Samaysar-Hindi (Gujarati transliteration). Kalash: 222-227 ; Gatha: 383-389.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 29 of 34

 

Page 528 of 642
PDF/HTML Page 561 of 675
single page version

અશુભઃ શુભો વા શબ્દો ન ત્વાં ભણતિ શૃણુ મામિતિ સ એવ .
ન ચૈતિ વિનિર્ગ્રહીતું શ્રોત્રવિષયમાગતં શબ્દમ્ ..૩૭૫..
અશુભં શુભં વા રૂપં ન ત્વાં ભણતિ પશ્ય મામિતિ સ એવ .
ન ચૈતિ વિનિર્ગ્રહીતું ચક્ષુર્વિષયમાગતં રૂપમ્ ..૩૭૬..
અશુભઃ શુભો વા ગન્ધો ન ત્વાં ભણતિ જિઘ્ર મામિતિ સ એવ .
ન ચૈતિ વિનિર્ગ્રહીતું ઘ્રાણવિષયમાગતં ગન્ધમ્ ..૩૭૭..
અશુભઃ શુભો વા રસો ન ત્વાં ભણતિ રસય મામિતિ સ એવ .
ન ચૈતિ વિનિર્ગ્રહીતું રસનવિષયમાગતં તુ રસમ્ ..૩૭૮..
[પુદ્ગલદ્રવ્યં ] પુદ્ગલદ્રવ્ય [શબ્દત્વપરિણતં ] શબ્દરૂપસે પરિણમિત હુઆ હૈ; [તસ્ય
ગુણઃ ] ઉસકા ગુણ [યદિ અન્યઃ ] યદિ (તુઝસે) અન્ય હૈ, [તસ્માત્ ] તો હે અજ્ઞાની જીવ ! [ત્વં
ન કિઞ્ચિત્ અપિ ભણિતઃ ] તુઝસે કુછ ભી નહીં કહા હૈ; [અબુદ્ધઃ ] તૂ અજ્ઞાની હોતા હુઆ [કિં
રુષ્યસિ ] ક્યોં રોષ કરતા હૈ ?
[અશુભઃ વા શુભઃ શબ્દઃ ] અશુભ અથવા શુભ શબ્દ [ત્વાં ન ભણતિ ] તુઝસે યહ નહીં
કહતા કિ [મામ્ શૃણુ ઇતિ ] ‘તૂ મુઝે સુન’; [સઃ એવ ચ ] ઔર આત્મા ભી (અપને સ્થાનસે ચ્યુત
હોકર), [શ્રોત્રવિષયમ્ આગતં શબ્દમ્ ] શ્રોત્ર-ઇન્દ્રિયકે વિષયમેં આયે હુએ શબ્દકો [વિનિર્ગ્રહીતું ન
એતિ ] ગ્રહણ કરનેકો ( – જાનનેકો) નહીં જાતા.
[અશુભં વા શુભં રૂપં ] અશુભ અથવા શુભ રૂપ [ત્વાં ન ભણતિ ] તુઝસે યહ નહીં કહતા
કિ [મામ્ પશ્ય ઇતિ ] ‘તૂ મુઝે દેખ’; [સઃ એવ ચ ] ઔર આત્મા ભી (અપને સ્થાનસે છૂટકર),
[ચક્ષુર્વિષયમ્ આગતં ] ચક્ષુ-ઇન્દ્રિયકે વિષયમેં આયે હુએ [રૂપમ્ ] રૂપકો [વિનિર્ગ્રહીતું ન એતિ ]
ગ્રહણ કરનેકો નહીં જાતા.
[અશુભઃ વા શુભઃ ગન્ધઃ ] અશુભ અથવા શુભ ગન્ધ [ત્વાં ન ભણતિ ] તુઝસે યહ નહીં
કહતી કિ [મામ્ જિઘ્ર ઇતિ ] ‘તૂ મુઝે સૂંઘ’; [સઃ એવ ચ ] ઔર આત્મા ભી [ઘ્રાણવિષયમ્ આગતં
ગંધમ્ ] ધ્રાણઇન્દ્રિયકે વિષયમેં આઈ હુઈ ગંધકો [વિનિર્ગ્રહીતું ન એતિ ] (અપને સ્થાનસે ચ્યુત હોકર)
ગ્રહણ કરને નહીં જાતા.
[અશુભઃ વા શુભઃ રસઃ ] અશુભ અથવા શુભ રસ [ત્વાં ન ભણતિ ] તુઝસે યહ નહીં કહતા
કિ [મામ્ રસય ઇતિ ] ‘તૂ મુઝે ચખ’; [સઃ એવ ચ ] ઔર આત્મા ભી [રસનવિષયમ્ આગતં તુ
રસમ્ ] રસના-ઇન્દ્રિયકે વિષયમેં આયે હુયે રસકો (અપને સ્થાનસે ચ્યુત હોકર), [વિનિર્ગ્રહીતું ન
એતિ ] ગ્રહણ કરને નહીં જાતા.

Page 529 of 642
PDF/HTML Page 562 of 675
single page version

અશુભઃ શુભો વા સ્પર્શો ન ત્વાં ભણતિ સ્પૃશ મામિતિ સ એવ .
ન ચૈતિ વિનિર્ગ્રહીતું કાયવિષયમાગતં સ્પર્શમ્ ..૩૭૯..
અશુભઃ શુભો વા ગુણો ન ત્વાં ભણતિ બુધ્યસ્વ મામિતિ સ એવ .
ન ચૈતિ વિનિર્ગ્રહીતું બુદ્ધિવિષયમાગતં તુ ગુણમ્ ..૩૮૦..
અશુભં શુભં વા દ્રવ્યં ન ત્વાં ભણતિ બુધ્યસ્વ મામિતિ સ એવ .
ન ચૈતિ વિનિર્ગ્રહીતું બુદ્ધિવિષયમાગતં દ્રવ્યમ્ ..૩૮૧..
એતત્તુ જ્ઞાત્વા ઉપશમં નૈવ ગચ્છતિ મૂઢઃ .
વિનિર્ગ્રહમનાઃ પરસ્ય ચ સ્વયં ચ બુદ્ધિં શિવામપ્રાપ્તઃ ..૩૮૨..
યથેહ બહિરર્થો ઘટપટાદિઃ, દેવદત્તો યજ્ઞદત્તમિવ હસ્તે ગૃહીત્વા, ‘માં પ્રકાશય’ ઇતિ
સ્વપ્રકાશને ન પ્રદીપં પ્રયોજયતિ, ન ચ પ્રદીપોઽપ્યયઃકાન્તોપલકૃષ્ટાયઃસૂચીવત્ સ્વસ્થાનાત્પ્રચ્યુત્ય
67
[અશુભઃ વા શુભઃ સ્પર્શઃ ] અશુભ અથવા શુભ સ્પર્શ [ત્વાં ન ભણતિ ] તુઝસે યહ નહીં
કહતા કિ [મામ્ સ્પર્શ ઇતિ ] ‘તૂ મુઝે સ્પર્શ કર’; [સઃ એવ ચ ] ઔર આત્મા ભી, [કાયવિષયમ્
આગતં સ્પર્શમ્ ] કાયકે (-સ્પર્શેન્દ્રિયકે) વિષયમેં આયે હુએ સ્પર્શકો (અપને સ્થાનસે ચ્યુત
હોકર), [વિનિર્ગ્રહીતું ન એતિ ] ગ્રહણ કરને નહીં જાતા.
[અશુભઃ વા શુભઃ ગુણઃ ] અશુભ અથવા શુભ ગુણ [ત્વાં ન ભણતિ ] તુઝસે યહ નહીં કહતા
કિ [મામ્ બુધ્યસ્વ ઇતિ ] ‘તૂ મુઝે જાન’; [સઃ એવ ચ ] ઔર આત્મા ભી (અપને સ્થાનસે ચ્યુત
હોકર), [બુદ્ધિવિષયમ્ આગતં તુ ગુણમ્ ] બુદ્ધિકે વિષયમેં આયે હુએ ગુણકો [વિનિર્ગ્રહીતું ન એતિ ]
ગ્રહણ કરને નહીં જાતા.
[અશુભં વા શુભં દ્રવ્યં ] અશુભ અથવા શુભ દ્રવ્ય [ત્વાં ન ભણતિ ] તુઝસે યહ નહીં કહતા
કિ [મામ્ બુધ્યસ્વ ઇતિ ] ‘તૂ મુઝે જાન’; [સઃ એવ ચ ] ઔર આત્મા ભી (અપને સ્થાનસે ચ્યુત
હોકર), [બુદ્ધિવિષયમ્ આગતં દ્રવ્યમ્ ] બુદ્ધિકે વિષયમેં આયે હુએ દ્રવ્યકો [વિનિર્ગ્રહીતું ન એતિ ]
ગ્રહણ કરને નહીં જાતા.
[એતત્ તુ જ્ઞાત્વા ] ઐસા જાનકર ભી [મૂઢઃ ] મૂઢ જીવ [ઉપશમં ન એવ ગચ્છતિ ]
ઉપશમકો પ્રાપ્ત નહીં હોતા; [ચ ] ઔર [શિવામ્ બુદ્ધિં અપ્રાપ્તઃ ચ સ્વયં ] શિવ બુદ્ધિકો
(કલ્યાણકારી બુદ્ધિકો, સમ્યગ્જ્ઞાનકો) ન પ્રાપ્ત હુઆ સ્વયં [પરસ્ય વિનિર્ગ્રહમનાઃ ] પરકો ગ્રહણ
કરનેકા મન કરતા હૈ.
ટીકા : — પ્રથમ દૃષ્ટાન્ત કહતે હૈં : ઇસ જગતમેં બાહ્યપદાર્થ – ઘટપટાદિ – , જૈસે દેવદત્ત
નામક પુરુષ યજ્ઞદત્ત નામક પુરુષકો હાથ પકડકર કિસી કાર્યમેં લગાતા હૈ ઇસીપ્રકાર,

