Samaysar-Hindi (Malayalam transliteration). Kalash: 262-278 ; 47 shaktis of atma quote; 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47.

Page 608 of 642
PDF/HTML Page 641 of 675
single page version

(അനുഷ്ടുഭ്)

ഇത്യജ്ഞാനവിമൂഢാനാം ജ്ഞാനമാത്രം പ്രസാധയന് .

ആത്മതത്ത്വമനേകാന്തഃ സ്വയമേവാനുഭൂയതേ ..൨൬൨..

(അനുഷ്ടുഭ്)

ഏവം തത്ത്വവ്യവസ്ഥിത്യാ സ്വം വ്യവസ്ഥാപയന് സ്വയമ് .

അലംഘ്യം ശാസനം ജൈനമനേകാന്തോ വ്യവസ്ഥിതഃ ..൨൬൩..

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ഇതി ] ഇസപ്രകാര [അനേകാന്തഃ ] അനേകാന്ത അര്ഥാത് സ്യാദ്വാദ [അജ്ഞാന-

വിമൂഢാനാം ജ്ഞാനമാത്രം ആത്മതത്ത്വമ് പ്രസാധയന് ] അജ്ഞാനമൂഢ പ്രാണിയോംകോ ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മതത്ത്വ പ്രസിദ്ധ കരതാ
ഹുആ, [സ്വയമേവ അനുഭൂയതേ ] സ്വയമേവ അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തു അനേകാന്തമയ ഹൈ. പരന്തു അനാദി കാലസേ പ്രാണീ അപനേ ആപ

അഥവാ ഏകാന്തവാദകാ ഉപദേശ സുനകര ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മതത്ത്വ സമ്ബന്ധീ അനേക പ്രകാരസേ പക്ഷപാത കരകേ
ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മതത്ത്വകാ നാശ കരതേ ഹൈം. ഉനകോ (അജ്ഞാനീ ജീവോംകോ) സ്യാദ്വാദ ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മതത്ത്വകാ

അനേകാന്തസ്വരൂപപനാ പ്രഗട കരതാ ഹൈ — സമഝാതാ ഹൈ. യദി അപനേ ആത്മാകീ ഓര ദൃഷ്ടിപാത കരകേ —

അനുഭവ കരകേ ദേഖാ ജായേ തോ (സ്യാദ്വാദകേ ഉപദേശാനുസാര) ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തു അപനേ ആപ അനേക
ധര്മയുക്ത പ്രത്യക്ഷ അനുഭവഗോചര ഹോതീ ഹൈ. ഇസലിയേ ഹേ പ്രവീണ പുരുഷോ ! തുമ ജ്ഞാനകോ തത്സ്വരൂപ, അതത്സ്വരൂപ,

ഏകസ്വരൂപ, അനേകസ്വരൂപ, അപനേ ദ്രവ്യ-ക്ഷേത്ര-കാല-ഭാവസേ സത്സ്വരൂപ, പരകേ ദ്രവ്യ-ക്ഷേത്ര-കാല-
ഭാവസേ അസത്സ്വരൂപ, നിത്യസ്വരൂപ, അനിത്യസ്വരൂപ ഇത്യാദി അനേക ധര്മസ്വരൂപ പ്രത്യക്ഷ അനുഭവഗോചര
കരകേ പ്രതീതിമേം ലാഓ. യഹീ സമ്യഗ്ജ്ഞാന ഹൈ. സര്വഥാ ഏകാന്ത മാനനാ വഹ മിഥ്യാജ്ഞാന ഹൈ.൨൬൨.

‘പൂര്വോക്ത പ്രകാരസേ വസ്തുകാ സ്വരൂപ അനേകാന്തമയ ഹോനേസേ അനേകാന്ത അര്ഥാത് സ്യാദ്വാദ സിദ്ധ

ഹുആ’ ഇസ അര്ഥകാ കാവ്യ അബ കഹാ ജാതാ ഹൈ : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ഏവം ] ഇസപ്രകാര [അനേകാന്തഃ ] അനേകാന്ത — [ജൈനമ് അലങ്ഘയം ശാസനമ് ]

കി ജോ ജിനദേവകാ അലംഘ്യ (കിസീസേ തോഡാ ന ജായ ഐസാ) ശാസന ഹൈ വഹ — [തത്ത്വ-വ്യവസ്ഥിത്യാ ]

വസ്തുകേ യഥാര്ഥ സ്വരൂപകീ വ്യവസ്ഥിതി (വ്യവസ്ഥാ) ദ്വാരാ [സ്വയമ് സ്വം വ്യവസ്ഥാപയന് ] സ്വയം അപനേ
ആപകോ സ്ഥാപിത കരതാ ഹുആ [വ്യവസ്ഥിതഃ ] സ്ഥിത ഹുആ — നിശ്ചിത ഹുആ — സിദ്ധ ഹുആ.

ഭാവാര്ഥ : — അനേകാന്ത അര്ഥാത് സ്യാദ്വാദ, വസ്തുസ്വരൂപകോ യഥാവത് സ്ഥാപിത കരതാ ഹുആ,

സ്വതഃ സിദ്ധ ഹോ ഗയാ. വഹ അനേകാന്ത ഹീ നിര്ബാധ ജിനമത ഹൈ ഔര യഥാര്ഥ വസ്തുസ്ഥിതികോ കഹനേവാലാ

ഹൈ. കഹീം കിസീനേ അസത് കല്പനാസേ വചനമാത്ര പ്രലാപ നഹീം കിയാ ഹൈ. ഇസലിയേ ഹേ നിപുണ പുരുഷോം !

ഭലീഭാംതി വിചാര കരകേ പ്രത്യക്ഷ അനുമാന-പ്രമാണസേ അനുഭവ കര ദേഖോ.൨൬൩.

Page 609 of 642
PDF/HTML Page 642 of 675
single page version

നന്വനേകാന്തമയസ്യാപി കിമര്ഥമത്രാത്മനോ ജ്ഞാനമാത്രതയാ വ്യപദേശഃ ? ലക്ഷണപ്രസിദ്ധയാ

ലക്ഷ്യപ്രസിദ്ധയര്ഥമ് . ആത്മനോ ഹി ജ്ഞാനം ലക്ഷണം, തദസാധാരണഗുണത്വാത് . തേന ജ്ഞാനപ്രസിദ്ധയാ

തല്ലക്ഷ്യസ്യാത്മനഃ പ്രസിദ്ധിഃ .

നനു കിമനയാ ലക്ഷണപ്രസിദ്ധയാ, ലക്ഷ്യമേവ പ്രസാധനീയമ് . നാപ്രസിദ്ധലക്ഷണസ്യ ലക്ഷ്യപ്രസിദ്ധിഃ,

പ്രസിദ്ധലക്ഷണസ്യൈവ തത്പ്രസിദ്ധേഃ .

നനു കിം തല്ലക്ഷ്യം യജ്ജ്ഞാനപ്രസിദ്ധയാ തതോ ഭിന്നം പ്രസിധ്യതി ? ന ജ്ഞാനാദ്ഭിന്നം ലക്ഷ്യം,

ജ്ഞാനാത്മനോര്ദ്രവ്യത്വേനാഭേദാത് .

തര്ഹി കിം കൃതോ ലക്ഷ്യലക്ഷണവിഭാഗഃ ? പ്രസിദ്ധപ്രസാധ്യമാനത്വാത് കൃതഃ . പ്രസിദ്ധം ഹി ജ്ഞാനം,

⁷⁷

(യഹാ ആചാര്യദേവ അനേകാന്തകേ സമ്ബന്ധമേം വിശേഷ ചര്ചാ കരതേ ഹൈം : — )

(പ്രശ്ന : — ) ആത്മാ അനേകാന്തമയ ഹൈ ഫി ര ഭീ യഹാ ഉസകാ ജ്ഞാനമാത്രതാസേ ക്യോം വ്യപദേശ

(കഥന, നാമ) കിയാ ജാതാ ഹൈ ? (യദ്യപി ആത്മാ അനന്ത ധര്മയുക്ത ഹൈ തഥാപി ഉസേ ജ്ഞാനരൂപസേ
ക്യോം കഹാ ജാതാ ഹൈ ? ജ്ഞാനമാത്ര കഹനേസേ തോ അന്യ ധര്മോംകാ നിഷേധ സമഝാ ജാതാ ഹൈ.)

(ഉത്തര : — ) ലക്ഷണകീ പ്രസിദ്ധികേ ദ്വാരാ ലക്ഷ്യകീ പ്രസിദ്ധി കരനേകേ ലിയേ ആത്മാകാ

ജ്ഞാനമാത്രരൂപസേ വ്യപദേശ കിയാ ജാതാ ഹൈ. ആത്മാകാ ജ്ഞാന ലക്ഷണ ഹൈ, ക്യോംകി ജ്ഞാന ആത്മാകാ

അസാധാരണ ഗുണ ഹൈ ( – അന്യ ദ്രവ്യോംമേം ജ്ഞാനഗുണ നഹീം ഹൈ). ഇസലിയേ ജ്ഞാനകീ പ്രസിദ്ധികേ ദ്വാരാ ഉസകേ

ലക്ഷ്യകീ — ആത്മാകീ — പ്രസിദ്ധി ഹോതീ ഹൈ.

പ്രശ്ന : — ഇസ ലക്ഷണകീ പ്രസിദ്ധിസേ ക്യാ പ്രയോജന ഹൈ ? മാത്ര ലക്ഷ്യ ഹീ പ്രസാധ്യ അര്ഥാത്

പ്രസിദ്ധി കരനേ യോഗ്യ ഹൈ. (ഇസലിയേ ലക്ഷണകോ പ്രസിദ്ധി കിയേ ബിനാ മാത്ര ലക്ഷ്യകോ ഹീ — ആത്മാകോ

ഹീ — പ്രസിദ്ധ ക്യോം നഹീം കരതേ ?)

(ഉത്തര : — ) ജിസേ ലക്ഷണ അപ്രസിദ്ധ ഹോ ഉസേ (അര്ഥാത് ജോ ലക്ഷണകോ നഹീം ജാനതാ ഐസേ

അജ്ഞാനീ ജനകോ) ലക്ഷ്യകീ പ്രസിദ്ധി നഹീം ഹോതീ. ജിസേ ലക്ഷണ പ്രസിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ഉസീകോ ലക്ഷ്യകീ

പ്രസിദ്ധി ഹോതീ ഹൈ. (ഇസലിയേ അജ്ഞാനീകോ പഹലേ ലക്ഷണ ബതലാതേ ഹൈം തബ വഹ ലക്ഷ്യകോ ഗ്രഹണ കര

സകതാ ഹൈ.)

(പ്രശ്ന : — ) ഐസാ കൌനസാ ലക്ഷ്യ ഹൈ കി ജോ ജ്ഞാനകീ പ്രസിദ്ധികേ ദ്വാരാ ഉസസേ ( – ജ്ഞാനസേ)

ഭിന്ന പ്രസിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ?

(ഉത്തര : — ) ജ്ഞാനസേ ഭിന്ന ലക്ഷ്യ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി ജ്ഞാന ഔര ആത്മാമേം ദ്രവ്യപനേസേ അഭേദ ഹൈ.

(പ്രശ്ന : — ) തബ ഫി ര ലക്ഷണ ഔര ലക്ഷ്യകാ വിഭാഗ കിസലിയേ കിയാ ഗയാ ഹൈ ?

Page 610 of 642
PDF/HTML Page 643 of 675
single page version

ജ്ഞാനമാത്രസ്യ സ്വസംവേദനസിദ്ധത്വാത്ഃ തേന പ്രസിദ്ധേന പ്രസാധ്യമാനസ്തദവിനാഭൂതാനന്തധര്മസമുദയമൂര്തിരാത്മാ .

തതോ ജ്ഞാനമാത്രാചലിതനിഖാതയാ ദ്രഷ്ടയാ ക്രമാക്രമപ്രവൃത്തം തദവിനാഭൂതം അനന്തധര്മജാതം യദ്യാവല്ലക്ഷ്യതേ

തത്താവത്സമസ്തമേവൈകഃ ഖല്വാത്മാ . ഏതദര്ഥമേവാത്രാസ്യ ജ്ഞാനമാത്രതയാ വ്യപദേശഃ .

നനു ക്രമാക്രമപ്രവൃത്താനന്തധര്മമയസ്യാത്മനഃ കഥം ജ്ഞാനമാത്രത്വമ് ? പരസ്പരവ്യതിരിക്താനന്തധര്മ-

സമുദായപരിണതൈകജ്ഞപ്തിമാത്രഭാവരൂപേണ സ്വയമേവ ഭവനാത് . അത ഏവാസ്യ ജ്ഞാനമാത്രൈകഭാവാന്തഃ-

൧ പ്രസാധ്യമാന = പ്രസിദ്ധ കി യാ ജാതാ ഹോ. (ജ്ഞാന പ്രസിദ്ധ ഹൈ ഔര ആത്മാ പ്രസാധ്യമാന ഹൈ.)

(ഉത്തര : — ) പ്രസിദ്ധത്വ ഔര ൧പ്രസാധ്യമാനത്വകേ കാരണ ലക്ഷണ ഔര ലക്ഷ്യകാ വിഭാഗ കിയാ

ഗയാ ഹൈ. ജ്ഞാന പ്രസിദ്ധ ഹൈ, ക്യോംകി ജ്ഞാനമാത്രകോ സ്വസംവേദനസേ സിദ്ധപനാ ഹൈ (അര്ഥാത് ജ്ഞാന സര്വ പ്രാണിയോംകോ

സ്വസംവേദനരൂപ അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ); വഹ പ്രസിദ്ധ ഐസേ ജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ പ്രസാധ്യമാന, തദ്-അവിനാഭൂത
( – ജ്ഞാനകേ സാഥ അവിനാഭാവീ സമ്ബന്ധവാലാ) അനന്ത ധര്മോംകാ സമുദായരൂപ മൂര്തി ആത്മാ ഹൈ. (ജ്ഞാന

പ്രസിദ്ധ ഹൈ; ഔര ജ്ഞാനകേ സാഥ ജിനകാ അവിനാഭാവീ സമ്ബന്ധ ഹൈ ഐസേ അനന്ത ധര്മോംകാ സമുദായസ്വരൂപ
ആത്മാ ഉസ ജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ പ്രസാധ്യമാന ഹൈ.) ഇസലിയേ ജ്ഞാനമാത്രമേം അചലിതപനേസേ സ്ഥാപിത ദൃഷ്ടികേ ദ്വാരാ,

ക്രമരൂപ ഔര അക്രമരൂപ പ്രവര്തമാന, തദ്-അവിനാഭൂത ( – ജ്ഞാനകേ സാഥ അവിനാഭാവീ സമ്ബന്ധവാലാ)

അനന്തധര്മസമൂഹ ജോ കുഛ ജിതനാ ലക്ഷിത ഹോതാ ഹൈ, വഹ സബ വാസ്തവമേം ഏക ആത്മാ ഹൈ.

