Samaysar-Hindi (Malayalam transliteration). Kalash: 244-261 ; Gatha: 415 ; End; Parishistam; 14 bhangs of anekant quote; 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14.

Page 588 of 642
PDF/HTML Page 621 of 675
single page version

ചേതയന്തേ, തേ ഏവ സമയസാരം ചേതയന്തേ .

(മാലിനീ)

അലമലമതിജല്പൈര്ദുര്വികല്പൈരനല്പൈ-
രയമിഹ പരമാര്ഥശ്ചേത്യതാം നിത്യമേകഃ .

സ്വരസവിസരപൂര്ണജ്ഞാനവിസ്ഫൂ ര്തിമാത്രാ-
ന്ന ഖലു സമയസാരാദുത്തരം കിംചിദസ്തി ..൨൪൪..

(അനുഷ്ടുഭ്)

ഇദമേകം ജഗച്ചക്ഷുരക്ഷയം യാതി പൂര്ണതാമ് .

വിജ്ഞാനഘനമാനന്ദമയമധ്യക്ഷതാം നയത് ..൨൪൫..

ഹൈം, വേ ഹീ സമയസാരകാ അനുഭവ കരതേ ഹൈം.

ഭാവാര്ഥ : — വ്യവഹാരനയകാ വിഷയ തോ ഭേദരൂപ അശുദ്ധദ്രവ്യ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ പരമാര്ഥ നഹീം

ഹൈ; നിശ്ചയനയകാ വിഷയ അഭേദരൂപ ശുദ്ധദ്രവ്യ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹീ പരമാര്ഥ ഹൈ. ഇസലിയേ, ജോ വ്യവഹാരകോ

ഹീ നിശ്ചയ മാനകര പ്രവര്തന കരതേ ഹൈം വേ സമയസാരകാ അനുഭവ നഹീം കരതേ; ജോ പരമാര്ഥകോ പരമാര്ഥ
മാനകര പ്രവര്തന കരതേ ഹൈം വേ ഹീ സമയസാരകാ അനുഭവ കരതേ ഹൈം (ഇസലിയേ വേ ഹീ മോക്ഷകോ പ്രാപ്ത കരതേ
ഹൈം)..൪൧൪..

‘അധിക കഥനസേ ക്യാ, ഏക പരമാര്ഥകാ ഹീ അനുഭവന കരോ’ — ഇസ അര്ഥകാ കാവ്യ കഹതേ

ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [അതിജല്പൈഃ അനല്പൈഃ ദുര്വികല്പൈഃ അലമ് അലമ് ] ബഹുത കഥനസേ ഔര ബഹുത

ദുര്വികല്പോംസേ ബസ ഹോഓ, ബസ ഹോഓ; [ഇഹ ] യഹാ മാത്ര ഇതനാ ഹീ കഹനാ ഹൈ കി [അയമ് പരമാര്ഥഃ
ഏകഃ നിത്യമ് ചേത്യതാമ് ] ഇസ ഏകമാത്ര പരമാര്ഥകാ ഹീ നിരന്തര അനുഭവ കരോ; [സ്വരസ-വിസര-പൂര്ണ-
ജ്ഞാന-വിസ്ഫൂ ര്തി-മാത്രാത് സമയസാരാത് ഉത്തരം ഖലു കിഞ്ചിത് ന അസ്തി ] ക്യോംകി നിജരസകേ പ്രസാരസേ പൂര്ണ
ജോ ജ്ഞാന ഉസകേ സ്ഫു രായമാന ഹോനേമാത്ര ജോ സമയസാര ( – പരമാത്മാ) ഉസസേ ഉച്ച വാസ്തവമേം ദൂസരാ കുഛ

ഭീ നഹീം ഹൈ ( – സമയസാരകേ അതിരിക്ത ദൂസരാ കുഛ ഭീ സാരഭൂത നഹീം ഹൈ).

ഭാവാര്ഥ : — പൂര്ണജ്ഞാനസ്വരൂപ ആത്മാകാ അനുഭവ കരനാ ചാഹിഏ; ഇസകേ അതിരിക്ത വാസ്തവമേം

ദൂസരാ കുഛ ഭീ സാരഭൂത നഹീം ഹൈ.൨൪൪.

അബ, അന്തിമ ഗാഥാമേം യഹ സമയസാര ഗ്രന്ഥകേ അഭ്യാസ ഇത്യാദികാ ഫല കഹകര

ആചാര്യഭഗവാന ഇസ ഗ്രന്ഥകോ പൂര്ണ കരതേ ഹൈം; ഉസകാ സൂചക ശ്ലോക പഹലേ കഹാ ജാ രഹാ ഹൈ : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ആനന്ദമയമ് വിജ്ഞാനഘനമ് അധ്യക്ഷതാമ് നയത് ] ആനന്ദമയ വിജ്ഞാനഘനകോ

Page 589 of 642
PDF/HTML Page 622 of 675
single page version

ജോ സമയപാഹുഡമിണം പഢിദൂണം അത്ഥതച്ചദോ ണാദും .

അത്ഥേ ഠാഹീ ചേദാ സോ ഹോഹീ ഉത്തമം സോക്ഖം ..൪൧൫..

യഃ സമയപ്രാഭൃതമിദം പഠിത്വാ അര്ഥതത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ .

അര്ഥേ സ്ഥാസ്യതി ചേതയിതാ സ ഭവിഷ്യത്യുത്തമം സൌഖ്യമ് ..൪൧൫..

യഃ ഖലു സമയസാരഭൂതസ്യ ഭഗവതഃ പരമാത്മനോസ്യ വിശ്വപ്രകാശകത്വേന വിശ്വ-

സമയസ്യ പ്രതിപാദനാത് സ്വയം ശബ്ദബ്രഹ്മായമാണം ശാസ്ത്രമിദമധീത്യ, വിശ്വപ്രകാശനസമര്ഥ-
പരമാര്ഥഭൂതചിത്പ്രകാശരൂപമാത്മാനം നിശ്ചിന്വന് അര്ഥതസ്തത്ത്വതശ്ച പരിച്ഛിദ്യ, അസ്യൈവാര്ഥഭൂതേ ഭഗവതി
ഏകസ്മിന് പൂര്ണവിജ്ഞാനഘനേ പരമബ്രഹ്മണി സര്വാരമ്ഭേണ സ്ഥാസ്യതി ചേതയിതാ, സ സാക്ഷാത്തത്ക്ഷണ-

( – ശുദ്ധ പരമാത്മാകോ, സമയസാരകോ) പ്രത്യക്ഷ കരതാ ഹുആ, [ഇദമ് ഏകമ് അക്ഷയം ജഗത്-ചക്ഷുഃ ] യഹ

ഏക (അദ്വിതീയ) അക്ഷയ ജഗത-ചക്ഷു ( – സമയപ്രാഭൃത) [പൂര്ണതാമ് യാതി ] പൂര്ണതാകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — യഹ സമയപ്രാഭൂത ഗ്രന്ഥ വചനരൂപസേ തഥാ ജ്ഞാനരൂപസേ — ദോനോം പ്രകാരസേ ജഗതകോ

അക്ഷയ (അര്ഥാത് ജിസകാ വിനാശ ന ഹോ ഐസേ) അദ്വിതീയ നേത്ര സമാന ഹൈം, ക്യോംകി ജൈസേ നേത്ര ഘടപടാദികോ
പ്രത്യക്ഷ ദിഖലാതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര സമയപ്രാഭൃത ആത്മാകേ ശുദ്ധ സ്വരൂപകോ പ്രത്യക്ഷ അനുഭവഗോചര
ദിഖലാതാ ഹൈ.൨൪൫.