Page 530 of 642
PDF/HTML Page 563 of 675
single page version

તં પ્રકાશયિતુમાયાતિ; કિન્તુ વસ્તુસ્વભાવસ્ય પરેણોત્પાદયિતુમશક્યત્વાત્ પરમુત્પાદયિતુમશક્તત્વાચ્ચ
યથા તદસન્નિધાને તથા તત્સન્નિધાનેઽપિ સ્વરૂપેણૈવ પ્રકાશતે . સ્વરૂપેણૈવ પ્રકાશમાનસ્ય ચાસ્ય
વસ્તુસ્વભાવાદેવ વિચિત્રાં પરિણતિમાસાદયન્ કમનીયોઽકમનીયો વા ઘટપટાદિર્ન મનાગપિ
વિક્રિયાયૈ કલ્પ્યતે . તથા બહિરર્થાઃ શબ્દો, રૂપં, ગન્ધો, રસઃ, સ્પર્શો, ગુણદ્રવ્યે ચ, દેવદત્તો
યજ્ઞદત્તમિવ હસ્તે ગૃહીત્વા, ‘માં શૃણુ, માં પશ્ય, માં જિઘ્ર, માં રસય, માં સ્પૃશ, માં બુધ્યસ્વ’
ઇતિ સ્વજ્ઞાને નાત્માનં પ્રયોજયન્તિ, ન ચાત્માપ્યયઃકાન્તોપલકૃષ્ટાયઃસૂચીવત્ સ્વસ્થાનાત્પ્રચ્યુત્ય તાન્
જ્ઞાતુમાયાતિ; કિન્તુ વસ્તુસ્વભાવસ્ય પરેણોત્પાદયિતુમશક્યત્વાત્ પરમુત્પાદયિતુમશક્ત ત્વાચ્ચ યથા
તદસન્નિધાને તથા તત્સન્નિધાનેઽપિ સ્વરૂપેણૈવ જાનીતે . સ્વરૂપેણૈવ જાનતશ્ચાસ્ય વસ્તુસ્વભાવાદેવ
વિચિત્રાં પરિણતિમાસાદયન્તઃ કમનીયા અકમનીયા વા શબ્દાદયો બહિરર્થા ન મનાગપિ વિક્રિયાયૈ
દીપકકો સ્વપ્રકાશનમેં (અર્થાત્ બાહ્યપદાર્થકો પ્રકાશિત કરનેકે કાર્યમેં) નહીં લગાતા કિ ‘તૂ
મુઝે પ્રકાશિત કર’, ઔર દીપક ભી લોહચુમ્બક – પાષાણસે ખીંચી ગઈ લોહેકી સુઈકી ભાંતિ
અપને સ્થાનસે ચ્યુત હોકર ઉસે ( – બાહ્યપદાર્થકો) પ્રકાશિત કરને નહીં જાતા; પરન્તુ, વસ્તુસ્વભાવ
દૂસરેસે ઉત્પન્ન નહીં કિયા જા સકતા, ઇસલિયે તથા વસ્તુસ્વભાવ પરકો ઉત્પન્ન નહીં કર સકતા
ઇસલિયે, દીપક જૈસે બાહ્યપદાર્થકી અસમીપતામેં અપને સ્વરૂપસે હી પ્રકાશતા હૈ. ઉસીપ્રકાર
બાહ્યપદાર્થકી સમીપતામેં ભી અપને સ્વરૂપસે હી પ્રકાશતા હૈ (ઇસપ્રકાર) અપને સ્વરૂપસે હી
પ્રકાશતા હૈ ઐસે દીપકકો, વસ્તુસ્વભાવસે હી વિચિત્ર પરિણતિકો પ્રાપ્ત હોતા હુઆ મનોહર યા
અમનોહર ઘટપટાદિ બાહ્યપદાર્થ કિંચિત્માત્ર ભી વિક્રિયા ઉત્પન્ન નહીં કરતા.
ઇસીપ્રકાર દાર્ષ્ટાન્ત કહતે હૈં : બાહ્ય પદાર્થ — શબ્દ, રૂપ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ તથા ગુણ ઔર
દ્રવ્ય — , જૈસે દેવદત્ત યજ્ઞદત્તકો હાથ પકડકર કિસી કાર્યમેં લગાતા હૈ ઉસીપ્રકાર, આત્માકો
સ્વજ્ઞાનમેં (બાહ્યપદાર્થોંકે જાનનેકે કાર્યમેં) નહીં લગાતે કિ ‘તૂ મુઝે સુન, તૂ મુઝે દેખ, તૂ મુઝે
સૂંઘ, તૂ મુઝે ચખ, તૂ મુઝે સ્પર્શ કર, તૂ મુઝે જાન,’ ઔર આત્મા ભી લોહચુમ્બક-પાષાણસે
ખીંચી ગઈ લોહેકી સુઈકી ભાઁતિ અપને સ્થાનસે ચ્યુત હોકર ઉન્હેં ( – બાહ્યપદાર્થોંકો) જાનનેકો
નહીં જાતા; પરન્તુ વસ્તુસ્વભાવ પરકે દ્વારા ઉત્પન્ન નહીં કિયા જા સકતા, ઇસલિયે તથા
વસ્તુસ્વભાવ પરકો ઉત્પન્ન નહીં કર સકતા ઇસલિયે, આત્મા જૈસે બાહ્ય પદાર્થોંકી અસમીપતામેં
(અપને સ્વરૂપસે હી જાનતા હૈ) ઉસીપ્રકાર બાહ્યપદાર્થોંકી સમીપતામેં ભી અપને સ્વરૂપસે હી
જાનતા હૈ. (ઇસપ્રકાર) અપને સ્વરૂપસે હી જાનતે હુએ ઉસ (આત્મા) કો, વસ્તુસ્વભાવસે હી
વિચિત્ર પરિણતિકો પ્રાપ્ત મનોહર અથવા અમનોહર શબ્દાદિ બાહ્યપદાર્થ કિંચિત્માત્ર ભી વિક્રિયા
ઉત્પન્ન નહીં કરતે.

Page 531 of 642
PDF/HTML Page 564 of 675
single page version

કલ્પ્યેરન્ . એવમાત્મા પ્રદીપવત્ પરં પ્રતિ ઉદાસીનો નિત્યમેવેતિ વસ્તુસ્થિતિઃ, તથાપિ યદ્રાગદ્વેષૌ
તદજ્ઞાનમ્ .
(શાર્દૂલવિક્રીડિત)
પૂર્ણૈકાચ્યુતશુદ્ધબોધમહિમા બોધો ન બોધ્યાદયં
યાયાત્કામપિ વિક્રિયાં તત ઇતો દીપઃ પ્રકાશ્યાદિવ .
તદ્વસ્તુસ્થિતિબોધવન્ધ્યધિષણા એતે કિમજ્ઞાનિનો
રાગદ્વેષમયીભવન્તિ સહજાં મુંચન્ત્યુદાસીનતામ્ ..૨૨૨..
ઇસપ્રકાર આત્મા દીપકકી ભાંતિ પરકે પ્રતિ સદા ઉદાસીન (અર્થાત્ સમ્બન્ધરહિત; તટસ્થ)
હૈ — ઐસી વસ્તુસ્થિતિ હૈ, તથાપિ જો રાગ-દ્વેષ હોતા હૈ સો અજ્ઞાન હૈ.
ભાવાર્થ : — શબ્દાદિક જડ પુદ્ગલદ્રવ્યકે ગુણ હૈં. વે આત્માસે કહીં યહ નહીં કહતે, કિ
‘તૂ હમેં ગ્રહણ કર (અર્થાત્ તૂ હમેં જાન)’; ઔર આત્મા ભી અપને સ્થાનસે ચ્યુત હોકર ઉન્હેં ગ્રહણ
કરનેકે લિયે ( – જાનનેકે લિયે) ઉનકી ઓર નહીં જાતા. જૈસે શબ્દાદિક સમીપ ન હોં તબ આત્મા
અપને સ્વરૂપસે હી જાનતા હૈ, ઇસપ્રકાર શબ્દાદિક સમીપ હોં તબ ભી આત્મા અપને સ્વરૂપસે હી
જાનતા હૈ. ઇસપ્રકાર અપને સ્વરૂપસે હી જાનનેવાલે ઐસે આત્માકો અપને અપને સ્વભાવસે હી
પરિણમિત હોતે હુએ શબ્દાદિક કિંચિત્માત્ર ભી વિકાર નહીં કરતે, જૈસે કિ અપને સ્વરૂપસે હી
પ્રકાશિત હોનેવાલે દીપકકો ઘટપટાદિ પદાર્થ વિકાર નહીં કરતે. ઐસા વસ્તુસ્વભાવ હૈ, તથાપિ
જીવ શબ્દકો સુનકર, રૂપકો દેખકર, ગંધકો સૂંઘકર, રસકા સ્વાદ લેકર, સ્પર્શકો છૂકર, ગુણ-
દ્રવ્યકો જાનકર, ઉન્હેં અચ્છા બુરા માનકર રાગ-દ્વેષ કરતા હૈ, વહ અજ્ઞાન હી હૈ..૩૭૩ સે ૩૮૨..
અબ, ઇસી અર્થકા કલશરૂપ કાવ્ય કહતે હૈં : —
શ્લોકાર્થ : — [પૂર્ણ-એક-અચ્યુત-શુદ્ધ-બોધ-મહિમા અયં બોધો ] પૂર્ણ, એક, અચ્યુત
ઔર ( – નિર્વિકાર) જ્ઞાન જિસકી મહિમા હૈ ઐસા યહ જ્ઞાયક આત્મા [તતઃ ઇતઃ બોધ્યાત્ ] ઉન
(અસમીપવર્તી) યા ઇન (સમીપવર્તી) જ્ઞેય પદાર્થોંસે [કામ્ અપિ વિક્રિયાં ન યાયાત્ ] કિંચિત્ માત્ર
ભી વિક્રિયાકો પ્રાપ્ત નહીં હોતા, [દીપઃ પ્રકાશ્યાત્ ઇવ ] જૈસે દીપક પ્રકાશ્ય ( – પ્રકાશિત હોને
યોગ્ય ઘટપટાદિ) પદાર્થોંસે વિક્રિયાકો પ્રાપ્ત નહીં હોતા. તબ ફિ ર [તદ્-વસ્તુસ્થિતિ-બોધ-વન્ધ્ય-
ધિષણાઃ એતે અજ્ઞાનિનઃ ] જિનકી બુદ્ધિ ઐસી વસ્તુસ્થિતિકે જ્ઞાનસે રહિત હૈ, ઐસે યહ અજ્ઞાની જીવ
[કિમ્ સહજામ્ ઉદાસીનતામ્ મુંચન્તિ, રાગદ્વેષમયીભવન્તિ ] અપની સહજ ઉદાસીનતાકો ક્યોં છોડતે
હૈં તથા રાગદ્વેષમય ક્યોં હોતે હૈં ? (ઇસપ્રકાર આચાર્યદેવને સોચ કિયા હૈ.)

