] adharma (arthAt adharmAstikAy) gnAn
nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [adharma kinchit na jAnAti ] adharma kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ]
isalie [gnAnam anyat ] gnAn anya hain, [adharman anyam ] adharma anya hai
[jinA bruvanti ]
aisA jinadev kahate hain. [kAla gnAnan na bhavati ] kAl gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [kAla
kinchit na jAnAti ] kAl kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya
hai, [kAlan anyan ] kAl anya hai
[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [AkAsham api
gnAnan na ] AkAsh bhI gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [AkAshan kinchit na jAnAti ] AkAsh
kuchh jAnatA nahIn hai, [tasmAt ] isaliye [gnAnan anyat ] gnAn anya hai, [AkAsham anyat ]
AkAsh anya hai
[jinA bruvanti ] aisA jinadev kahate hain. [adhyavasAnan gnAnam na ] adhyavasAn
gnAn nahIn hai, [yasmAt ] kyonki [adhyavasAnam achetanan ] adhyavasAn achetan hai, [tasmAt ]
isaliye [gnAnam anyat ] gnAn anya hai [tathA adhyavasAnan anyat ] tathA adhyavasAn anya hai (
aisA jinadev kahate hain).

[yasmAt ] kyonki [nityan jAnAti ] (jIv) nirantar jAnatA hai, [tasmAt ] isaliye [gnAyaka jIva tu ] gnAyak aisA jIv [gnAnI ] gnAnI (gnAnavAlA, gnAnasvarUp) hai, [gnAnan cha ] aur gnAn [gnAyakAt avyatiriktan ] gnAyakase avyatirikta hai (‘abhinna’ hai, judA nahIn)


Page 572 of 642
PDF/HTML Page 605 of 675
single page version

gnAnan samyagdraShTin tu sanyaman sUtramanggapUrvagatam .
dharmAdharman cha tathA pravrajyAmabhyupayAnti budhA ..404..

na shrutan gnAnamachetanatvAt, tato gnAnashrutayorvyatireka . na shabdo gnAnam- chetanatvAt, tato gnAnashabdayorvyatireka . na rUpan gnAnamachetanatvAt, tato gnAnarUpayorvyatireka . na varNo gnAnamachetanatvAt, tato gnAnavarNayorvyatireka . na gandho gnAnamachetanatvAt, tato gnAnagandhayorvyatireka . na raso gnAnamachetanatvAt, tato gnAnarasayorvyatireka . na sparsho gnAnamachetanatvAt, tato gnAnasparshayorvyatireka . na karma gnAnamachetanatvAt, tato gnAn- karmaNorvyatireka . na dharmo gnAnamachetanatvAt, tato gnAnadharmayorvyatireka . nAdharmo gnAnamachetanatvAt, tato gnAnAdharmayorvyatireka . na kAlo gnAnamachetanatvAt, tato gnAnakAlayorvyatireka . nAkAshan gnAnamachetanatvAt, tato gnAnAkAshayorvyatireka . nAdhyavasAnan [gnAtavyam ] aisA jAnanA chAhie.

[budhA ] budh puruSh (arthAt gnAnI jan) [gnAnan ] gnAnako hI [samyagdRuShTin tu ] samyagdRuShTi, [sanyaman ] (gnAnako hI) sanyam, [angapUrvagatam sUtram ] angapUrvagat sUtra, [dharmAdharman cha ] dharma-adharma (puNya-pAp) [tathA pravrajyAm ] tathA dIkShA [abhyupayAnti ] mAnate hain.

TIkA :shrut (arthAt vachanAtmak dravyashrut) gnAn nahIn hai, kyonki shrut achetan hai; isaliye gnAnake aur shrutake vyatirek (arthAt bhinnatA) hai. shabda gnAn nahIn hai, kyonki shabda (pudgaladravyakI paryAy hai,) achetan hai; isaliye gnAnake aur shabdake vyatirek (arthAt bhed) hai. rUp gnAn nahIn hai, kyonki rUp (pudgaladravyakA guN hai,) achetan hai; isaliye gnAnake aur rUpake vyatirek hai (arthAt donon bhinna hain). varNa gnAn nahIn hai, kyonki varNa (pudgaladravyakA guN hai,) achetan hai; isaliye gnAnake aur varNake vyatirek hai (arthAt gnAn anya hai, varNa anya hai). gandh gnAn nahIn hai, kyonki gandh (pudgaladravyakA guN hai,) achetan hai; isaliye gnAnake aur gandhake vyatirek (bhed, bhinnatA) hai. ras gnAn nahIn hai, kyonki ras (pudgaladravyakA guN hai,) achetan hai; isaliye gnAnake aur rasake vyatirek hai. sparsha gnAn nahIn hai, kyonki sparsha (pudgaladravyakA guN hai,) achetan hai; isaliye gnAnake aur sparshake vyatirek hai. karma gnAn nahIn hai, kyonki karma achetan hai; isaliye gnAnake aur karmake vyatirek hai. dharma (dharmadravya) gnAn nahIn hai, kyonki dharma achetan hai; isaliye gnAnake aur dharmake vyatirek hai. adharma (adharmadravya) gnAn nahIn hai, kyonki adharma achetan hai; isaliye gnAnake aur adharmake vyatirek hai. kAl (kAladravya) gnAn nahIn hai,


Page 573 of 642
PDF/HTML Page 606 of 675
single page version

gnAnamachetanatvAt, tato gnAnAdhyavasAnayorvyatireka . ityevan gnAnasya sarvairev paradravyai sah vyatireko nishchayasAdhito draShTavya .

ath jIv evaiko gnAnan, chetanatvAt; tato gnAnajIvayorevAvyatireka . na cha jIvasya svayam gnAnatvAttato vyatireka kashchanApi shank nIya . evan tu sati gnAnamev samyagdraShTi, gnAnamev sanyama, gnAnamevAngapUrvarUpan sUtran, gnAnamev dharmAdharmau, gnAnamev pravrajyeti gnAnasya jIvaparyAyairapi sahAvyatireko nishchayasAdhito draShTavya .