അബ, ഭഗവാന കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവ ഇസ ഗ്രന്ഥകോ പൂര്ണ കരതേ ഹൈം, ഇസലിയേ ഉസകീ മഹിമാകേം

രൂപമേം ഉസകേ അഭ്യാസ ഇത്യാദികാ ഫല ഇസ ഗാഥാമേം കഹതേ ഹൈം : —

യഹ സമയപ്രാഭൃത പഠന കരകേ, ജാന അര്ഥ രു തത്ത്വസേ.

ഠഹരേ അരഥമേം ജീവ ജോ, വഹ സൌഖ്യ ഉത്തമ പരിണമേ..൪൧൫..

ഗാഥാര്ഥ : — [യഃ ചേതയിതാ ] ജോ ആത്മാ ( – ഭവ്യ ജീവ) [ഇദം സമയപ്രാഭൃതമ് പഠിത്വാ ]

ഇസ സമയപ്രാഭൃതകോ പഢകര, [അര്ഥതത്ത്വതഃ ജ്ഞാത്വാ ] അര്ഥ ഔര തത്ത്വസേ ജാനകര, [അര്ഥേ സ്ഥാസ്യതി ]
ഉസകേ അര്ഥമേം സ്ഥിത ഹോഗാ, [സഃ ] വഹ [ഉത്തമം സൌഖ്യമ് ഭവിഷ്യതി ] ഉത്തമ സൌഖ്യസ്വരൂപ ഹോഗാ.

ടീകാ : — സമയസാരഭൂത ഇസ ഭഗവാന പരമാത്മാകാ — ജോ കി വിശ്വകാ പ്രകാശക ഹോനേസേ

വിശ്വസമയ ഹൈ ഉസകാ — പ്രതിപാദന കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ജോ സ്വയം ശബ്ദബ്രഹ്മകേ സമാന ഹൈ ഐസേ ഇസ

ശാസ്ത്രകോ ജോ ആത്മാ ഭലീഭാ തി പഢകര, വിശ്വകോ പ്രകാശിത കരനേമേം സമര്ഥ ഐസേ പരമാര്ഥഭൂത, ചൈതന്യ-
പ്രകാശരൂപ ആത്മാകാ നിശ്ചയ കരതാ ഹുആ (ഇസ ശാസ്ത്രകോ) അര്ഥസേ ഔര തത്ത്വസേ ജാനകര, ഉസീകേ

Page 590 of 642
PDF/HTML Page 623 of 675
single page version

വിജൃമ്ഭമാണചിദേകരസനിര്ഭരസ്വഭാവസുസ്ഥിതനിരാകുലാത്മരൂപതയാ പരമാനന്ദശബ്ദവാച്യമുത്തമമനാകുലത്വ-
ലക്ഷണം സൌഖ്യം സ്വയമേവ ഭവിഷ്യതീതി .

(അനുഷ്ടുഭ്)

ഇതീദമാത്മനസ്തത്ത്വം ജ്ഞാനമാത്രമവസ്ഥിതമ് .

അഖണ്ഡമേകമചലം സ്വസംവേദ്യമബാധിതമ് ..൨൪൬..

അര്ഥഭൂത ഭഗവാന ഏക പൂര്ണവിജ്ഞാനഘന പരബ്രഹ്മമേം സര്വ ഉദ്യമസേ സ്ഥിത ഹോഗാ, വഹ ആത്മാ, സാക്ഷാത് തത്ക്ഷണ
പ്രഗട ഹോനേവാലേ ഏക ചൈതന്യരസസേ പരിപൂര്ണ സ്വഭാവമേം സുസ്ഥിത ഔര നിരാകുല ( – ആകുലതാ ബിനാകാ)

ഹോനേസേ ജോ (സൌഖ്യ) ‘പരമാനന്ദ’ ശബ്ദസേ വാച്യ ഹൈ, ഉത്തമ ഹൈ ഔര അനാകുലതാ-ലക്ഷണയുക്ത ഹൈ ഐസേ
സൌഖ്യസ്വരൂപ സ്വയം ഹീ ഹോ ജായേഗാ.

ഭാവാര്ഥ : — ഇസ ശാസ്ത്രകാ നാമ സമയപ്രാഭൃത ഹൈ. സമയകാ അര്ഥ ഹൈ പദാര്ഥ അഥവാ സമയ

അര്ഥാത് ആത്മാ. ഉസകാ കഹനേവാലാ യഹ ശാസ്ത്ര ഹൈ. ഔര ആത്മാ തോ സമസ്ത പദാര്ഥോകാ പ്രകാശക ഹൈ.

ഐസേ വിശ്വപ്രകാശക ആത്മാകോ കഹനേവാലാ ഹോനേസേ യഹ സമയപ്രാഭൃത ശബ്ദബ്രഹ്മകേ സമാന ഹൈ; ക്യോംകി ജോ
സമസ്ത പദാര്ഥോംകാ കഹനേവാലാ ഹോതാ ഹൈ ഉസേ ശബ്ദബ്രഹ്മ കഹാ ജാതാ ഹൈ. ദ്വാദശാംഗശാസ്ത്ര ശബ്ദബ്രഹ്മ ഹൈ ഔര

ഇസ സമയപ്രാഭൃതശാസ്ത്രകോ ഭീ ശബ്ദബ്രഹ്മകീ ഉപമാ ദീ ഗഈ ഹൈ. യഹ ശബ്ദബ്രഹ്മ (അര്ഥാത് സമയപ്രാഭൃതശാസ്ത്ര)

പരബ്രഹ്മകോ (അര്ഥാത് ശുദ്ധ പരമാത്മാകോ) സാക്ഷാത് ദിഖാതാ ഹൈ. ജോ ഇസ ശാസ്ത്രകോ പഢകര ഉസകേ യഥാര്ഥ

അര്ഥമേം സ്ഥിത ഹോഗാ, വഹ പരബ്രഹ്മകോ പ്രാപ്ത കരേഗാ; ഔര ഉസസേ ജിസേ ‘പരമാനന്ദ’ കഹാ ജാതാ ഹൈ ഐസേ,
ഉത്തമ, സ്വാത്മിക, സ്വാധീന, ബാധാരഹിത, അവിനാശീ സുഖകോ പ്രാപ്ത കരേഗാ. ഇസലിയേ ഹേ ഭവ്യ ജീവോം !

തുമ അപനേ കല്യാണകേ ലിയേ ഇസകാ അഭ്യാസ കരോ, ഇസകാ ശ്രവണ കരോ, നിരന്തര ഇസീകാ സ്മരണ ഔര
ധ്യാന കരോ, കി ജിസസേ അവിനാശീ സുഖകീ പ്രാപ്തി ഹോ. ഐസാ ശ്രീഗുരുഓംകാ ഉപദേശ ഹൈ..൪൧൫..