Page 532 of 642
PDF/HTML Page 565 of 675
single page version

(શાર્દૂલવિક્રીડિત)
રાગદ્વેષવિભાવમુક્ત મહસો નિત્યં સ્વભાવસ્પૃશઃ
પૂર્વાગામિસમસ્તકર્મવિકલા ભિન્નાસ્તદાત્વોદયાત્ .
દૂરારૂઢચરિત્રવૈભવબલાચ્યંચચ્ચિદર્ચિર્મયીં
વિન્દન્તિ સ્વરસાભિષિક્ત ભુવનાં જ્ઞાનસ્ય સંચેતનામ્ ..૨૨૩..
ભાવાર્થ : — જૈસે દીપકકા સ્વભાવ ઘટપટાદિકો પ્રકાશિત કરનેકા હૈ, ઉસીપ્રકાર જ્ઞાનકા
સ્વભાવ જ્ઞેયકો જાનનેકા હી હૈ. ઐસા વસ્તુસ્વભાવ હૈ. જ્ઞેયકો જાનનેમાત્રસે જ્ઞાનમેં વિકાર નહીં હોતા.
જ્ઞેયોંકો જાનકર, ઉન્હેં અચ્છા-બુરા માનકર, આત્મા રાગીદ્વેષી – વિકારી હોતા હૈ જો કિ અજ્ઞાન હૈ.
ઇસલિયે આચાર્યદેવને સોચ કિયા હૈ કિ — ‘વસ્તુકા સ્વભાવ તો ઐસા હૈ, ફિ ર ભી યહ આત્મા અજ્ઞાની
હોકર રાગદ્વેષરૂપ ક્યોં પરિણમિત હોતા હૈ ? અપની સ્વાભાવિક ઉદાસીન-અવસ્થારૂપ ક્યોં નહીં
રહતા ?’ ઇસ પ્રકાર આચાર્યદેવને જો સોચ કિયા હૈ સો ઉચિત હી હૈ, ક્યોંકિ જબ તક શુભ રાગ હૈ તબ
તક પ્રાણિયોંકો અજ્ઞાનસે દુઃખી દેખકર કરુણા ઉત્પન્ન હોતી હૈ ઔર ઉસસે સોચ ભી હોતા હૈ.૨૨૨.
અબ, આગામી કથનકા સૂચક કાવ્ય કહતે હૈં : —
શ્લોકાર્થ : — [રાગ-દ્વેષ-વિભાવ-મુક્ત-મહસઃ ] જિનકા તેજ રાગદ્વેષરૂપી વિભાવસે રહિત
હૈ, [નિત્યં સ્વભાવ-સ્પૃશઃ ] જો સદા (અપને ચૈતન્યચમત્કારમાત્ર) સ્વભાવકો સ્પર્શ કરનેવાલે હૈં,
[પૂર્વ-આગામિ-સમસ્ત-કર્મ-વિકલાઃ ] જો ભૂતકાલકે તથા ભવિષ્યકાલકે સમસ્ત કર્મોંસે રહિત
હૈં ઔર [તદાત્વ-ઉદયાત્ ભિન્નાઃ ] જો વર્તમાન કાલકે કર્મોદયસે ભિન્ન હૈં, [દૂર-આરૂઢ-ચરિત્ર-
વૈભવ-બલાત્ જ્ઞાનસ્ય સઞ્ચેતનામ્ વિન્દન્તિ ] વે ( – ઐસે જ્ઞાની – ) અતિ પ્રબલ ચારિત્રકે વૈભવકે
બલસે જ્ઞાનકી સંચેતનાકા અનુભવ કરતે હૈં – [ચંચત્-ચિદ્-અર્ચિર્મયીં ] જો જ્ઞાનચેતના-ચમકતી હુઈ
ચૈતન્યજ્યોતિમય હૈ ઔર [સ્વ-રસ-અભિષિક્ત-ભુવનામ્ ] જિસને અપને (જ્ઞાનરૂપી) રસસે સમસ્ત
લોકકો સીંચા હૈ.
ભાવાર્થ : — જિનકા રાગ-દ્વેષ દૂર હો ગયા, અપને ચૈતન્યસ્વભાવકો જિન્હોંને અંગીકાર કિયા
ઔર અતીત, અનાગત તથા વર્તમાન કર્મકા મમત્વ દૂર હો ગયા હૈ ઐસે જ્ઞાની સર્વ પરદ્રવ્યોંસે અલગ
હોકર ચારિત્ર અંગીકાર કરતે હૈં. ઉસ ચારિત્રકે બલસે, કર્મચેતના ઔર કર્મફલચેતનાસે ભિન્ન જો
અપની ચૈતન્યકી પરિણમનસ્વરૂપ જ્ઞાનચેતના હૈ ઉસકા અનુભવ કરતે હૈં.
યહાઁ યહ તાત્પર્ય સમઝના ચાહિએ કિ : – જીવ પહલે તો કર્મચેતના ઔર કર્મફલચેતનાસે
ભિન્ન અપની જ્ઞાનચેતનાકા સ્વરૂપ આગમ-પ્રમાણ, અનુમાન-પ્રમાણ ઔર સ્વસંવેદનપ્રમાણસે જાનતા
હૈ ઔર ઉસકા શ્રદ્ધાન (પ્રતીતિ) દૃઢ કરતા હૈ; યહ તો અવિરત, દેશવિરત, ઔર પ્રમત્ત અવસ્થામેં

Page 533 of 642
PDF/HTML Page 566 of 675
single page version

કમ્મં જં પુવ્વકયં સુહાસુહમણેયવિત્થરવિસેસં .
તત્તો ણિયત્તદે અપ્પયં તુ જો સો પડિક્કમણં ..૩૮૩..
કમ્મં જં સુહમસુહં જમ્હિ ય ભાવમ્હિ બજ્ઝદિ ભવિસ્સં .
તત્તો ણિયત્તદે જો સો પચ્ચક્ખાણં હવદિ ચેદા ..૩૮૪..
જં સુહમસુહમુદિણ્ણં સંપડિ ય અણેયવિત્થરવિસેસં .
તં દોસં જો ચેદદિ સો ખલુ આલોયણં ચેદા ..૩૮૫..
ભી હોતા હૈ. ઔર જબ અપ્રમત્ત અવસ્થા હોતી હૈ તબ જીવ અપને સ્વરૂપકા હી ધ્યાન કરતા હૈ;
ઉસ સમય, ઉસને જિસ જ્ઞાનચેતનાકા પ્રથમ શ્રદ્ધાન કિયા થા ઉસમેં વહ લીન હોતા હૈ ઔર શ્રેણિ
ચઢકર, કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરકે, સાક્ષાત્ ૧જ્ઞાનચેતનારૂપ હો જાતા હૈ..૨૨૩..
જો અતીત કર્મકે પ્રતિ મમત્વકો છોડ દે વહ આત્મા પ્રતિક્રમણ હૈ, જો અનાગતકર્મ ન
કરનેકી પ્રતિજ્ઞા કરે (અર્થાત્ જિન ભાવોંસે આગામી કર્મ બઁધે ઉન ભાવોંકા મમત્વ છોડે) વહ
આત્મા પ્રત્યાખ્યાન હૈ ઔર જો ઉદયમેં આયે હુએ વર્તમાન કર્મકા મમત્વ છોડે વહ આત્મા આલોચના
હૈ; સદા ઐસે પ્રતિક્રમણ, પ્રત્યાખ્યાન ઔર આલોચનાપૂર્વક પ્રવર્તમાન આત્મા ચારિત્ર હૈ. — ઐસે
ચારિત્રકા વિધાન ઇન ગાથાઓં દ્વારા કરતે હૈં : —
શુભ ઔર અશુભ અનેકવિધ, કે કર્મ પૂરવ જો કિયે.
ઉનસે નિવર્તે આત્મકો, વહ આતમા પ્રતિક્રમણ હૈ..૩૮૩..
શુભ અરુ અશુભ ભાવી કરમકા બન્ધ હો જિસ ભાવમેં.
ઉસસે નિવર્તન જો કરે વહ આતમા પચ્ચખાણ હૈ..૩૮૪..
શુભ ઔર અશુભ અનેકવિધ હૈં ઉદિત જો ઇસ કાલમેં.
ઉન દોષકો જો ચેતતા, આલોચના વહ જીવ હૈ..૩૮૫..
૧કેવલજ્ઞાની જીવકે સાક્ષાત્ જ્ઞાનચેતના હોતી હૈ. કેવલજ્ઞાન હોનેસે પૂર્વ ભી, નિર્વિકલ્પ અનુભવકે સમય
જીવકે ઉપયોગાત્મક જ્ઞાનચેતના હોતી હૈ. યદિ જ્ઞાનચેતનાકે ઉપયોગાત્મકત્વકો મુખ્ય ન કિયા જાયે તો,
સમ્યગ્દૃષ્ટિકે જ્ઞાનચેતના નિરંતર હોતી હૈ, કર્મચેતના ઔર કર્મફલચેતના નહીં હોતી; ક્યોંકિ ઉસકા નિરન્તર
પરિણમન જ્ઞાનકે સ્વામિત્વભાવસે હોતા હૈ, કર્મકે ઔર કર્મફલકે સ્વામિત્વભાવસે નહીં હોતા.

