Page 608 of 642
PDF/HTML Page 641 of 675
single page version
huA, [svayamev anubhUyate ] svayamev anubhavame.n AtA hai
j~nAnamAtra AtmatattvakA nAsh karate hai.n
dharmayukta pratyakSha anubhavagochar hotI hai
bhAvase asatsvarUp, nityasvarUp, anityasvarUp ityAdi anek dharmasvarUp pratyakSha anubhavagochar
karake pratItime.n lAo
Apako sthApit karatA huA [vyavasthitaH ] sthit huA
Page 609 of 642
PDF/HTML Page 642 of 675
single page version
kyo.n kahA jAtA hai ? j~nAnamAtra kahanese to anya dharmo.nkA niShedh samajhA jAtA hai
Page 610 of 642
PDF/HTML Page 643 of 675
single page version
(
AtmA us j~nAnake dvArA prasAdhyamAn hai
jo ek jAnanakriyA hai, us jAnanakriyAmAtra bhAvarUpase svaya.n hI hai, isaliye) AtmAke j~nAnamAtratA
hai
Page 611 of 642
PDF/HTML Page 644 of 675
single page version
shobhAyamAnapanA jisakA lakShaN hai aisI prabhutvashakti
lokAlokako sattAmAtra grahaN karanerUpase) pariNamit aise AtmadarshanamayI sarvadarshitvashakti
sarvaj~natvashakti
usIprakAr AtmAkI svachChatvashaktise usake upayogame.n lokAlokake AkAr prakAshit hote
hai.n
Page 612 of 642
PDF/HTML Page 645 of 675
single page version
shakti
svabhAvarUp pariNamyapariNAmakatvashakti
guN AtmAme.n hai; use agurulaghutvaguN kahA jAtA hai
Page 613 of 642
PDF/HTML Page 646 of 675
single page version
niShkriyatvashakti
hotA hai aisA lokAkAshake mAp jitanA mApavAlA Atma-avayavatva jisakA lakShaN hai aisI
niyatapradeshatvashakti
parimANase sthit rahate hai.n
hai
anantadharmatvashakti
Page 614 of 642
PDF/HTML Page 647 of 675
single page version
Page 615 of 642
PDF/HTML Page 648 of 675
single page version
yo j~nAnamAtramayatA.n na jahAti bhAvaH
taddravyaparyayamaya.n chidihAsti vastu
j~nAnIbhavanti jinanItimala.nghayantaH
na jahAti ] jo bhAv j~nAnamAtramayatAko nahI.n Cho.DtA, [tad ] aisA vah, [eva.n kram-akram-vivarti-
vivarta-chitram ] pUrvokta prakArase kramarUp aur akramarUpase vartamAn vivarttase (
chaitanya bhAv
Page 616 of 642
PDF/HTML Page 649 of 675
single page version
rmagnanishchayasamyagdarshanaj~nAnachAritravisheShatayA sAdhakarUpeN tathA paramaprakarShamakarikAdhirUDh-
[syAdvAd-shuddhim adhikAm adhigamya ] syAdvAdakI atyanta shuddhiko jAnakar, [jin-nItim
ala~N.hghayantaH ] jinanItikA (jineshvaradevake mArgakA) ulla.nghan na karate hue, [santaH j~nAnIbhavanti ]
satpuruSh j~nAnasvarUp hote hai.n
vichAr kiyA jAtA hai :
chyut honeke kAraN sa.nsArame.n bhramaN karate hue, sunishchalatayA grahaN kiye gaye
vyavahArasamyagdarshanaj~nAnachAritrake pAkake prakarShakI paramparAse kramashaH svarUpame.n ArohaN karAye
jAnevAle is AtmAko, antarmagna jo nishchayasamyagdarshanaj~nAnachAritrarUp bhed hai.n unake sAth tadrUpatAke
Page 617 of 642
PDF/HTML Page 650 of 675
single page version
pariNamamAna.n j~nAnamAtramekamevopAyopeyabhAva.n sAdhayati
bhavati bhUmikAlAbhaH