ഇസീ കാരണസേ യഹാ ആത്മാകാ ജ്ഞാനമാത്രതാസേ വ്യപദേശ ഹൈ.

(പ്രശ്ന : — ) ജിസമേം ക്രമ ഔര അക്രമസേ പ്രവര്തമാന അനന്ത ധര്മ ഹൈം ഐസേ ആത്മാകേ ജ്ഞാനമാത്രതാ

കിസപ്രകാര ഹൈ ?

(ഉത്തര : — ) പരസ്പര ഭിന്ന ഐസേ അനന്ത ധര്മോംകേ സമുദായരൂപസേ പരിണത ഏക ജ്ഞപ്തിമാത്ര

ഭാവരൂപസേ സ്വയം ഹീ ഹൈ, ഇസലിയേ (അര്ഥാത് പരസ്പര ഭിന്ന ഐസേ അനന്ത ധര്മോംകേ സമുദായരൂപസേ പരിണമിത
ജോ ഏക ജാനനക്രിയാ ഹൈ, ഉസ ജാനനക്രിയാമാത്ര ഭാവരൂപസേ സ്വയം ഹീ ഹൈ, ഇസലിയേ) ആത്മാകേ ജ്ഞാനമാത്രതാ
ഹൈ. ഇസീലിയേ ഉസകേ ജ്ഞാനമാത്ര ഏകഭാവകീ അന്തഃപാതിനീ ( – ജ്ഞാനമാത്ര ഏക ഭാവകേ ഭീതര ആ

ജാനേവാലീ – ) അനംത ശക്തിയാ ഉഛലതീ ഹൈം. (ആത്മാകേ ജിതനേ ധര്മ ഹൈം ഉന സബകോ, ലക്ഷണഭേദസേ ഭേദ

ഹോനേ പര ഭീ, പ്രദേശഭേദ നഹീം ഹൈ; ആത്മാകേ ഏക പരിണാമമേം സഭീ ധര്മോംകാ പരിണമന രഹതാ ഹൈ. ഇസലിയേ

ആത്മാകേ ഏക ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകേ ഭീതര അനന്ത ശക്തിയാ രഹതീ ഹൈം. ഇസലിയേ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവമേം —

ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവസ്വരൂപ ആത്മാമേം — അനന്ത ശക്തിയാ ഉഛലതീ ഹൈം.) ഉനമേംസേ കിതനീ ഹീ ശക്തിയാ നിമ്ന

പ്രകാര ഹൈം —

ആത്മദ്രവ്യകേ കാരണഭൂത ഐസേ ചൈതന്യമാത്ര ഭാവകാ ധാരണ ജിസകാ ലക്ഷണ അര്ഥാത് സ്വരൂപ

ഹൈ ഐസീ ജീവത്വശക്തി. (ആത്മദ്രവ്യകേ കാരണഭൂത ഐസേ ചൈതന്യമാത്രഭാവരൂപീ ഭാവപ്രാണകാ ധാരണ

Page 611 of 642
PDF/HTML Page 644 of 675
single page version

പാതിന്യോനന്താഃ ശക്ത യഃ ഉത്പ്ലവന്തേ . — ആത്മദ്രവ്യഹേതുഭൂതചൈതന്യമാത്രഭാവധാരണലക്ഷണാ ജീവത്വ-

ശക്തി : ൧ . അജഡത്വാത്മികാ ചിതിശക്തി : ൨ . അനാകാരോപയോഗമയീ ദ്രശിശക്തി : ൩ .

സാകാരോപയോഗമയീ ജ്ഞാനശക്തി : ൪ . അനാകുലത്വലക്ഷണാ സുഖശക്തി : ൫ . സ്വരൂപനിര്വര്തനസാമര്ഥ്യരൂപാ

വീര്യശക്തി : ൬ . അഖണ്ഡിതപ്രതാപസ്വാതന്ത്ര്യശാലിത്വലക്ഷണാ പ്രഭുത്വശക്തി : ൭. സര്വഭാവവ്യാപകൈക-

ഭാവരൂപാ വിഭുത്വശക്തി : ൮ . വിശ്വവിശ്വസാമാന്യഭാവപരിണതാത്മദര്ശനമയീ സര്വദര്ശിത്വശക്തി : ൯ .

വിശ്വവിശ്വവിശേഷഭാവപരിണതാത്മജ്ഞാനമയീ സര്വജ്ഞത്വശക്തി : ൧൦ . നീരൂപാത്മപ്രദേശപ്രകാശമാന-

ലോകാലോകാകാരമേചകോപയോഗലക്ഷണാ സ്വച്ഛത്വശക്തി : ൧൧ . സ്വയമ്പ്രകാശമാനവിശദസ്വ-

സംവിത്തിമയീ പ്രകാശശക്തി : ൧൨ . ക്ഷേത്രകാലാനവച്ഛിന്നചിദ്വിലാസാത്മികാ അസംകു ചിതവികാശത്വ-

കരനാ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ ജീവത്വ നാമക ശക്തി ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവമേം – ആത്മാമേം – ഉഛലതീ

ഹൈ).൧. അജഡത്വസ്വരൂപ ചിതിശക്തി (അജഡത്വ അര്ഥാത് ചേതനത്വ ജിസകാ സ്വരൂപ ഹൈ

ഐസീ ചിതിശക്തി.).൨. അനാകാര ഉപയോഗമയീ ദൃശിശക്തി. (ജിസമേം ജ്ഞേയരൂപ ആകാര അര്ഥാത്

വിശേഷ നഹീം ഹൈ ഐസേ ദര്ശനോപയോഗമയീ — സത്താമാത്ര പദാര്ഥമേം ഉപയുക്ത ഹോനേരൂപ — ദൃശിശക്തി

അര്ഥാത് ദര്ശനക്രിയാരൂപ ശക്തി.).൩. സാകാര ഉപയോഗമയീ ജ്ഞാനശക്തി. (ജോ ജ്ഞേയ

പദാര്ഥോംകേ വിശേഷരൂപ ആകാരോംമേം ഉപയുക്ത ഹോതീ ഹൈ ഐസീ ജ്ഞാനോപയോഗമയീ ജ്ഞാനശക്തി.).൪.

അനാകുലതാ ജിസകാ ലക്ഷണ അര്ഥാത് സ്വരൂപ ഹൈ ഐസീ സുഖശക്തി.൫.

സ്വരൂപകീ ( – ആത്മസ്വരൂപകീ) രചനാകീ സാമര്ഥ്യരൂപ വീര്യശക്തി.൬. ജിസകാ പ്രതാപ അഖണ്ഡിത

ഹൈ അര്ഥാത് കിസീസേ ഖണ്ഡിത കീ നഹീം ജാ സകതീ ഐസേ സ്വാതംത്ര്യസേ (-സ്വാധീനതാസേ)
ശോഭായമാനപനാ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ പ്രഭുത്വശക്തി.൭. സര്വ ഭാവോംമേം വ്യാപക ഐസേ

ഏക ഭാവരൂപ വിഭുത്വശക്തി. (ജൈസേ, ജ്ഞാനരൂപീ ഏക ഭാവ സര്വ ഭാവോംമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ.).൮.

സമസ്ത വിശ്വകേ സാമാന്യ ഭാവകോ ദേഖനേരൂപസേ (അര്ഥാത് സര്വ പദാര്ഥോംകേ സമൂഹരൂപ
ലോകാലോകകോ സത്താമാത്ര ഗ്രഹണ കരനേരൂപസേ) പരിണമിത ഐസേ ആത്മദര്ശനമയീ സര്വദര്ശിത്വശക്തി.൯.

സമസ്ത വിശ്വകേ വിശേഷ ഭാവോംകോ ജാനനേരൂപസേ പരിണമിത ഐസേ ആത്മജ്ഞാനമയീ
സര്വജ്ഞത്വശക്തി.൧൦. അമൂര്തിക ആത്മപ്രദേശോംമേം പ്രകാശമാന ലോകാലോകകേ ആകാരോംസേ മേചക (അര്ഥാത്

അനേക-ആകാരരൂപ) ഐസാ ഉപയോഗ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ സ്വച്ഛത്വശക്തി.

(ജൈസേ ദര്പണകീ സ്വച്ഛത്വശക്തിസേ ഉസകീ പര്യായമേം ഘടപടാദി പ്രകാശിത ഹോതേ ഹൈം,
ഉസീപ്രകാര ആത്മാകീ സ്വച്ഛത്വശക്തിസേ ഉസകേ ഉപയോഗമേം ലോകാലോകകേ ആകാര പ്രകാശിത ഹോതേ
ഹൈം.).൧൧. സ്വയം പ്രകാശമാന വിശദ ( – സ്പഷ്ട) ഐസീ സ്വസംവേദനമയീ ( – സ്വാനുഭവമയീ)

പ്രകാശശക്തി.൧൨. ക്ഷേത്ര ഔര കാലസേ അമര്യാദിത ഐസീ ചിദ്വിലാസസ്വരൂപ

( – ചൈതന്യകേ വിലാസസ്വരൂപ) അസംകുചിതവികാസത്വശക്തി.൧൩. ജോ അന്യസേ നഹീം കിയാ ജാതാ ഔര

Page 612 of 642
PDF/HTML Page 645 of 675
single page version

ശക്തി : ൧൩ . അന്യാക്രിയമാണാന്യാകാരകൈകദ്രവ്യാത്മികാ അകാര്യകാരണത്വശക്തി : ൧൪ . പരാത്മ-

നിമിത്തകജ്ഞേയജ്ഞാനാകാരഗ്രഹണഗ്രാഹണസ്വഭാവരൂപാ പരിണമ്യപരിണാമകത്വശക്തി : ൧൫ . അന്യൂനാതി-

രിക്ത സ്വരൂപനിയതത്വരൂപാ ത്യാഗോപാദാനശൂന്യത്വശക്തി : ൧൬ . ഷട്സ്ഥാനപതിതവൃദ്ധിഹാനി-

പരിണതസ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠത്വകാരണവിശിഷ്ടഗുണാത്മികാ അഗുരുലഘുത്വശക്തി : ൧൭ . ക്രമാക്രമവൃത്ത-

വൃത്തിത്വലക്ഷണാ ഉത്പാദവ്യയധ്രുവത്വശക്തി : ൧൮ . ദ്രവ്യസ്വഭാവഭൂതധ്രൌവ്യവ്യയോത്പാദാലിംഗിതസദ്രശ-

വിസദ്രശരൂപൈകാസ്തിത്വമാത്രമയീ പരിണാമശക്തി : ൧൯ . കര്മബന്ധവ്യപഗമവ്യംജിതസഹജസ്പര്ശാദി-

ശൂന്യാത്മപ്രദേശാത്മികാ അമൂര്തത്വശക്തി : ൨൦ . സകലകര്മകൃതജ്ഞാതൃത്വമാത്രാതിരിക്ത പരിണാമ-

൧ഉപരമ = നിവൃത്തി; അന്ത; അഭാവ.

അന്യകോ നഹീം കരതാ ഐസേ ഏക ദ്രവ്യസ്വരൂപ അകാര്യകാരണത്വശക്തി. (ജോ അന്യകാ കാര്യ നഹീം

ഹൈ ഔര അന്യകാ കാരണ നഹീം ഹൈ ഐസാ ജോ ഏക ദ്രവ്യ ഉസ-സ്വരൂപ അകാര്യകാരണത്വ-
ശക്തി.).൧൪. പര ഔര സ്വ ജിനകേ നിമിത്ത ഹൈം ഐസേ ജ്ഞേയാകാരോം തഥാ ജ്ഞാനാകാരോംകോ ഗ്രഹണ കരനേകേ

ഔര ഗ്രഹണ കരാനേകേ സ്വഭാവരൂപ പരിണമ്യപരിണാമകത്വ ശക്തി. ( – പര ജിനകേ കാരണ ഹൈം ഐസേ

ജ്ഞേയാകാരോംകോ ഗ്രഹണ കരനേകേ ഔര സ്വ ജിനകാ കാരണ ഹൈ ഐസേ ജ്ഞാനാകാരോംകോ ഗ്രഹണ കരാനേകേ
സ്വഭാവരൂപ പരിണമ്യപരിണാമകത്വശക്തി.).൧൫. ജോ കമബഢ നഹീം ഹോതാ ഐസേ സ്വരൂപമേം

നിയതത്വരൂപ ( – നിശ്ചിത്തയാ യഥാവത് രഹനേരൂപ – ) ത്യാഗോപാദാനശൂന്യത്വശക്തി.൧൬. ഷട്സ്ഥാനപതിത

വൃദ്ധിഹാനിരൂപസേ പരിണമിത, സ്വരൂപ-പ്രതിഷ്ഠത്വകേ കാരണരൂപ ( – വസ്തുകേ സ്വരൂപമേം രഹനേകേ

കാരണരൂപ) ഐസാ ജോ വിശിഷ്ട ( – ഖാസ) ഗുണ ഹൈ ഉസ-സ്വരൂപ അഗുരുലഘുത്വ ശക്തി. [ഇസ

ഷട്സ്ഥാനപതിത വൃദ്ധിഹാനികാ സ്വരൂപ ‘ഗോമ്മടസാര’ ഗ്രന്ഥസേ ജാനനാ ചാഹിയേ. അവിഭാഗ

പ്രതിച്ഛേദോംകീ സംഖ്യാരൂപ ഷട്സ്ഥാനോംമേം പതിത — സമാവിഷ്ട — വസ്തുസ്വഭാവകീ വൃദ്ധിഹാനി ജിസസേ ( –

