Page -11 of 642
PDF/HTML Page 22 of 675
single page version
❈
ku nda-prabhā-praṇayi-kīrti-vibhūṣhitāshaḥ .
shchakre shrutasya bharate prayataḥ pratiṣhṭhām ..
is pr̥ithvī par kisase vandya nahīn hain ?
rbāhyepi samvyañjayitun yatīshaḥ .
chachār manye chaturaṅgulan saḥ ..
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -10 of 642
PDF/HTML Page 23 of 675
single page version
❈
ki — ve antaramen tathā bāhyamen rajase (apanī) atyanta aspr̥uṣhṭatā vyakta karate the
to munijan sachche mārgako kaise jānate ?
shaṅkā nahīn hai . vah bāt vaisī hī hain; kalpanā karanā nahīn, nā kahanā nahīn; māno to
Page -9 of 642
PDF/HTML Page 24 of 675
single page version
ki, ‘main jo yah bhāv kahanā
chāhatā hūn̐, vah antarake
ātmasākṣhīke pramāṇ dvārā pramāṇ
karanā kyoṅki yah anubhavapradhān
granth hai, usamen mujhe vartate sva-
ātmavaibhav dvārā kahā jā rahā
hai’ aisā kahakar gāthā 6 men
āchārya bhagavān kahate hain ki,
‘ātmadravya apramatta nahīn aur
pramatta nahīn hai arthāt un do
avasthāoṅkā niṣhedh karatā main
ek jānanahār akhaṇḍ hūn̐
merī vartamān vartatī dashāse kah rahā hūn̐’ . munitvarūp dashā apramatta va pramatta — in do bhūmikāmen hajāron bār ātī-jātī hain, us bhūmikāmen vartate mahā-munikā yah kathan hai .
samayaprābhr̥ut arthāt samayasārarūpī upahār . jaise rājāko milaneke lie upahār lekar jānā hotā hai . us bhānti apanī param utkr̥uṣhṭa ātmadashārūp paramātmadashā pragaṭ karaneke lie samayasār jo samyagdarshan-gnān-chāritrasvarūp ātmā, usakī pariṇatirūp upahār dene par paramātmadashā – siddhadashā pragaṭ hotī hai .
yah shabdabrahmarūp paramāgamase darshit ekatvavibhakta ātmāko pramāṇ karanā . ‘hān̐’se hī svīkr̥ut karanā, kalpanā nahīn karanā; isakā bahumān karanevālā bhī mahābhāgyashālī hai .
Page -8 of 642
PDF/HTML Page 25 of 675
single page version
gnānī sukānī maḷyā vinā e nāv paṇ tāre nahīn;
ā kāḷamān shuddhātmagnānī sukānī bahu bahu dohyalo,
muj puṇyarāshi phaḷyo aho ! guru k hān tun nāvik maḷyo.
bāhyāntar vibhavo tārā, tāre nāv mumukṣhunān.
nijālambībhāve pariṇati svarūpe jaī bhaḷe,
nimitto vahevāro chidaghan viṣhe kāī na maḷe.
je vajre sumumukṣhu sattva jhaḷake ; paradravya nāto tūṭe;
ka ruṇā akāraṇ samudra ! tane namun hun;
he gnānapoṣhak sumegh ! tane namun hun,
ā dāsanā jīvanashilpī ! tane namun hun.