athaivan sarvaparadravyavyatirekeN sarvadarshanAdijIvasvabhAvAvyatirekeN vA ativyAptimavyAptin cha pariharamANamanAdivibhramamUlan dharmAdharmarUpan parasamayamudvamya svayamev pravrajyArUpamApadya darshanagnAn- chAritrasthitirUpan svasamayamavApya mokShamArgamAtmanyev pariNatan kRutvA samavAptasampUrNavignAnaghanasvabhAvan kyonki kAl achetan hai; isaliye gnAnake aur kAlake vyatirek hai. AkAsh (AkAshadravya) gnAn nahIn hai, kyonki AkAsh achetan hai; isaliye gnAnake aur AkAshake vyatirek hai. adhyavasAn gnAn nahIn hai, kyonki adhyavasAn achetan hai; isaliye gnAnake aur (karmodayakI pravRuttirUp) adhyavasAnake vyatirek hai. isaprakAr yon gnAnakA samasta paradravyonke sAth vyatirek nishchayasAdhit dekhanA chAhie (arthAt nishchayase siddha huA samajhanAanubhav karanA chAhie).

ab, jIv hI ek gnAn hai, kyonki jIv chetan hai; isaliye gnAnake aur jIvake avyatirek (abhed) hai. aur gnAnakA jIvake sAth vyatirek kinchitmAtra bhI shankA karane yogya nahIn hai (arthAt gnAnakI jIvase bhinnatA hogI aisI jarA bhI shankA karane yogya nahIn hai), kyonki jIv svayam hI gnAn hai. aisA (gnAn jIvase abhinna) honese, gnAn hI samyagdRuShTi hai, gnAn hI sanyam hai, gnAn hI angapUrvarUp sUtra hai, gnAn hI dharma-adharma (arthAt puNya-pAp) hai, gnAn hI pravrajyA (dIkShA, nishchayachAritra) haiisaprakAr gnAnakA jIvaparyAyonke sAth bhI avyatirek nishchayasAdhit dekhanA (arthAt nishchay dvArA siddha huA samajhanAanubhav karanA) chAhie.

ab, isaprakAr sarva paradravyonke sAth vyatirekake dvArA aur sarva darshanAdi jIvasvabhAvonke sAth avyatirekake dvArA ativyAptiko aur avyAptiko dUr karatA huA, anAdi vibhram jisakA mUl hai aise dharma-adharmarUp (puNya-pAparUp, shubh-ashubharUp,) parasamayako dUr karake, svayam hI pravrajyArUpako prApta karake (arthAt svayam hI nishchayachAritrarUp dIkShAbhAvako prApta karake), darshan-gnAn-chAritramen sthitirUp svasamayako prApta karake, mokShamArgako apanemen hI pariNat karake, jisane sampUrNa vignAnaghanasvabhAvako prApta kiyA hai aisA, tyAgagrahaNase rahit, sAkShAt samayasArabhUt paramArtharUp shuddhagnAn ek avasthit


Page 574 of 642
PDF/HTML Page 607 of 675
single page version

hAnopAdAnashUnyan sAkShAtsamayasArabhUtan paramArtharUpan shuddhan gnAnamekamavasthitan draShTavyam . (nishchal) dekhanA (arthAt pratyakSha svasamvedanase anubhav karanA) chAhie.

bhAvArtha :yahAn gnAnako samasta paradravyonse bhinna aur apanI paryAyonse abhinna batAyA hai, isalie ativyApti aur avyApti nAmak lakShaN-doSh dUr ho gaye. AtmAkA lakShaN upayog hai, aur upayogamen gnAn pradhAn hai; vah (gnAn) anya achetan dravyommen nahIn hai, isaliye vah ativyAptivAlA nahIn hai, aur apanI sarva avasthAommen hai; isalie avyAptivAlA nahIn hai. isaprakAr gnAnalakShaN kahanese ativyApti aur avyApti doSh nahIn Ate.

yahAn gnAnako hI pradhAn karake AtmAkA adhikAr hai, kyonki gnAnalakShaNase hI AtmA sarva paradravyonse bhinna anubhavagochar hotA hai. yadyapi AtmAmen ananta dharma hain, tathApi unamense kitane hI to chhadmasthake anubhavagochar hI nahIn hain. un dharmonke kahanese chhadmastha gnAnI AtmAko kaise pahichAn sakatA hai ? aur kitane hI dharma anubhavagochar hain, parantu unamense kitane hI toastitva, vastutva, prameyatva Adi toanya dravyonke sAth sAmAnya arthAt samAn hI hain, isaliye unake kahanese pRuthak AtmA nahIn jAnA jA sakatA, aur kitane hI (dharma) paradravyake nimittase huye hain unhen kahanese paramArthabhUt AtmAkA shuddha svarUp kaise jAnA jA sakatA hai ? isalie gnAnake kahanese hI chhadmastha gnAnI AtmAko pahichAn sakatA hai.

yahAn gnAnako AtmAkA lakShaN kahA hai itanA hI nahIn, kintu gnAnako hI AtmA kahA hai; kyonki abhedavivakShAmen guNaguNIkA abhed honese, gnAn hai so hI AtmA hai. abhedavivakShAmen chAhe gnAn kaho yA AtmAkoI virodh nahIn hai; isaliye yahAn gnAn kahanese AtmA hI samajhanA chAhie.