Page 534 of 642
PDF/HTML Page 567 of 675
single page version

ણિચ્ચં પચ્ચક્ખાણં કુવ્વદિ ણિચ્ચં પડિક્કમદિ જો ય .
ણિચ્ચં આલોચેયદિ સો હુ ચરિત્તં હવદિ ચેદા ..૩૮૬..
કર્મ યત્પૂર્વકૃતં શુભાશુભમનેકવિસ્તરવિશેષમ્ .
તસ્માન્નિવર્તયત્યાત્માનં તુ યઃ સ પ્રતિક્રમણમ્ ..૩૮૩..
કર્મ યચ્છુભમશુભં યસ્મિંશ્ચ ભાવે બધ્યતે ભવિષ્યત્ .
તસ્માન્નિવર્તતે યઃ સ પ્રત્યાખ્યાનં ભવતિ ચેતયિતા ..૩૮૪..
યચ્છુભમશુભમુદીર્ણં સમ્પ્રતિ ચાનેકવિસ્તરવિશેષમ્ .
તં દોષં યઃ ચેતયતે સ ખલ્વાલોચનં ચેતયિતા ..૩૮૫..
નિત્યં પ્રત્યાખ્યાનં કરોતિ નિત્યં પ્રતિક્રામતિ યશ્ચ .
નિત્યમાલોચયતિ સ ખલુ ચરિત્રં ભવતિ ચેતયિતા ..૩૮૬..
પચખાણ નિત્ય કરે અરુ પ્રતિક્રમણ જો નિત્ય હિ કરે.
નિત્ય હિ કરે આલોચના, વહ આતમા ચારિત્ર હૈ..૩૮૬..
ગાથાર્થ : — [પૂર્વકૃતં ] પૂર્વકૃત [યત્ ] જો [અનેકવિસ્તરવિશેષમ્ ] અનેક પ્રકારકે
વિસ્તારવાલા [શુભાશુભમ્ કર્મ ] (જ્ઞાનાવરણીય આદિ) શુભાશુભ કર્મ હૈ; [તસ્માત્ ] ઉસસે [યઃ ]
જો આત્મા [આત્માનં તુ ] અપનેકો [નિવર્તયતિ ] દૂર રખતા હૈ [સઃ ] વહ આત્મા [પ્રતિક્રમણમ્ ]
પ્રતિક્રમણ કરતા હૈ.
[ભવિષ્યત્ ] ભવિષ્યકાલકા [યત્ ] જો [શુભમ્ અશુભં કર્મ ] શુભ-અશુભ કર્મ [યસ્મિન્
ભાવે ચ ] જિસ ભાવમેં [બધ્યતે ] બઁધતા હૈ. [તસ્માત્ ] ઉસ ભાવસે [યઃ ] જો આત્મા [નિવર્તતે ]
નિવૃત્ત હોતા હૈ, [સઃ ચેતયિતા ] વહ આત્મા [પ્રત્યાખ્યાનં ભવતિ ] પ્રત્યાખ્યાન હૈ.
[સમ્પ્રતિ ચ ] વર્તમાન કાલમેં [ઉદીર્ણં ] ઉદયાગત [યત્ ] જો [અનેકવિસ્તરવિશેષમ્ ]
અનેક પ્રકારકે વિસ્તારવાલા [શુભમ્ અશુભમ્ ] શુભ ઔર અશુભ કર્મ હૈ [તં દોષં ] ઉસ દોષકો
[યઃ ] જો આત્મા [ચેતયતે ] ચેતતા હૈ — અનુભવ કરતા હૈ — જ્ઞાતાભાવસે જાન લેતા હૈ (અર્થાત્
ઉસકે સ્વામિત્વ — કર્તૃત્વકો છોડ દેતા હૈ), [સઃ ચેતયિતા ] વહ આત્મા [ખલુ ] વાસ્તવમેં
[આલોચનં ] આલોચના હૈ.
[યઃ ] જો [નિત્યં ] સદા [પ્રત્યાખ્યાનં કરોતિ ] પ્રત્યાખ્યાન કરતા હૈ, [નિત્યં પ્રતિક્રામતિ

Page 535 of 642
PDF/HTML Page 568 of 675
single page version

યઃ ખલુ પુદ્ગલકર્મવિપાકભવેભ્યો ભાવેભ્યશ્ચેતયિતાત્માનં નિવર્તયતિ, સ તત્કારણભૂતં પૂર્વં
કર્મ પ્રતિક્રામન્ સ્વયમેવ પ્રતિક્રમણં ભવતિ . સ એવ તત્કાર્યભૂતમુત્તરં કર્મ પ્રત્યાચક્ષાણઃ
પ્રત્યાખ્યાનં ભવતિ . સ એવ વર્તમાનં કર્મવિપાકમાત્મનોઽત્યન્તભેદેનોપલભમાનઃ આલોચના ભવતિ .
એવમયં નિત્યં પ્રતિક્રામન્, નિત્યં પ્રત્યાચક્ષાણો, નિત્યમાલોચયંશ્ચ, પૂર્વકર્મકાર્યેભ્ય
ઉત્તરકર્મકારણેભ્યો ભાવેભ્યોઽત્યન્તં નિવૃત્તઃ, વર્તમાનં કર્મવિપાકમાત્મનોઽત્યન્તભેદેનોપલભમાનઃ,
સ્વસ્મિન્નેવ ખલુ જ્ઞાનસ્વભાવે નિરન્તરચરણાચ્ચારિત્રં ભવતિ . ચારિત્રં તુ ભવન્ સ્વસ્ય જ્ઞાનમાત્રસ્ય
ચેતનાત્ સ્વયમેવ જ્ઞાનચેતના ભવતીતિ ભાવઃ .
ચ ] સદા પ્રતિક્રમણ કરતા હૈ ઔર [નિત્યમ્ આલોચયતિ ] સદા આલોચના કરતા હૈ, [સઃ
ચેતયિતા ] વહ આત્મા [ખલુ ] વાસ્તવમેં [ચરિત્રં ભવતિ ] ચારિત્ર હૈ.
ટીકા : — જો આત્મા પુદ્ગલકર્મકે વિપાક (ઉદય) સે હુયે ભાવોંસે અપનેકો છુડાતા
હૈ ( – દૂર રખતા હૈ), વહ આત્મા ઉન ભાવોંકે કારણભૂત પૂર્વકર્મોંકો (ભૂતકાલકે કર્મોંકો)
પ્રતિક્રમતા હુઆ સ્વયં હી પ્રતિક્રમણ હૈ; વહી આત્મા, ઉન ભાવોંકે કાર્યભૂત ઉત્તરકર્મોંકો
(ભવિષ્યકાલકે કર્મોંકો) પ્રત્યાખ્યાનરૂપ કરતા હુઆ પ્રત્યાખ્યાન હૈ; વહી આત્મા, વર્તમાન
કર્મવિપાકકો અપનેસે ( – આત્માસે) અત્યન્ત ભેદપૂર્વક અનુભવ કરતા હુઆ, આલોચના હૈ.
ઇસપ્રકાર વહ આત્મા સદા પ્રતિક્રમણ કરતા હુઆ, સદા પ્રત્યાખ્યાન કરતા હુઆ ઔર સદા આલોચના
કરતા હુઆ, પૂર્વકર્મોંકે કાર્યરૂપ ઔર ઉત્તરકર્મોંકે કારણરૂપ ભાવોંસે અત્યન્ત નિવૃત્ત હોતા હુઆ,
વર્તમાન કર્મવિપાકકો અપનેસે (આત્માસે) અત્યન્ત ભેદપૂર્વક અનુભવ કરતા હુઆ, અપનેમેં હી —
જ્ઞાનસ્વભાવમેં હી — નિરન્તર ચરનેસે (-આચરણ કરનેસે) ચારિત્ર હૈ (અર્થાત્ સ્વયં હી ચારિત્રસ્વરૂપ
હૈ). ઔર ચારિત્રસ્વરૂપ હોતા હુઆ અપનેકો – જ્ઞાનમાત્રકો – ચેતતા (અનુભવ કરતા) હૈ, ઇસલિયે
(વહ આત્મા) સ્વયં હી જ્ઞાનચેતના હૈ, ઐસા આશય હૈ.
ભાવાર્થ : — ચારિત્રમેં પ્રતિક્રમણ, પ્રત્યાખ્યાન ઔર આલોચનાકા વિધાન હૈ. ઉસમેં,
પહલે લગે હુએ દોષોંસે આત્માકો નિવૃત્ત કરના સો પ્રતિક્રમણ હૈ, ભવિષ્યમેં દોષ લગાનેકા ત્યાગ
કરના સો પ્રત્યાખ્યાન હૈ ઔર વર્તમાન દોષસે આત્માકો પૃથક્ કરના સો આલોચના હૈ. યહાઁ
નિશ્ચયચારિત્રકો પ્રધાન કરકે કથન હૈ; ઇસલિયે નિશ્ચયસે વિચાર કરને પર, જો આત્મા
ત્રિકાલકે કર્મોંસે અપનેકો ભિન્ન જાનતા હૈ, શ્રદ્ધા કરતા હૈ ઔર અનુભવ કરતા હૈ, વહ આત્મા
સ્વયં હી પ્રતિક્રમણ હૈ, સ્વયં હી પ્રત્યાખ્યાન હૈ ઔર સ્વયં હી આલોચના હૈ. ઇસપ્રકાર
પ્રતિક્રમણસ્વરૂપ, પ્રત્યાખ્યાનસ્વરૂપ ઔર આલોચનાસ્વરૂપ આત્માકા નિરંતર અનુભવન હી
નિશ્ચયચારિત્ર હૈ. જો યહ નિશ્ચયચારિત્ર હૈ, વહી જ્ઞાનચેતના (અર્થાત્ જ્ઞાનકા અનુભવન) હૈ. ઉસી