vāṇī chinmūrti ! tārī ur-anubhavanā sūkṣhma bhāve bharelī;
bhāvo ūṇḍā vichārī, abhinav mahimā chittamān lāvī lāvī,
khoyelun ratna pāmun,
Page -7 of 642
PDF/HTML Page 26 of 675
single page version
usamen jīv nāmake padārthakā svarūp kahā hai
ekatvakī kathā virale jānate hain jo ki
durlabh hai, us sambandhī kathan
yah jīv-ajīvarūp chhah dravyātmak lok hai,
dravya to svabhāvapariṇatisvarūp hī hain aur
jīv-pudgaladravyake anādikālake sanyogase
vibhāvapariṇati bhī hai, kyoṅki sparsha, ras, gandh,
varṇa aur shabdarūp mūrtik pudgaloṅko dekhakar
yah jīv rāgadveṣhamoharūp pariṇamatā hai aur
isake nimittase pudgal karmarūp hokar jīvake
sāth ban̐dhatā hai
kar grahaṇ karanā
jānanevālā hai vahī jīv hai, us sambandhī
hai vah gnāyak hī hai
karma nahīn bandhate, purāne karma jhaṛ jāte hain,
isaliye mokṣha hotī hai; aise jīvakī svasamay-
parasamayarūp pravr̥utti hai
bhāvarūp pariṇamatā hai tab svasamay hotā hai
aur jab tak mithyā-darshanagnān-chāritrarūp
pariṇamatā hai tab tak vah pudgalakarmamen ṭhaharā
huā parasamay hai, aisā kathan
sādhak avasthāmen hain unake vyavahāranay bhī
prayojanavān hai, aisā kathan
isamen jīv sansāramen bhramatā anek tarahake duḥkh
pātā hai; isaliye svabhāvamen sthir ho
Page -6 of 642
PDF/HTML Page 27 of 675
single page version
kathan
kathan
shuddhanayake viṣhayabhūt ātmāko jab tak na jāne
dr̥uṣhṭāntapūrvak kathan
23-25
72
73
āsravonse nivr̥utta honekā vidhān
pratyākhyān gnān hī hai
75
gāthāommen) pūrṇa
hotā
sakatā
jīvakā svarūp na jānanese agnānījan jīvakī
karate hain, is prakārakā varṇan
kartr̥ukarmabhāv aur bhoktr̥u bhogyabhāv hain
jīvakā svarūp anyathā kalpate hain, unake
Page -5 of 642
PDF/HTML Page 28 of 675
single page version
vyavahāranay ātmā aur pudgalakarmake kartr̥u-
karma jīvane kiyā
inakā jīv kartābhoktā nahīn hai
usakā hetu
pudgalako pariṇāmī kahā hai
nimittase pudgalakā karmarūp honā
97
uttar
ve nimitta-naimittikabhāvase kartā hain aur yog-
upayogakā ātmā kartā hai
101
146
147
nahīn hai, kyoṅki paradravyoṅke paraspar kartr̥ukarma-
bhāv nahīn hain
Page -4 of 642
PDF/HTML Page 29 of 675
single page version
vratādik pālai to bhī gnān binā mokṣha
puṇyakarmake pakṣhapātīkā doṣh
gnānako hī paramārthasvarūp mokṣhakā kāraṇ kahā
karma mokṣhake kāraṇakā ghāt karatā hai aisā dr̥uṣhṭānt
aur tīsarā adhikār pūrṇa
194
195
196
197
bandhake kāraṇ hain, aisā kathan
sambandhī kathan
169
gnānīke dravya-āsravoṅkā abhāv
‘gnānī nirāsrav kis tarah hai’ aise
ek vītarāg gnāyakabhāvapadamen sthir
honekā upadesh
agnānī aur gnānīke āsravakā hone aur na
rāg-dveṣh-moh agnānapariṇām hai, vahī
kṣhayopashamake nimittase hain
nahīn hai; isaliye gnānīke karmabandh bhī nahīn
hai
Page -3 of 642
PDF/HTML Page 30 of 675
single page version
gnānī parako kyon nahīn grahaṇ karatā, aise
shiṣhyake prashnakā uttar
208
parigrahake tyāgakā vidhān
gnānīke sab parigrahakā tyāg hai
karmake phalakī vān̐chhāse karma karatā hai vah
karmase lipta hotā hai; gnānīke vān̐chhā nahīn honese vah karmase lipta nahīn hotā hai, usakā dr̥uṣhṭānt dvārā kathan
avalamban abhavya bhī karatā hai, vrat, samiti,