TIkAmen antamen yah kahA gayA hai kijo, apanemen anAdi agnAnase honevAlI shubhAshubh upayogarUp parasamayakI pravRuttiko dUr karake, samyagdarshan-gnAn-chAritramen pravRuttirUp svasamayako prApta karake, aise svasamayarUp pariNamanasvarUp mokShamArgamen apaneko pariNamit karake, sampUrNavignAnaghanasvabhAvako prApta huA hai, aur jisamen koI tyAg-grahaN nahIn hai, aise sAkShAt samayasArasvarUp, paramArthabhUt, nishchal rahA huA, shuddha, pUrNa gnAnako (pUrNa Atmadravyako) dekhanA chAhie. yahAn ‘dekhanA’ tIn prakArase samajhanA chAhie. (1) shuddhanayakA gnAn karake pUrNa gnAnakA shraddhAn karanA so pratham prakArakA dekhanA hai. vah avirat Adi avasthAmen bhI hotA hai. (2) gnAn-shraddhAn honeke bAd bAhya sarva parigrahakA tyAg karake usakA (pUrNa gnAnakA) abhyAs karanA, upayogako gnAnamen hI sthir karanA, jaisA shuddhanayase


Page 575 of 642
PDF/HTML Page 608 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
anyebhyo vyatirikta mAtmaniyatan bibhratpRuthagvastutA-
mAdAnojjhanashUnyametadamalan gnAnan tathAvasthitam
.
madhyAdyantavibhAgamukta sahajasphAraprabhAbhAsura
shuddhagnAnaghano yathAsya mahimA nityoditastiShThati
..235..

apane svarUpako siddha samAn jAnA-shraddhAn kiyA thA vaisA hI dhyAnamen lekar chittako ekAgrasthir karanA, aur puna puna usIkA abhyAs karanA, so dUsare prakArakA dekhanA hai. isaprakArakA dekhanA apramattadashAmen hotA hai. jahAn tak us prakArake abhyAsase kevalagnAn utpanna na ho vahAn tak aisA abhyAs nirantar rahatA hai. yah, dekhanekA dUsarA prakAr huA. yahAn tak to pUrNa gnAnakA shuddhanayake Ashrayase parokSha dekhanA hai. aur (3) jab kevalagnAn utpanna hotA hai tab sAkShAt dekhanA hai, so yah tIsare prakArakA dekhanA hai. us sthitimen gnAn sarva vibhAvonse rahit hotA huA sabakA gnAtA-draShTA hai, isalie yah tIsare prakArakA dekhanA pUrNa gnAnakA pratyakSha dekhanA hai..390 se 404..

ab, is arthakA kalasharUp kAvya kahate hain :

shlokArtha :[anyebhya vyatiriktam ] anya dravyonse bhinna, [Atma-niyatan ] apanemen hI niyat, [pRuthak-vastutAm-bibhrat ] pRuthak vastutvako dhAraN karatA huA (vastukA svarUp sAmAnyavisheShAtmak honese svayam bhI sAmAnyavisheShAtmakatAko dhAraN karatA huA), [AdAn-ujjhan-shUnyam ] grahaNatyAgase rahit, [etat amalan gnAnan ] yah amal (rAgAdik malase rahit) gnAn [tathA-avasthitam yathA ] isaprakAr avasthit (nishchal) anubhavamen AtA hai ki jaise [madhya-Adi-ant-vibhAg-mukta-sahaj-sphAr-prabhA-bhAsura asya shuddha-gnAn-ghana mahimA ] Adi-madhya-antarUp vibhAgonse rahit aisI sahaj phai lI huI prabhAke dvArA dedIpyamAn aisI usakI shuddhagnAnaghanasvarUp mahimA [nitya-udita-tiShThati ] nitya-udit rahe (shuddha gnAnakI punjarUp mahimA sadA udayamAn rahe).

bhAvArtha :gnAnakA pUrNa rUp sabako jAnanA hai. vah jab pragaT hotA hai tab sarva visheShaNonse sahit pragaT hotA hai; isalie usakI mahimAko koI bigAD nahIn sakatA, vah sadA udit rahatI hai.235.

‘aise gnAnasvarUp AtmAkA AtmAmen dhAraN karanA so yahI grahaN karane yogya sab kuchh grahaN kiyA aur tyAgane yogya sab kuchh tyAg kiyA hai’is arthakA kAvya kahate hain :


Page 576 of 642
PDF/HTML Page 609 of 675
single page version

(upajAti)
unmukta munmochyamasheShatastat
tathAttamAdeyamasheShatastat
.
yadAtmana sanhRutasarvashakte :
pUrNasya sandhAraNamAtmanIh
..236..
(anuShTubh)
vyatiriktan paradravyAdevan gnAnamavasthitam .
kathamAhArakan tatsyAdyen dehosya shankyate ..237..
attA jassAmutto Na hu so AhArago havadi evan .
AhAro khalu mutto jamhA so poggalamao du ..405..

shlokArtha :[sanhRut-sarva-shakte pUrNasya Atmana ] jisane sarva shaktiyonko sameT liyA hai (apanemen lIn kar liyA hai) aise pUrNa AtmAkA [Atmani ih ] AtmAmen [yat sandhAraNam ] dhAraN karanA [tat unmochyam asheShata unmuktam ] vahI chhoDane yogya sab kuchh chhoDA hai [tathA ] aur [Adeyam tat asheShata Attam ] grahaN karane yogya sab grahaN kiyA hai.

bhAvArtha :pUrNagnAnasvarUp, sarva shaktiyonkA samUharUp jo AtmA hai use AtmAmen dhAraN kar rakhanA so yahI, jo kuchh tyAgane yogya thA us sabako tyAg diyA aur grahaN karane yogya jo kuchh thA use grahaN kiyA hai. yahI kRutakRutyatA hai.236.

‘aise gnAnako deh hI nahIn hai’is arthakA, AgAmI gAthAkA sUchak shlok kahate hain :

shlokArtha :[evan gnAnam paradravyAt vyatiriktan avasthitam ] isaprakAr (pUrvokta rItise) gnAn paradravyase pRuthak avasthit (nishchal rahA huA) hai; [tat AhArakan katham syAt yen asya deha shankyate ] vah (gnAn) AhArak (arthAt karma-nokarmarUp AhAr karanevAlA) kaise ho sakatA hai ki jisase usake dehakI shankA kI jA sake ? (gnAnake deh ho hI nahIn sakatI, kyonki usake karma-nokarmarUp AhAr hI nahIn hai.).237.

ab, is arthako gAthAommen kahate hain :
yon AtmA jisakA amUrtik so na AhArak bane.
pudgalamayI AhAr yon AhAr to mUrtik are..405..