Page 536 of 642
PDF/HTML Page 569 of 675
single page version

(ઉપજાતિ)
જ્ઞાનસ્ય સંચેતનયૈવ નિત્યં
પ્રકાશતે જ્ઞાનમતીવ શુદ્ધમ્ .
અજ્ઞાનસંચેતનયા તુ ધાવન્
બોધસ્ય શુદ્ધિં નિરુણદ્ધિ બન્ધઃ ..૨૨૪..
વેદંતો કમ્મફલં અપ્પાણં કુણદિ જો દુ કમ્મફલં .
સો તં પુણો વિ બંધદિ બીયં દુક્ખસ્સ અટ્ઠવિહં ..૩૮૭..
જ્ઞાનચેતનાસે (અર્થાત્ જ્ઞાનકે અનુભવનસે) સાક્ષાત્ જ્ઞાનચેતનાસ્વરૂપ કેવલજ્ઞાનમય આત્મા પ્રગટ
હોતા હૈ..૩૮૩ સે ૩૮૬..
અબ, આગેકી ગાથાઓંકા સૂચક કાવ્ય કહતે હૈં; જિસમેં જ્ઞાનચેતના ઔર અજ્ઞાનચેતના
(અર્થાત્ કર્મચેતના ઔર કર્મફલચેતના) કા ફલ પ્રગટ કરતે હૈં —
શ્લોકાર્થ : — [નિત્યં જ્ઞાનસ્ય સંચેતનયા એવ જ્ઞાનમ્ અતીવ શુદ્ધમ્ પ્રકાશતે ] નિરન્તર
જ્ઞાનકી સંચેતનાસે હી જ્ઞાન અત્યન્ત શુદ્ધ પ્રકાશિત હોતા હૈ; [તુ ] ઔર [અજ્ઞાનસંચેતનયા ] અજ્ઞાનકી
સંચેતનાસે [બન્ધઃ ધાવન્ ] બંધ દૌડતા હુઆ [બોધસ્ય શુદ્ધિં નિરુણદ્ધિ ] જ્ઞાનકી શુદ્ધતાકો રોકતા
હૈ, અર્થાત્ જ્ઞાનકી શુદ્ધતા નહીં હોને દેતા.
ભાવાર્થ : — કિસી (વસ્તુ) કે પ્રતિ એકાગ્ર હોકર ઉસીકા અનુભવરૂપ સ્વાદ લિયા કરના
વહ ઉસકા સંચેતન કહલાતા હૈ. જ્ઞાનકે પ્રતિ હી એકાગ્ર ઉપયુક્ત હોકર ઉસ ઓર હી ધ્યાન રખના
વહ જ્ઞાનકા સંચેતન અર્થાત્ જ્ઞાનચેતના હૈ. ઉસસે જ્ઞાન અત્યન્ત શુદ્ધ હોકર પ્રકાશિત હોતા હૈ અર્થાત્
કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન હોતા હૈ. કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન હોને પર સમ્પૂર્ણ જ્ઞાનચેતના કહલાતી હૈ.
અજ્ઞાનરૂપ (અર્થાત્ કર્મરૂપ ઔર કર્મફલરૂપ) ઉપયોગકો કરના, ઉસીકી ઓર ( – કર્મ
ઔર કર્મફલકી ઓર હી – ) એકાગ્ર હોકર ઉસીકા અનુભવ કરના, વહ અજ્ઞાનચેતના હૈ. ઉસસે
કર્મકા બન્ધ હોતા હૈ, જો બન્ધ જ્ઞાનકી શુદ્ધતાકો રોકતા હૈ..૨૨૪..
અબ, ઇસીકો ગાથાઓં દ્વારા કહતે હૈં : —
જો કર્મફલકો વેદતા જીવ કર્મફલ નિજરૂપ કરે.
વહ પુનઃ બાંધે અષ્ટવિધકે કર્મકો — દુઃખબીજકો..૩૮૭..

Page 537 of 642
PDF/HTML Page 570 of 675
single page version

વેદંતો કમ્મફલં મએ કદં મુણદિ જો દુ કમ્મફલં .
સો તં પુણો વિ બંધદિ બીયં દુક્ખસ્સ અટ્ઠવિહં ..૩૮૮..
વેદંતો કમ્મફલં સુહિદો દુહિદો ય હવદિ જો ચેદા .
સો તં પુણો વિ બંધદિ બીયં દુક્ખસ્સ અટ્ઠવિહં ..૩૮૯..
વેદયમાનઃ કર્મફલમાત્માનં કરોતિ યસ્તુ કર્મફલમ્ .
સ તત્પુનરપિ બધ્નાતિ બીજં દુઃખસ્યાષ્ટવિધમ્ ..૩૮૭..
વેદયમાનઃ કર્મફલં મયા કૃતં જાનાતિ યસ્તુ કર્મફલમ્ .
સ તત્પુનરપિ બધ્નાતિ બીજં દુઃખસ્યાષ્ટવિધમ્ ..૩૮૮..
વેદયમાનઃ કર્મફલં સુખિતો દુઃખિતશ્ચ ભવતિ યશ્ચેતયિતા .
સ તત્પુનરપિ બધ્નાતિ બીજં દુઃખસ્યાષ્ટવિધમ્ ..૩૮૯..
68
જો કર્મફલકો વેદતા જાને ‘કરમફલ મૈં કિયા’.
વહ પુનઃ બાંધે અષ્ટવિધકે કર્મકો — દુઃખબીજકો..૩૮૮..
જો કર્મફલકો વેદતા જીવ સુખી દુઃખી હોય હૈ.
વહ પુનઃ બાઁધે અષ્ટવિધકે કર્મકો — દુઃખબીજકો..૩૮૯..
ગાથાર્થ : — [કર્મંફલમ્ વેદયમાનઃ ] કર્મકે ફલકા વેદન કરતા હુઆ [યઃ તુ ] જો
આત્મા [કર્મફલમ્ ] કર્મફલકો [આત્માનં કરોતિ ] નિજરૂપ કરતા ( – માનતા) હૈ, [સઃ ] વહ
[પુનઃ અપિ ] ફિ રસે ભી [અષ્ટવિધમ્ તત્ ] આઠ પ્રકારકે કર્મકો — [દુઃખસ્ય બીજં ] દુઃખકે
બીજકો — [બધ્નાતિ ] બાંધતા હૈ.
[કર્મફલં વેદયમાનઃ ] કર્મકે ફલકા વેદન કરતા હુઆ [યઃ તુ ] જો આત્મા [કર્મફલમ્
મયા કૃતં જાનાતિ ] યહ જાનતા (માનતા) હૈ કિ ‘કર્મફલ મૈંને કિયા હૈ,’ [સઃ ] વહ [પુનઃ અપિ ]
ફિ રસે ભી [અષ્ટવિધમ્ તત્ ] આઠ પ્રકારકે કર્મકો — [દુઃખસ્ય બીજં ] દુઃખકે બીજકો —
[બધ્નાતિ ] બાંધતા હૈ.
[કર્મફલં વેદયમાનઃ ] કર્મફલકો વેદન કરતા હુઆ [યઃ ચેતયિતા ] જો આત્મા [સુખિતઃ
દુઃખિતઃ ચ ] સુખી ઔર દુઃખી [ભવતિ ] હોતા હૈ, [સઃ ] વહ [પુનઃ અપિ ] ફિ રસે ભી [અષ્ટવિધમ્
તત્ ] આઠ પ્રકારકે કર્મકો — [દુઃખસ્ય બીજં ] દુઃખકે બીજકો — [બધ્નાતિ ] બાંધતા હૈ.