ജിസ ഗുണസേ) ഹോതീ ഹൈ ഔര ജോ (ഗുണ) വസ്തുകോ സ്വരൂപമേം സ്ഥിര ഹോനേകാ കാരണ ഹൈ ഐസാ കോഈ
ഗുണ ആത്മാമേം ഹൈ; ഉസേ അഗുരുലഘുത്വഗുണ കഹാ ജാതാ ഹൈ. ഐസീ അഗുരുലഘുത്വശക്തി ഭീ ആത്മാമേം

ഹൈ].൧൭. ക്രമപ്രവൃത്തിരൂപ ഔര അക്രമപ്രവൃത്തിരൂപ വര്ത്തന ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ

ഉത്പാദവ്യയധ്രുവശക്തി. (ക്രമവൃത്തിരൂപ പര്യായ ഉത്പാദവ്യയരൂപ ഹൈ ഔര അക്രമവൃത്തിരൂപ ഗുണ

ധ്രുവത്വരൂപ ഹൈ.).൧൮. ദ്രവ്യകേ സ്വഭാവഭൂത ധ്രൌവ്യ-വ്യയ-ഉത്പാദസേ ആലിംഗിത (-സ്പര്ശിത), സദൃശ

ഔര വിസദൃശ ജിസകാ രൂപ ഹൈ ഐസേ ഏക അസ്തിത്വമാത്രമയീ പരിണാമശക്തി.൧൯. കര്മബന്ധകേ

അഭാവസേ വ്യക്ത കിയേ ഗയേ, സഹജ, സ്പര്ശാദി-ശൂന്യ ( – സ്പര്ശ, രസ, ഗംധ ഔര വര്ണസേ രഹിത) ഐസേ

ആത്മപ്രദേശസ്വരൂപ അമൂര്തത്വശക്തി.൨൦. സമസ്ത, കര്മോകേ ദ്വാരാ കിയേ ഗയേ, ജ്ഞാതൃത്വമാത്രസേ ഭിന്ന ജോ

പരിണാമ ഉന പരിണാമോംകേ കരണകേ ൧ഉപരമസ്വരൂപ (ഉന പരിണാമോംകോ കരനേകീ നിവൃത്തിസ്വരൂപ)

അകര്തൃത്വശക്തി. (ജിസ ശക്തിസേ ആത്മാ ജ്ഞാതൃത്വകേ അതിരിക്ത കര്മോംസേ കിയേ ഗയേ പരിണാമോംകാ കര്താ

Page 613 of 642
PDF/HTML Page 646 of 675
single page version

കരണോപരമാത്മികാ അകര്തൃത്വശക്തി : ൨൧ . സകലകര്മകൃതജ്ഞാതൃത്വമാത്രാതിരിക്ത പരിണാമാനുഭവോ-

പരമാത്മികാ അഭോക്തൃത്വശക്തി : ൨൨ . സകലകര്മോപരമപ്രവൃത്താത്മപ്രദേശനൈഷ്പന്ദ്യരൂപാ നിഷ്ക്രിയത്വ-

ശക്തി : ൨൩ . ആസംസാരസംഹരണവിസ്തരണലക്ഷിതകിംചിദൂനചരമശരീരപരിമാണാവസ്ഥിതലോകാകാശ-

സമ്മിതാത്മാവയവത്വലക്ഷണാ നിയതപ്രദേശത്വശക്തി : ൨൪ . സര്വശരീരൈകസ്വരൂപാത്മികാ സ്വധര്മ-

വ്യാപകത്വശക്തി : ൨൫ . സ്വപരസമാനാസമാനസമാനാസമാനത്രിവിധഭാവധാരണാത്മികാ സാധാരണാ-

സാധാരണസാധാരണാസാധാരണധര്മത്വശക്തി : ൨൬ . വിലക്ഷണാനന്തസ്വഭാവഭാവിതൈകഭാവലക്ഷണാ അനന്ത-

ധര്മത്വശക്തി : ൨൭ . തദതദ്രൂപമയത്വലക്ഷണാ വിരുദ്ധധര്മത്വശക്തി : ൨൮ . തദ്രൂപഭവനരൂപാ തത്ത്വ-

ശക്തി : ൨൯ . അതദ്രൂപഭവനരൂപാ അതത്ത്വശക്തി : ൩൦ . അനേകപര്യായവ്യാപകൈകദ്രവ്യമയത്വരൂപാ ഏകത്വ-

നഹീം ഹോതാ, ഐസീ അകര്തൃത്വ നാമക ഏക ശക്തി ആത്മാമേം ഹൈ).൨൧. സമസ്ത, കര്മോംസേ കിയേ ഗയേ,

ജ്ഞാതൃത്വമാത്രസേ ഭിന്ന പരിണാമോംകേ അനുഭവകേ ( – ഭോക്തൃത്വകേ) ഉപരമസ്വരൂപ അഭോക്തൃത്വശക്തി.൨൨.

സമസ്ത കര്മോംകേ ഉപരമസേ പ്രവൃത്ത ആത്മപ്രദേശോംകീ നിഷ്പന്ദതാസ്വരൂപ (-അകമ്പതാസ്വരൂപ)
നിഷ്ക്രിയത്വശക്തി. (ജബ സമസ്ത കര്മോംകാ അഭാവ ഹോ ജാതാ ഹൈ തബ പ്രദേശോംകാ കമ്പന മിട ജാതാ

ഹൈ, ഇസലിയേ നിഷ്ക്രിയത്വ-ശക്തി ഭീ ആത്മാമേം ഹൈ.).൨൩. ജോ അനാദി സംസാരസേ ലേകര

സംകോചവിസ്താരസേ ലക്ഷിത ഹൈ ഔര ജോ ചരമ ശരീരകേ പരിമാണസേ കുഛ ന്യൂന പരിമാണസേ അവസ്ഥിത
ഹോതാ ഹൈ ഐസാ ലോകാകാശകേ മാപ ജിതനാ മാപവാലാ ആത്മ-അവയവത്വ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ
നിയതപ്രദേശത്വശക്തി. (ആത്മാകേ ലോകപരിമാണ അസംഖ്യ പ്രദേശ നിയത ഹീ ഹൈം. വേ പ്രദേശ സംസാര-

അവസ്ഥാമേം സംകോചവിസ്താരകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം ഔര മോക്ഷ-അവസ്ഥാമേം ചരമ ശരീരസേ കുഛ കമ
പരിമാണസേ സ്ഥിത രഹതേ ഹൈം.).൨൪. സര്വ ശരീരോംമേം ഏകസ്വരൂപാത്മക ഐസീ സ്വധര്മവ്യാപകത്വശക്തി.

(ശരീരകേ ധര്മരൂപ ന ഹോകര അപനേ ധര്മോംമേം വ്യാപനേരൂപ ശക്തി സോ സ്വധര്മവ്യാപകത്വശക്തി
ഹൈ.).൨൫. സ്വ-പരകേ സമാന, അസമാന ഔര സമാനാസമാന ഐസേ തീന പ്രകാരകേ ഭാവോംകേ

ധാരണസ്വരൂപ സാധാരണ-അസാധാരണ-സാധാരണാസാധാരണധര്മത്വശക്തി.൨൬. വിലക്ഷണ ( – പരസ്പര ഭിന്ന

ലക്ഷണയുക്ത) അനന്ത സ്വഭാവോംസേ ഭാവിത ഐസാ ഏക ഭാവ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ
അനന്തധര്മത്വശക്തി.൨൭. തദ്രൂപമയതാ ഔര അതദ്രൂപമയതാ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ

വിരുദ്ധധര്മത്വശക്തി.൨൮. തദ്രൂപ ഭവനരൂപ ഐസീ തത്ത്വശക്തി. (തത്സ്വരൂപ ഹോനേരൂപ അഥവാ

തത്സ്വരൂപ പരിണമനരൂപ ഐസീ തത്ത്വശക്തി ആത്മാമേം ഹൈ. ഇസ ശക്തിസേ ചേതന ചേതനരൂപസേ രഹതാ ഹൈ –

പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ.).൨൯. അതദ്രൂപ ഭവനരൂപ ഐസീ അതത്ത്വശക്തി. (തത്സ്വരൂപ നഹീം ഹോനേരൂപ

അഥവാ തത്സ്വരൂപ നഹീം പരിണമനേരൂപ അതത്ത്വശക്തി ആത്മാമേം ഹൈ. ഇസ ശക്തിസേ ചേതന ജഡരൂപ നഹീം

ഹോതാ.).൩൦. അനേക പര്യായോംമേം വ്യാപക ഐസീ ഏകദ്രവ്യമയതാരൂപ ഏകത്വശക്തി.൩൧.

Page 614 of 642
PDF/HTML Page 647 of 675
single page version

ശക്തി : ൩൧ . ഏകദ്രവ്യവ്യാപ്യാനേകപര്യായമയത്വരൂപാ അനേകത്വശക്തി : ൩൨ . ഭൂതാവസ്ഥത്വരൂപാ ഭാവ-

ശക്തി : ൩൩ . ശൂന്യാവസ്ഥത്വരൂപാ അഭാവശക്തി : ൩൪ . ഭവത്പര്യായവ്യയരൂപാ ഭാവാഭാവശക്തി : ൩൫ .

അഭവത്പര്യായോദയരൂപാ അഭാവഭാവശക്തി : ൩൬ . ഭവത്പര്യായഭവനരൂപാ ഭാവഭാവശക്തി : ൩൭ .

അഭവത്പര്യായാഭവനരൂപാ അഭാവാഭാവശക്തി : ൩൮ . കാരകാനുഗതക്രിയാനിഷ്ക്രാന്തഭവനമാത്രമയീ

ഭാവശക്തി : ൩൯ . കാരകാനുഗതഭവത്താരൂപഭാവമയീ ക്രിയാശക്തി : ൪൦ . പ്രാപ്യമാണസിദ്ധരൂപ-

ഭാവമയീ കര്മശക്തി : ൪൧ . ഭവത്താരൂപസിദ്ധരൂപഭാവഭാവകത്വമയീ കര്തൃശക്തി : ൪൨ . ഭവദ്ഭാവ-

ഭവനസാധകതമത്വമയീ കരണശക്തി : ൪൩ . സ്വയം ദീയമാനഭാവോപേയത്വമയീ സമ്പ്രദാനശക്തി : ൪൪ .

ഉത്പാദവ്യയാലിംഗിതഭാവാപായനിരപായധ്രുവത്വമയീ അപാദാനശക്തി : ൪൫ . ഭാവ്യമാനഭാവാധാരത്വമയീ

അധികരണശക്തി : ൪൬ . സ്വഭാവമാത്രസ്വസ്വാമിത്വമയീ സമ്ബന്ധശക്തി : ൪൭ .

ഏക ദ്രവ്യസേ വ്യാപ്യ ജോ അനേക പര്യായേ ഉസ-മയപനേരൂപ അനേകത്വശക്തി.൩൨. വിദ്യമാന-

അവസ്ഥായുക്തതാരൂപ ഭാവശക്തി. (അമുക അവസ്ഥാ ജിസമേം വിദ്യമാന ഹോ ഉസരൂപ ഭാവശക്തി).൩൩.

ശൂന്യ ( – അവിദ്യമാന) അവസ്ഥായുക്തതാരൂപ അഭാവശക്തി. (അമുക അവസ്ഥാ ജിസമേം അവിദ്യമാന ഹോ

ഉസരൂപ അഭാവശക്തി).൩൪. ഭവതേ ഹുഏ (പ്രവര്ത്തമാന) പര്യായകേ വ്യയരൂപ ഭാവാഭാവശക്തി.൩൫.

നഹീം ഭവതേ ഹുഏ (അപ്രവര്ത്തമാന) പര്യായകേ ഉദയരൂപ അഭാവഭാവശക്തി.൩൬. ഭവതേ ഹുഏ

(പ്രവര്തമാന) പര്യായകേ ഭവനരൂപ ഭാവഭാവശക്തി.൩൭. നഹീം ഭവതേ ഹുയേ (അപ്രവര്തമാന) പര്യായകേ

അഭവനരൂപ അഭാവാഭാവ ശക്തി.൩൮. (കര്ത്താ, കര്മ ആദി) കാരകോംകേ അനുസാര ജോ ക്രിയാ ഉസസേ

രഹിത ഭവനമാത്രമയീ ( – ഹോനേമാത്രമയീ) ഭാവ- ശക്തി.൩൯. കാരകോംകേ അനുസാര പരിണമിത ഹോനേരൂപ

ഭാവമയീ ക്രിയാശക്തി.൪൦. പ്രാപ്ത കിയാ ജാതാ ജോ സിദ്ധരൂപ ഭാവ ഉസമയീ കര്മശക്തി.൪൧.

ഹോനേപനരൂപ ഔര സിദ്ധരൂപ ഭാവകേ ഭാവകത്വമയീ കര്തൃശക്തി.൪൨. ഭവതേ ഹുയേ (പ്രവര്തമാന)

ഭാവകേ ഭവനകേ ( – ഹോനേകേ) സാധക-തമപനേമയീ ( – ഉത്കൃഷ്ട സാധകത്വമയീ, ഉഗ്ര സാധനത്വമയീ)

കരണശക്തി.൪൩. അപനേ ദ്വാരാ ദിയാ ജാതാ ജോ ഭാവ ഉസകേ ഉപേയത്വമയ ( – ഉസേ പ്രാപ്ത കരനേകേ

യോഗ്യപനാമയ, ഉസേ ലേനേകേ പാത്രപനാമയ) സമ്പ്രദാനശക്തി.൪൪. ഉത്പാദവ്യയസേ ആലിംഗിത ഭാവകാ

അപായ ( – ഹാനി, നാശ) ഹോനേസേ ഹാനികോ പ്രാപ്ത ന ഹോനേവാലേ ധ്രുവത്വമയീ അപാദാനശക്തി.൪൫.