അബ, ഇസ സര്വവിശുദ്ധജ്ഞാനകേ അധികാരകീ പൂര്ണതാകാ കലശരൂപ ശ്ലോക കഹതേ ഹൈം : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ഇതി ഇദമ് ആത്മനഃ തത്ത്വം ജ്ഞാനമാത്രമ് അവസ്ഥിതമ് ] ഇസപ്രകാര യഹ ആത്മാകാ

തത്ത്വ (അര്ഥാത് പരമാര്ഥഭൂതസ്വരൂപ) ജ്ഞാനമാത്ര നിശ്ചിത ഹുആ — [അഖണ്ഡമ് ] കി ജോ (ആത്മാകാ)

ജ്ഞാനമാത്രതത്ത്വ അഖണ്ഡ ഹൈ (അര്ഥാത് അനേക ജ്ഞേയാകാരോംസേ ഔര പ്രതിപക്ഷീ കര്മോംസേ യദ്യപി ഖണ്ഡഖണ്ഡ
ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ തഥാപി ജ്ഞാനമാത്രമേം ഖണ്ഡ നഹീം ഹൈ), [ഏകമ് ] ഏക ഹൈ (അര്ഥാത് അഖണ്ഡ ഹോനേസേ
ഏകരൂപ ഹൈ), [അചലം ] അചല ഹൈ (അര്ഥാത് ജ്ഞാനരൂപസേ ചലിത നഹീം ഹോതാ — ജ്ഞേയരൂപ നഹീം ഹോതാ,

[സ്വസംവേദ്യമ് ] സ്വസംവേദ്യ ഹൈ (അര്ഥാത് അപനേസേ ഹീ ജ്ഞാത ഹോനേ യോഗ്യ ഹൈ), [അബാധിതമ് ] ഔര അബാധിത
ഹൈ (അര്ഥാത് കിസീ മിഥ്യായുക്തിസേ ബാധാ നഹീം പാതാ).

ഭാവാര്ഥ : — യഹാ ആത്മാകാ നിജ സ്വരൂപ ജ്ഞാന ഹീ കഹാ ഹൈ ഇസകാ കാരണ യഹ ഹൈഃ — ആത്മാമേം

Page 591 of 642
PDF/HTML Page 624 of 675
single page version

ഇതി ശ്രീമദമൃതചന്ദ്രസൂരിവിരചിതായാം സമയസാരവ്യാഖ്യാമാത്മഖ്യാതൌ സര്വവിശുദ്ധജ്ഞാനപ്രരൂപകഃ

നവമോങ്കഃ ..

❀ ❀ ❀

അനന്ത ധര്മ ഹൈം; കിന്തു ഉനമേം കിതനേ ഹീ തോ സാധാരണ ഹൈം, ഇസലിയേ വേ അതിവ്യാപ്തിയുക്ത ഹൈം, ഉനസേ ആത്മാകോ
പഹിചാനാ നഹീം ജാ സകതാ; ഔര കുഛ (ധര്മ) പര്യായാശ്രിത ഹൈം — കിസീ അവസ്ഥാമേം ഹോതേ ഹൈം ഔര കിസീ

അവസ്ഥാമേം നഹീം ഹോതേ, ഇസലിയേ വേ അവ്യാപ്തിയുക്ത ഹൈം, ഉനസേ ഭീ ആത്മാ നഹീം പഹിചാനാ ജാ സകതാ.

ചേതനതാ യദ്യപി ആത്മാകാ (അതിവ്യാപ്തി ഔര അവ്യാപ്തി രഹിത) ലക്ഷണ ഹൈ, തഥാപി വഹ ശക്തിമാത്ര ഹൈ,
അദൃഷ്ട ഹൈ; ഉസകീ വ്യക്തി ദര്ശന ഔര ജ്ഞാന ഹൈ. ഉസ ദര്ശന ഔര ജ്ഞാനമേം ഭീ ജ്ഞാന സാകാര ഹൈ, പ്രഗട

അനുഭവഗോചര ഹൈ; ഇസലിയേ ഉസകേ ദ്വാരാ ഹീ ആത്മാ പഹിചാനാ ജാ സകതാ ഹൈ. ഇസലിയേ യഹാ ഇസ ജ്ഞാനകോ

ഹീ പ്രധാന കരകേ ആത്മാകാ തത്ത്വ കഹാ ഹൈ.

യഹാ ഐസാ നഹീം സമഝനാ ചാഹിഏ കി ‘ആത്മാകോ ജ്ഞാനമാത്ര തത്ത്വവാലാ കഹാ ഹൈ, ഇസലിയേ ഇതനാ

ഹീ പരമാര്ഥ ഹൈ ഔര അന്യ ധര്മ മിഥ്യാ ഹൈ, വേ ആത്മാമേം നഹീം ഹൈം, ഐസാ സര്വഥാ ഏകാന്ത ഗ്രഹണ കരനേസേ
തോ മിഥ്യാദൃഷ്ടിത്വ ആ ജാതാ ഹൈ, വിജ്ഞാനാദ്വൈതവാദീ ബൌദ്ധോംകാ ഔര വേദാന്തിയോംകാ മത ആ ജാതാ ഹൈ; ഇസലിയേ
ഐസാ ഏകാന്ത ബാധാസഹിത ഹൈ. ഐസേ ഏകാന്ത അഭിപ്രായസേ കോഈ മുനിവ്രത ഭീ പാലേ ഔര ആത്മാകാ —

ജ്ഞാനമാത്രകാ — ധ്യാന ഭീ കരേ, തോ ഭീ മിഥ്യാത്വ നഹീം കട സകതാ; മന്ദ കഷായോംകേ കാരണ ഭലേ ഹീ

സ്വര്ഗ പ്രാപ്ത ഹോ ജായേ, കിന്തു മോക്ഷകാ സാധന തോ നഹീം ഹോതാ. ഇസലിയേ സ്യാദ്വാദസേ യഥാര്ഥ സമഝനാ

ചാഹിഏ.൨൪൬.

(സവൈയാ)

സരവവിശുദ്ധജ്ഞാനരൂപ സദാ ചിദാനന്ദ കരതാ ന ഭോഗതാ ന പരദ്രവ്യഭാവകോ,
മൂരത അമൂരത ജേ ആനദ്രവ്യ ലോകമാംഹി വേ ഭീ ജ്ഞാനരൂപ നാഹീം ന്യാരേ ന അഭാവകോ;
യഹൈ ജാനി ജ്ഞാനീ ജീവ ആപകൂം ഭജൈ സദീവ ജ്ഞാനരൂപ സുഖതൂപ ആന ന ലഗാവകോ,
കര്മ-കര്മഫലരൂപ ചേതനാകൂം ദൂരി ടാരി ജ്ഞാനചേതനാ അഭ്യാസ കരേ ശുദ്ധ ഭാവകോ.

ഇസപ്രകാര ശ്രീ സമയസാരകീ (ശ്രീമദ്ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവപ്രണീത ശ്രീ സമയസാര

പരമാഗമകീ) ശ്രീമദ് അമൃതചന്ദ്രാചാര്യദേവവിരചിത ആത്മഖ്യാതി നാമക

ടീകാമേം സര്വവിശുദ്ധജ്ഞാനകാ പ്രരൂപക നൌവാ അംക സമാപ്ത ഹുആ.

Page 592 of 642
PDF/HTML Page 625 of 675
single page version

[പരിശിഷ്ടമ്]

(അനുഷ്ടുഭ്)

അത്ര സ്യാദ്വാദശുദ്ധയര്ഥം വസ്തുതത്ത്വവ്യവസ്ഥിതിഃ .

ഉപായോപേയഭാവശ്ച മനാഗ്ഭൂയോപി ചിന്ത്യതേ ..൨൪൭..