Page 577 of 642
PDF/HTML Page 610 of 675
single page version

Na vi sakkadi ghettun jan Na vimottun jan cha jan paraddavvan .
so ko vi ya tassa guNo pAugio vissaso vA vi ..406..
tamhA du jo visuddho chedA so Nev geNhade kinchi .
Nev vimunchadi kinchi vi jIvAjIvAN davvANan ..407..
AtmA yasyAmUrto na khalu sa AhArako bhavatyevam .
AhAra khalu mUrto yasmAtsa pudgalamayastu ..405..
nApi shakyate grahItun yat na vimoktun yachcha yatparadravyam .
sa kopi cha tasya guNa prAyogiko vaisraso vApi ..406..
tasmAttu yo vishuddhashchetayitA sa naiv gRuhNAti kinychit .
naiv vimunychati kinychidapi jIvAjIvayordravyayo ..407..
jo dravya hai par, grahaN nahin, nahin tyAg usakA ho sake.
aisA hi usakA guN koI prAyogi aru vaisrasik hai..406..
is hetuse jo shuddha AtmA so nahIn kuchh bhI grahe.
chhoDe nahIn kuchh bhI aho ! paradravya jIv-ajIvamen..407..

gAthArtha :[evam ] isaprakAr [yasya AtmA ] jisakA AtmA [amUrta ] amUrtik hai [sa khalu ] vah vAstavamen [AhAraka na bhavati ] AhArak nahIn hai; [AhAra khalu ] AhAr to [mUrta ] mUrtik hai, [yasmAt ] kyonki [sa tu pudgalamaya ] vah pudgalamay hai.

[yat paradravyam ] jo paradravya hai [na api shakyate grahItun yat ] vah grahaN nahIn kiyA jA sakatA [na vimoktun yat cha ] aur chhoDA nahIn jA sakatA; [sa ka api cha ] aisA hI koI [tasya ] usakA (AtmAkA) [prAyogika vA api vaisrasa guNa ] prAyogik tathA vaisrasik guN hai.

[tasmAt tu ] isaliye [ya vishuddha chetayitA ] jo vishuddha AtmA hai [sa ] vah [jIvAjIvayo dravyayo ] jIv aur ajIv dravyommen (paradravyommen) [kinchit na ev gRuhNAti ] kuchh bhI grahaN nahIn karatA [kinchit api na ev vimunychati ] tathA kuchh bhI tyAg nahIn karatA.

73

Page 578 of 642
PDF/HTML Page 611 of 675
single page version

gnAnan hi paradravyan kinchidapi na gRuhNAti na munchati cha, prAyogikaguNasAmarthyAt vaisrasikaguNasAmarthyAdvA gnAnen paradravyasya gRuhItun moktun chAshakyatvAt . paradravyan cha na gnAnasyAmUrtAtmadravyasya mUrtapudgaladravyatvAdAhAra . tato gnAnan nAhArakan bhavati . ato gnAnasya deho na shank nIya .

(anuShTubh)
evan gnAnasya shuddhasya deh ev na vidyate .
tato dehamayan gnAturna lingan mokShakAraNam ..238..

TIkA :gnAn paradravyako kinchitmAtra bhI na to grahaN karatA hai aur na chhoDatA hai, kyonki prAyogik (arthAt par nimittase utpanna) guNakI sAmarthyase tathA vaisrasik (arthAt svAbhAvik) guNakI sAmarthyase gnAnake dvArA paradravyakA grahaN tathA tyAg karanA ashakya hai. aur, (karma-nokarmAdirUp) paradravya gnAnakAamUrtik AtmadravyakAAhAr nahIn hai, kyonki vah mUrtik pudgaladravya hai; (amUrtikake mUrtik AhAr nahIn hotA). isaliye gnAn AhArak nahIn hai. isaliye gnAnake dehakI shankA na karanI chAhie.

(yahAn ‘gnAn’ se ‘AtmA’ samajhanA chAhie; kyonki, abhed vivakShAse lakShaNamen hI lakShyakA vyavahAr kiyA jAtA hai. is nyAyase TIkAkAr AchAryadev AtmAko gnAn hI kahate Aye hain.)

bhAvArtha :gnAnasvarUp AtmA amUrtik hai aur AhAr to karma-nokarmarUp pudgalamay mUrtik hai; isalie paramArthata AtmAke pudgalamay AhAr nahIn hai. aur AtmAkA aisA hI svabhAv hai ki vah paradravyako kadApi grahaN nahIn karatA;svabhAvarUp pariNamit ho yA vibhAvarUp pariNamit ho,apane hI pariNAmakA grahaN-tyAg hotA hai, paradravyakA grahaN-tyAg to kinchitmAtra bhI nahIn hotA.

isaprakAr AtmAke AhAr na honese usake deh hI nahIn hai..404 se 407..
jab ki AtmAke deh hai hI nahIn, isaliye pudgalamay dehasvarUp ling (veSh, bAhya

chihna) mokShakA kAraN nahIn haiis arthakA, AgAmI gAthAonkA sUchak kAvya kahate hain

shlokArtha :[evan shuddhasya gnAnasya deha ev na vidyate ] isaprakAr shuddhagnAnake deh hI nahIn hai; [tata gnAtu dehamayan linggan mokShakAraNam na ] isalie gnAtAko dehamay chihna mokShakA kAraN nahIn hai.238.


Page 579 of 642
PDF/HTML Page 612 of 675
single page version

pAsanDIlingANi va gihilingANi va bahuppayArANi .
ghettun vadanti mUDhA lingamiNan mokkhamaggo tti ..408..
Na du hodi mokkhamaggo lingan jan dehaNimmamA arihA .
lingan muittu dansaNaNANacharittANi sevanti ..409..
pAShaNDilinggAni vA gRuhilinggAni vA bahuprakArANi .
gRuhItvA vadanti mUDhA linggamidan mokShamArga iti ..408..
na tu bhavati mokShamArgo lingga yaddehanirmamA arhanta .
lingga muktvA darshanagnAnachAritrANi sevante ..409..

kechiddravyalingamagnAnen mokShamArgan manyamAnA santo mohen dravyalingamevopAdadate . tadanupapannam; sarveShAmev bhagavatAmarhaddevAnAn, shuddhagnAnamayatve sati dravyalingAshrayabhUt-

ab, isI arthako gAthAon dvArA kahate hain :
munilingako athavA gRuhasthIlingako bahubhAntike.
grahakar kahat hai mUDhajan, ‘yah ling muktImArga hai’..408..
vah ling muktImArga nahin, arhanta nirmam dehamen.
bas ling tajakar gnAn aru chAritra, darshan sevate..409..

gAthArtha :[bahuprakArANi ] bahut prakArake [pAShaNDilinggAni vA ] munilingonko [gRuhIlinggAni vA ] athavA gRuhIlingonko [gRuhItvA ] grahaN karake [mUDhA ] mUDh (agnAnI) jan [vadanti ] yah kahate hain ki [idan linggam ] yah (bAhya) ling [mokShamArga iti ] mokShamArga hai.