ഭാവ്യമാന (അര്ഥാത് ഭാവനേമേം ആതേ ഹുയേ) ഭാവകേ ആധാരത്വമയീ അധികരണശക്തി.൪൬. സ്വഭാവമാത്ര

സ്വ-സ്വാമിത്വമയീ സമ്ബന്ധശക്തി. (അപനാ ഭാവ അപനാ സ്വ ഹൈ ഔര സ്വയം ഉസകാ സ്വാമീ ഹൈ —

ഐസേ സമ്ബന്ധമയീ സമ്ബന്ധ-ശക്തി).൪൭.

Page 615 of 642
PDF/HTML Page 648 of 675
single page version

(വസന്തതിലകാ)

ഇത്യാദ്യനേകനിജശക്തി സുനിര്ഭരോപി
യോ ജ്ഞാനമാത്രമയതാം ന ജഹാതി ഭാവഃ .

ഏവം ക്രമാക്രമവിവര്തിവിവര്തചിത്രം
തദ്ദ്രവ്യപര്യയമയം ചിദിഹാസ്തി വസ്തു ..൨൬൪..

(വസന്തതിലകാ)

നൈകാന്തസംഗതദ്രശാ സ്വയമേവ വസ്തു-

തത്ത്വവ്യവസ്ഥിതിമിതി പ്രവിലോകയന്തഃ .

സ്യാദ്വാദശുദ്ധിമധികാമധിഗമ്യ സന്തോ
ജ്ഞാനീഭവന്തി ജിനനീതിമലംഘയന്തഃ ..൨൬൫..

‘ഇത്യാദി അനേക ശക്തിയോംസേ യുക്ത ആത്മാ ഹൈ തഥാപി വഹ ജ്ഞാനമാത്രതാകോ നഹീം ഛോഡതാ’ — ഇസ

അര്ഥകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ഇത്യാദി-അനേക-നിജ-ശക്തി-സുനിര്ഭരഃ അപി ] ഇത്യാദി ( – പൂര്വ കഥിത ൪൭

ശക്തിയാ ഇത്യാദി) അനേക നിജ ശക്തിയോംസേ ഭലീഭാ തി പരിപൂര്ണ ഹോനേ പര ഭീ [യഃ ഭാവഃ ജ്ഞാനമാത്രമയതാം
ന ജഹാതി ] ജോ ഭാവ ജ്ഞാനമാത്രമയതാകോ നഹീം ഛോഡതാ, [തദ് ] ഐസാ വഹ, [ഏവം ക്രമ-അക്രമ-വിവര്തി-
വിവര്ത-ചിത്രമ് ] പൂര്വോക്ത പ്രകാരസേ ക്രമരൂപ ഔര അക്രമരൂപസേ വര്തമാന വിവര്ത്തസേ ( – രൂപാന്തരസേ,

പരിണമനസേ) അനേക പ്രകാരകാ, [ദ്രവ്യ-പര്യയമയം ] ദ്രവ്യപര്യായമയ [ചിദ് ] ചൈതന്യ (അര്ഥാത് ഐസാ വഹ
ചൈതന്യ ഭാവ – ആത്മാ) [ഇഹ ] ഇസ ലോകമേം [വസ്തു അസ്തി ] വസ്തു ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — കോഈ യഹ സമഝ സകതാ ഹൈ കി ആത്മാകോ ജ്ഞാനമാത്ര കഹാ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ

ഏകസ്വരൂപ ഹീ ഹോഗാ. കിന്തു ഐസാ നഹീം ഹൈ. വസ്തുകാ സ്വരൂപ ദ്രവ്യപര്യായമയ ഹൈ. ചൈതന്യ ഭീ വസ്തു

ഹൈ, ദ്രവ്യപര്യായമയ ഹൈ. വഹ ചൈതന്യ അര്ഥാത് ആത്മാ അനന്ത ശക്തിയോംസേ പരിപൂര്ണ ഹൈ ഔര ക്രമരൂപ തഥാ

അക്രമരൂപ അനേക പ്രകാരകേ പരിണാമോംകേ വികാരോംകേ സമൂഹരൂപ അനേകാകാര ഹോതാ ഹൈ ഫി ര ഭീ ജ്ഞാനകോ —

ജോ കി അസാധാരണഭാവ ഹൈ ഉസേ — നഹീം ഛോഡതാ, ഉസകീ സമസ്ത അവസ്ഥാഏം — പരിണാമ — പര്യായ

ജ്ഞാനമയ ഹീ ഹൈം.൨൬൪.

‘ഇസ അനേകസ്വരൂപ — അനേകാന്തമയ — വസ്തുകോ ജോ ജാനതേ ഹൈം, ശ്രദ്ധാ കരതേ ഹൈം ഔര അനുഭവ കരതേ

ഹൈം, വേ ജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹോതേ ഹൈം’ — ഇസ ആശയകാ, സ്യാദ്വാദകാ ഫല ബതലാനേവാലാ കാവ്യ അബ കഹതേ ഹൈം —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ഇതി വസ്തു-തത്ത്വ-വ്യവസ്ഥിതിമ് നൈകാന്ത-സങ്ഗത-ദൃശാ സ്വയമേവ

പ്രവിലോകയന്തഃ ] ഐസീ (അനേകാന്താത്മക) വസ്തുതത്ത്വകീ വ്യവസ്ഥിതികോ അനേകാന്ത-സംഗത

Page 616 of 642
PDF/HTML Page 649 of 675
single page version

അഥാസ്യോപായോപേയഭാവശ്ചിന്ത്യതേ —

ആത്മവസ്തുനോ ഹി ജ്ഞാനമാത്രത്വേപ്യുപായോപേയഭാവോ വിദ്യത ഏവ; തസ്യൈകസ്യാപി

സ്വയം സാധകസിദ്ധരൂപോഭയപരിണാമിത്വാത് . തത്ര യത്സാധകം രൂപം സ ഉപായഃ, യത്സിദ്ധം രൂപം

സ ഉപേയഃ . അതോസ്യാത്മനോനാദിമിഥ്യാദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രൈഃ സ്വരൂപപ്രച്യവനാത് സംസരതഃ സുനിശ്ചല-

പരിഗൃഹീതവ്യവഹാരസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രപാകപ്രകര്ഷപരമ്പരയാ ക്രമേണ സ്വരൂപമാരോപ്യമാണസ്യാന്ത-
ര്മഗ്നനിശ്ചയസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രവിശേഷതയാ സാധകരൂപേണ തഥാ പരമപ്രകര്ഷമകരികാധിരൂഢ-

(അനേകാന്തകേ സാഥ സുസംഗത, അനേകാന്തകേ സാഥ മേലവാലീ) ദൃഷ്ടികേ ദ്വാരാ സ്വയമേവ ദേഖതേ ഹുഏ,
[സ്യാദ്വാദ-ശുദ്ധിമ് അധികാമ് അധിഗമ്യ ] സ്യാദ്വാദകീ അത്യന്ത ശുദ്ധികോ ജാനകര, [ജിന-നീതിമ്
അലങ്ഘയന്തഃ ] ജിനനീതികാ (ജിനേശ്വരദേവകേ മാര്ഗകാ) ഉല്ലംഘന ന കരതേ ഹുഏ, [സന്തഃ ജ്ഞാനീഭവന്തി ]
സത്പുരുഷ ജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹോതേ ഹൈം.

ഭാവാര്ഥ : — ജോ സത്പുരുഷ അനേകാന്തകേ സാഥ സുസംഗത ദൃഷ്ടികേ ദ്വാരാ അനേകാന്തമയ

വസ്തുസ്ഥിതികോ ദേഖതേ ഹൈം, വേ ഇസപ്രകാര സ്യാദ്വാദകീ ശുദ്ധികോ പ്രാപ്ത കരകേ — ജാന കരകേ ജിനദേവകേ

മാര്ഗകോ – സ്യാദ്വാദന്യായകോ — ഉല്ലംഘന ന കരതേ ഹുഏ, ജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹോതേ ഹൈം.൨൬൫.

ഇസപ്രകാര സ്യാദ്വാദകേ സമ്ബന്ധമേം കഹകര, അബ ആചാര്യദേവ ഉപായ-ഉപേയഭാവകേ സമ്ബന്ധമേം

കുഛ കഹതേ ഹൈം : —

അബ ഇസകേ ( – ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തുകേ) ൧ഉപായ-ഉപേയഭാവ വിചാരാ ജാതാ ഹൈ (അര്ഥാത്

ആത്മവസ്തു ജ്ഞാനമാത്ര ഹൈ ഫി ര ഭീ ഉസമേം ഉപായത്വ ഔര ഉപേയത്വ ദോനോം കൈസേ ഘടിത ഹോതേ ഹൈം സോ ഇസകാ
വിചാര കിയാ ജാതാ ഹൈ :

ആത്മവസ്തുകോ ജ്ഞാനമാത്രതാ ഹോനേ പര ഭീ ഉസേ ഉപായ-ഉപേയഭാവ (ഉപായ-ഉപേയപനാ) ഹൈ ഹീ,

ക്യോംകി വഹ ഏക ഹോനേ പര ഭീ ൨സ്വയം സാധകരൂപസേ ഔര സിദ്ധരൂപസേ — ദോനോം പ്രകാരസേ പരിണമിത ഹോതാ

ഹൈ. ഉസമേം ജോ സാധക രൂപ ഹൈ വഹ ഉപായ ഹൈ ഔര ജോ സിദ്ധ രൂപ ഹൈ വഹ ഉപേയ ഹൈ. ഇസലിയേ, അനാദി

കാലസേ മിഥ്യാദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്ര ദ്വാരാ (മിഥ്യാദര്ശന, മിഥ്യാജ്ഞാന ഔര മിഥ്യാചാരിത്ര ദ്വാരാ) സ്വരൂപസേ
ച്യുത ഹോനേകേ കാരണ സംസാരമേം ഭ്രമണ കരതേ ഹുഏ, സുനിശ്ചലതയാ ഗ്രഹണ കിയേ ഗയേ
വ്യവഹാരസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രകേ പാകകേ പ്രകര്ഷകീ പരമ്പരാസേ ക്രമശഃ സ്വരൂപമേം ആരോഹണ കരായേ
ജാനേവാലേ ഇസ ആത്മാകോ, അന്തര്മഗ്ന ജോ നിശ്ചയസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രരൂപ ഭേദ ഹൈം ഉനകേ സാഥ തദ്രൂപതാകേ

൧ഉപേയ അര്ഥാത് പ്രാപ്ത കരനേ യോഗ്യ, ഔര ഉപായ അര്ഥാത് പ്രാപ്ത കരനേ യോഗ്യ ജിസകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്ത കിയാ ജാവേ. ആത്മാകാ

ശുദ്ധ (-സര്വ കര്മ രഹിത) സ്വരൂപ അഥവാ മോക്ഷ ഉപേയ ഹൈ, ഔര മോക്ഷമാര്ഗ ഉപായ ഹൈ.

൨ആത്മാ പരിണാമീ ഹൈ ഔര സാധകത്വ തഥാ സിദ്ധത്വ യേ ദോനോം ഉസകേ പരിണാമ ഹൈം.

Page 617 of 642
PDF/HTML Page 650 of 675
single page version

രത്നത്രയാതിശയപ്രവൃത്തസകലകര്മക്ഷയപ്രജ്വലിതാസ്ഖലിതവിമലസ്വഭാവഭാവതയാ സിദ്ധരൂപേണ ച സ്വയം
പരിണമമാനം ജ്ഞാനമാത്രമേകമേവോപായോപേയഭാവം സാധയതി . ഏവമുഭയത്രാപി ജ്ഞാനമാത്രസ്യാനന്യതയാ

നിത്യമസ്ഖലിതൈകവസ്തുനോ നിഷ്കമ്പപരിഗ്രഹണാത് തത്ക്ഷണ ഏവ മുമുക്ഷൂണാമാസംസാരാദലബ്ധഭൂമികാനാമപി
ഭവതി ഭൂമികാലാഭഃ . തതസ്തത്ര നിത്യദുര്ലലിതാസ്തേ സ്വത ഏവ ക്രമാക്രമപ്രവൃത്താനേകാന്തമൂര്തയഃ

സാധകഭാവസമ്ഭവപരമപ്രകര്ഷകോടിസിദ്ധിഭാവഭാജനം ഭവന്തി . യേ തു നേമാമന്തര്നീതാനേകാന്ത-

ജ്ഞാനമാത്രൈകഭാവരൂപാം ഭൂമിമുപലഭന്തേ തേ നിത്യമജ്ഞാനിനോ ഭവന്തോ ജ്ഞാനമാത്രഭാവസ്യ സ്വരൂപേണാഭവനം

⁷⁸

ദ്വാരാ സ്വയം സാധകരൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ, തഥാ പരമ പ്രകര്ഷകീ പരാകാഷ്ഠാകോ പ്രാപ്ത രത്നത്രയകീ
അതിശയതാസേ പ്രവര്തിത ജോ സകല കര്മകാ ക്ഷയ ഉസസേ പ്രജ്വലിത (ദേദീപ്യമാന) ഹുവേ ജോ അസ്ഖലിത
വിമല സ്വഭാവഭാവത്വ ദ്വാരാ സ്വയം സിദ്ധരൂപസേ പരിണമതാ ഐസാ ഏക ഹീ ജ്ഞാനമാത്ര (ഭാവ) ഉപായ-
ഉപേയഭാവകോ സിദ്ധ കരതാ ഹൈ.