[പരിശിഷ്ട]

(യഹാ തക ഭഗവത്-കുന്ദകുന്ദാചാര്യകീ ൪൧൫ ഗാഥാഓംകാ വിവേചന ടീകാകാര ശ്രീ

അമൃതചന്ദ്രാചാര്യദേവനേ കിയാ ഹൈ, ഔര ഉസ വിവേചനമേം കലശരൂപ തഥാ സൂചനികാരൂപസേ ൨൪൬
കാവ്യ കഹേ ഹൈം. അബ ടീകാകാര ആചാര്യദേവ വിചാരതേ ഹൈം കി — ഇസ ശാസ്ത്രമേം ജ്ഞാനകോ പ്രധാന

കരകേ ആത്മാകോ ജ്ഞാനമാത്ര കഹതേ ആയേ ഹൈം, ഇസലിയേ കോഈ യഹ തര്ക കരേ കി — ‘ജൈനമത തോ

സ്യാദ്വാദ ഹൈ; തബ ക്യാ ആത്മാകോ ജ്ഞാനമാത്ര കഹനേസേ ഏകാന്ത നഹീം ഹോ ജാതാ ? അര്ഥാത് സ്യാദ്വാദകേ
സാഥ വിരോധ നഹീം ആതാ ? ഔര ഏക ഹീ ജ്ഞാനമേം ഉപായതത്ത്വ തഥാ ഉപേയതത്ത്വ — ദോനോം കൈസേ ഘടിത

ഹോതേ ഹൈം ?’ ഐസേ തര്കകാ നിരാകരണ കരനേകേ ലിയേ ടീകാകാര ആചാര്യദേവ യഹാ സമയസാരകീ
‘ആത്മഖ്യാതി’ ടീകാകേ അന്തമേം പരിശിഷ്ട രൂപസേ കുഛ കഹതേ ഹൈം. ഉസമേം പ്രഥമ ശ്ലോക ഇസപ്രകാര

ഹൈ : —

ശ്ലോകാര്ഥ : — [അത്ര ] യഹാ [സ്യാദ്വാദ-ശുദ്ധി-അര്ഥം ] സ്യാദ്വാദകീ ശുദ്ധികേ ലിയേ [വസ്തു-

തത്ത്വ-വ്യവസ്ഥിതിഃ ] വസ്തുതത്ത്വകീ വ്യവസ്ഥാ [ച ] ഔര [ഉപായ-ഉപേയ-ഭാവഃ ] (ഏക ഹീ ജ്ഞാനമേം
ഉപായ – ഉപേയത്വ കൈസേ ഘടിത ഹോതാ ഹൈ യഹ ബതലാനേകേ ലിയേ) ഉപായ-ഉപേയഭാവകാ [മനാക് ഭൂയഃ

അപി ] ജരാ ഫി രസേ ഭീ [ചിന്ത്യതേ ] വിചാര കരതേ ഹൈം.

ഭാവാര്ഥ : — വസ്തുകാ സ്വരൂപ സാമാന്യവിശേഷാത്മക അനേക-ധര്മസ്വരൂപ ഹോനേസേ വഹ

സ്യാദ്വാദസേ ഹീ സിദ്ധ കിയാ ജാ സകതാ ഹൈ. ഇസപ്രകാര സ്യാദ്വാദകീ ശുദ്ധതാ ( – പ്രമാണികതാ,

സത്യതാ, നിര്ദോഷതാ, നിര്മലതാ, അദ്വിതീയതാ) സിദ്ധ കരനേകേ ലിയേ ഇസ പരിശിഷ്ടമേം വസ്തുസ്വരൂപകാ
വിചാര കിയാ ജാതാ ഹൈ. (ഇസമേം യഹ ഭീ ബതായാ ജായേഗാ കി ഇസ ശാസ്ത്രമേം ആത്മാകോ ജ്ഞാനമാത്ര

കഹാ ഹൈ ഫി ര ഭീ സ്യാദ്വാദകേ സാഥ വിരോധ നഹീം ആതാ.) ഔര ദൂസരേ, ഏക ഹീ ജ്ഞാനമേം സാധകത്വ

തഥാ സാധ്യത്വ കൈസേ ബന സകതാ ഹൈ യഹ സമഝാനേകേ ലിയേ ജ്ഞാനകേ ഉപായ-ഉപേയഭാവകാ അര്ഥാത്
സാധകസാധ്യഭാവകാ ഭീ ഇസ പരിശിഷ്ടമേം വിചാര കിയാ ജായേഗാ.൨൪൭.

(അബ, പ്രഥമ ആചാര്യദേവ വസ്തുസ്വരൂപകേ വിചാര ദ്വാരാ സ്യാദ്വാദ

കോ സിദ്ധ കരതേ ഹൈം : — )

Page 593 of 642
PDF/HTML Page 626 of 675
single page version

സ്യാദ്വാദോ ഹി സമസ്തവസ്തുതത്ത്വസാധകമേകമസ്ഖലിതം ശാസനമര്ഹത്സര്വജ്ഞസ്യ . സ തു

സര്വമനേകാന്താത്മകമിത്യനുശാസ്തി, സര്വസ്യാപി വസ്തുനോനേകാന്തസ്വഭാവത്വാത് . അത്ര ത്വാത്മവസ്തുനി

ജ്ഞാനമാത്രതയാ അനുശാസ്യമാനേപി ന തത്പരികോപഃ, ജ്ഞാനമാത്രസ്യാത്മവസ്തുനഃ സ്വയമേവാനേകാന്ത-
ത്വാത് . തത്ര യദേവ തത്തദേവാതത്, യദേവൈകം തദേവാനേകം, യദേവ സത്തദേവാസത്, യദേവ നിത്യം

തദേവാനിത്യമിത്യേകവസ്തുവസ്തുത്വനിഷ്പാദകപരസ്പരവിരുദ്ധശക്തി ദ്വയപ്രകാശനമനേകാന്തഃ . തത്സ്വാത്മവസ്തുനോ

ജ്ഞാനമാത്രത്വേപ്യന്തശ്ചകചകായമാനജ്ഞാനസ്വരൂപേണ തത്ത്വാത്, ബഹിരുന്മിഷദനന്തജ്ഞേയതാപന്നസ്വരൂപാതി-
രിക്തപരരൂപേണാതത്ത്വാത്, സഹക്രമപ്രവൃത്താനന്തചിദംശസമുദയരൂപാവിഭാഗദ്രവ്യേണൈകത്വാത്, അവിഭാഗൈക-
ദ്രവ്യവ്യാപ്തസഹക്രമപ്രവൃത്താനന്തചിദംശരൂപപര്യായൈരനേകത്വാത്, സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവഭവനശക്തി സ്വഭാവവത്ത്വേന
സത്ത്വാത്, പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവാഭവനശക്തി സ്വഭാവവത്ത്വേനാസത്ത്വാത്, അനാദിനിധനാവിഭാഗൈക-

⁷⁵

സ്യാദ്വാദ സമസ്ത വസ്തുഓംകേ സ്വരൂപകോ സിദ്ധ കരനേവാലാ, അര്ഹത് സര്വജ്ഞകാ ഏക അസ്ഖലിത

( – നിര്ബാധ) ശാസന ഹൈ. വഹ (സ്യാദ്വാദ) ‘സബ അനേകാന്താത്മക ഹൈ’ ഇസപ്രകാര ഉപദേശ കരതാ ഹൈ,

ക്യോംകി സമസ്ത വസ്തു അനേകാന്ത-സ്വഭാവവാലീ ഹൈ. (‘സര്വ വസ്തുഐം അനേകാന്തസ്വരൂപ ഹൈം’ ഇസപ്രകാര ജോ

സ്യാദ്വാദ കഹതാ ഹൈ സോ വഹ അസത്യാര്ഥ കല്പനാസേ നഹീം കഹതാ, പരന്തു ജൈസാ വസ്തുകാ അനേകാന്ത സ്വഭാവ
ഹൈ വൈസാ ഹീ കഹതാ ഹൈ.)