[tu ] parantu [linggan ] ling [mokShamArga na bhavati ] mokShamArga nahIn hai; [yat ] kyonki [arhanta ] arhantadev [dehanirmamA ] dehake prati nirmam vartate hue [linggan muktvA ] lingako chhoDakar [darshanagnAnachAritrANi sevante ] darshan-gnAn-chAritrakA hI sevan karate hain.

TIkA :kitane hI log agnAnase dravyalingako mokShamArga mAnate hue mohase dravyalingako hI grahaN karate hain. yah (dravyalingako mokShamArga mAnakar grahaN karanA so) anupapanna arthAt ayukta hai; kyonki sabhI bhagavAn arhantadevonke, shuddhagnAnamayatA honese dravyalingake AshrayabhUt sharIrake


Page 580 of 642
PDF/HTML Page 613 of 675
single page version

sharIramamakAratyAgAt, tadAshritadravyalingatyAgen darshanagnAnachAritrANAn mokShamArgatvenopAsanasya darshanAt .

athaitadev sAdhayati
Na vi es mokkhamaggo pAsanDIgihimayANi lingANi .
dansaNaNANacharittANi mokkhamaggan jiNA benti ..410..
nApyeSh mokShamArga pAShaNDigRuhimayAni linggAni .
darshanagnAnachAritrANi mokShamArgan jinA bruvanti ..410..

na khalu dravyaling mokShamArga, sharIrAshritatve sati paradravyatvAt . darshanagnAnachAritrANyev mokShamArga, AtmAshritatve sati svadravyatvAt . mamatvakA tyAg hotA hai isaliye, sharIrAshrit dravyalingake tyAgase darshanagnAnachAritrakI mokShamArgarUpase upAsanA dekhI jAtI hai (arthAt ve sharIrAshrit dravyalingakA tyAg karake darshanagnAnachAritrako mokShamArgake rUpamen sevan karate hue dekhe jAte hain).

bhAvArtha :yadi dehamay dravyaling mokShakA kAraN hotA to arhantadev Adi dehakA mamatva chhoDakar darshan-gnAn-chAritrakA sevan kyon karate ? dravyalingase hI mokSha prApta kar lete ! isase yah nishchay huA kidehamay ling mokShamArga nahIn hai, paramArthata darshanagnAnachAritrarUp AtmA hI mokShakA mArga hai..408-409..

ab, yahI siddha karate hain (arthAt dravyaling mokShamArga nahIn hai, darshan-gnAn-chAritra hI mokShamArga haiyah siddha karate hain) :

muniling aru gRuhIlingye nahin ling muktImArga hai.
chAritra-darshan-gnAnako bas mokShamArga prabhU kahe..410..

gAthArtha :[pAShaNDigRuhimayAni linggAni ] muniyon aur gRuhasthake ling (chihna) [eSha ] yah [mokShamArga na api ] mokShamArga nahIn hai; [darshanagnAnachAritrANi ] darshangnAnchAritrako [jinA ] jinadev [mokShamArgan bruvanti ] mokShamArga kahate hain.

TIkA :dravyaling vAstavamen mokShamArga nahIn hai, kyonki vah (dravyaling) sharIrAshrit honese paradravya hai. darshan-gnAn-chAritra hI mokShamArga hai, kyonki ve AtmAshrit honese svadravya hain.


Page 581 of 642
PDF/HTML Page 614 of 675
single page version

yat evam
tamhA jahittu linge sAgAraNagAraehin vA gahide .
dansaNaNANacharitte appANan junj mokkhapahe ..411..
tasmAt jahitvA linggAni sAgArairanagArakairvA gRuhItAni .
darshanagnAnachAritre AtmAnan yunkShva mokShapathe ..411..

yato dravyaling na mokShamArga, tata samastamapi dravyalingan tyaktvA darshanagnAnachAritreShvev, mokShamArgatvAt, AtmA yokta vya iti sUtrAnumati .

bhAvArtha :jo mokSha hai so sarva karmoke abhAvarUp AtmapariNAm (AtmAke pariNAm) hain, isaliye usakA kAraN bhI AtmapariNAm hI honA chAhie. darshan-gnAn-chAritra AtmAke pariNAm hain; isaliye nishchayase vahI mokShakA mArga hai. jo ling hai so dehamay hai; aur jo deh hai vah pudgaladravyamay hai; isaliye AtmAke liye deh mokShamArga nahIn hai. paramArthase anya dravyako anya dravya kuchh nahIn karatA aisA niyam hai..410..

jab ki aisA hai (arthAt yadi dravyaling mokShamArga nahIn hai aur darshanagnAnachAritra hI mokShamArga hai) to isaprakAr (nimnaprakAr) se karanA chAhieyah upadesh hai

yon chhoDakar sAgAr yA anagAr-dhArit lingako.
chAritra-darshan-gnAnamen tU joD re ! nij Atmako..411..

gAthArtha :[tasmAt ] isaliye [sAgArai ] sAgAron dvArA (gRuhasthon dvArA) [anagArakai vA ] athavA aNagAronke dvArA (muniyonke dvArA) [gRuhItAni ] grahaN kiye gaye [linggAni ] lingonko [jahitvA ] chhoDakar, [darshanagnAnachAritre ] darshanagnAnachAritramen[mokShapathe ] jo ki mokShamArga hai usamen[AtmAnan yunkShva ] tU AtmAko lagA.