gupti pālatā hai, gyārah aṅg parḥatā hai, to bhī
use mokṣha nahīn hai
samyaktvake āṭh aṅg hain, unamense pratham
274
to samyagdr̥uṣhṭi niḥshaṅk tathā sāt bhay rahit hai, aisā kathan
niṣhkāṅkṣhitā, nirvichikitsā, amūḍhatva, upagūhan,
sthatikaraṇ, vātsalya, prabhāvanā – inakā
nishchayanayakī pradhānatāse varṇan
7. bandha adhikār
bandhake kāraṇakā kathan
aise kāraṇarūp ātmā na pravarte to bandha na
ho, aisā kathan
agnān hai, aisā siddha kiyā hai
svarūpako jānakar hī santuṣhṭa hai vah mokṣha nahīn
pātā hai
karaṇ hai
hai, aisā kathan
karanā, bandhako chhoṛanā
Page -2 of 642
PDF/HTML Page 31 of 675
single page version
ātmāko pragnāke dvārā kaise grahaṇ karanā,
us sambandhī kathan
ātmāke sivāy anya bhāvakā tyāg karanā;
kaun gnānī parabhāvako par jānakar grahaṇ karegā ? arthāt koī nahīn karegā
jo paradravyako grahaṇ karatā hai vah aparādhī hai,
kiyā hain
bandhanamen paṛatā hai; jo aparādh nahīn karatā, vah bandhanamen nahīn paṛatā
304-305
aparādhakā svarūp .............................. ‘shuddha ātmāke grahaṇase mokṣha kahā; parantu ātmā
yuktipūrvak niṣhedh
to pratikramaṇ ādi dvārā hī doṣhonse chhūṭ jātā hai; to phi ra shuddha ātmāke grahaṇakā kyā kām hai ?’ aise shiṣhyake prashnakā uttar yah diyā hai ki pratikramaṇ-apratikramaṇase rahit apratikramaṇādi-svarūp tīsarī bhūmikāse hī — shuddha ātmāke grahaṇase hī
nahīn hotā; ve mātra agnānadashāmen pravartamān
jīvake pariṇām hain
hotā hai
ātmāke akartāpanā dr̥uṣhṭāntapūrvak kahate
kartāpanā jīv agnānase mānatā hai; us
ātmā bhī apane sthānase chhūṭakar unako
jānane nahī jātā; parantu agnānī jīv unase
vr̥uthā rāg-dveṣh karatā hai
jab tak ātmā prakr̥itike nimittase
vah kartā hotā hai
aisā kathan
318-319
bandh karatā hai
Page -1 of 642
PDF/HTML Page 32 of 675
single page version
kāyāse atīt, vartamān aur anāgat karmake tyāgakā unachās unachās bhaṅga dvārā kathan karake karmachetanāke tyāgakā vidhān dikhāyā hai tathā ek sau aṛatālīs prakr̥itiyoṅke phalake tyāgakā kathan karake karmaphalachetanāke tyāgakā vidhān dikhāyā hai
ātā hai ? isako batāte hue, tathā ek hī
gnānamen upāyabhāv aur upeyabhāv donon kis
tarah banate hain ? yah batāte hue ṭīkākār
āchāryadev is ‘ātmakhyāti’ ṭīkāke
antamen parishiṣhṭarūpase syādvād aur upāy-
upey-bhāvake viṣhayamen thoṛā kahanekī
pratignā karate hain
gnānako samasta anya dravyonse bhinna batalāyā hain
in bhāvoṅke chaudah bhed kar unake 14
kāvya kahe hain
darshanagnānachāritra hī mokṣhamārga hai, aisā
kathan
isaliye ātmāko gnānamātra kahā hai
mokṣhakā arthī darshanagnānachāritrasvarūp
shaktiyoṅke nām tathā lakṣhaṇoṅkā kathan
upadesh kiyā hai
aisā kathan
liṅgako mokṣhamārga nahīn kahatā — aisā
sampūrṇa
is shāstrako pūrṇa karate hue, usake abhyās
is shāstrako ananta dharmavāle ātmāko
Page 0 of 642
PDF/HTML Page 33 of 675
single page version
puṇyaprakāshakan, pāpapraṇāshakamidan shāstran shrīsamayasāranāmadheyan, asya mūlagranthakartāraḥ
shrīsarvagnadevāstaduttaragranthakartāraḥ shrīgaṇadharadevāḥ pratigaṇadharadevāsteṣhān vachanānusāramāsādya
āchāryashrīkundakundāchāryadevavirachitan, shrotāraḥ sāvadhānatayā shr̥uṇavantu ..