യഹാ ആത്മാ നാമക വസ്തുകോ ജ്ഞാനമാത്രതാസേ ഉപദേശ കരനേ പര ഭീ സ്യാദ്വാദകാ കോപ നഹീം ഹൈ;

ക്യോംകി ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തുകോ സ്വയമേവ അനേകാന്താത്മകത്വ ഹൈ. വഹാ (അനേകാന്തകാ ഐസാ സ്വരൂപ

ഹൈ കി), ജോ (വസ്തു) തത് ഹൈ വഹീ അതത് ഹൈ, ജോ (വസ്തു) ഏക ഹൈ വഹീ അനേക ഹൈ, ജോ സത് ഹൈ വഹീ
അസത് ഹൈ, ജോ നിത്യ ഹൈ വഹീ അനിത്യ ഹൈ — ഇസപ്രകാര ‘‘ഏക വസ്തുമേം വസ്തുത്വകീ നിഷ്പാദക പരസ്പര

വിരുദ്ധ ദോ ശക്തിയോംകാ പ്രകാശിത ഹോനാ അനേകാന്ത ഹൈ.’’ ഇസലിഏ അപനീ ആത്മവസ്തുകോ ഭീ,

ജ്ഞാനമാത്രതാ ഹോനേ പര ഭീ, തത്ത്വ-അതത്ത്വ, ഏകത്വ-അനേകത്വ, സത്ത്വ-അസത്ത്വ, ഔര നിത്യത്വ-
അനിത്യത്വപനാ പ്രകാശതാ ഹീ ഹൈ; ക്യോംകി — ഉസകേ ( – ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തുകേ) അന്തരംഗമേം

ചകചകിത പ്രകാശതേ ജ്ഞാനസ്വരൂപകേ ദ്വാരാ തത്പനാ ഹൈ, ഔര ബാഹര പ്രഗട ഹോതേ അനന്ത, ജ്ഞേയത്വകോ പ്രാപ്ത,
സ്വരൂപസേ ഭിന്ന ഐസേ പരരൂപകേ ദ്വാരാ ( – ജ്ഞാനസ്വരൂപസേ ഭിന്ന ഐസേ പരദ്രവ്യകേ രൂപ ദ്വാരാ – ) അതത്പനാ

ഹൈ (അര്ഥാത് ജ്ഞാന ഉസ-രൂപ നഹീം ഹൈ); സഹഭൂത ( – സാഥ ഹീ) പ്രവര്തമാന ഔര ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന

അനന്ത ചൈതന്യ – അംശോകേ സമുദായരൂപ അവിഭാഗ ദ്രവ്യകേ ദ്വാരാ ഏകത്വ ഹൈ, ഔര അവിഭാഗ ഏക ദ്രവ്യസേ

വ്യാപ്ത, സഹഭൂത പ്രവര്തമാന തഥാ ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന അനന്ത ചൈതന്യ-അംശരൂപ ( – ചൈതന്യകേ അനന്ത

അംശോംരൂപ) പര്യായോംകേ ദ്വാരാ അനേകത്വ ഹൈ; അപനേ ദ്രവ്യ-ക്ഷേത്ര-കാല-ഭാവരൂപസേ ഹോനേകീ ശക്തിരൂപ ജോ
സ്വഭാവ ഹൈ ഉസ സ്വഭാവവാനപനേകേ ദ്വാരാ (അര്ഥാത് ഐസേ സ്വഭാവവാലീ ഹോനേസേ) സത്ത്വ ഹൈ, ഔര പരകേ
ദ്രവ്യ-ക്ഷേത്ര-കാല-ഭാവരൂപ ന ഹോനേകീ ശക്തിരൂപ ജോ സ്വഭാവ ഹൈ ഉസ സ്വഭാവവാനപനേകേ ദ്വാരാ
അസത്ത്വ ഹൈ; അനാദിനിധന അവിഭാഗ ഏക വൃത്തിരൂപസേ പരിണതപനേകേ ദ്വാരാ നിത്യത്വ ഹൈ, ഔര ക്രമശഃ

Page 594 of 642
PDF/HTML Page 627 of 675
single page version

വൃത്തിപരിണതത്വേന നിത്യത്വാത്, ക്രമപ്രവൃത്തൈകസമയാവച്ഛിന്നാനേകവൃത്ത്യംശപരിണതത്വേനാനിത്യത്വാത്,
തദതത്ത്വമേകാനേകത്വം സദസത്ത്വം നിത്യാനിത്യത്വം ച പ്രകാശത ഏവ .

നനു യദി ജ്ഞാനമാത്രത്വേപി ആത്മവസ്തുനഃ സ്വയമേവാനേകാന്തഃ പ്രകാശതേ, തര്ഹി

കിമര്ഥമര്ഹദ്ഭിസ്തത്സാധനത്വേനാനുശാസ്യതേനേകാന്തഃ ? അജ്ഞാനിനാം ജ്ഞാനമാത്രാത്മവസ്തുപ്രസിദ്ധയര്ഥമിതി
ബ്രൂമഃ . ന ഖല്വനേകാന്തമന്തരേണ ജ്ഞാനമാത്രമാത്മവസ്ത്വേവ പ്രസിധ്യതി . തഥാ ഹി — ഇഹ ഹി സ്വഭാവത ഏവ

ബഹുഭാവനിര്ഭരേ വിശ്വേ സര്വഭാവാനാം സ്വഭാവേനാദ്വൈതേപി ദ്വൈതസ്യ നിഷേദ്ധുമശക്യത്വാത് സമസ്തമേവ വസ്തു
സ്വപരരൂപപ്രവൃത്തിവ്യാവൃത്തിഭ്യാമുഭയഭാവാധ്യാസിതമേവ . തത്ര യദായം ജ്ഞാനമാത്രോ ഭാവഃ ശേഷഭാവൈഃ സഹ

സ്വരസഭരപ്രവൃത്തജ്ഞാതൃജ്ഞേയസമ്ബന്ധതയാനാദിജ്ഞേയപരിണമനാത് ജ്ഞാനതത്ത്വം പരരൂപേണ പ്രതിപദ്യാജ്ഞാനീ ഭൂത്വാ
നാശമുപൈതി, തദാ സ്വരൂപേണ തത്ത്വം ദ്യോതയിത്വാ ജ്ഞാതൃത്വേന പരിണമനാജ്ജ്ഞാനീ കുര്വന്നനേകാന്ത ഏവ
തമുദ്ഗമയതി ൧ . യദാ തു സര്വം വൈ ഖല്വിദമാത്മേതി അജ്ഞാനതത്ത്വം സ്വരൂപേണ പ്രതിപദ്യ വിശ്വോപാദാനേനാത്മാനം

പ്രവര്തമാന, ഏക സമയകീ മര്യാദാവാലേ അനേക വൃത്തി-അംശോം-രൂപസേ പരിണതപനേകേ ദ്വാരാ അനിത്യത്വ ഹൈ.

(ഇസപ്രകാര ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തുകോ ഭീ, തത്-അതത്പനാ ഇത്യാദി ദോ-ദോ വിരുദ്ധ ശക്തിയാ സ്വയമേവ
പ്രകാശിത ഹോതീ ഹൈം, ഇസലിയേ അനേകാന്ത സ്വയമേവ പ്രകാശിത ഹോതാ ഹൈ.)

(പ്രശ്ന — ) യദി ആത്മവസ്തുകോ, ജ്ഞാനമാത്രതാ ഹോനേ പര ഭീ, സ്വയമേവ അനേകാന്ത പ്രകാശതാ

ഹൈ, തബ ഫി ര അര്ഹന്ത ഭഗവാന ഉസകേ സാധനകേ രൂപമേം അനേകാന്തകാ (-സ്യാദ്വാദകാ) ഉപദേശ ക്യോം
ദേതേ ഹൈം ?