(ഭാവാര്ഥ : — യഹ ആത്മാ അനാദി കാലസേ മിഥ്യാദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രകേ കാരണ സംസാരമേം ഭ്രമണ

കരതാ ഹൈ. വഹ സുനിശ്ചലതയാ ഗ്രഹണ കിയേ ഗയേ വ്യവഹാരസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രകീ വൃദ്ധികീ പരമ്പരാസേ

ക്രമശഃ സ്വരൂപാനുഭവ ജബസേ കരതാ ഹൈ തബസേ ജ്ഞാന സാധകരൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ, ക്യോംകി ജ്ഞാനമേം
നിശ്ചയസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രരൂപ ഭേദ അന്തര്ഭൂത ഹൈം. നിശ്ചയ- സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രകേ പ്രാരംഭസേ ലേകര,

സ്വരൂപാനുഭവകീ വൃദ്ധി കരതേ കരതേ ജബ തക നിശ്ചയ- സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രകീ പൂര്ണതാ ന ഹോ, തബ തക
ജ്ഞാനകാ സാധക രൂപസേ പരിണമന ഹൈ. ജബ നിശ്ചയസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രകീ പൂര്ണതാസേ സമസ്ത കര്മോംകാ

നാശ ഹോതാ ഹൈ അര്ഥാത് സാക്ഷാത് മോക്ഷ ഹോതാ ഹൈ തബ ജ്ഞാന സിദ്ധ രൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ, ക്യോംകി ഉസകാ
അസ്ഖലിത നിര്മല സ്വഭാവഭാവ പ്രഗട ദേദീപ്യമാന ഹുആ ഹൈ. ഇസപ്രകാര സാധക രൂപസേ ഔര സിദ്ധ

രൂപസേ — ദോനോം രൂപസേ പരിണമിത ഹോനേവാലാ ഏക ഹീ ജ്ഞാന ആത്മവസ്തുകോ ഉപായ-ഉപേയപനാ സാധിത

കരതാ ഹൈ.)

ഇസപ്രകാര ദോനോംമേം ( – ഉപായ തഥാ ഉപേയമേം – ) ജ്ഞാനമാത്രകീ അനന്യതാ ഹൈ അര്ഥാത് അന്യപനാ നഹീം

ഹൈ; ഇസലിയേ സദാ അസ്ഖലിത ഏക വസ്തുകാ ( – ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തുകാ – ) നിഷ്കമ്പ ഗ്രഹണ കരനേസേ,

മുമുക്ഷുഓംകോ, കി ജിന്ഹേം അനാദി സംസാരസേ ഭൂമികാകീ പ്രാപ്തി ന ഹുഈ ഹോ ഉന്ഹേം ഭീ, തത്ക്ഷണ ഹീ ഭൂമികാകീ
പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ; ഫി ര ഉസീമേം നിത്യ മസ്തീ കരതേ ഹുഏ ( – ലീന രഹതേ ഹുഏ) വേ മുമുക്ഷു — ജോ കി സ്വതഃ

ഹീ, ക്രമരൂപ ഔര അക്രമരൂപ പ്രവര്തമാന അനേക അന്തകീ (അനേക ധര്മകീ) മൂര്തിയാ ഹൈം വേ —

സാധകഭാവസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ പരമ പ്രകര്ഷകീ ൧കോടിരൂപ സിദ്ധിഭാവകേ ഭാജന ഹോതേ ഹൈം. പരന്തു ജിസമേം

അനേക അന്ത അര്ഥാത് ധര്മ ഗര്ഭിത ഹൈം ഐസേ ഏക ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവരൂപ ഇസ ഭൂമികോ ജോ പ്രാപ്ത നഹീം കരതേ,
വേ സദാ അജ്ഞാനീ രഹതേ ഹുഏ, ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ സ്വരൂപസേ അഭവന ഔര പരരൂപസേ ഭവന ദേഖതേ ( – ശ്രദ്ധാ

൧കോടി = അന്തിമതാ; ഉത്കൃഷ്ടതാ; ഊ ചേമേം ഊ ചാ ബിന്ദു; ഹദ.

Page 618 of 642
PDF/HTML Page 651 of 675
single page version

പരരൂപേണ ഭവനം പശ്യന്തോ ജാനന്തോനുചരന്തശ്ച മിഥ്യാദ്രഷ്ടയോ മിഥ്യാജ്ഞാനിനോ മിഥ്യാചാരിത്രാശ്ച

ഭവന്തോത്യന്തമുപായോപേയഭ്രഷ്ടാ വിഭ്രമന്ത്യേവ .

(വസന്തതിലകാ)

യേ ജ്ഞാനമാത്രനിജഭാവമയീമകമ്പാം
ഭൂമിം ശ്രയന്തി കഥമപ്യപനീതമോഹാഃ .

തേ സാധകത്വമധിഗമ്യ ഭവന്തി സിദ്ധാ
മൂഢാസ്ത്വമൂമനുപലഭ്യ പരിഭ്രമന്തി ..൨൬൬..

(വസന്തതിലകാ)

സ്യാദ്വാദകൌശലസുനിശ്ചലസംയമാഭ്യാം
യോ ഭാവയത്യഹരഹഃ സ്വമിഹോപയുക്ത : .

ജ്ഞാനക്രിയാനയപരസ്പരതീവ്രമൈത്രീ-
പാത്രീകൃതഃ ശ്രയതി ഭൂമിമിമാം സ ഏകഃ ..൨൬൭..

കരതേ) ഹുഏ, ജാനതേ ഹുഏ തഥാ ആചരണ കരതേ ഹുഏ, മിഥ്യാദൃഷ്ടി, മിഥ്യാജ്ഞാനീ ഔര മിഥ്യാചാരിത്രീ ഹോതേ
ഹുഏ, ഉപായ-ഉപേയഭാവസേ അത്യന്ത ഭ്രഷ്ട ഹോതേ ഹുഏ സംസാരമേം പരിഭ്രമണ ഹീ കരതേ ഹൈം.

അബ, ഇസ അര്ഥകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [യേ ] ജോ പുരുഷ, [കഥമ് അപി അപനീത-മോഹാഃ ] കിസീ ഭീ പ്രകാരസേ

ജിനകാ മോഹ ദൂര ഹോ ഗയാ ഹൈ ഐസാ ഹോതാ ഹുആ, [ജ്ഞാനമാത്ര-നിജ-ഭാവമയീമ് അകമ്പാം ഭൂമിം ] ജ്ഞാനമാത്ര
നിജ ഭാവമയ അകമ്പ ഭൂമികാകാ (അര്ഥാത് ജ്ഞാനമാത്ര ജോ അപനാ ഭാവ ഉസ-മയ നിശ്ചല ഭൂമികാകാ)
[ശ്രയന്തി ] ആശ്രയ ലേതേ ഹൈം [തേ സാധകത്വമ് അധിഗമ്യ സിദ്ധാഃ ഭവന്തി ] വേ സാധകത്വകോ പ്രാപ്ത കരകേ
സിദ്ധ ഹോ ജാതേ ഹൈം; [തു ] പരന്തു [മൂഢാഃ ] ജോ മൂഢ ( – മോഹീ, അജ്ഞാനീ, മിഥ്യാദൃഷ്ടി) ഹൈ വേ [അമൂമ്

അനുപലഭ്യ ] ഇസ ഭൂമികാകോ പ്രാപ്ന ന കരകേ [പരിഭ്രമന്തി ] സംസാരമേം പരിഭ്രമണ കരതേ ഹൈം.

ഭാവാര്ഥ : — ജോ ഭവ്യ പുരുഷ, ഗുരുകേ ഉപദേശസേ അഥവാ സ്വയമേവ കാലലബ്ധികോ പ്രാപ്ത കരകേ

മിഥ്യാത്വസേ രഹിത ഹോകര, ജ്ഞാനമാത്ര അപനേ സ്വരൂപകോ പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം, ഉസകാ ആശ്രയ ലേതേ ഹൈം; വേ സാധക
ഹോതേ ഹുഏ സിദ്ധ ഹോ ജാതേ ഹൈം; പരന്തു ജോ ജ്ഞാനമാത്ര – നിജകോ പ്രാപ്ത നഹീം കരതേ, വേ സംസാരമേം പരിഭ്രമണ കരതേ

ഹൈം.൨൬൬.

ഇസ ഭൂമികാകാ ആശ്രയ കരനേവാലാ ജീവ കൈസാ ഹോതാ ഹൈ സോ അബ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ പുരുഷ, [സ്യാദ്വാദ-കൌശല-സുനിശ്ചല-സംയമാഭ്യാം ] സ്യാദ്വാദമേം

Page 619 of 642
PDF/HTML Page 652 of 675
single page version

(വസന്തതിലകാ)

ചിത്പിണ്ഡചണ്ഡിമവിലാസിവികാസഹാസഃ
ശുദ്ധപ്രകാശഭരനിര്ഭരസുപ്രഭാതഃ .

ആനന്ദസുസ്ഥിതസദാസ്ഖലിതൈകരൂപ-
സ്തസ്യൈവ ചായമുദയത്യചലാര്ചിരാത്മാ ..൨൬൮..

പ്രവീണതാ തഥാ (രാഗാദിക അശുദ്ധ പരിണതികേ ത്യാഗരൂപ) സുനിശ്ചല സംയമ — ഇന ദോനോംകേ ദ്വാരാ [ഇഹ

ഉപയുക്തഃ ] അപനേമേം ഉപയുക്ത രഹതാ ഹുആ (അര്ഥാത് അപനേ ജ്ഞാനസ്വരൂപ ആത്മാമേം ഉപയോഗകോ ലഗാതാ
ഹുആ) [അഹഃ അഹഃ സ്വമ് ഭാവയതി ] പ്രതിദിന അപനേകോ ഭാതാ ഹൈ ( – നിരന്തര അപനേ ആത്മാകീ ഭാവനാ

കരതാ ഹൈ), [സഃ ഏകഃ ] വഹീ ഏക (പുരുഷ); [ജ്ഞാന-ക്രിയാ-നയ-പരസ്പര-തീവ്ര-മൈത്രീ-പാത്രീകൃതഃ ]
ജ്ഞാനനയ ഔര ക്രിയാനയകീ പരസ്പര തീവ്ര മൈത്രീകാ പാത്രരൂപ ഹോതാ ഹുആ, [ഇമാമ് ഭൂമിമ് ശ്രയതി ] ഇസ
(ജ്ഞാന മാത്ര നിജഭാവമയ) ഭൂമികാകാ ആശ്രയ കരതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — ജോ ജ്ഞാനനയകോ ഹീ ഗ്രഹണ കരകേ ക്രിയാനയകോ ഛോഡതാ ഹൈ, ഉസ പ്രമാദീ ഔര

സ്വച്ഛന്ദീ പുരുഷകോ ഇസ ഭൂമികാകീ പ്രാപ്തി നഹീം ഹുഈ ഹൈ. ജോ ക്രിയാനയകോ ഹീ ഗ്രഹണ കരകേ ജ്ഞാനനയകോ

നഹീം ജാനതാ, ഉസ (വ്രത – സമിതി – ഗുപ്തിരൂപ) ശുഭ കര്മസേ സംതുഷ്ട പുരുഷകോ ഭീ ഇസ നിഷ്കര്മ ഭൂമികാകീ

പ്രാപ്തി നഹീം ഹുഈ ഹൈ. ജോ പുരുഷ അനേകാന്തമയ ആത്മാകോ ജാനതാ ഹൈ ( – അനുഭവ കരതാ ഹൈ) തഥാ സുനിശ്ചല

സംയമമേം പ്രവൃത്ത ഹൈ ( – രാഗാദിക അശുദ്ധ പരിണതികാ ത്യാഗ കരതാ ഹൈ), ഔര ഇസപ്രകാര ജിസനേ ജ്ഞാനനയ

തഥാ ക്രിയാനയകീ പരസ്പര തീവ്ര മൈത്രീ സിദ്ധ കീ ഹൈ, വഹീ പുരുഷ ഇസ ജ്ഞാനമാത്ര നിജഭാവമയ ഭൂമികാകാ
ആശ്രയ കരനേവാലാ ഹൈ.

ജ്ഞാനനയ ഔര ക്രിയാനയകേ ഗ്രഹണ-ത്യാഗകാ സ്വരൂപ തഥാ ഫല ‘പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ’ ഗ്രന്ഥകേ

അന്തമേം കഹാ ഹൈ, വഹാ സേ ജാനനാ ചാഹിഏ.൨൬൭.

ഇസപ്രകാര ജോ പുരുഷ ഇസ ഭൂമികാകാ ആശ്രയ ലേതാ ഹൈ, വഹീ അനന്ത ചതുഷ്ടയമയ ആത്മാകോ പ്രാപ്ത

കരതാ ഹൈ — ഇസ അര്ഥകാ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [തസ്യ ഏവ ] (പൂര്വോക്ത പ്രകാരസേ ജോ പുരുഷ ഇസ ഭൂമികാകാ ആശ്രയ ലേതാ ഹൈ)

ഉസീകേ, [ചിത്-പിണ്ഡ-ചണ്ഡിമ-വിലാസി-വികാസ-ഹാസഃ ] ചൈതന്യപിംഡകേ നിരര്ഗല വിലസിത
വികാസരൂപ ജിസകാ ഖിലനാ ഹൈ (അര്ഥാത് ചൈതന്യപുംജകാ അത്യന്ത വികാസ ഹോനാ ഹീ ജിസകാ ഖിലനാ
ഹൈ), [ശുദ്ധ-പ്രകാശ-ഭര-നിര്ഭര-സുപ്രഭാതഃ ] ശുദ്ധ പ്രകാശകീ അതിശയതാകേ കാരണ ജോ സുപ്രഭാതകേ
സമാന ഹൈ, [ആനന്ദ-സുസ്ഥിത-സദാ-അസ്ഖലിത-ഏക-രൂപഃ ] ആനന്ദമേം സുസ്ഥിത ഐസാ ജിസകാ സദാ
അസ്ഖലിത ഏക രൂപ ഹൈ [ച ] ഔര [അചല-അര്ചിഃ ] ജിസകീ ജ്യോതി അചല ഹൈ ഐസാ [അയമ് ആത്മാ
ഉദയതി ] യഹ ആത്മാ ഉദയകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ

Page 620 of 642
PDF/HTML Page 653 of 675
single page version

(വസന്തതിലകാ)

സ്യാദ്വാദദീപിതലസന്മഹസി പ്രകാശേ
ശുദ്ധസ്വഭാവമഹിമന്യുദിതേ മയീതി .

കിം ബന്ധമോക്ഷപഥപാതിഭിരന്യഭാവൈ-
ര്നിത്യോദയഃ പരമയം സ്ഫു രതു സ്വഭാവഃ ..൨൬൯..