Page 1 of 642
PDF/HTML Page 34 of 675
single page version
samayasār
shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev kr̥ut mūl gāthāyen aur shrīmad amr̥utachandrasūri kr̥ut ātmakhyāti nāmak ṭīkāke gujarātī anuvādakā
Page 2 of 642
PDF/HTML Page 35 of 675
single page version
arthasamayamen jīv nām hai sār, sunahu sahu;
tātain ju sār binakarmamal shuddha jīv shuddha nay kahai,
is grantha mān̐hi kathanī sabai samayasār budhajan gahai ..4..
pratham, sanskr̥it ṭīkākār shrīmad amr̥utachandrāchāryadev granthake prārambhamen maṅgalake liye iṣhṭadevako namaskār karate hain : —
shlokārtha : — [namaḥ samayasārāy ] ‘samay’ arthāt jīv nāmak padārtha, usamen sār — jo dravyakarma, bhāvakarma, nokarma rahit shuddha ātmā, use merā namaskār ho . vah kaisā hai ? [bhāvāy ] shuddha sattāsvarūp vastu hai . is visheṣhaṇapadase sarvathā abhāvavādī nāstikoṅkā mat khaṇḍit ho gayā . aur vah kaisā hai ? [chitsvabhāvāy ] jisakā svabhāv chetanāguṇarūp hai . is visheṣhaṇase guṇ-guṇīkā sarvathā bhed mānanevāle naiyāyikoṅkā niṣhedh ho gayā . aur vah kaisā hai ? [svānubhūtyā chakāsate ] apanī hī anubhavanarūp kriyāse prakāshamān hai, arthāt apaneko apanese hī jānatā hai — pragaṭ karatā hai . is visheṣhaṇase, ātmāko tathā gnānako sarvathā parokṣha hī mānanevāle jaiminīy – bhaṭṭa – prabhākarake bhedavāle mīmānsakoṅke matakā khaṇḍan ho gayā; tathā gnān anya gnānase jānā jā sakatā hai, svayam apaneko nahīn jānatā — aisā mānanevāle naiyāyikoṅkā bhī pratiṣhedh ho gayā . aur vah kaisā hai ? [sarvabhāvāntarachchhide ] apanese anya sarva jīvājīv, charāchar padārthoṅko sarva kṣhetrakālasambandhī, sarva visheṣhaṇoṅke sāth, ek hī samayamen jānanevālā hai . is visheṣhaṇase, sarvagnakā abhāv mānanevāle mīmānsak ādikā nirākaraṇ ho gayā . is prakārake visheṣhaṇon (guṇon) se shuddha ātmāko hī iṣhṭadev siddha karake (use) namaskār kiyā hai .
Page 3 of 642
PDF/HTML Page 36 of 675
single page version
daviratamanubhāvyavyāptikalmāṣhitāyāḥ .
bhāvārtha : — yahān̐ maṅgalake liye shuddha ātmāko namaskār kiyā hai . yadi koī yah prashna kare ki kisī iṣhṭadevakā nām lekar namaskār kyon nahīn kiyā ? to usakā samādhān is prakār hai : — vāstavamen iṣhṭadevakā sāmānya svarūp sarvakarmarahit, sarvagna, vītarāg, shuddha ātmā hī hai, isaliye is adhyātmagranthamen ‘samayasār’ kahanese isamen iṣhṭadevakā samāvesh ho gayā . tathā ek hī nām lenemen anyamatavādī matapakṣhakā vivād karate hain un sabakā nirākaraṇ, samayasārake visheṣhaṇonse kiyā hai . aur anyavādījan apane iṣhṭadevakā nām lete hain usamen iṣhṭa shabdakā artha ghaṭit nahīn hotā, usamen anek bādhāen̐ ātī hain, aur syādvādī jainoṅko to sarvagna vītarāgī shuddha ātmā hī iṣhṭa hai . phi ra chāhe bhale hī us iṣhṭadevako paramātmā kaho, paramajyoti kaho, parameshvar, parabrahma, shiv, nirañjan, niṣhkalaṅk, akṣhay, avyay, shuddha, buddha, avināshī, anupam, achchhedya, abhedya, paramapuruṣh, nirābādh, siddha, satyātmā, chidānand, sarvagna, vītarāg, arhat, jin, āpta, bhagavān, samayasār ityādi hajāro nāmonse kaho; ve sab nām kathañchit satyārtha hain . sarvathā ekāntavādiyoṅko bhinna nāmommen virodh hai, syādvādīko koī virodh nahīn hai . isaliye arthako yathārtha samajhanā chāhie .
shlokārtha : — [anekāntamayī mūrtiḥ ] jinamen anek anta (dharma) hain aise jo gnān tathā vachan usamayī mūrti [nityam ev ] sadā hī [prakāshatām ] prakāsharūp ho . kaisī hai vah mūrti ? [anantadharmaṇaḥ pratyagātmanaḥ tattvan ] jo ananta dharmomvālā hai aur jo paradravyonse tathā paradravyoṅke guṇaparyāyonse bhinna evan paradravyake nimittase honevāle apane vikāronse kathañchit bhinna ekākār hai aise ātmāke tattvako, arthāt asādhāraṇ — sajātīy vijātīy dravyonse vilakṣhaṇ — nijasvarūpako, [pashyantī ] vah mūrti avalokan karatī hai .