Page 538 of 642
PDF/HTML Page 571 of 675
single page version

જ્ઞાનાદન્યત્રેદમહમિતિ ચેતનમ્ અજ્ઞાનચેતના . સા દ્વિધા — કર્મચેતના કર્મફલચેતના ચ .
તત્ર જ્ઞાનાદન્યત્રેદમહં કરોમીતિ ચેતનં કર્મચેતના; જ્ઞાનાદન્યત્રેદં વેદયેઽહમિતિ ચેતનં
કર્મફલચેતના . સા તુ સમસ્તાપિ સંસારબીજં; સંસારબીજસ્યાષ્ટવિધકર્મણો બીજત્વાત્ . તતો
મોક્ષાર્થિના પુરુષેણાજ્ઞાનચેતનાપ્રલયાય સકલકર્મસંન્યાસભાવનાં સકલકર્મફલસંન્યાસભાવનાં ચ
નાટયિત્વા સ્વભાવભૂતા ભગવતી જ્ઞાનચેતનૈવૈકા નિત્યમેવ નાટયિતવ્યા .
તત્ર તાવત્સકલકર્મસંન્યાસભાવનાં નાટયતિ —
(આર્યા)
કૃતકારિતાનુમનનૈસ્ત્રિકાલવિષયં મનોવચનકાયૈઃ .
પરિહૃત્ય કર્મ સર્વં પરમં નૈષ્કર્મ્યમવલમ્બે ..૨૨૫..
ટીકા : — જ્ઞાનસે અન્યમેં (-જ્ઞાનકે સિવા અન્ય ભાવોંમેં) ઐસા ચેતના (-અનુભવ કરના)
કિ ‘યહ મૈં હૂઁ,’ સો અજ્ઞાનચેતના હૈ. વહ દો પ્રકારકી હૈ — કર્મચેતના ઔર કર્મફલચેતના. ઉસમેં,
જ્ઞાનસે અન્યમેં (અર્થાત્ જ્ઞાનકે સિવા અન્ય ભાવોંમેં) ઐસા ચેતના કિ ‘ઇસકો મૈં કરતા હૂઁ’, વહ
કર્મચેતના હૈ; ઔર જ્ઞાનસે અન્યમેં ઐસા ચેતના કિ ‘ઇસે મૈં ભોગતા હૂઁ’, વહ કર્મફલચેતના હૈ.
(ઇસપ્રકાર અજ્ઞાનચેતના દો પ્રકારસે હૈ.) વહ સમસ્ત અજ્ઞાનચેતના સંસારકા બીજ હૈ; ક્યોંકિ
સંસારકે બીજ જો આઠ પ્રકારકે (જ્ઞાનાવરણાદિ) કર્મ, ઉનકા બીજ વહ અજ્ઞાનચેતના હૈ (અર્થાત્
ઉસસે કર્મોકા બન્ધ હોતા હૈ). ઇસલિયે મોક્ષાર્થી પુરુષકો અજ્ઞાનચેતનાકા પ્રલય કરનેકે લિયે
સકલ કર્મોકે સંન્યાસ ( – ત્યાગ)કી ભાવનાકો તથા સકલ કર્મફલકે સંન્યાસકી ભાવનાકો
નચાકર, સ્વભાવભૂત ઐસી ભગવતી જ્ઞાનચેતનાકો હી એકકો સદૈવ નચાના ચાહિએ..૩૮૭ સે ૩૮૯..
ઇસમેં પહલે, સકલ કર્મોંકે સંન્યાસકી ભાવનાકો નચાતે હૈં : —
(વહાઁ પ્રથમ, કાવ્ય કહતે હૈં : — )
શ્લોકાર્થ : — [ત્રિકાલવિષયં ] ત્રિકાલકે (અર્થાત્ અતીત, વર્તમાન ઔર અનાગત કાલ
સંબંધી) [સર્વ કર્મ ] સમસ્ત કર્મકો [કૃત-કારિત-અનુમનનૈઃ ] કૃત-કારિત-અનુમોદનાસે
ઔર — [મનઃ-વચન-કાયૈઃ ] મન-વચન-કાયસે [પરિહૃત્ય ] ત્યાગ કરકે [પરમં નૈષ્કર્મ્યમ્
અવલમ્બે ] મૈં પરમ નૈષ્કર્મ્યકા ( – ઉત્કૃષ્ટ નિષ્કર્મ અવસ્થાકા) અવલમ્બન કરતા હૂઁ. (ઇસપ્રકાર,
સમસ્ત કર્મોંકા ત્યાગ કરનેવાલા જ્ઞાની પ્રતિજ્ઞા કરતા હૈ.)..૨૨૫..
(અબ, ટીકામેં પ્રથમ, પ્રતિક્રમણ-કલ્પ અર્થાત્ પ્રતિક્રમણકી વિધિ કહતે હૈં : — )
(પ્રતિક્રમણ કરનેવાલા કહતા હૈ કિ : — )

Page 539 of 642
PDF/HTML Page 572 of 675
single page version

યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ વાચા ચ કાયેન
ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧ . યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં,
મનસા ચ વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨ . યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં
સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩ . યદહમકાર્ષં, યદચીકરં,
યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪ . યદહમકાર્ષં,
યદચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૫ .
યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૬ .
યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ
૭ . યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૮ .
યદહમકાર્ષં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા
મે દુષ્કૃતમિતિ ૯ . યદહમચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ વાચા ચ
જો મૈંને (અતીતકાલમેં કર્મ) કિયા, કરાયા ઔર દૂસરે કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા,
મનસે, વચનસે, તથા કાયસે, યહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો. (કર્મ કરના, કરાના ઔર અન્ય
કરનેવાલેકા અનુમોદન કરના વહ સંસારકા બીજ હૈ, યહ જાનકર ઉસ દુષ્કૃતકે પ્રતિ હેયબુદ્ધિ આઈ
તબ જીવને ઉસકે પ્રતિકા મમત્વ છોડા, યહી ઉસકા મિથ્યા કરના હૈ).૧.
જો મૈંને (અતીત કાલમેં કર્મ) કિયા, કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા,
મનસે તથા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા, કરાયા ઔર અન્ય
કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા, મનસે તથા કાયસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩. જો મૈંને (પૂર્વમેં)
કિયા, કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા, વચનસે તથા કાયસે, વહ મેરા દુષ્કૃત
મિથ્યા હો.૪.
જો મૈંને (અતીત કાલમેં) કિયા, કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા, મનસે,
વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૫. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા, કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન
કિયા, વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૬. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા, કરાયા ઔર અન્ય કરતે
હુએકા અનુમોદન કિયા, કાયસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૭.
જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા ઔર કરાયા મનસે, વચનસે તથા કાયસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૮. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે, વચનસે ઔર
કાયસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૯. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન

Page 540 of 642
PDF/HTML Page 573 of 675
single page version

કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૦ . યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, મનસા ચ
વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૧ . યદહમકાર્ષં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં,
મનસા ચ વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૨ . યદહમચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં
સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૩ . યદહમકાર્ષં, યદચીકરં,
મનસા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૪ . યદહમકાર્ષં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં
સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૫ . યદહમચીકરં
યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં મનસા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૬ .
યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૭ . યદહમકાર્ષં,
યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૧૮ .
યદહમચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે
દુષ્કૃતમિતિ ૧૯ . યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, મનસા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૦ .
યદહમકાર્ષં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૧ .
યદહમચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, મનસા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૨ .
કિયા મનસે વચનસે તથા કાયસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૦.
જો મૈંને (અતીત કાલમેં) કિયા ઔર કરાયા મનસે તથા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત
મિથ્યા હો.૧૧. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે તથા
વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૨. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા
અનુમોદન કિયા મનસે તથા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૩. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા
ઔર કરાયા મનસે તથા કાયસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૪. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા
તથા અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૫.
જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે તથા કાયાસે, વહ
મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૬. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા ઔર કરાયા વચનસે તથા કાયાસે, વહ
મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૭. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા તથા અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા
વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૮. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા તથા અન્ય
કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૧૯.
જો મૈંને (અતીત કાલમેં) કિયા ઔર કરાયા, મનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૦.
જો મૈંને (પૂર્વંમેં) કિયા ઔર કરાયા તથા અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે, વહ
મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૧. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા

Page 541 of 642
PDF/HTML Page 574 of 675
single page version

યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૩ . યદહમકાર્ષં,
યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૪ . યદહમ-
ચીકરં, યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૫ .
યદહમકાર્ષં, યદચીકરં, કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૬ . યદહમકાર્ષં,
યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૭ . યદહમચીકરં,
યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં, કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૮ . યદહમકાર્ષં
મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૨૯ . યદહમચીકરં મનસા
ચ વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૦ . યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં
મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૧ . યદહમકાર્ષં મનસા
ચ વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૨ . યદહમચીકરં મનસા ચ વાચા ચ, તન્મિથ્યા
મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૩ . યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં મનસા ચ વાચા ચ, તન્મિથ્યા
મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૪ . યદહમકાર્ષં મનસા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૫ .
મનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૨. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા ઔર કરાયા વચનસે, વહ
મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૩. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા
વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૪. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા તથા અન્ય કરતે
હુએકા અનુમોદન કિયા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૫. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા
ઔર કરાયા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૬. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા ઔર અન્ય
કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૨૭. જો મૈંને
(પૂર્વમેં) કરાયા ઔર અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૨૮.
જો મૈંને (અતીત કાલમેં) કિયા મનસે, વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૨૯. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા મનસે, વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩૦.
જો મૈંને અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે, વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૩૧.
જો મૈંને (અતીત કાલમેં) કિયા મનસે તથા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩૨.
જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા મનસે તથા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩૩. જો મૈંને
(પૂર્વમેં) અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે તથા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૩૪. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા મનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩૫.