(വസന്തതിലകാ)

ചിത്രാത്മശക്തി സമുദായമയോയമാത്മാ
സദ്യഃ പ്രണശ്യതി നയേക്ഷണഖണ്ഡയമാനഃ .

തസ്മാദഖണ്ഡമനിരാകൃതഖണ്ഡമേക-
മേകാന്തശാന്തമചലം ചിദഹം മഹോസ്മി ..൨൭൦..

ഭാവാര്ഥ : — യഹാ ‘ചിത്പിംഡ’ ഇത്യാദി വിശേഷണസേ അനന്ത ദര്ശനകാ പ്രഗട ഹോനാ, ‘ശുദ്ധപ്രകാശ’

ഇത്യാദി വിശേഷണസേ അനന്ത ജ്ഞാനകാ പ്രഗട ഹോനാ, ‘ആനന്ദസുസ്ഥിത’ ഇത്യാദി വിശേഷണസേ അനന്ത സുഖകാ
പ്രഗട ഹോനാ ഔര ‘അചലാര്ചി’ വിശേഷണസേ അനന്ത വീര്യകാ പ്രഗട ഹോനാ ബതായാ ഹൈ. പൂര്വോക്ത ഭൂമികാ

ആശ്രയ ലേനേസേ ഹീ ഐസേ ആത്മാകാ ഉദയ ഹോതാ ഹൈ.൨൬൮.

അബ, യഹ കഹതേ ഹൈം കി ഐസാ ആത്മസ്വഭാവ ഹമേം പ്രഗട ഹോ : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [സ്യാദ്വാദ-ദീപിത-ലസത്-മഹസി ] സ്യാദ്വാദ ദ്വാരാ പ്രദീപ്ത കിയാ ഗയാ

ജഗമഗാഹട കരതാ ജിസകാ തേജ ഹൈ ഔര [ശുദ്ധ-സ്വഭാവ-മഹിമനി ] ജിസമേം ശുദ്ധസ്വഭാവരൂപ മഹിമാ
ഹൈ ഐസാ [പ്രകാശേ ഉദിതേ മയി ഇതി ] യഹ പ്രകാശ (ജ്ഞാനപ്രകാശ) ജഹാ മുഝമേം ഉദയകോ പ്രാപ്ത ഹുആ ഹൈ,
വഹാ [ബന്ധ-മോക്ഷ-പഥ-പാതിഭിഃ അന്യ-ഭാവൈഃ കിം ] ബംധ-മോക്ഷകേ മാര്ഗമേം പഡനേവാലേ അന്യ ഭാവോംസേ
മുഝേ ക്യാ പ്രയോജന ഹൈ ? [നിത്യ-ഉദയഃ പരമ് അയം സ്വഭാവഃ സ്ഫു രതു ] മുഝേ തോ മേരാ നിത്യ ഉദിത
രഹനേവാലാ കേവല യഹ (അനന്തചതുഷ്ടയരൂപ) സ്വഭാവ ഹീ സ്ഫു രായമാന ഹോ

ഭാവാര്ഥ : — സ്യാദ്വാദസേ യഥാര്ഥ ആത്മജ്ഞാന ഹോനേകേ ബാദ ഉസകാ ഫല പൂര്ണ ആത്മാകാ പ്രഗട

ഹോനാ ഹൈ. ഇസലിയേ മോക്ഷകാ ഇച്ഛുക പുരുഷ യഹീ പ്രാര്ഥനാ കരതാ ഹൈ കി — മേരാ പൂര്ണസ്വഭാവ ആത്മാ മുഝേ

പ്രഗട ഹോ; ബന്ധമോക്ഷമാര്ഗമേം പഡനേവാലേ അന്യ ഭാവോംസേ മുഝേ ക്യാ കാമ ഹൈ ?.൨൬൯.

‘യദ്യപി നയോംകേ ദ്വാരാ ആത്മാ സാധിത ഹോതാ ഹൈ തഥാപി യദി നയോം പര ഹീ ദൃഷ്ടി രഹേ തോ നയോംമേം

തോ പരസ്പര വിരോധ ഭീ ഹൈ, ഇസലിയേ മൈം നയോംകാ വിരോധ മിടാകര ആത്മാകാ അനുഭവ കരതാ ഹൂ ’ — ഇസ

അര്ഥകാ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം.

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ചിത്ര-ആത്മശക്തി-സമുദായമയഃ അയമ് ആത്മാ ] അനേക പ്രകാരകീ നിജ

Page 621 of 642
PDF/HTML Page 654 of 675
single page version

ന ദ്രവ്യേണ ഖണ്ഡയാമി, ന ക്ഷേത്രേണ ഖണ്ഡയാമി, ന കാലേന ഖണ്ഡയാമി, ന ഭാവേന ഖണ്ഡയാമി;

സുവിശുദ്ധ ഏകോ ജ്ഞാനമാത്രോ ഭാവോസ്മി .

(ശാലിനീ)

യോയം ഭാവോ ജ്ഞാനമാത്രോഹമസ്മി
ജ്ഞേയോ ജ്ഞേയജ്ഞാനമാത്രഃ സ നൈവ .

ജ്ഞേയോ ജ്ഞേയജ്ഞാനകല്ലോലവല്ഗന്
ജ്ഞാനജ്ഞേയജ്ഞാതൃമദ്വസ്തുമാത്രഃ ..൨൭൧..

൧നിരാകൃത = ബഹിഷ്കൃത; ദൂര; രദ-ബാതല; നാകബൂല.

ശക്തിയോംകാ സമുദായമയ യഹ ആത്മാ [നയ-ഈക്ഷണ-ഖണ്ഡയമാനഃ ] നയോംകീ ദൃഷ്ടിസേ ഖണ്ഡ-ഖണ്ഡരൂപ
കിയേ ജാനേ പര [സദ്യഃ ] തത്കാല [പ്രണശ്യതി ] നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ മൈം ഐസാ
അനുഭവ കരതാ ഹൂ കി — [അനിരാകൃത-ഖണ്ഡമ് അഖണ്ഡമ് ] ജിസമേംസേ ഖണ്ഡോംകോ ൧നിരാകൃത നഹീം കിയാ

ഗയാ ഹൈ തഥാപി ജോ അഖണ്ഡ ഹൈ, [ഏകമ് ] ഏക ഹൈ, [ഏകാന്ത-ശാന്തമ് ] ഏകാന്ത ശാംത ഹൈ (അര്ഥാത് ജിസമേം
കര്മോദയകാ ലേശമാത്ര ഭീ നഹീം ഹൈ ഐസാ അത്യന്ത ശാംത ഭാവമയ ഹൈ) ഔര [അചലമ് ] അചല ഹൈ (അര്ഥാത്
കര്മോദയസേ ചലായമാന ച്യുത നഹീം ഹോതാ) ഐസാ [ചിദ് മഹഃ അഹമ് അസ്മി ] ചൈതന്യമാത്ര തേജ മൈം ഹൂ .

ഭാവാര്ഥ : — ആത്മാമേം അനേക ശക്തിയാ ഹൈം ഔര ഏക ഏക ശക്തികാ ഗ്രാഹക ഏക ഏക നയ

ഹൈ; ഇസലിയേ യദി നയോംകീ ഏകാന്ത ദൃഷ്ടിസേ ദേഖാ ജായേ തോ ആത്മാകാ ഖണ്ഡ-ഖണ്ഡ ഹോകര ഉസകാ നാശ
ഹോ ജായേ. ഐസാ ഹോനേസേ സ്യാദ്വാദീ, നയോംകാ വിരോധ ദൂര കരകേ ചൈതന്യമാത്ര വസ്തുകോ അനേകശക്തിസമൂഹരൂപ,

സാമാന്യവിശേഷരൂപ, സര്വശക്തിമയ ഏകജ്ഞാനമാത്ര അനുഭവ കരതാ ഹൈ. ഐസാ ഹീ വസ്തുകാ സ്വരൂപ ഹൈ, ഇസമേം

വിരോധ നഹീം ഹൈ.൨൭൦.

അബ, ജ്ഞാനീ അഖണ്ഡ ആത്മാകാ ഐസാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ, ഇസപ്രകാര ആചാര്യദേവ ഗദ്യമേം കഹതേ ഹൈം : —

(ജ്ഞാനീ ശുദ്ധനയകാ ആലമ്ബന ലേകര ഐസാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ കി – ) മൈം അപനേകോ അര്ഥാത് മേരേ

ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപകോ ന തോ ദ്രവ്യസേ ഖണ്ഡിത കരതാ ഹൂ , ന ക്ഷേത്രസേ ഖണ്ഡിത കരതാ ഹൂ , ന കാലസേ ഖണ്ഡിത
കരതാ ഹൂ ഔര ന ഭാവസേ ഖണ്ഡിത കരതാ ഹൂ ; സുവിശുദ്ധ ഏക ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ഹൂ .

ഭാവാര്ഥ : — യദി ശുദ്ധനയസേ ദേഖാ ജായേ തോ ശുദ്ധ ചൈതന്യമാത്ര ഭാവമേം ദ്രവ്യ – ക്ഷേത്ര – കാല –

ഭാവസേ കുഛ ഭീ ഭേദ ദിഖാഈ നഹീം ദേതാ. ഇസലിയേ ജ്ഞാനീ അഭേദജ്ഞാനസ്വരൂപ അനുഭവമേം ഭേദ നഹീം കരതാ.

ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ സ്വയം ഹീ ജ്ഞാന ഹൈ, സ്വയം ഹീ അപനാ ജ്ഞേയ ഹൈ ഔര സ്വയം ഹീ അപനാ ജ്ഞാതാ ഹൈ —

ഇസ അര്ഥകാ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [യഃ അയം ജ്ഞാനമാത്രഃ ഭാവഃ അഹമ് അസ്മി സഃ ജ്ഞേയ-ജ്ഞാനമാത്രഃ ഏവ ന ജ്ഞേയഃ ]

Page 622 of 642
PDF/HTML Page 655 of 675
single page version

(പൃഥ്വീ)

ക്വചില്ലസതി മേചകം ക്വചിന്മേചകാമേചകം
ക്വചിത്പുനരമേചകം സഹജമേവ തത്ത്വം മമ .

തഥാപി ന വിമോഹയത്യമലമേധസാം തന്മനഃ
പരസ്പരസുസംഹതപ്രകടശക്തി ചക്രം സ്ഫു രത് ..൨൭൨..

ജോ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ മൈം ഹൂ വഹ ജ്ഞേയോംകേ ജ്ഞാനമാത്ര ഹീ നഹീം ജാനനാ ചാഹിയേ; [ജ്ഞേയ-ജ്ഞാന-കല്ലോല-
വല്ഗന് ] (പരന്തു) ജ്ഞേയോംകേ ആകാരസേ ഹോനേവാലേ ജ്ഞാനകീ കല്ലോലോംകേ രൂപമേം പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ വഹ
[ജ്ഞാന-ജ്ഞേയ-ജ്ഞാതൃമത്-വസ്തുമാത്രഃ ജ്ഞേയഃ ] ജ്ഞാന-ജ്ഞേയ-ജ്ഞാതാമയ വസ്തുമാത്ര ജാനനാ ചാഹിയേ. (അര്ഥാത് സ്വയം

ഹീ ജ്ഞാന, സ്വയം ഹീ ജ്ഞേയ ഔര സ്വയം ഹീ ജ്ഞാതാ — ഇസപ്രകാര ജ്ഞാന-ജ്ഞേയ-ജ്ഞാതാരൂപ തീനോം ഭാവയുക്ത വസ്തുമാത്ര

ജാനനാ ചാഹിയേ).

ഭാവാര്ഥ : — ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ജ്ഞാതൃക്രിയാരൂപ ഹോനേസേ ജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹൈ. ഔര വഹ സ്വയം ഹീ നിമ്ന

പ്രകാരസേ ജ്ഞേയരൂപ ഹൈ. ബാഹ്യ ജ്ഞേയ ജ്ഞാനസേ ഭിന്ന ഹൈ, വേ ജ്ഞാനമേം പ്രവിഷ്ട നഹീം ഹോതേ; ജ്ഞേയോംകേ ആകാരകീ ഝലക

ജ്ഞാനമേം പഡനേ പര ജ്ഞാന ജ്ഞേയാകാരരൂപ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, പരന്തു വേ ജ്ഞാനകീ ഹീ തരംഗേം ഹൈം. വേ ജ്ഞാന തരംഗേം ഹീ

ജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ ജ്ഞാത ഹോതീ ഹൈം. ഇസപ്രകാര സ്വയം ഹീ സ്വതഃ ജാനനേ യോഗ്യ ഹോനേസേ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ഹീ ജ്ഞേയരൂപ

ഹൈ. ഔര സ്വയം ഹീ അപനാ ജാനനേവാലാ ഹോനേസേ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ഹീ ജ്ഞാതാ ഹൈ. ഇസപ്രകാര ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ

ജ്ഞാന, ജ്ഞേയ ഔര ജ്ഞാതാ – ഇന തീനോം ഭാവോംസേ യുക്ത സാമാന്യവിശേഷസ്വരൂപ വസ്തു ഹൈ. ‘ഐസാ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ

മൈം ഹൂ ഇസപ്രകാര അനുഭവ കരനേവാലാ പുരുഷ അനുഭവ കരതാ ഹൈ.൨൭൧.