TIkA :kyonki dravyaling mokShamArga nahIn hai, isalie samasta dravyalingakA tyAg karake darshanagnAnachAritramen hI, vah (darshanagnAnachAritra) mokShamArga honese, AtmAko lagAnA yogya haiaisI sUtrakI anumati hai.

bhAvArtha :yahAn dravyalingako chhoDakar AtmAko darshanagnAnachAritramen lagAnekA vachan hai vah sAmAnya paramArtha vachan hai. koI yah samajhegA ki yah muni-shrAvakake vratonke chhuDAnekA upadesh hai. parantu aisA nahIn hai. jo mAtra dravyalingako hI mokShamArga jAnakar vesh dhAraN karate hain, unhen


Page 582 of 642
PDF/HTML Page 615 of 675
single page version

(anuShTubh)
darshanagnAnachAritratrayAtmA tattvamAtmana .
ek ev sadA sevyo mokShamArgo mumukShuNA ..239..
mokkhapahe appANan Thavehi tan chev jhAhi tan chey .
tatthev vihar Nichchan mA viharasu aNNadavvesu ..412..
mokShapathe AtmAnan sthApay tan chaiv dhyAyasva tan chetayasva .
tatraiv vihar nityan mA vihArShIranyadravyeShu ..412..

AsansArAtparadravye rAgadveShAdau nityamev svapragnAdoSheNAvatiShThamAnamapi, svapragnAguNenaiv tato dravyalingakA pakSha chhuDAnekA upadesh diyA hai kibhekhamAtrase (veshamAtrase, bAhyavratamAtrase) mokSha nahIn hotA. paramArtha mokShamArga to AtmAke pariNAm jo darshan-gnAn-chAritra hain vahI hai. vyavahAr AchArasUtrake kathanAnusAr jo muni-shrAvakake bAhya vrat hain, ve vyavahArase nishchayamokShamArgake sAdhak hain; un vratonko yahAn nahIn chhuDAyA hai, kintu yah kahA hai ki un vratonkA bhI mamatva chhoDakar paramArtha mokShamArgamen laganese mokSha hotA hai, keval veshamAtrasevratamAtrase mokSha nahIn hotA..411..

ab, isI arthako dRuDh karanevAlI AgAmI gAthAkA sUchak shlok kahate hain :

shlokArtha :[Atmana tattvam darshan-gnAn-chAritra-tray-AtmA ] AtmAkA tattva darshanagnAnachAritratrayAtmak hai (arthAt AtmAkA yathArtha rUp darshan, gnAn aur chAritrake trikasvarUp hai); [mumukShuNA mokShamArga eka ev sadA sevya ] isaliye mokShake ichchhuk puruShako (yah darshanagnAnachAritrasvarUp) mokShamArga ek hI sadA sevan karane yogya hai.239.

ab, isI upadeshako gAthA dvArA kahate hain :
tUn sthAp nijako mokShapathamen, dhyA, anubhav tU use.
usamen hi nitya vihAr kar, na vihAr kar paradravyamen..412..

gAthArtha :(he bhavya !) [mokShapathe ] tU mokShamArgamen [AtmAnan sthApay ] apane AtmAko sthApit kar, [tan cha ev dhyAyasva ] usIkA dhyAn kar, [tan chetayasva ] usIko chetanubhav kar [tatra ev nityan vihar ] aur usImen nirantar vihAr kar; [anyadravyeShu mA vihArShI ] anya dravyommen vihAr mat kar.

TIkA :(he bhavya !) svayam arthAt apanA AtmA anAdi sansArase lekar apanI pragnAke

Page 583 of 642
PDF/HTML Page 616 of 675
single page version

vyAvartya darshanagnAnachAritreShu nityamevAvasthApayAtinishchalamAtmAnan; tathA samastachintAntar- nirodhenAtyantamekAgro bhUtvA darshanagnAnachAritrANyev dhyAyasva; tathA sakalakarmakarmaphalachetanAsannyAsen shuddhagnAnachetanAmayo bhUtvA darshanagnAnachAritrANyev chetayasva; tathA dravyasvabhAvavashata pratikShaN- vijRumbhamANapariNAmatayA tanmayapariNAmo bhUtvA darshanagnAnachAritreShvev vihar; tathA gnAnarUp- mekamevAchalitamavalambamAno gneyarUpeNopAdhitayA sarvat ev pradhAvatsvapi paradravyeShu sarveShvapi manAgapi mA vihArShI

.
(shArdUlavikrIDit)
eko mokShapatho ya eSh niyato draggnaptivRuttyAtmak-
statraiv sthitimeti yastamanishan dhyAyechcha tan chetati .
tasminnev nirantaran viharati dravyAntarANyaspRushan
sovashyan samayasya sAramachirAnnityodayan vindati
..240..
(buddhike) doShase paradravyamenrAgadveShAdimen nirantar sthit rahatA huA bhI, apanI pragnAke guN dvArA
hI usamense pIchhe haTAkar use ati nishchalatA pUrvak darshan-gnAn-chAritramen nirantar sthApit kar, tathA
samasta anya chintAke nirodh dvArA atyanta ekAgra hokar darshan-gnAn-chAritrakA hI dhyAn kar; tathA
samasta karmachetanA aur karmaphalachetanAke tyAg dvArA shuddhagnAnachetanAmay hokar darshan-gnAn-chAritrako
hI chet
anubhav kar; tathA dravyake svabhAvake vashase (apaneko) pratikShaN jo pariNAm utpanna
hote hain unake dvArA [arthAt pariNAmIpaneke dvArA tanmay pariNAmavAlA (darshanagnAnachAritramay
pariNAmavAlA) hokar ] darshan-gnAn-chAritramen hI vihAr kar; tathA gnAnarUpako ekako hI achalatayA
avalamban karatA huA, jo gneyarUp honese upAdhisvarUp hain aise sarva orase phai late hue samasta
paradravyommen kinchit mAtra bhI vihAr mat kar
.