(ഉത്തര — ) അജ്ഞാനിയോംകേ ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തുകീ പ്രസിദ്ധി കരനേകേ ലിയേ ഉപദേശ ദേതേ ഹൈം

ഐസാ ഹമ കഹതേ ഹൈം. വാസ്തവമേം അനേകാന്ത ( – സ്യാദ്വാദ) കേ ബിനാ ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മവസ്തു ഹീ പ്രസിദ്ധ

നഹീം ഹോ സകതീ. ഇസീകോ ഇസപ്രകാര സമഝാതേ ഹൈം : —

സ്വഭാവസേ ഹീ ബഹുതസേ ഭാവോംസേ ഭരേ ഹുഏ ഇസ വിശ്വമേം സര്വ ഭാവോംകാ സ്വഭാവസേ അദ്വൈത ഹോനേ

പര ഭീ, ദ്വൈതകാ നിഷേധ കരനാ അശക്യ ഹോനേസേ സമസ്ത വസ്തുസ്വരൂപമേം പ്രവൃത്തി ഔര പരരൂപസേ
വ്യാവൃത്തികേ ദ്വാരാ ദോനോം ഭാവോംസേ അധ്യാസിത ഹൈ (അര്ഥാത് സമസ്ത വസ്തു സ്വരൂപമേം പ്രവര്തമാന ഹോനേസേ
ഔര പരരൂപസേ ഭിന്ന രഹനേസേ പ്രത്യേക വസ്തുമേം ദോനോം ഭാവ രഹ രഹേ ഹൈം). വഹാ , ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര

ഭാവ (-ആത്മാ), ശേഷ (ബാകീകേ) ഭാവോംകേ സാഥ നിജ രസകേ ഭാരസേ പ്രവര്തിത ജ്ഞാതാ – ജ്ഞേയകേ

സമ്ബന്ധകേ കാരണ ഔര അനാദി കാലസേ ജ്ഞേയോംകേ പരിണമനകേ കാരണ ജ്ഞാനതത്ത്വകോ പരരൂപ മാനകര
(അര്ഥാത് ജ്ഞേയരൂപസേ അംഗീകാര കരകേ) അജ്ഞാനീ ഹോതാ ഹുആ നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, തബ (ഉസേ
ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) സ്വ-രൂപസേ ( – ജ്ഞാനരൂപസേ) തത്പനാ പ്രകാശിത കരകേ (അര്ഥാത് ജ്ഞാന ജ്ഞാനരൂപസേ

ഹീ ഹൈ ഐസാ പ്രഗട കരകേ), ജ്ഞാതാരൂപസേ പരിണമനകേ കാരണ ജ്ഞാനീ കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ
( – സ്യാദ്വാദ ഹീ) ഉസകാ ഉദ്ധാര കരതാ ഹൈ — നാശ നഹീം ഹോനേ ദേതാ.൧.

Page 595 of 642
PDF/HTML Page 628 of 675
single page version

നാശയതി, തദാ പരരൂപേണാതത്ത്വം ദ്യോതയിത്വാ വിശ്വാദ്ഭിന്നം ജ്ഞാനം ദര്ശയന്നനേകാന്ത ഏവ നാശയിതും ന
ദദാതി ൨ . യദാനേകജ്ഞേയാകാരൈഃ ഖണ്ഡിതസകലൈകജ്ഞാനാകാരോ നാശമുപൈതി, തദാ ദ്രവ്യേണൈകത്വം

ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ തമുജ്ജീവയതി ൩ . യദാ ത്വേകജ്ഞാനാകാരോപാദാനായാനേകജ്ഞേയാകാര-

ത്യാഗേനാത്മാനം നാശയതി, തദാ പര്യായൈരനേകത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ നാശയിതും ന ദദാതി ൪ .

യദാ ജ്ഞായമാനപരദ്രവ്യപരിണമനാദ് ജ്ഞാതൃദ്രവ്യം പരദ്രവ്യത്വേന പ്രതിപദ്യ നാശമുപൈതി, തദാ സ്വദ്രവ്യേണ
സത്ത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ തമുജ്ജീവയതി ൫ . യദാ തു സര്വദ്രവ്യാണി അഹമേവേതി പരദ്രവ്യം

ജ്ഞാതൃദ്രവ്യത്വേന പ്രതിപദ്യാത്മാനം നാശയതി, തദാ പരദ്രവ്യേണാസത്ത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ നാശയിതും
ന ദദാതി ൬ . യദാ പരക്ഷേത്രഗതജ്ഞേയാര്ഥപരിണമനാത് പരക്ഷേത്രേണ ജ്ഞാനം സത് പ്രതിപദ്യ

ഔര ജബ വഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ‘വാസ്തവമേം യഹ സബ ആത്മാ ഹൈ’ ഇസപ്രകാര അജ്ഞാനതത്ത്വകോ സ്വ-

രൂപസേ (ജ്ഞാനസ്വരൂപസേ) മാനകര — അംഗീകാര കരകേ വിശ്വകേ ഗ്രഹണ ദ്വാരാ അപനാ നാശ കരതാ ഹൈ

( – സര്വ ജഗതകോ നിജരൂപ മാനകര ഉസകാ ഗ്രഹണ കരകേ ജഗത്സേ ഭിന്ന ഐസേ അപനേകോ നഷ്ട കരതാ ഹൈ),

തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) പരരൂപസേ അതത്പനാ പ്രകാശിത കരകേ (അര്ഥാത് ജ്ഞാന പരരൂപ നഹീം ഹൈ യഹ
പ്രഗട കരകേ) വിശ്വസേ ഭിന്ന ജ്ഞാനകോ ദിഖാതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ അപനാ ( – ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ)

നാശ നഹീം കരനേ ദേതാ.൨.

ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ അനേക ജ്ഞേയാകാരോംകേ ദ്വാരാ ( – ജ്ഞേയോംകേ ആകാരോം ദ്വാരാ) അപനാ സകല

(അഖണ്ഡ, സമ്പൂര്ണ) ഏക ജ്ഞാന-ആകാര ഖണ്ഡിത ( – ഖണ്ഡഖണ്ഡരൂപ) ഹുആ മാനകര നാശകോ പ്രാപ്ത

ഹോതാ ഹൈ, തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) ദ്രവ്യസേ ഏകത്വ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ
ജീവിത രഖതാ ഹൈ — നഷ്ട നഹീം ഹോനേ ദേതാ.൩.

ഔര ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ഏക ജ്ഞാന-ആകാരകാ ഗ്രഹണ കരനേകേ ലിയേ അനേക ജ്ഞേയാകാരോംകേ

ത്യാഗ ദ്വാരാ അപനാ നാശ കരതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ജ്ഞാനമേം ജോ അനേക ജ്ഞേയോംകേ ആകാര ആതേ ഹൈം ഉനകാ ത്യാഗ
കരകേ അപനേകോ നഷ്ട കരതാ ഹൈ), തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) പര്യായോംസേ അനേകത്വ പ്രകാശിത കരതാ
ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ അപനാ നാശ നഹീം കരനേ ദേതാ.൪.

ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ, ജാനനേമേം ആനേവാലേ ഐസേ പരദ്രവ്യോംകേ പരിണമനകേ കാരണ ജ്ഞാതൃദ്രവ്യകോ

പരദ്രവ്യരൂപസേ മാനകര — അംഗീകാര കരകേ നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ തബ, (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ)

സ്വദ്രവ്യസേ സത്ത്വ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ ജിലാതാ ഹൈ — നഷ്ട നഹീം ഹോനേ ദേതാ.൫.