bhāvārtha : — yahān̐ sarasvatīkī mūrtiko āshīrvachanarūpase namaskār kiyā hai . laukikamen jo sarasvatīkī mūrti prasiddha hai vah yathārtha nahīn hai, isaliye yahān̐ usakā yathārtha varṇan kiyā hai . samyakgnān hī sarasvatīkī yathārtha mūrti hai . usamen bhī sampūrṇa gnān to kevalagnān hai,
Page 4 of 642
PDF/HTML Page 37 of 675
single page version
rbhavatu samayasāravyākhyayaivānubhūteḥ ..3..
jisamen samasta padārtha pratyakṣha bhāsit hote hain . vah ananta dharma sahit ātmatattvako pratyakṣha dekhatā hai isaliye vah sarasvatīkī mūrti hai . aur usīke anusār jo shrutagnān hai vah ātmatattvako parokṣha dekhatā hai isaliye vah bhī sarasvatīkī mūrti hai . aur dravyashrut vachanarūp hai vah bhī usakī mūrti hai, kyoṅki vah vachanoṅke dvārā anek dharmavāle ātmāko batalātī hai . isaprakār samasta padārthoṅke tattvako batānevālī gnānarūp tathā vachanarūp anekāntamayī sarasvatīkī mūrti hai; isīliye sarasvatīke vāṇī, bhāratī, shāradā, vāgdevī ityādi bahutase nām kahe jāte hain . yah sarasvatīke mūrti anantadharmoṅko ‘syāt’ padase ek dharmīmen avirodharūpase sādhatī hai, isaliye vah satyārtha hai . kitane hī anyavādījan sarasvatīkī mūrtiko anyathā (prakārāntarase) sthāpit karate hain, kintu vah padārthako satyārtha kahanevālī nahīn hai .
yahān̐ koī prashna karatā hai ki ātmāko anantadharmavālā kahā hai, so usamen ve ananta dharma kaun kaunase hain ? usakā uttar dete hue kahate hain ki — vastumen astitva, vastutva, prameyatva, pradeshatva, chetanatva, achetanatva, mūrtikatva, amūrtikatva ityādi (dharma) to guṇ hain; aur un guṇoṅkā tīnon kālamen samay-samayavartī pariṇaman honā paryāy hai, jo ki ananta hain . aur vastumen ekatva, anekatva, nityatva, anityatva, bhedatva, abhedatva, shuddhatva, ashuddhatva ādi anek dharma hain . ve sāmānyarūp dharma to vachanagochar hain, kintu anya visheṣharūp ananta dharma bhī hain jo ki vachanake viṣhay nahīn hain, kintu ve gnānagamya hain . ātmā bhī vastu hai, isaliye usamen bhī apane ananta dharma hain .
ātmāke ananta dharmommen chetanatva asādhāraṇ dharma hai vah anya achetan dravyommen nahīn hai . sajātīy jīvadravya ananta hain, unamen bhī yadyapi chetanatva hai tathāpi sabakā chetanatva nijasvarūpase bhinna bhinna kahā hai, kyoṅki pratyek dravyake pradeshabhed honese vah kisīkā kisīmen nahīn milatā . vah chetanatva apane ananta dharmommen vyāpak hai, isaliye use ātmākā tattva kahā hai . use yah sarasvatīkī mūrti dekhatī hai aur dikhātī hai . isaprakār isake dvārā sarva prāṇiyoṅkā kalyāṇ hotā hai isaliye ‘sadā prakāsharūp raho’ isaprakār isake prati āshīrvādarūp vachan kahā ..2..