ആത്മാ മേചക, അമേചക ഇത്യാദി അനേക പ്രകാരസേ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ തഥാപി യഥാര്ഥ ജ്ഞാനീ നിര്മല

ജ്ഞാനകോ നഹീം ഭൂലതാ — ഇസ അര്ഥകാ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — (ജ്ഞാനീ കഹതാ ഹൈ : — ) [മമ തത്ത്വം സഹജമ് ഏവ ] മേരേ തത്ത്വകാ ഐസാ

സ്വഭാവ ഹീ ഹൈ കി [ക്വചിത് മേചകം ലസതി ] കഭീ തോ വഹ (ആത്മതത്ത്വ) മേചക (അനേകാകാര,
അശുദ്ധ) ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, [ക്വചിത് മേചക-അമേചകം ] കഭീ മേചക-അമേചക (ദോനോംരൂപ) ദിഖാഈ
ദേതാ ഹൈ [പുനഃ ക്വചിത് അമേചകം ] ഔര കഭീ അമേചക (-ഏകാകാര ശുദ്ധ) ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ; [തഥാപി ]
തഥാപി [പരസ്പര-സുസംഹത-പ്രഗട-ശക്തി-ചക്രം സ്ഫു രത് തത് ] പരസ്പര സുസംഹത (-സുമിലിത, സുഗ്രഥിത)
പ്രഗട ശക്തിയോംകേ സമൂഹരൂപസേ സ്ഫു രായമാന വഹ ആത്മതത്ത്വ [അമലമേധസാം മനഃ ] നിര്മല ബുദ്ധിവാലോംകേ
മനകോ [ന വിമോഹയതി ] വിമോഹിത ( – ഭ്രമിത) നഹീം കരതാ

ഭാവാര്ഥ : — ആത്മതത്ത്വ അനേക ശക്തിയോംവാലാ ഹോനേസേ കിസീ അവസ്ഥാമേം കര്മോദയകേ നിമിത്തസേ

Page 623 of 642
PDF/HTML Page 656 of 675
single page version

(പൃഥ്വീ)

ഇതോ ഗതമനേകതാം ദധദിതഃ സദാപ്യേകതാ-
മിതഃ ക്ഷണവിഭംഗുരം ധ്രുവമിതഃ സദൈവോദയാത് .

ഇതഃ പരമവിസ്തൃതം ധൃതമിതഃ പ്രദേശൈര്നിജൈ-
രഹോ സഹജമാത്മനസ്തദിദമദ്ഭുതം വൈഭവമ് ..൨൭൩..

അനേകാകാര അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ; കിസീ അവസ്ഥാമേം ശുദ്ധ ഏകാകാര അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ ഔര കിസീ
അവസ്ഥാമേം ശുദ്ധാശുദ്ധ അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ; തഥാപി യഥാര്ഥ ജ്ഞാനീ സ്യാദ്വാദകേ ബലകേ കാരണ ഭ്രമിത നഹീം
ഹോതാ, ജൈസാ ഹൈ വൈസാ ഹീ മാനതാ ഹൈ, ജ്ഞാനമാത്രസേ ച്യുത നഹീം ഹോതാ.൨൭൨.

ആത്മാകാ അനേകാന്തസ്വരൂപ (-അനേക ധര്മസ്വരൂപ) വൈഭവ അദ്ഭുത (ആശ്ചര്യകാരക) ഹൈ —

ഇസ അര്ഥകാ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [അഹോ ആത്മനഃ തദ് ഇദമ് സഹജമ് അദ്ഭുതം വൈഭവമ് ] അഹോ ! ആത്മാകാ

തോ യഹ സഹജ അദ്ഭുത വൈഭവ ഹൈ കി — [ഇതഃ അനേകതാം ഗതമ് ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര വഹ

അനേകതാകോ പ്രാപ്ത ഹൈ ഔര [ഇതഃ സദാ അപി ഏകതാമ് ദധത് ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര സദാ
ഏകതാകോ ധാരണ കരതാ ഹൈ, [ഇതഃ ക്ഷണവിഭംഗുരമ് ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര ക്ഷണഭംഗുര ഹൈ ഔര
[ഇതഃ സദാ ഏവ ഉദയാത് ധ്രുവമ് ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര സദാ ഉസകാ ഉദയ ഹോനേസേ ധ്രുവ ഹൈ,
[ഇതഃ പരമ-വിസ്തൃതമ് ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര പരമ വിസ്തൃത ഹൈ ഔര [ഇതഃ നിജൈഃ പ്രദേശൈഃ
ധൃതമ് ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര അപനേ പ്രദേശോംസേ ഹീ ധാരണ കര രഖാ ഹുആ ഹൈ

ഭാവാര്ഥ : — പര്യായദൃഷ്ടിസേ ദേഖനേ പര ആത്മാ അനേകരൂപ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ ഔര ദ്രവ്യ-

ദൃഷ്ടിസേ ദേഖനേ പര ഏകരൂപ; ക്രമഭാവീ പര്യായദൃഷ്ടിസേ ദേഖനേ പര ക്ഷണഭംഗുര ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ ഔര
സഹഭാവീ ഗുണദൃഷ്ടിസേ ദേഖനേ പര ധ്രുവ; ജ്ഞാനകീ അപേക്ഷാവാലീ സര്വഗത ദൃഷ്ടിസേ ദേഖനേ പര പരമ
വിസ്താരകോ പ്രാപ്ത ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ ഔര പ്രദേശോംകീ അപേക്ഷാവാലീ ദൃഷ്ടിസേ ദേഖനേ പര അപനേ പ്രദേശോംമേം
ഹീ വ്യാപ്ത ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ. ഐസാ ദ്രവ്യപര്യായാത്മക അനന്തധര്മവാലാ വസ്തുകാ സ്വഭാവ ഹൈ. വഹ

(സ്വഭാവ) അജ്ഞാനിയോംകേ ജ്ഞാനമേം ആശ്ചര്യ ഉത്പന്ന കരതാ ഹൈ കി യഹ തോ അസമ്ഭവസീ ബാത ഹൈ !
യദ്യപി ജ്ഞാനിയോംകോ വസ്തുസ്വഭാവമേം ആശ്ചര്യ നഹീം ഹോതാ ഫി ര ഭീ ഉന്ഹേം കഭീ നഹീം ഹുആ ഐസാ അദ്ഭുത
പരമാനന്ദ ഹോതാ ഹൈ, ഔര ഇസലിഏ ആശ്ചര്യ ഭീ ഹോതാ ഹൈ.൨൭൩.

പുനഃ ഇസീ അര്ഥകാ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : —

Page 624 of 642
PDF/HTML Page 657 of 675
single page version

(പൃഥ്വീ)

കഷായകലിരേകതഃ സ്ഖലതി ശാന്തിരസ്ത്യേകതോ
ഭവോപഹതിരേകതഃ സ്പൃശതി മുക്തി രപ്യേകതഃ .

ജഗത്ത്രിതയമേകതഃ സ്ഫു രതി ചിച്ചകാസ്ത്യേകതഃ
സ്വഭാവമഹിമാത്മനോ വിജയതേദ്ഭുതാദദ്ഭുതഃ ..൨൭൪..

(മാലിനീ)

ജയതി സഹജതേജഃപുംജമജ്ജത്ത്രിലോകീ-
സ്ഖലദഖിലവികല്പോപ്യേക ഏവ സ്വരൂപഃ .

സ്വരസവിസരപൂര്ണാച്ഛിന്നതത്ത്വോപലമ്ഭഃ
പ്രസഭനിയമിതാര്ചിശ്ചിച്ചമത്കാര ഏഷഃ ..൨൭൫..

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ഏകതഃ കഷായ-കലിഃ സ്ഖലതി ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര കഷായോംകാ ക്ലേശ

ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ ഔര [ഏകതഃ ശാന്തിഃ അസ്തി ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര ശാംതി (കഷായോംകേ അഭാവരൂപ
ശാംതഭാവ) ഹൈ; [ഏകതഃ ഭവ-ഉപഹതിഃ ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര ഭവകീ (-സാംസാരിക) പീഡാ ദിഖാഈ ദേതീ
ഹൈ ഔര [ഏകതഃ മുക്തിഃ അപി സ്പൃശതി ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര (സംസാരകേ അഭാവരൂപ) മുക്തി ഭീ സ്പര്ശ
കരതീ ഹൈ; [ഏകതഃ ത്രിതയമ് ജഗത് സ്ഫു രതി ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര തീനോം ലോക സ്ഫു രായമാന ഹോതേ ഹൈം ( –

പ്രകാശിത ഹോതാ ഹൈ, ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ) ഔര [ഏകതഃ ചിത് ചകാസ്തി ] ഏക ഓരസേ ദേഖനേ പര കേവല ഏക
ചൈതന്യ ഹീ ശോഭിത ഹോതാ ഹൈ. [ആത്മനഃ അദ്ഭുതാത് അദ്ഭുതഃ സ്വഭാവ-മഹിമാ വിജയതേ ] (ഐസീ) ആത്മാകീ

അദ്ഭുതസേ ഭീ അദ്ഭുത സ്വഭാവമഹിമാ ജയവന്ത വര്തതീ ഹൈ ( – അര്ഥാത് കിസീസേ ബാധിത നഹീം ഹോതീ).

ഭാവാര്ഥ : — യഹാ ഭീ ൨൭൩വേം ശ്ലോകകേ ഭാവാര്ഥാനുസാര ഹീ ജാനനാ ചാഹിയേ. ആത്മാകാ

അനേകാംതമയ സ്വഭാവ സുനകര അന്യവാദിയോംകോ ഭാരീ ആശ്ചര്യ ഹോതാ ഹൈ. ഉന്ഹേം ഇസ ബാതമേം വിരോധ ഭാസിത

ഹോതാ ഹൈ. വേ ഐസേ അനേകാന്തമയ സ്വഭാവകീ ബാതകോ അപനേ ചിത്തമേം ന തോ സമാവിഷ്ട കര സകതേ ഹൈം ഔര

ന സഹന ഹീ കര സകതേ ഹൈം. യദി കദാചിത് ഉന്ഹേം ശ്രദ്ധാ ഹോ തോ പ്രഥമ അവസ്ഥാമേം ഉന്ഹേം ഭാരീ അദ്ഭുതതാ

മാലൂമ ഹോതീ ഹൈ കി — ‘അഹോ ! യഹ ജിനവചന മഹാ ഉപകാരീ ഹൈം, വസ്തുകേ യഥാര്ഥ സ്വരൂപകോ ബതാനേവാലേ

ഹൈം; മൈംനേ അനാദികാല ഐസേ യഥാര്ഥ സ്വരൂപകേ ജ്ഞാന ബിനാ ഹീ ഖോ ദിയാ (ഗ വാ ദിയാ) !’ — വേ ഇസപ്രകാര

ആശ്ചര്യപൂര്വക ശ്രദ്ധാന കരതേ ഹൈം.൨൭൪.

അബ, ടീകാകാര ആചാര്യദേവ അന്തിമ മങ്ഗലകേ അര്ഥ ഇസ ചിത്ചമത്കാരകോ ഹീ സര്വോത്കൃഷ്ട കഹതേ ഹൈം.

ശ്ലോകാര്ഥ : — [സഹജ-തേജഃപുഞ്ജ-മജ്ജത്-ത്രിലോകീ-സ്ഖലത്-അഖില-വികല്പഃ അപി

ഏകഃ ഏവ സ്വരൂപഃ ] സഹജ (-അപനേ സ്വഭാവരൂപ) തേജഃപുഞ്ജമേം ത്രിലോകകേ പദാര്ഥ മഗ്ന ഹോ ജാതേ ഹൈം,

Page 625 of 642
PDF/HTML Page 658 of 675
single page version

(മാലിനീ)

അവിചലിതചിദാത്മന്യാത്മനാത്മാനമാത്മ-
ന്യനവരതനിമഗ്നം ധാരയദ് ധ്വസ്തമോഹമ് .

ഉദിതമമൃതചന്ദ്രജ്യോതിരേതത്സമന്താ-
ജ്ജ്വലതു വിമലപൂര്ണം നിഃസപത്നസ്വഭാവമ് ..൨൭൬..

⁷⁹

ഇസലിയേ ജിസമേം അനേക ഭേദ ഹോതേ ഹുഏ ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം തഥാപി ജിസകാ ഏക ഹീ സ്വരൂപ ഹൈ (അര്ഥാത്
കേവലജ്ഞാനമേം സര്വ പദാര്ഥ ഝലകതേ ഹൈം, ഇസലിയേ ജോ അനേക ജ്ഞേയാകാരരൂപ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ തഥാപി ജോ
ചൈതന്യരൂപ ജ്ഞാനാകാരകീ ദൃഷ്ടിമേം ഏകസ്വരൂപ ഹീ ഹൈ), [സ്വ-രസ-വിസര-പൂര്ണ-അച്ഛിന്ന-തത്ത്വ-
ഉപലമ്ഭഃ ] ജിസമേം നിജ രസകേ വിസ്താരസേ പൂര്ണ അച്ഛിന്ന തത്ത്വോപലബ്ധി ഹൈ (അര്ഥാത് പ്രതിപക്ഷീ കര്മകാ
അഭാവ ഹോ ജാനേസേ ജിസമേം സ്വരൂപാനുഭവനകാ അഭാവ നഹീം ഹോതാ) [പ്രസഭ-നിയമിത-അര്ചിഃ ] ഔര
ജിസകീ ജ്യോതി അത്യന്ത നിയമിത ഹൈ (അര്ഥാത് ജോ അനന്തവീര്യസേ നിഷ്കമ്പ രഹതാ ഹൈ) [ഏഷഃ ചിത്-
ചമത്കാരഃ ജയതി ] ഐസാ യഹ (പ്രത്യക്ഷ അനുഭവഗോചര) ചൈതന്യചമത്കാര ജയവന്ത വര്തതാ ഹൈ

( – കിസീസേ ബാധിത നഹീം കിയാ ജാ സകതാ ഐസാ സര്വോത്കൃഷ്ടരൂപസേ വിദ്യമാന ഹൈ).

(യഹാ ‘ചൈതന്യചമത്കാര ജയവന്ത വര്തതാ ഹൈ’ ഇസ കഥനമേം ജോ ചൈതന്യചമത്കാരകാ സര്വോത്കൃഷ്ടതയാ

ഹോനാ ബതായാ ഹൈ, വഹീ മങ്ഗല ഹൈ).൨൭൫.