ഔര ജബ വഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ‘സര്വ ദ്രവ്യ മൈം ഹീ ഹൂ (അര്ഥാത് സര്വ ദ്രവ്യ ആത്മാ ഹീ ഹൈം)’

ഇസപ്രകാര പരദ്രവ്യകോ ജ്ഞാതൃദ്രവ്യരൂപസേ മാനകര — അംഗീകാര കരകേ അപനാ നാശ കരതാ ഹൈ, തബ (ഉസ

ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) പരദ്രവ്യസേ അസത്ത്വ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ, (അര്ഥാത് ആത്മാ പരദ്രവ്യരൂപസേ നഹീം ഹൈ,
ഇസപ്രകാര പ്രഗട കരതാ ഹുആ) അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ അപനാ നാശ നഹീം കരനേ ദേതാ.൬.

Page 596 of 642
PDF/HTML Page 629 of 675
single page version

നാശമുപൈതി, തദാ സ്വക്ഷേത്രേണാസ്തിത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ തമുജ്ജീവയതി ൭ . യദാ തു സ്വക്ഷേത്രേ

ഭവനായ പരക്ഷേത്രഗതജ്ഞേയാകാരത്യാഗേന ജ്ഞാനം തുച്ഛീകുര്വന്നാത്മാനം നാശയതി, തദാ സ്വക്ഷേത്ര
ഏവ ജ്ഞാനസ്യ പരക്ഷേത്രഗതജ്ഞേയാകാരപരിണമനസ്വഭാവത്വാത്പരക്ഷേത്രേണ നാസ്തിത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത
ഏവ നാശയിതും ന ദദാതി ൮ . യദാ പൂര്വാലമ്ബിതാര്ഥവിനാശകാലേ ജ്ഞാനസ്യാസത്ത്വം പ്രതിപദ്യ

നാശമുപൈതി, തദാ സ്വകാലേന സത്ത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ തമുജ്ജീവയതി ൯ . യദാ ത്വര്ഥാലമ്ബന-

കാല ഏവ ജ്ഞാനസ്യ സത്ത്വം പ്രതിപദ്യാത്മാനം നാശയതി, തദാ പരകാലേനാസത്ത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത
ഏവ നാശയിതും ന ദദാതി ൧൦ . യദാ ജ്ഞായമാനപരഭാവപരിണമനാത് ജ്ഞായകഭാവം പരഭാവത്വേന

പ്രതിപദ്യ നാശമുപൈതി, തദാ സ്വഭാവേന സത്ത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ തമുജ്ജീവയതി ൧൧ . യദാ

തു സര്വേ ഭാവാ അഹമേവേതി പരഭാവം ജ്ഞായകഭാവത്വേന പ്രതിപദ്യാത്മാനം നാശയതി, തദാ പരഭാവേനാ-

ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ പരക്ഷേത്രഗത (-പരക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ) ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകേ പരിണമനകേ കാരണ

പരക്ഷേത്രസേ ജ്ഞാനകോ സത് മാനകര — അംഗീകാര കരകേ നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ)

സ്വക്ഷേത്രസേ അസ്തിത്വ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ ജിലാതാ ഹൈ — നഷ്ട നഹീം ഹോനേ ദേതാ.൭.

ഔര ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ സ്വക്ഷേത്രമേം ഹോനേകേ ലിയേ ( – രഹനേകേ ലിയേ, പരിണമനേകേ ലിഏ),

പരക്ഷേത്രഗത ജ്ഞേയോംകേ ആകാരോംകേ ത്യാഗ ദ്വാരാ (അര്ഥാത് ജ്ഞാനമേം ജോ പരക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ ജ്ഞേംയോകാ ആകാര ആതാ
ഹൈ ഉനകാ ത്യാഗ കരകേ) ജ്ഞാനകോ തുച്ഛ കരതാ ഹുആ അപനാ നാശ കരതാ ഹൈ, തബ സ്വക്ഷേത്രമേം രഹകര ഹീ
പരക്ഷേത്രഗത ജ്ഞേയോംകേ ആകാരരൂപസേ പരിണമന കരനേകാ ജ്ഞാനകാ സ്വഭാവ ഹോനേസേ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ)
പരക്ഷേത്രസേ നാസ്തിത്വ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ അപനാ നാശ നഹീം കരനേ ദേതാ.൮.

ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ പൂര്വാലംബിത പദാര്ഥോകേ വിനാശകാലമേം ( – പൂര്വമേം ജിനകാ ആലമ്ബന

കിയാ ഥാ ഐസേ ജ്ഞേയ പദാര്ഥോകേ വിനാശകേ സമയ) ജ്ഞാനകാ അസത്പനാ മാനകര — അംഗീകാര കരകേ

നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) സ്വകാലസേ (-ജ്ഞാനകേ കാലസേ) സത്പനാ
പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ ജിലാതാ ഹൈ — നഷ്ട നഹീം ഹോനേ ദേതാ.൯.

ഔര ജബ വഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ പദാര്ഥോംകേ ആലമ്ബന കാലമേം ഹീ ( – മാത്ര ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകോ ജാനതേ

സമയ ഹീ) ജ്ഞാനകാ സത്പനാ മാനകര — അംഗീകാര കരകേ അപനാ നാശ കരതാ ഹൈ, തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര

ഭാവകാ) പരകാലസേ ( – ജ്ഞേയകേ കാലസേ) അസത്പനാ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ അപനാ

നാശ നഹീം കരനേ ദേതാ.൧൦.

ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ, ജാനനേമേം ആതേ ഹുഏ പരഭാവോംകേ പരിണമനകേ കാരണ, ജ്ഞായകസ്വഭാവകോ

പരഭാവരൂപസേ മാനകര — അംഗീകാര കരകേ നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) സ്വ-

ഭാവസേ സത്പനാ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ ജിലാതാ ഹൈ — നഷ്ട നഹീം ഹോനേ ദേതാ.൧൧.

ഔര ജബ വഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ ‘സര്വ ഭാവ മൈം ഹീ ഹൂ ’ ഇസപ്രകാര പരഭാവകോ ജ്ഞായകഭാവരൂപസേ

Page 597 of 642
PDF/HTML Page 630 of 675
single page version

സത്ത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ നാശയിതും ന ദദാതി ൧൨ . യദാനിത്യജ്ഞാനവിശേഷൈഃ

ഖണ്ഡിതനിത്യജ്ഞാനസാമാന്യോ നാശമുപൈതി, തദാ ജ്ഞാനസാമാന്യരൂപേണ നിത്യത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത
ഏവ തമുജ്ജീവയതി ൧൩ . യദാ തു നിത്യജ്ഞാനസാമാന്യോപാദാനായാനിത്യജ്ഞാനവിശേഷത്യാഗേനാത്മാനം

നാശയതി, തദാ ജ്ഞാനവിശേഷരൂപേണാനിത്യത്വം ദ്യോതയന്നനേകാന്ത ഏവ നാശയിതും ന ദദാതി ൧൪ .

ഭവന്തി ചാത്ര ശ്ലോകാഃ —

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

ബാഹ്യാര്ഥൈഃ പരിപീതമുജ്ഝിതനിജപ്രവ്യക്തി രിക്തീഭവദ്
വിശ്രാന്തം പരരൂപ ഏവ പരിതോ ജ്ഞാനം പശോഃ സീദതി .