shlokārtha : — shrīmad amr̥utachandrāchāryadev kahate hain ki [samayasāravyākhyayā ev ] is samayasār (shuddhātmā tathā grantha) kī vyākhyā (ṭīkā) se hī [mam anubhūteḥ ] merī anubhūtikī
Page 5 of 642
PDF/HTML Page 38 of 675
single page version
rahit utkr̥uṣhṭa nirmalatā) [bhavatu ] ho . kaisī hai yah merī pariṇati ? [parapariṇatihetoḥ mohanāmnaḥ
se [aviratam anubhāvya-vyāpti-kalmāṣhitāyāḥ ] jo anubhāvya (rāgādi pariṇāmon) kī vyāpti hai
usase nirantar kalmāṣhit arthāt mailī hai . aur main kaisā hūn̐ ? [shuddha-chinmātramūrteḥ ] dravyadr̥uṣhṭise shuddha
bhāvārtha : — āchāryadev kahate hain ki shuddha dravyārthikanayakī dr̥uṣhṭise to main shuddha chaitanyamātra mūrti hūn̐ . kintu merī pariṇati mohakarmake udayakā nimitta pā karake mailī hai — rāgādisvarūp ho rahī hai . isaliye shuddha ātmākī kathanīrūp is samayasār granthakī ṭīkā karanekā phal yah chāhatā hūn̐ ki merī pariṇati rāgādi rahit shuddha ho, mere shuddha svarūpakī prāpti ho . main dūsarā kuchh bhī — khyāti, lābh, pūjādik — nahīn chāhatā . isaprakār āchāryane ṭīkā karanekī pratignāgarbhit usake phalakī prārthanā kī hai ..3..
ab mūlagāthāsūtrakār shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev granthake prārambhamen maṅgalapūrvak pratignā karate hain —
main vand shrutakevalikathit kahūn̐ samayaprābhr̥utako aho ..1..
gāthārtha : — [dhruvām ] dhruv, [achalām ] achal aur [anaupamyān ] anupam — in tīn visheṣhaṇonse yukta [gatin ] gatiko [prāptān ] prāpta hue [sarvasiddhān ] sarva siddhoṅko [vanditvā ] namaskār karake [aho ] aho ! [shrutakevalibhaṇitam ] shrutakevaliyoṅke dvārā kathit [idan ] yah [samayaprābhr̥utam ] samayasār nāmak prābhr̥ut [vakṣhyāmi ] kahūn̐gā .
Page 6 of 642
PDF/HTML Page 39 of 675
single page version
ath prathamat ev svabhāvabhāvabhūtatayā dhruvatvamavalambamānāmanādibhāvāntaraparaparivr̥utti- vishrāntivashenāchalatvamupagatāmakhilopamānavilakṣhaṇādbhutamāhātmyatvenāvidyamānaupamyāmapavargasañgnikān gatimāpannān bhagavataḥ sarvasiddhān siddhatven sādhyasyātmanaḥ pratichchhandasthānīyān bhāvadravyastavābhyān svātmani parātmani cha nidhāyānādinidhanashrutaprakāshitatven nikhilārthasārthasākṣhātkārikevalipraṇīt- tven shrutakevalibhiḥ svayamanubhavadbhirabhihitatven cha pramāṇatāmupagatasyāsya samayaprakāshak sya prābhr̥utā- hvayasyārhatpravachanāvayavasya svaparayoranādimohaprahāṇāy bhāvavāchā dravyavāchā cha paribhāṣhaṇamupakramyate .
ṭīkā : — yahān̐ (sanskr̥it ṭīkāmen) ‘ath’ shabda maṅgalake arthako sūchit karatā hai . granthake prārambhamen sarva siddhoṅko bhāv-dravyastutise apane ātmāmen tathā parake ātmāmen sthāpit karake is samay nāmak prābhr̥utakā bhāvavachan aur dravyavachanase paribhāṣhaṇ (vyākhyān) prārambha karate hain — is prakār shrī kundakundāchāryadev kahate hain . ve siddha bhagavān, siddhatvake kāraṇ, sādhya jo ātmā usake pratichchhandake sthān par hain, — jinake svarūpakā sansārī bhavyajīv chintavan karake, unake samān apane svarūpako dhyākar, unhīn ke samān ho jāte hain aur chāron gatiyonse vilakṣhaṇ pañchamagati – mokṣhako prāpta karate hain . vah pañchamagati svabhāvasvarūp hai, isalie dhruvatvakā avalamban karatī hai . chāron gatiyān̐ paranimittase hotī hain, isalie dhruv nahīn kintu vinashvar hain . ‘dhruv’ visheṣhaṇase pañchamagatimen is