bhAvArtha :paramArtharUp AtmAke pariNAm darshan-gnAn-chAritra hain; vahI mokShamArga hai. usImen (darshanagnAnachAritramen hI) AtmAko sthApit karanA chAhie, usIkA dhyAn karanA chAhie, usIkA anubhav karanA chAhie aur usImen vihAr (pravartan) karanA chAhie, anya dravyommen pravartan nahIn karanA chAhie. yahAn paramArthase yahI upadesh hai kinishchay mokShamArgakA sevan karanA chAhie, mAtra vyavahAramen hI mUDh nahIn rahanA chAhie..412..

ab, isI arthakA kalasharUp kAvya kahate hain :

shlokArtha :[dRug-gnapti-vRutti-Atmaka ya eSha eka niyata mokShapatha ] darshanagnAn- chAritrasvarUp jo yah ek niyat mokShamArga hai, [tatra ev ya sthitim eti ] usImen jo puruSh sthiti


Page 584 of 642
PDF/HTML Page 617 of 675
single page version

(shArdUlavikrIDit)
ye tvenan parihRutya samvRutipathaprasthApitenAtmanA
linge dravyamaye vahanti mamatAn tattvAvabodhachyutA
.
nityodyotamakhaNDamekamatulAlokan svabhAvaprabhA-
prAgbhAran samayasya sAramamalan nAdyApi pashyanti te
..241..

prApta karatA hai arthAt sthit rahatA hai, [tam anishan dhyAyet ] usIkA nirantar dhyAn karatA hai, [tan chetati ] usIko chetatA haiusIkA anubhav karatA hai, [cha dravyAntarANi aspRushan tasmin ev nirantaran viharati ] aur anya dravyonko sparsha na karatA huA usImen nirantar vihAr karatA hai [sa nitya-udayan samayasya sAram achirAt avashyan vindati ] vah puruSh, jisakA uday nitya rahatA hai aise samayake sArako (arthAt paramAtmAke rUpako) alpa kAlamen hI avashya prApta karatA hai arthAt usakA anubhav karatA hai.

bhAvArtha :nishchayamokShamArgake sevanase alpa kAlamen hI mokShakI prApti hotI hai, yah niyam hai.240.

‘jo dravyalingako hI mokShamArga mAnakar usamen mamatva rakhate hain, unhonne samayasArako arthAt shuddha AtmAko nahIn jAnA’isaprakAr gAthA dvArA kahate hain.

yahAn pratham usakA sUchak kAvya kahate hain :

shlokArtha :[ye tu enan parihRutya samvRuti-path-prasthApiten AtmanA dravyamaye linngge mamatAn vahanti ] jo puruSh is pUrvokta paramArthasvarUp mokShamArgako chhoDakar vyavahAramokShamArgamen sthApit apane AtmAke dvArA dravyamay lingamen mamatA karate hain (arthAt yah mAnate hain ki yah dravyaling hI hamen mokSha prApta karA degA), [te tattva-avabodh-chyutA adya api samayasya sAram na pashyanti ] ve puruSh tattvake yathArtha gnAnase rahit hote hue abhI tak samayake sArako (arthAt shuddha AtmAko) nahIn dekhateanubhav nahIn karate. vah samayasAr arthAt shuddhAtmA kaisA hai ? [nitya-udyotam ] nitya prakAshamAn hai (arthAt koI pratipakShI hokar usake udayakA nAsh nahIn kar sakatA), [akhaNDam ] akhaNDa hai (arthAt jisamen anya gney Adike nimitta khaNDa nahIn hote), [ekam ] ek hai (arthAt paryAyonse anek avasthArUp hone par bhI jo ekarUpatvako nahIn chhoDatA), [atul-Alokan ] atul (upamArahit) prakAshavAlA hai, (kyonki gnAnaprakAshako sUryAdike prakAshakI upamA nahIn dI jA sakatI), [svabhAv-prabhA-prAgbhAran ] svabhAvaprabhAkA punj hai (arthAt chaitanyaprakAshakA samUharUp hai), [amalan ] amal hai (arthAt rAgAdi-vikArarUpI malase rahit hai).


Page 585 of 642
PDF/HTML Page 618 of 675
single page version

pAsanDIlingesu va gihilingesu va bahuppayAresu .
kuvvanti je mamattin tehin Na NAdan samayasAran ..413..
pAShaNDilinggeShu vA gRuhilinggeShu vA bahuprakAreShu .
kurvanti ye mamatvan tairna gnAta samayasAra ..413..

ye khalu shramaNohan shramaNopAsakohamiti dravyalingamamakAreN mithyAhankAran kurvanti, tenAdirUDhavyavahAramUDhA prauDhavivekan nishchayamanArUDhA paramArthasatyan bhagavantan samayasAran na pashyanti .

(isaprakAr, jo dravyalingamen mamatva karate hain unhe nishchay-kAraNasamayasArakA anubhav nahIn hai; tab phi ra unako kAryasamayasArakI prApti kahAnse hogI ?).241.

ab, is arthakI gAthA kahate hain :
bahubhAntike muniling jo athavA gRuhasthIling jo.
mamatA kare, unane nahIn jAnA ‘samayake sAr’ ko..413..

gAthArtha :[ye ] jo [bahuprakAreShu ] bahut prakArake [pAShaNDilinggeShu vA ] munilingommen [gRuhilinggeShu vA ] athavA gRuhasthalingommen [mamatvan kurvanti ] mamatA karate hain (arthAt yah mAnate hain ki yah dravyaling hI mokShakA dAtA hai), [tai samayasAra na gnAta ] unhonne samayasArako nahIn jAnA.