atishayatAse pravartit jo sakal karmakA kShay usase prajvalit (dedIpyamAn) huve jo askhalit
vimal svabhAvabhAvatva dvArA svaya.n siddharUpase pariNamatA aisA ek hI j~nAnamAtra (bhAv) upAy-
upeyabhAvako siddha karatA hai
nishchayasamyagdarshanaj~nAnachAritrarUp bhed antarbhUt hai.n
j~nAnakA sAdhak rUpase pariNaman hai
askhalit nirmal svabhAvabhAv pragaT dedIpyamAn huA hai
prApti hotI hai; phi ra usIme.n nitya mastI karate hue (
ve sadA aj~nAnI rahate hue, j~nAnamAtra bhAvakA svarUpase abhavan aur pararUpase bhavan dekhate (
Page 618 of 642
PDF/HTML Page 651 of 675
single page version
bhUmi.n shrayanti kathamapyapanItamohAH
mUDhAstvamUmanupalabhya paribhramanti
yo bhAvayatyaharahaH svamihopayukta :
pAtrIkR^itaH shrayati bhUmimimA.n sa ekaH
hue, upAy-upeyabhAvase atyanta bhraShTa hote hue sa.nsArame.n paribhramaN hI karate hai.n
nij bhAvamay akampa bhUmikAkA (arthAt j~nAnamAtra jo apanA bhAv us-may nishchal bhUmikAkA)
[shrayanti ] Ashray lete hai.n [te sAdhakatvam adhigamya siddhAH bhavanti ] ve sAdhakatvako prApta karake
siddha ho jAte hai.n; [tu ] parantu [mUDhAH ] jo mU.Dh.h.h (
hote hue siddha ho jAte hai.n; parantu jo j~nAnamAtra
Page 619 of 642
PDF/HTML Page 652 of 675
single page version
shuddhaprakAshabharanirbharasuprabhAtaH
stasyaiv chAyamudayatyachalArchirAtmA
huA) [ahaH ahaH svam bhAvayati ] pratidin apaneko bhAtA hai (
j~nAnanay aur kriyAnayakI paraspar tIvra maitrIkA pAtrarUp hotA huA, [imAm bhUmim shrayati ] is
(j~nAn mAtra nijabhAvamay) bhUmikAkA Ashray karatA hai
Ashray karanevAlA hai
vikAsarUp jisakA khilanA hai (arthAt chaitanyapu.njakA atyanta vikAs honA hI jisakA khilanA
hai), [shuddha-prakAsh-bhar-nirbhar-suprabhAtaH ] shuddha prakAshakI atishayatAke kAraN jo suprabhAtake
samAn hai, [Ananda-susthit-sadA-askhalit-ek-rUpaH ] Anandame.n susthit aisA jisakA sadA
askhalit ek rUp hai [cha ] aur [achal-archiH ] jisakI jyoti achal hai aisA [ayam AtmA
udayati ] yah AtmA udayako prApta hotA hai
Page 620 of 642
PDF/HTML Page 653 of 675
single page version
shuddhasvabhAvamahimanyudite mayIti
rnityodayaH paramaya.n sphu ratu svabhAvaH
sadyaH praNashyati nayekShaNakhaNDayamAnaH
mekAntashAntamachala.n chidaha.n maho.asmi
pragaT honA aur ‘achalArchi’ visheShaNase ananta vIryakA pragaT honA batAyA hai
hai aisA [prakAshe udite mayi iti ] yah prakAsh (j~nAnaprakAsh) jahA.N mujhame.n udayako prApta huA hai,
vahA.N [bandha-mokSha-path-pAtibhiH anya-bhAvaiH ki.n ] ba.ndh-mokShake mArgame.n pa.DnevAle anya bhAvo.nse
mujhe kyA prayojan hai ? [nitya-udayaH param aya.n svabhAvaH sphu ratu ] mujhe to merA nitya udit
rahanevAlA keval yah (anantachatuShTayarUp) svabhAv hI sphu rAyamAn ho
Page 621 of 642
PDF/HTML Page 654 of 675
single page version
j~neyo j~neyaj~nAnamAtraH sa naiv
j~nAnaj~neyaj~nAtR^imadvastumAtraH