vinashvaratākā vyavachchhed ho gayā . aur vah gati anādikālase parabhāvoṅke nimittase honevāle paramen bhramaṇ, usakī vishrānti (abhāv)ke vash achalatāko prāpta hai . is visheṣhaṇase, chāron gatiyommen par nimittase jo bhramaṇ hotā hai, usakā pañchamagatimen vyavachchhed ho gayā . aur vah jagatmen jo samasta upamāyogya padārtha hain unase vilakṣhaṇ — adbhut mahimāvālī hai, isalie use kisīkī upamā nahīn mil sakatī . is visheṣhaṇase chāron gatiyommen jo paraspar kathañchit samānatā pāī jātī hai, usakā pañchamagatimen nirākaraṇ ho gayā . aur us gatikā nām apavarga hai . dharma, artha aur kām — trivarga kahalāte hain; mokṣhagati is vargamen nahīn hai, isalie use apavarga kahī hai . — aisī pañchamagatiko siddha bhagavān prāpta hue hain . unhen apane tathā parake ātmāmen sthāpit karake, samayakā (sarva padārthoṅkā athavā jīv padārthakā) prakāshak jo prābhr̥ut nāmak arhatpravachanakā avayav hai usakā, anādikālase utpanna hue apane aur parake mohakā nāsh karaneke lie paribhāṣhaṇ karatā hūn̐ . vah arhatpravachanakā avayav anādinidhan paramāgam shabdabrahmase prakāshit honese, sarva padārthoṅke samūhako sākṣhāt karanevāle kevalī bhagavān sarvagnadev dvārā praṇīt honese aur kevaliyoṅke nikaṭavartī sākṣhāt sunanevāle tathā svayam anubhav karanevāle shrutakevalī gaṇadharadevoṅke dvārā kathit honese pramāṇatāko prāpta hai . yah anya vādiyoṅke āgamakī bhān̐ti chhadmastha (alpagnāniyon)kī kalpanā mātra nahīn hai ki jisakā apramāṇ ho .
Page 7 of 642
PDF/HTML Page 40 of 675
single page version
adhikār hain . unamense dashaven vastumen samay nāmak jo prābhr̥ut hai usake mūlasūtroṅke shabdoṅkā gnān pahale
kundakundāchāryadevako bhī thā . unhonne samayaprābhr̥utakā paribhāṣhaṇ kiyā — paribhāṣhāsūtra banāyā .
āchāryane maṅgalake lie siddhoṅko namaskār kiyā hai . sansārīke lie shuddha ātmā sādhya hai aur siddha sākṣhāt shuddhātmā hai, isalie unhen namaskār karanā uchit hai . yahān̐ kisī iṣhṭadevakā nām lekar namaskār kyon nahīn kiyā ? isakī charchā ṭīkākārane maṅgalācharaṇ par kī hai, use yahān̐ bhī samajh lenā chāhie . siddhoṅko ‘sarva’ visheṣhaṇ dekar yah abhiprāy batāyā hai ki siddha ananta hain . isase yah mānanevāle anyamatiyoṅkā khaṇḍan ho gayā ki ‘shuddha ātmā ek hī hai’ . ‘shrutakevalī’ shabdake arthamen (1) shrut arthāt anādinidhan pravāharūp āgam aur kevalī arthāt sarvagnadev kahe gaye hain, tathā (2) shrut-apekṣhāse kevalī samān aise gaṇadharadevādi vishiṣhṭa shrutagnānadhar kahe gaye hain; unase samayaprābhr̥utakī utpatti batāī gaī hai . isaprakār granthakī pramāṇatā batāī hai, aur apanī buddhise kalpit kahanekā niṣhedh kiyā hai . anyavādī chhadmastha (alpagna) apanī buddhise padārthakā svarūp chāhe jaisā kahakar vivād karate hain, unakā asatyārthapan batāyā hai .
is granthake abhidhey, sambandha aur prayojan to pragaṭ hī hain . shuddha ātmākā svarūp abhidhey (kahane yogya) hai . usake vāchak is granthamen jo shabda hain unakā aur shuddha ātmākā vāchyavāchakarūp sambandha hai so sambandha hai . aur shuddhātmāke svarūpakī prāptikā honā prayojan hai ..1..
pratham gāthāmen samayakā prābhr̥ut kahanekī pratignā kī hai . isalie yah ākāṅkṣhā hotī hai ki samay kyā hai ? isalie pahale us samayako hī kahate hain : —
sthit karmapudgalake pradeshon, parasamay jīv jānanā ..2..