അബ, ഇസ ശ്ലോകമേം ടീകാകാര ആചാര്യദേവ പൂര്വോക്ത ആത്മാകോ ആശീര്വാദ ദേതേ ഹൈം ഔര സാഥ

ഹീ അപനാ നാമ ഭീ പ്രഗട കരതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [അവിചലിത-ചിദാത്മനി ആത്മനി ആത്മാനമ് ആത്മനാ അനവരത-നിമഗ്നം

ധാരയത് ] ജോ അചല ചേതനാസ്വരൂപ ആത്മാമേം ആത്മാകോ അപനേ ആപ ഹീ നിരന്തര നിമഗ്ന രഖതീ ഹൈ
(അര്ഥാത് പ്രാപ്ത കിയേ ഗയേ സ്വഭാവകോ കഭീ നഹീം ഛോഡതീ), [ധ്വസ്ത-മോഹമ് ] ജിസനേ മോഹകാ
(അജ്ഞാനാംധകാരകാ) നാശ കിയാ ഹൈ, [നിഃസപത്നസ്വഭാവമ് ] ജിസകാ സ്വഭാവ നിഃസപത്ന ( – പ്രതിപക്ഷീ

കര്മോംസേ രഹിത) ഹൈ, [വിമല-പൂര്ണം ] ജോ നിര്മല ഹൈ ഔര പൂര്ണ ഹൈ; ഐസീ [ഏതത് ഉദിതമ് അമൃതചന്ദ്ര-
ജ്യോതിഃ ] യഹ ഉദയകോ പ്രാപ്ത അമൃതചന്ദ്രജ്യോതി (-അമൃതമയ ചന്ദ്രമാകേ സമാന ജ്യോതി, ജ്ഞാന, ആത്മാ)
[സമന്താത് ജ്വലതു ] സര്വതഃ ജാജ്വല്യമാന രഹോ.

ഭാവാര്ഥ : — ജിസകാ ന തോ മരണ ഹോതാ ഹൈ ഔര ന ജിസസേ ദൂസരേകാ മരണ ഹോതാ ഹൈ വഹ അമൃത

ഹൈ; ഔര ജോ അത്യന്ത സ്വാദിഷ്ട (-മീഠാ) ഹോതാ ഹൈ ഉസേ ലോഗ രൂഢിസേ അമൃത കഹതേ ഹൈം. യഹാ ജ്ഞാനകോ —

ആത്മാകോ — അമൃതചന്ദ്രജ്യോതി ( — അമൃതമയ ചന്ദ്രമാകേ സമാന ജ്യോതി) കഹാ ഹൈ, ജോ കി

ലുപ്തോപമാലംകാര ഹൈ; ക്യോംകി ‘അമൃതചന്ദ്രവത് ജ്യോതിഃ’ കാ സമാസ കരനേ പര ‘വത്’ കാ ലോപ ഹോകര
‘അമൃതചന്ദ്രജ്യോതിഃ’ ഹോതാ ഹൈ.

Page 626 of 642
PDF/HTML Page 659 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

യസ്മാദ് വ്ദൈതമഭൂത്പുരാ സ്വപരയോര്ഭൂതം യതോത്രാന്തരം
രാഗദ്വേഷപരിഗ്രഹേ സതി യതോ ജാതം ക്രിയാകാരകൈഃ .

ഭുംജാനാ ച യതോനുഭൂതിരഖിലം ഖിന്നാ ക്രിയായാഃ ഫലം
തദ്വിജ്ഞാനഘനൌഘമഗ്നമധുനാ കിംചിന്ന കിംചിത്കില ..൨൭൭..

(യദി ‘വത്’ ന രഖകര ‘അമൃതചന്ദ്രരൂപ ജ്യോതി’ അര്ഥ കിയാ ജായ തോ ഭേദരൂപക അലങ്കാര

ഹോതാ ഹൈ. ഔര ‘അമൃതചന്ദ്രജ്യോതി’ ഹീ ആത്മാകാ നാമ കഹാ ജായ തോ അഭേദരൂപക അലങ്കാര ഹോതാ ഹൈ.)

ആത്മാകോ അമൃതമയ ചന്ദ്രമാകേ സമാന കഹനേ പര ഭീ, യഹാ കഹേ ഗയേ വിശേഷണോംകേ ദ്വാരാ

ആത്മാകാ ചന്ദ്രമാകേ സാഥ വ്യതിരേക ഭീ ഹൈ; ക്യോംകി ‘ധ്വസ്തമോഹ’ വിശേഷണ അജ്ഞാനാംധകാരകാ ദൂര ഹോനാ
ബതലാതാ ഹൈ, ‘വിമലപൂര്ണ’ വിശേഷണ ലാംഛനരഹിതതാ തഥാ പൂര്ണതാ ബതലാതാ ഹൈ, ‘നിഃസപത്നസ്വഭാവ’
വിശേഷണ രാഹുബിമ്ബസേ തഥാ ബാദല ആദിസേ ആച്ഛാദിത ന ഹോനാ ബതലാതാ ഹൈ, ഔര ‘സമന്താത് ജ്വലതു’
സര്വ ക്ഷേത്ര ഔര സര്വ കാലമേം പ്രകാശ കരനാ ബതലാതാ ഹൈ; ചന്ദ്രമാ ഐസാ നഹീം ഹൈ.

ഇസ ശ്ലോകമേം ടീകാകാര ആചാര്യദേവനേ അപനാ ‘അമൃതചന്ദ്ര’ നാമ ഭീ ബതായാ ഹൈ. സമാസ

ബദലകര അര്ഥ കരനേസേ ‘അമൃതചന്ദ്ര’ കേ ഔര ‘അമൃതചന്ദ്രജ്യോതി’കേ അനേക അര്ഥ ഹോതേ ഹൈം ജോ കി
യഥാസംഭവ ജാനനേ ചാഹിയേ.൨൭൬.

അബ, ശ്രീമാന് അമൃതചന്ദ്രാചാര്യദേവ ദോ ശ്ലോക കഹകര ഇസ സമയസാരഗ്രന്ഥകീ ‘ആത്മഖ്യാതി’

നാമക ടീകാ സമാപ്ത കരതേ ഹൈം.

‘അജ്ഞാനദശാമേം ആത്മാ സ്വരൂപകോ ഭൂലകര രാഗദ്വേഷമേം പ്രവൃത്ത ഹോതാ ഥാ, പരദ്രവ്യകീ ക്രിയാകാ

കര്താ ബനതാ ഥാ, ക്രിയാകേ ഫലകാ ഭോക്താ ഹോതാ ഥാ, — ഇത്യാദി ഭാവ കരതാ ഥാ; കിന്തു അബ ജ്ഞാനദശാമേം

വേ ഭാവ കുഛ ഭീ നഹീം ഹൈം ഐസാ അനുഭവ കിയാ ജാതാ ഹൈ. — ഇസീ അര്ഥകാ പ്രഥമ ശ്ലോക കഹതേ

ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [യസ്മാത് ] ജിസസേ (അര്ഥാത് ജിസ പരസംയോഗരൂപ ബന്ധപര്യായജനിത അജ്ഞാനസേ)

[പൂരാ ] പ്രഥമ [സ്വ-പരയോഃ ദ്വൈതമ് അഭൂത് ] അപനാ ഔര പരകാ ദ്വൈത ഹുആ (അര്ഥാത് സ്വപരകേ
മിശ്രിതപനാരൂപ ഭാവ ഹുആ), [യതഃ അത്ര അന്തരം ഭൂതം ] ദ്വൈതഭാവ ഹോനേ പര ജിസസേ സ്വരൂപമേം അന്തര പഡ
ഗയാ (അര്ഥാത് ബന്ധപര്യായ ഹീ നിജരൂപ ജ്ഞാത ഹുഈ), [യതഃ രാഗ-ദ്വേഷ-പരിഗ്രഹേ സതി ] സ്വരൂപമേം അന്തര
പഡനേ പര ജിസസേ രാഗദ്വേഷകാ ഗ്രഹണ ഹുആ, [ക്രിയാ-കാരകൈഃ ജാതം ] രാഗദ്വേഷകാ ഗ്രഹണ ഹോനേ പര ജിസസേ
ക്രിയാകേ കാരക ഉത്പന്ന ഹുഏ (അര്ഥാത് ക്രിയാ ഔര കര്ത്താ-കര്മാദി കാരകോംകാ ഭേദ പഡ ഗയാ), [യതഃ
ച അനുഭൂതിഃ ക്രിയായാഃ അഖിലം ഫലം ഭുഞ്ജാനാ ഖിന്നാ ] കാരക ഉത്പന്ന ഹോനേ പര ജിസസേ അനുഭൂതി

Page 627 of 642
PDF/HTML Page 660 of 675
single page version

(ഉപജാതി)

സ്വശക്തി സംസൂചിതവസ്തുതത്ത്വൈ-
ര്വ്യാഖ്യാ കൃതേയം സമയസ്യ ശബ്ദൈഃ .

സ്വരൂപഗുപ്തസ്യ ന കിംചിദസ്തി
കര്തവ്യമേവാമൃതചന്ദ്രസൂരേഃ ..൨൭൮..

ക്രിയാകേ സമസ്ത ഫലകോ ഭോഗതീ ഹുഈ ഖിന്ന ഹോ ഗഈ, [തത് വിജ്ഞാന-ഘന-ഓഘ-മഗ്നമ് ] വഹ അജ്ഞാന
അബ വിജ്ഞാനഘനകേ സമൂഹമേം മഗ്ന ഹുആ (അര്ഥാത് ജ്ഞാനരൂപമേം പരിണമിത ഹുആ) [അധുനാ കില കിഞ്ചിത്
ന കിഞ്ചിത് ] ഇസലിഏ അബ വഹ സബ വാസ്തവമേം കുഛ ഭീ നഹീം ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — പരസംയോഗസേ ജ്ഞാന ഹീ അജ്ഞാനരൂപ പരിണമിത ഹുആ ഥാ, അജ്ഞാന കഹീം പൃഥക് വസ്തു

നഹീം ഥീ; ഇസലിഏ അബ വഹ ജഹാ ജ്ഞാനരൂപ പരിണമിത ഹുആ കി വഹാ വഹ (അജ്ഞാന) കുഛ ഭീ നഹീം
രഹാ. അജ്ഞാനകേ നിമിത്തസേ രാഗ, ദ്വേഷ, ക്രിയാകാ കര്തൃത്വ, ക്രിയാകേ ഫലകാ ( – സുഖദുഃഖകാ) ഭോക്തൃത്വ

ആദി ഭാവ ഹോതേ ഥേ വേ ഭീ വിലീന ഹോ ഗയേ ഹൈം; ഏകമാത്ര ജ്ഞാന ഹീ രഹ ഗയാ ഹൈ. ഇസലിയേ അബ ആത്മാ

സ്വ-പരകേ ത്രികാലവര്തീ ഭാവോംകോ ജ്ഞാതാദ്രഷ്ടാ ഹോകര ജാനതേ-ദേഖതേ ഹീ രഹോ.൨൭൭.

‘പൂര്വോക്ത പ്രകാരസേ ജ്ഞാനദശാമേം പരകീ ക്രിയാ അപനീ ഭാസിത ന ഹോനേസേ, ഇസ സമയസാരകീ

വ്യാഖ്യാ കരനേ കീ ക്രിയാ ഭീ മേരീ നഹീം ഹൈ, ശബ്ദോംകീ ഹൈ’ — ഇസ അര്ഥകാ, സമയസാരകീ വ്യാഖ്യാ

കരനേകീ അഭിമാനരൂപ കഷായകേ ത്യാഗകാ സൂചക ശ്ലോക അബ കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [സ്വ-ശക്തി-സംസൂചിത-വസ്തു-തത്ത്വൈഃ ശബ്ദൈഃ ] ജിനനേ അപനീ ശക്തിസേ വസ്തുകേ

തത്ത്വ (-യഥാര്ഥ സ്വരൂപ) കോ ഭലീഭാ തി കഹാ ഹൈ ഐസേ ശബ്ദോംനേ [ഇയം സമയസ്യ വ്യാഖ്യാ ] ഇസ സമയകീ
വ്യാഖ്യാ (ആത്മവസ്തുകാ വ്യാഖ്യാന അഥവാ സമയപ്രാഭൃതശാസ്ത്രകീ ടീകാ) [കൃതാ ] കീ ഹൈ; [സ്വരൂപ-
ഗുപ്തസ്യ അമൃതചന്ദ്രസൂരേഃ ] സ്വരൂപഗുപ്ത ( – അമൂര്തിക ജ്ഞാനമാത്ര സ്വരൂപമേം ഗുപ്ത) അമൃതചന്ദ്രസൂരികാ (ഇസമേം)

[കിഞ്ചിത് ഏവ കര്തവ്യമ് ന അസ്തി ] കുഛ ഭീ കര്തവ്യ നഹീം ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — ശബ്ദ തോ പുദ്ഗല ഹൈം. വേ പുരുഷകേ നിമിത്തസേ വര്ണ-പദ-വാക്യരൂപസേ പരിണമിത

ഹോതേ ഹൈം; ഇസലിയേ ഉനമേം വസ്തുസ്വരൂപകോ കഹനേകീ ശക്തി സ്വയമേവ ഹൈ, ക്യോംകി ശബ്ദകാ ഔര അര്ഥകാ
വാച്യവാചക സമ്ബന്ധ ഹൈ. ഇസപ്രകാര ദ്രവ്യശ്രുതകീ രചനാ ശബ്ദോംനേ കീ ഹൈ യഹീ ബാത യഥാര്ഥ ഹൈ. ആത്മാ

തോ അമൂര്തിക ഹൈ, ജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹൈ; ഇസലിയേ വഹ മൂര്തിക പുദ്ഗലകീ രചനാ കൈസേ കര സകതാ ഹൈ ? ഇസലിയേ
ആചാര്യദേവനേ കഹാ ഹൈ കി ‘ഇസ സമയപ്രാഭൃതകീ ടീകാ ശബ്ദോംനേ കീ ഹൈ, മൈം തോ സ്വരൂപമേം ലീന ഹൂ , ഉസമേം
( – ടീകാ കരനേമേം) മേരാ കോഈ കര്തവ്യ നഹീം ഹൈ.’ യഹ കഥന ആചാര്യദേവകീ നിരഭിമാനതാകോ ഭീ സൂചിത

കരതാ ഹൈ. അബ യദി നിമിത്ത-നൈമിത്തിക വ്യവഹാരസേ ഐസാ ഹീ കഹാ ജാതാ ഹൈ കി അമുക പുരുഷനേ യഹ

< Previous Page Next Page >