Page 542 of 642
PDF/HTML Page 575 of 675
single page version

યદહમચીકરં મનસા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૬ . યત્કુર્વન્ત-
મપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં મનસા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૭ . યદહમકાર્ષં
વાચા ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૮ . યદહમચીકરં વાચા ચ
કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૩૯ . યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં વાચા
ચ કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૦ . યદહમકાર્ષં મનસા ચ, તન્મિથ્યા
મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૧ . યદહમચીકરં મનસા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૨ .
યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં મનસા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૩ .
યદહમકાર્ષં વાચા ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૪ . યદહમચીકરં વાચા ચ,
તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૫ . યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં વાચા ચ, તન્મિથ્યા
મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૬ . યદહમકાર્ષં કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૭ .
યદહમચીકરં કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૮ . યત્કુર્વન્તમપ્યન્યં સમન્વજ્ઞાસિષં
કાયેન ચ, તન્મિથ્યા મે દુષ્કૃતમિતિ ૪૯ .
જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા મનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩૬. જો મૈંને
(પૂર્વમેં) અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા મનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૩૭. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩૮.
જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૩૯. જો મૈંને
(પૂર્વમેં) અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા વચનસે તથા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૪૦.
જો મૈંને (અતીત કાલમેં) કિયા મનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૪૧. જો મૈંને
(પૂર્વમેં) કરાયા મનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૪૨. જો મૈંને (પૂર્વમેં) અન્ય કરતે હુએકા
અનુમોદન કિયા મનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૪૩. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા વચનસે,
વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૪૪. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કરાયા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા
હો.૪૫. જો મૈંને (પૂર્વમેં) અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કિયા વચનસે, વહ મેરા દુષ્કૃત
મિથ્યા હો.૪૬. જો મૈંને (પૂર્વમેં) કિયા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૪૭. જો મૈંને
(પૂર્વમેં) કરાયા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૪૮. જો મૈંને (પૂર્વમેં) અન્ય કરતે
હુએકા અનુમોદન કિયા કાયાસે, વહ મેરા દુષ્કૃત મિથ્યા હો.૪૯.
(ઇન ૪૯ ભંગોંકે ભીતર, પહલે ભંગમેં કૃત, કારિત, અનુમોદના – યે તીન લિયે હૈં ઔર ઉન

Page 543 of 642
PDF/HTML Page 576 of 675
single page version

(આર્યા)
મોહાદ્યદહમકાર્ષં સમસ્તમપિ કર્મ તત્પ્રતિક્રમ્ય .
આત્મનિ ચૈતન્યાત્મનિ નિષ્કર્મણિ નિત્યમાત્મના વર્તે ..૨૨૬..
પર મન, વચન, કાય – યે તીન લગાયે હૈં. ઇસપ્રકાર બને હુએ ઇસ એક ભંગકો૧ ‘૩૩’ કી
સમસ્યાસે – સંજ્ઞાસે – પહિચાના જા સકતા હૈ. ૨ સે ૪ તકકે ભંગોંમેં કૃત, કારિત, અનુમોદનાકે તીનોં
લેકર ઉન પર મન, વચન, કાયમેંસે દો દો લગાએ હૈ. ઇસપ્રકાર બને હુએ ઇન તીનોં ભંગોંકો૨ ‘૩૨’
કી સંજ્ઞાસે પહિચાના જા સકતા હૈ. ૫ સે ૭ તકકે ભંગોંમેં કૃત, કારિત, અનુમોદનાકે તીનોં લેકર
ઉન પર મન, વચન, કાયમેંસે એક એક લગાયા હૈ. ઇન તીનોં ભંગોંકો ‘૩૧’ કી સંજ્ઞાસે પહિચાના
જા સકતા હૈ. ૮ સે ૧૦ તકકે ભંગોંમેં કૃત, કારિત, અનુમોદનામેંસે દો-દો લેકર ઉન પર મન,
વચન, કાય તીનોં લગાએ હૈં. ઇન તીનોં ભંગોંકો ‘૨૩’ કી સંજ્ઞાવાલે ભંગોંકે રૂપમેં પહિચાના જા
સકતા હૈ. ૧૧ સે ૧૯ તકકે ભંગોંમેં કૃત, કારિત, અનુમોદનામેંસે દો-દો લેકર ઉન પર મન, વચન,
કાયમેંસે દો દો લગાયે હૈં. ઇન નૌ ભંગોંકો ‘૨૨’ કી સંજ્ઞાવાલે પહિચાના જા સકતા હૈ. ૨૦ સે
૨૮ તકકે ભંગોંમેં કૃત, કારિત, અનુમોદનામેંસે દો-દો લેકર ઉન પર મન, વચન, કાયમેંસે એક
એક લગાયા હૈ. ઇન નૌ ભંગોંકો ‘૨૧’ કી સંજ્ઞાવાલે ભંગોંકે રૂપમેં પહિચાના જા સકતા હૈ. ૨૯
સે ૩૧ તકકે ભંગોંમેં કૃત, કારિત, અનુમોદનામેંસે એક એક લેકર ઉન પર મન, વચન, કાય તીનોં
લગાયે હૈં. ઇન તીંનોં ભંગોંકો ‘૧૩’ કી સંજ્ઞાસે પહિચાના જા સકતા હૈ. ૩૨ સે ૪૦ તકકે ભંગોંમેં
કૃત, કારિત, અનુમોદનામેંસે એક-એક લેકર ઉન પર મન, વચન, કાયમેંસે દો દો લગાયે હૈં. ઇન
નૌ ભંગોંકો ‘૧૨’ કી સંજ્ઞાસે પહિચાના જા સકતા હૈ. ૪૧ સે ૪૯ તકકે ભંગોંકે કૃત, કારિત,
અનુમોદનામેંસે એક એક લેકર ઉન પર મન, વચન, કાયમેંસે એક એક લગાયા હૈ. ઇન નૌ ભંગોંકો
‘૧૧’ કી સંજ્ઞાસે પહિચાના જા સકતા હૈ. ઇસપ્રકાર સબ મિલાકર ૪૯ ભંગ હુયે.)
અબ, ઇસ કથનકા કલશરૂપ કાવ્ય કહતે હૈં : —
શ્લોકાર્થ : — [યદ્ અહમ્ મોહાત્ અકાર્ષમ્ ] મૈંને જો મોહસે અથવા અજ્ઞાનસે
(ભૂતકાલમેં) કર્મ કિયે હૈં, [તત્ સમસ્તમ્ અપિ કર્મ પ્રતિક્રમ્ય ] ઉન સમસ્ત કર્મોંકા પ્રતિક્રમણ
૧કૃત, કારિત, અનુમોદના – યહ તીનોં લિયે ગયે હૈં સો ઉન્હેં બતાનેકે લિયે પહલે ‘૩’ કા અંક રખના
ચાહિએ; ઔર ફિ ર મન, વચન, કાય – યહ તીન લિયે હૈં સો ઇન્હેં બતાનેકે લિયે ઉસીકે પાસ દૂસરા ‘૩’
કા અંક રખના ચાહિએ. ઇસપ્રકાર ‘૩૩’ કી સંજ્ઞા હુઈ.
૨કૃત, કારિત, અનુમોદના તીનોં લિયે હૈં, યહ બતાનેકે લિયે પહલે ‘૩’ કા અંક રખના ચાહિએ; ઔર
ફિ ર મન, વચન, કાયમેંસે દો લિયે હૈં યહ બતાનેકે લિયે ‘૩’ કે પાસ ‘૨’ કા અંક રખના ચાહિએ.
ઇસપ્રકાર ‘૩૨’ કી સંજ્ઞા હુઈ.

Page 544 of 642
PDF/HTML Page 577 of 675
single page version

— ઇતિ પ્રતિક્રમણકલ્પઃ સમાપ્તઃ .
ન કરોમિ, ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચ વાચા ચ કાયેન
ચેતિ ૧ . ન કરોમિ, ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચ વાચા ચેતિ ૨ .
ન કરોમિ, ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચ કાયેન ચેતિ ૩ .
ન કરોમિ, ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૪ .
ન કરોમિ, ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચેતિ ૫ . ન કરોમિ,
કરકે [નિષ્કર્મણિ ચૈતન્ય-આત્મનિ આત્મનિ આત્મના નિત્યમ્ વર્તે ] મૈં નિષ્કર્મ (અર્થાત્ સમસ્ત
કર્મોસેં રહિત) ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મામેં આત્માસે હી ( – નિજસે હી – ) નિરન્તર વર્ત રહા હૂઁ (ઇસપ્રકાર
જ્ઞાની અનુભવ કરતા હૈ).
ભાવાર્થ : — ભૂત કાલમેં કિયે ગયે કર્મકો ૪૯ ભંગપૂર્વક મિથ્યા કરનેવાલા
પ્રતિક્રમણ કરકે જ્ઞાની જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામેં લીન હોકર નિરન્તર ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માકા
અનુભવ કરે, ઇસકી યહ વિધિ હૈ. ‘મિથ્યા’ કહનેકા પ્રયોજન ઇસપ્રકાર હૈ : — જૈસે, કિસીને
પહલે ધન કમાકર ઘરમેં રખ છોડા થા; ઔર ફિ ર જબ ઉસકે પ્રતિ મમત્વ છોડ દિયા તબ
ઉસે ભોગનેકા અભિપ્રાય નહીં રહા; ઉસ સમય, ભૂત કાલમેં જો ધન કમાયા થા વહ નહીં
કમાનેકે સમાન હી હૈ; ઇસીપ્રકાર, જીવને પહલે કર્મ બન્ધ કિયા થા; ફિ ર જબ ઉસે
અહિતરૂપ જાનકર ઉસકે પ્રતિ મમત્વ છોડ દિયા ઔર ઉસકે ફલમેં લીન ન હુઆ, તબ
ભૂતકાલમેં જો કર્મ બાઁધા થા વહ નહીં બાઁધનેકે સમાન મિથ્યા હી હૈ.૨૨૬.
ઇસપ્રકાર પ્રતિક્રમણ-કલ્પ (અર્થાત્ પ્રતિક્રમણકી વિધિ) સમાપ્ત હુઆ.
(અબ, ટીકામેં આલોચનાકલ્પ કહતે હૈં : — )
મૈં (વર્તમાનમેં કર્મ) ન તો કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ ઔર ન અન્ય કરતે હુએકા
અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે, વચનસે તથા કાયસે.૧.
મૈં (વર્તમાનમેં કર્મ) ન તો કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન
કરતા હૂઁ, મનસે તથા વચનસે.૨. મૈં (વર્તમાનમેં) ન તો કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, ન અન્ય
કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે, તથા કાયસે.૩. મૈં ન તો કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ,
ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, વચનસે તથા કાયસે.૪.
મૈં ન તો કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે.૫. મૈં