kiye jAne par [sadyaH ] tatkAl [praNashyati ] nAshako prApta hotA hai; [tasmAt ] isaliye mai.n aisA
anubhav karatA hU.N ki
karmodayakA leshamAtra bhI nahI.n hai aisA atyanta shA.nt bhAvamay hai) aur [achalam ] achal hai (arthAt
karmodayase chalAyamAn chyut nahI.n hotA) aisA [chid mahaH aham asmi ] chaitanyamAtra tej mai.n hU.N
ho jAye
karatA hU.N aur na bhAvase khaNDit karatA hU.N; suvishuddha ek j~nAnamAtra bhAv hU.N
Page 622 of 642
PDF/HTML Page 655 of 675
single page version
kvachitpunaramechaka.n sahajamev tattva.n mam
parasparasusa.nhataprakaTashakti chakra.n sphu rat
valgan ] (parantu) j~neyo.nke AkArase honevAle j~nAnakI kallolo.nke rUpame.n pariNamit hotA huA vah
[j~nAn-j~ney-j~nAtR^imat-vastumAtraH j~neyaH ] j~nAn-j~ney-j~nAtAmay vastumAtra jAnanA chAhiye
ashuddha) dikhAI detA hai, [kvachit mechak-amechaka.n ] kabhI mechak-amechak (dono.nrUp) dikhAI
detA hai [punaH kvachit amechaka.n ] aur kabhI amechak (-ekAkAr shuddha) dikhAI detA hai; [tathApi ]
tathApi [paraspar-susa.nhat-pragaT-shakti-chakra.n sphu rat tat ] paraspar susa.nhat (-sumilit, sugrathit)
pragaT shaktiyo.nke samUharUpase sphu rAyamAn vah Atmatattva [amalamedhasA.n manaH ] nirmal buddhivAlo.nke
manako [na vimohayati ] vimohit (
Page 623 of 642
PDF/HTML Page 656 of 675
single page version
mitaH kShaNavibha.ngura.n dhruvamitaH sadaivodayAt
raho sahajamAtmanastadidamadbhuta.n vaibhavam
avasthAme.n shuddhAshuddha anubhavame.n AtA hai; tathApi yathArtha j~nAnI syAdvAdake balake kAraN bhramit nahI.n
hotA, jaisA hai vaisA hI mAnatA hai, j~nAnamAtrase chyut nahI.n hotA
ekatAko dhAraN karatA hai, [itaH kShaNavibha.nguram ] ek orase dekhane par kShaNabha.ngur hai aur
[itaH sadA ev udayAt dhruvam ] ek orase dekhane par sadA usakA uday honese dhruv hai,
[itaH param-vistR^itam ] ek orase dekhane par param vistR^it hai aur [itaH nijaiH pradeshaiH
dhR^itam ] ek orase dekhane par apane pradesho.nse hI dhAraN kar rakhA huA hai
sahabhAvI guNadR^iShTise dekhane par dhruv; j~nAnakI apekShAvAlI sarvagat dR^iShTise dekhane par param
vistArako prApta dikhAI detA hai aur pradesho.nkI apekShAvAlI dR^iShTise dekhane par apane pradesho.nme.n
hI vyApta dikhAI detA hai
yadyapi j~nAniyo.nko vastusvabhAvame.n Ashcharya nahI.n hotA phi ra bhI unhe.n kabhI nahI.n huA aisA adbhut
paramAnanda hotA hai, aur isalie Ashcharya bhI hotA hai
Page 624 of 642
PDF/HTML Page 657 of 675
single page version
bhavopahatirekataH spR^ishati mukti rapyekataH
svabhAvamahimAtmano vijayate.adbhutAdadbhutaH
skhaladakhilavikalpo.apyek ev svarUpaH
prasabhaniyamitArchishchichchamatkAr eShaH
shA.ntabhAv) hai; [ekataH bhav-upahatiH ] ek orase dekhane par bhavakI (-sA.nsArik) pI.DA dikhAI detI
hai aur [ekataH muktiH api spR^ishati ] ek orase dekhane par (sa.nsArake abhAvarUp) mukti bhI sparsha