TIkA :jo vAstavamen ‘main shramaN hUn, main shramaNopAsak (shrAvak) hUn’ isaprakAr dravyalingamen mamatvabhAvake dvArA mithyA ahankAr karate hain, ve anAdirUDh (anAdikAlase samAgat) vyavahAramen mUDh (mohI) hote hue, prauDh vivekavAle nishchay (nishchayanay) par ArUDh na hote hue, paramArthasatya (jo paramArthase satyArtha hai aise) bhagavAn samayasArako nahIn dekhateanubhav nahIn karate.

bhAvArtha :anAdikAlIn paradravyake sanyogase honevAle vyavahAr hI men jo puruSh mUDh arthAt mohit hain, ve yah mAnate hain ki ‘yah bAhya mahAvratAdirUp vesh hI hamen mokSha prApta karA degA’, parantu jisase bhedagnAn hotA hai aise nishchayako ve nahIn jAnate. aise puruSh satyArtha, paramAtmarUp, shuddhagnAnamay samayasArako nahIn dekhate..413..

ab, isI arthakA kalasharUp kAvya kahate hain :
74

Page 586 of 642
PDF/HTML Page 619 of 675
single page version

(viyoginI)
vyavahAravimUDhdraShTaya paramArthan kalayanti no janA .
tuShabodhavimugdhabuddhaya kalayantIh tuShan na taNDulam ..242..

(svAgatA) dravyalingamamakAramIlitai- drarshyate samayasAr ev na . dravyalingamih yatkilAnyato gnAnamekamidamev hi svata ..243..

shlokArtha :[vyavahAr-vimUDh-dRuShTaya janA paramArtha no kalayanti ] jinakI dRuShTi (buddhi) vyavahAramen hI mohit hai aise puruSh paramArthako nahIn jAnate, [ih tuSh-bodh-vimugdha- buddhaya tuShan kalayanti, na taNDulam ] jaise jagatamen jinakI buddhi tuShake gnAnamen hI mohit hai (mohako prApta huI hai) aise puruSh tuShako hI jAnate hain, tandul (chAval) ko nahIn jAnate.

bhAvArtha :jo dhAnake chhilakon par hI mohit ho rahe hain, unhInko kUTate rahate hain, unhonne chAvalonko jAnA hI nahIn hai; isIprakAr jo dravyaling Adi vyavahAramen mugdha ho rahe hain (arthAt jo sharIrAdikI kriyAmen mamatva kiyA karate hain), unhonne shuddhAtmAnubhavanarUp paramArthako jAnA nahIn hai; arthAt aise jIv sharIrAdi paradravyako hI AtmA jAnate hain, ve paramArtha AtmAke svarUpako jAnate hI nahIn.242.

ab, AgAmI gAthAkA sUchak kAvya kahate hain :

shlokArtha :[dravyalingga-mamakAr-mIlitai samayasAra ev na dRushyate ] jo dravyalingamen mamakArake dvArA andhvivek rahit hain, ve samayasArako hI nahIn dekhate; [yat ih dravyalingam kil anyata ] kyonki is jagatamen dravyaling to vAstavamen anya dravyase hotA hai, [idam gnAnam ev hi ekam svata ] mAtra yah gnAn hI nijase (Atmadravyase) hotA hai.

bhAvArtha :jo dravyalingamen mamatvake dvArA andh hai unhen shuddhAtmadravyakA anubhav hI nahIn hai, kyonki ve vyavahArako hI paramArtha mAnate hain, isaliye paradravyako hI Atmadravya mAnate hain.243.


Page 587 of 642
PDF/HTML Page 620 of 675
single page version

vavahArio puN Nao doNNi vi lingANi bhaNadi mokkhapahe .
NichchhayaNao Na ichchhadi mokkhapahe savvalingANi ..414..
vyAvahArika punarnayo dve api lingge bhaNati mokShapathe .
nishchayanayo nechchhati mokShapathe sarvalinggAni ..414..

ya khalu shramaNashramaNopAsakabheden dvividhan dravyalingann bhavati mokShamArga iti prarUpaNaprakAra sa kevalan vyavahAr ev, na paramArtha, tasya svayamashuddhadravyAnubhavanAtmakatve sati paramArthatvA- bhAvAt; yadev shramaNashramaNopAsakavikalpAtikrAntan drashignaptipravRuttavRuttimAtran shuddhagnAnamevaikamiti nistuShasanchetanan paramArtha, tasyaiv svayam shuddhadravyAnubhavanAtmakatve sati paramArthatvAt . tato ye vyavahAramev paramArthabuddhayA chetayante, te samayasAramev na sanchetayante; ya ev paramArthan paramArthabuddhayA

‘vyavahAranay hI munilingako aur shrAvakalingakodononko mokShamArga kahatA hai, nishchayanay kisI lingako mokShamArga nahIn kahatA’yah gAthA dvArA kahate hain :

vyavahAranay, in ling dvayako mokShake pathamen kahe.
nishchay nahIn mAne kabhI ko ling muktIpanthamen..414..

gAthArtha :[vyAvahArika naya puna ] vyavahAranay [dve lingge api ] donon lingonko [mokShapathe bhaNati ] mokShamArgamen kahatA hai (arthAt vyavahAranay muniling aur gRuhIlingako mokShamArga kahatA hai); [nishchayanaya ] nishchayanay [sarvalinggAni ] sabhI lingonko (arthAt kisI bhI lingako) [mokShapathe na ichchhati ] mokShamArgamen nahIn mAnatA.

TIkA :shramaN aur shramaNopAsakake bhedase do prakArake dravyaling mokShamArga hain isaprakArakA jo prarUpaN-prakAr (arthAt isaprakArakI jo prarUpaNA) vah keval vyavahAr hI hai, paramArtha nahIn, kyonki vah (prarUpaNA) svayam ashuddha dravyakI anubhavanasvarUp hai, isaliye usako paramArthatAkA abhAv hai; shramaN aur shramaNopAsakake bhedonse atikrAnta, darshanagnAnamen pravRutta pariNatimAtra (mAtra darshan-gnAnamen pravartit huI pariNatirUp) shuddha gnAn hI ek haiaisA jo niShtuSh (nirmal) anubhavan hI paramArtha hai, kyonki vah (anubhavan) svayam shuddha dravyakA anubhavanasvarUp honese usIke paramArthatva hai. isaliye jo vyavahArako hI paramArthabuddhise (paramArtha mAnakar) anubhav karate hain, ve samayasArakA hI anubhav nahIn karate; jo paramArthako paramArthabuddhise anubhav karate