Page 545 of 642
PDF/HTML Page 578 of 675
single page version

ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, વાચા ચેતિ ૬ . ન કરોમિ, ન
કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, કાયેન ચેતિ ૭ . ન કરોમિ, ન
કારયામિ, મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૮ . ન કરોમિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં
સમનુજાનામિ, મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૯ . ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં
સમનુજાનામિ, મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૧૦ . ન કરોમિ, ન કારયામિ,
મનસા ચ વાચા ચેતિ ૧૧ . ન કરોમિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચ
વાચા ચેતિ ૧૨ . ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચ વાચા
ચેતિ ૧૩ . ન કરોમિ, ન કારયામિ, મનસા ચ કાયેન ચેતિ ૧૪ . ન કરોમિ, ન
કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચ કાયેન ચેતિ ૧૫ . ન કારયામિ, ન
કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચ કાયેન ચેતિ ૧૬ . ન કરોમિ, ન કારયામિ,
વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૧૭ . ન કરોમિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, વાચા ચ કાયેન
ચેતિ ૧૮ . ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૧૯ .
ન કરોમિ, ન કારયામિ, મનસા ચેતિ ૨૦ . ન કરોમિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ,
69
ન તો કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, વચનસે.૬. મૈં ન તો કરતા
હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, કાયાસે.૭.
ન મૈં કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, મનસે, વચનસે તથા કાયાસે.૮. ન તો મૈં કરતા હૂઁ,
ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે, વચનસે તથા કાયાસે.૯. ન મૈં કરાતા હૂઁ,
ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે, વચનસે તથા કાયાસે.૧૦.
ન મૈં કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, મનસે તથા વચનસે.૧૧. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન અન્ય
કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે તથા વચનસે.૧૨. ન તો મૈં કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે
હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે તથા વચનસે.૧૩. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, મનસે
તથા કાયાસે.૧૪. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે તથા
કાયાસે.૧૫. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે તથા
કાયાસે.૧૬. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, વચનસે તથા કાયાસે.૧૭. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન
અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, વચનસે તથા કાયાસે.૧૮. ન મૈં કરાતા હૂઁ, ન અન્ય
કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, વચનસે તથા કાયાસે.૧૯.
ન તો મૈં કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, મનસે.૨૦. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા

Page 546 of 642
PDF/HTML Page 579 of 675
single page version

મનસા ચેતિ ૨૧ . ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, મનસા ચેતિ ૨૨ . ન
કરોમિ, ન કારયામિ, વાચા ચેતિ ૨૩ . ન કરોમિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, વાચા
ચેતિ ૨૪ . ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, વાચા ચેતિ ૨૫ . ન કરોમિ,
ન કારયામિ, કાયેન ચેતિ ૨૬ . ન કરોમિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, કાયેન ચેતિ
૨૭ . ન કારયામિ, ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ, કાયેન ચેતિ ૨૮ . ન કરોમિ મનસા
ચ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૨૯ . ન કારયામિ મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૩૦ . ન
કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ મનસા ચ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૩૧ . ન કરોમિ મનસા ચ
વાચા ચેતિ ૩૨ . ન કારયામિ મનસા ચ વાચા ચેતિ ૩૩ . ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ
મનસા ચ વાચા ચેતિ ૩૪ . ન કરોમિ મનસા ચ કાયેન ચેતિ ૩૫ . ન કારયામિ મનસા
ચ કાયેન ચેતિ ૩૬ . ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ મનસા ચ કાયેન ચેતિ ૩૭ . ન કરોમિ
વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૩૮ . ન કારયામિ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૩૯ . ન કુર્વન્તમપ્યન્યં
સમનુજાનામિ વાચા ચ કાયેન ચેતિ ૪૦ . ન કરોમિ મનસા ચેતિ ૪૧ . ન કારયામિ મનસા
અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે.૨૧. ન મૈં કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ,
મનસે.૨૨. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, વચનસે.૨૩. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા
અનુમોદન કરતા હૂઁ, વચનસે.૨૪. ન મૈં કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા
હૂઁ, વચનસે.૨૫. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન કરાતા હૂઁ, કાયાસે.૨૬. ન મૈં કરતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે
હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, કાયાસે.૨૭. ન મૈં કરાતા હૂઁ, ન અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન
કરતા હૂઁ, કાયાસે.૨૮.
ન મૈં કરતા હૂઁ, મનસે, વચનસે તથા કાયાસે.૨૯. ન મૈં કરાતા હૂઁ મનસે, વચનસે
તથા કાયાસે.૩૦. મૈં અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન નહીં કરતા મનસે, વચનસે તથા
કાયાસે.૩૧.
ન તો મૈં કરતા હૂઁ મનસે તથા વચનસે.૩૨. ન મૈં કરાતા હૂઁ મનસે તથા વચનસે.૩૩.
ન મૈં અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ, મનસે તથા વચનસે.૩૪. ન મૈં કરતા હૂઁ મનસે
તથા કાયાસે.૩૫. ન મૈં કરાતા હૂઁ મનસે તથા કાયાસે.૩૬. ન મૈં અન્ય કરતે હુએકા
અનુમોદન કરતા હૂઁ મનસે તથા કાયાસે.૩૭. ન મૈં કરતા હૂઁ વચનસે તથા કાયાસે.૩૮. ન
મૈં કરાતા હૂઁ વચનસે તથા કાયાસે.૩૯. ન મૈં અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ વચનસે
તથા કાયાસે.૪૦.
ન મૈં કરતા હૂઁ મનસે.૪૧. ન મૈં કરાતા હૂઁ મનસે.૪૨. ન મૈં અન્ય કરતે હુએકા

Page 547 of 642
PDF/HTML Page 580 of 675
single page version

ચેતિ ૪૨ . ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ મનસા ચેતિ ૪૩ . ન કરોમિ વાચા ચેતિ ૪૪ .
ન કારયામિ વાચા ચેતિ ૪૫ . ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ વાચા ચેતિ ૪૬ . ન કરોમિ
કાયેન ચેતિ ૪૭ . ન કારયામિ કાયેન ચેતિ ૪૮ . ન કુર્વન્તમપ્યન્યં સમનુજાનામિ કાયેન
ચેતિ ૪૯ .
(આર્યા)
મોહવિલાસવિજૃમ્ભિતમિદમુદયત્કર્મ સકલમાલોચ્ય .
આત્મનિ ચૈતન્યાત્મનિ નિષ્કર્મણિ નિત્યમાત્મના વર્તે ..૨૨૭..
— ઇત્યાલોચનાકલ્પઃ સમાપ્તઃ .
અનુમોદન કરતા હૂઁ.૪૩. ન મૈં કરતા હૂઁ વચનસે.૪૪. ન મૈં કરાતા હૂઁ વચનસે.૪૫. ન મૈં
અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ વચનસે.૪૬. ન મૈં કરતા હૂઁ કાયાસે.૪૭. ન મૈં
કરાતા હૂઁ કાયાસે.૪૮. ન મૈં અન્ય કરતે હુએકા અનુમોદન કરતા હૂઁ કાયાસે.૪૯.
(ઇસપ્રકાર, પ્રતિક્રમણકે સમાન આલોચનામેં ભી ૪૯ ભંગ કહે.)
અબ, ઇસ કથનકા કલશરૂપ કાવ્ય કહતે હૈં : —
શ્લોકાર્થ : — (નિશ્ચય ચારિત્રકો અંગીકાર કરનેવાલા કહતા હૈ કિ – ) [મોહ-વિલાસ-
વિજૃમ્ભિતમ્ ઇદમ્ ઉદયત્ કર્મ ] મોહકે વિલાસસે ફૈ લા હુઆ જો યહ ઉદયમાન (ઉદયમેં આતા
હુઆ) કર્મ [સકલમ્ આલોચ્ય ] ઉસ સબકી આલોચના કરકે ( – ઉન સર્વ કર્મોંકી આલોચના
કરકે – ) [નિષ્કર્મણિ ચૈતન્ય-આત્મનિ આત્મનિ આત્મના નિત્યમ્ વર્તે ] મૈં નિષ્કર્મ (અર્થાત્ સર્વ
કર્મોંસે રહિત) ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મામેં આત્માસે હી નિરન્તર વર્ત રહા હૂઁ.
ભાવાર્થ : — વર્તમાન કાલમેં કર્મકા ઉદય આતા હૈ, ઉસકે વિષયમેં જ્ઞાની યહ વિચાર
કરતા હૈ કિ — પહલે જો કર્મ બાંધા થા ઉસકા યહ કાર્ય હૈ, મેરા તો યહ કાર્ય નહીં. મૈં ઇસકા
કર્તા નહીં હૂઁ, મૈ તો શુદ્ધચૈતન્યમાત્ર આત્મા હૂઁ. ઉસકી દર્શનજ્ઞાનરૂપ પ્રવૃત્તિ હૈ. ઉસ દર્શનજ્ઞાનરૂપ
પ્રવૃત્તિકે દ્વારા મૈં ઇસ ઉદયાગત કર્મકા દેખને-જાનનેવાલા હૂઁ. મૈં અપને સ્વરૂપમેં હી પ્રવર્તમાન હૂઁ.
ઐસા અનુભવ કરના હી નિશ્ચયચારિત્ર હૈ.૨૨૭.
ઇસપ્રકાર આલોચનાકલ્પ સમાપ્ત હુઆ.
(અબ, ટીકામેં પ્રત્યાખ્યાનકલ્પ અર્થાત્ પ્રત્યાખ્યાનકી વિધિ કહતે હૈં : — )
(પ્રત્યાખ્યાન કરનેવાલા કહતા હૈ કિ : – )