karatI hai; [ekataH tritayam jagat sphu rati ] ek orase dekhane par tIno.n lok sphu rAyamAn hote hai.n (
chaitanya hI shobhit hotA hai
Page 625 of 642
PDF/HTML Page 658 of 675
single page version
nyanavaratanimagna.n dhArayad dhvastamoham
jjvalatu vimalapUrNa.n niHsapatnasvabhAvam
kevalaj~nAname.n sarva padArtha jhalakate hai.n, isaliye jo anek j~neyAkArarUp dikhAI detA hai tathApi jo
chaitanyarUp j~nAnAkArakI dR^iShTime.n ekasvarUp hI hai), [sva-ras-visar-pUrNa-achChinna-tattva-
upalambhaH ] jisame.n nij rasake vistArase pUrNa achChinna tattvopalabdhi hai (arthAt pratipakShI karmakA
abhAv ho jAnese jisame.n svarUpAnubhavanakA abhAv nahI.n hotA) [prasabh-niyamit-archiH ] aur
jisakI jyoti atyanta niyamit hai (arthAt jo anantavIryase niShkampa rahatA hai) [eShaH chit-
chamatkAraH jayati ] aisA yah (pratyakSha anubhavagochar) chaitanyachamatkAr jayavanta vartatA hai
(arthAt prApta kiye gaye svabhAvako kabhI nahI.n Cho.DtI), [dhvasta-moham ] jisane mohakA
(aj~nAnA.ndhakArakA) nAsh kiyA hai, [niHsapatnasvabhAvam ] jisakA svabhAv niHsapatna (
jyotiH ] yah udayako prApta amR^itachandrajyoti (-amR^itamay chandramAke samAn jyoti, j~nAn, AtmA)
[samantAt jvalatu ] sarvataH jAjvalyamAn raho
‘amR^itachandrajyotiH’ hotA hai
Page 626 of 642
PDF/HTML Page 659 of 675
single page version
rAgadveShaparigrahe sati yato jAta.n kriyAkArakaiH
tadvij~nAnaghanaughamagnamadhunA ki.nchinna ki.nchitkil
batalAtA hai, ‘vimalapUrNa’ visheShaN lA.nChanarahitatA tathA pUrNatA batalAtA hai, ‘niHsapatnasvabhAv’
visheShaN rAhubimbase tathA bAdal Adise AchChAdit na honA batalAtA hai, aur ‘samantAt jvalatu’
sarva kShetra aur sarva kAlame.n prakAsh karanA batalAtA hai; chandramA aisA nahI.n hai
yathAsa.nbhav jAnane chAhiye
mishritapanArUp bhAv huA), [yataH atra antara.n bhUta.n ] dvaitabhAv hone par jisase svarUpame.n antar pa.D.h.h
gayA (arthAt bandhaparyAy hI nijarUp j~nAt huI), [yataH rAg-dveSh-parigrahe sati ] svarUpame.n antar
pa.Dne par jisase rAgadveShakA grahaN huA, [kriyA-kArakaiH jAta.n ] rAgadveShakA grahaN hone par jisase
kriyAke kArak utpanna hue (arthAt kriyA aur karttA-karmAdi kArako.nkA bhed pa.D.h.h gayA), [yataH
cha anubhUtiH kriyAyAH akhila.n phala.n bhu~njAnA khinnA ] kArak utpanna hone par jisase anubhUti
Page 627 of 642
PDF/HTML Page 660 of 675
single page version
rvyAkhyA kR^iteya.n samayasya shabdaiH
kartavyamevAmR^itachandrasUreH
ab vij~nAnaghanake samUhame.n magna huA (arthAt j~nAnarUpame.n pariNamit huA) [adhunA kil ki~nchit
na ki~nchit ] isalie ab vah sab vAstavame.n kuCh bhI nahI.n hai
rahA
vyAkhyA (AtmavastukA vyAkhyAn athavA samayaprAbhR^itashAstrakI TIkA) [kR^itA ] kI hai; [svarUp-
guptasya amR^itachandrasUreH ] svarUpagupta (
vAchyavAchak sambandha hai
AchAryadevane kahA hai ki ‘is samayaprAbhR^itakI TIkA shabdo.nne kI hai, mai.n to svarUpame.n lIn hU.N, usame.n
(