യത്തത്തത്തദിഹ സ്വരൂപത ഇതി സ്യാദ്വാദിനസ്തത്പുന-
ര്ദൂരോന്മഗ്നഘനസ്വഭാവഭരതഃ പൂര്ണം സമുന്മജ്ജതി ..൨൪൮..

മാനകര — അംഗീകാര കരകേ അപനാ നാശ കരതാ ഹൈ, തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) പരഭാവസേ അസത്പനാ

പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ അപനാ നാശ നഹീം കരനേ ദേതാ.൧൨.

ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ അനിത്യജ്ഞാനവിശേഷോംകേ ദ്വാരാ അപനാ നിത്യ ജ്ഞാനസാമാന്യ ഖണ്ഡിത ഹുആ

മാനകര നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) ജ്ഞാനസാമാന്യരൂപസേ നിത്യത്വ പ്രകാശിത
കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ ഉസേ ജിലാതാ ഹൈ — നഷ്ട നഹീം ഹോനേ ദേതാ.൧൩.

ഔര ജബ യഹ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവ നിത്യ ജ്ഞാനസാമാന്യകാ ഗ്രഹണ കരനേകേ ലിയേ അനിത്യ ജ്ഞാനവിശേഷോംകേ

ത്യാഗകേ ദ്വാരാ അപനാ നാശ കരതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ജ്ഞാനകേ വിശേഷോംകാ ത്യാഗ കരകേ അപനേകോ നഷ്ട കരതാ
ഹൈ), തബ (ഉസ ജ്ഞാനമാത്ര ഭാവകാ) ജ്ഞാനവിശേഷരൂപസേ അനിത്യത്വ പ്രകാശിത കരതാ ഹുആ, അനേകാന്ത ഹീ
ഉസേ അപനാ നാശ നഹീം കരനേ ദേതാ.൧൪.

(യഹാ തത്-അതത്കേ ൨ ഭംഗ, ഏക-അനേകകേ ൨ ഭംഗ, സത്-അസത്കേ ദ്രവ്യ-ക്ഷേത്ര-കാല-ഭാവസേ

൮ ഭംഗ, ഔര നിത്യ-അനിന്യകേ ൨ ഭംഗ — ഇസപ്രകാര സബ മിലാകര ൧൪ ഭംഗ ഹുഏ. ഇന ചൌദഹ ഭംഗോംമേം

യഹ ബതായാ ഹൈ കി — ഏകാന്തസേ ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മാകാ അഭാവ ഹോതാ ഹൈ ഔര അനേകാന്തസേ ആത്മാ ജീവിത

രഹതാ ഹൈ; അര്ഥാത് ഏകാന്തസേ ആത്മാ ജിസ സ്വരൂപ ഹൈ ഉസ സ്വരൂപ നഹീം സമഝാ ജാതാ, സ്വരൂപമേം
പരിണമിത നഹീം ഹോതാ, ഔര അനേകാന്തസേ വഹ വാസ്തവിക സ്വരൂപസേ സമഝാ ജാതാ ഹൈ, സ്വരൂപമേം പരിണമിത
ഹോതാ ഹൈ.)

യഹാ നിമ്ന പ്രകാരസേ (ചൌദഹ ഭംഗോംകേ കലശരൂപ) ചൌദഹ കാവ്യ ഭീ കഹേ ജാ രഹേ ഹൈം —

(ഉനമേംസേ പഹലേ, പ്രഥമ ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ ഇസപ്രകാര ഹൈ : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [ബാഹ്യ-അര്ഥൈഃ പരിപീതമ് ] ബാഹ്യ പദാര്ഥോംകേ ദ്വാരാ സമ്പൂര്ണതയാ പിയാ ഗയാ,

Page 598 of 642
PDF/HTML Page 631 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

വിശ്വം ജ്ഞാനമിതി പ്രതര്ക്യ സകലം ദ്രഷ്ട്വാ സ്വതത്ത്വാശയാ

ഭൂത്വാ വിശ്വമയഃ പശുഃ പശുരിവ സ്വച്ഛന്ദമാചേഷ്ടതേ .

യത്തത്തത്പരരൂപതോ ന തദിതി സ്യാദ്വാദദര്ശീ പുന-
ര്വിശ്വാദ്ഭിന്നമവിശ്വവിശ്വഘടിതം തസ്യ സ്വതത്ത്വം സ്പൃശേത് ..൨൪൯..

[ഉജ്ഝിത-നിജ-പ്രവ്യക്തി-രിക്തീഭവദ് ] അപനീ വ്യക്തി (പ്രഗടതാ) കോ ഛോഡ ദേനേസേ രിക്ത ( – ശൂന്യ)

ഹുആ, [പരിതഃ പരരൂപേ ഏവ വിശ്രാന്തം ] സമ്പൂര്ണതയാ പരരൂപമേം ഹീ വിശ്രാംത (അര്ഥാത് പരരൂപകേ ഊ പര ഹീ
ആധാര രഖതാ ഹുആ) ഐസേ [പശോഃ ജ്ഞാനം ] പശുകാ ജ്ഞാന ( – പശുവത് ഏകാന്തവാദീകാ ജ്ഞാന) [സീദതി ]

നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദിനഃ തത് പുനഃ ] ഔര സ്യാദ്വാദീകാ ജ്ഞാന തോ, [‘യത് തത് തത് ഇഹ
സ്വരൂപതഃ തത്’ ഇതി ] ‘ജോ തത് ഹൈ വഹ സ്വരൂപസേ തത് ഹൈ (അര്ഥാത് പ്രത്യേക തത്ത്വകോ — വസ്തുകോ സ്വരൂപസേ

തത്പനാ ഹൈ)’ ഐസീ മാന്യതാകേ കാരണ [ദൂരഉന്മഗ്ന-ഘന-സ്വഭാവ-ഭരതഃ ] അത്യന്ത പ്രഗട ഹുഏ
ജ്ഞാനഘനരൂപ സ്വഭാവകേ ഭാരസേ, [പൂര്ണം സമുന്മജ്ജതി ] സമ്പൂര്ണ ഉദിത (പ്രഗട) ഹോതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — കോഈ സര്വഥാ ഏകാന്തവാദീ തോ യഹ മാനതാ ഹൈ കി — ഘടജ്ഞാന ഘടകേ ആധാരസേ

ഹീ ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ജ്ഞാന സബ പ്രകാരസേ ജ്ഞേയോം പര ഹീ ആധാര രഖതാ ഹൈ. ഐസാ മാനനേവാലേ

ഏകാന്തവാദീകേ ജ്ഞാനകോ തോ ജ്ഞേയ പീ ഗയേ ഹൈം, ജ്ഞാന സ്വയം കുഛ നഹീം രഹാ. സ്യാദ്വാദീ തോ ഐസാ മാനതേ ഹൈം

കി — ജ്ഞാന അപനേ സ്വരൂപസേ തത്സ്വരൂപ (ജ്ഞാനസ്വരൂപ) ഹീ ഹൈ, ജ്ഞേയാകാര ഹോനേ പര ഭീ ജ്ഞാനത്വകോ നഹീം

ഛോഡതാ. ഐസീ യഥാര്ഥ അനേകാന്ത സമഝകേ കാരണ സ്യാദ്വാദീകോ ജ്ഞാന (അര്ഥാത് ജ്ഞാനസ്വരൂപ ആത്മാ)

പ്രഗട പ്രകാശിത ഹോതാ ഹൈ.

ഇസപ്രകാര സ്വരൂപസേ തത്പനേകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൪൮.

(അബ, ദൂസരേ ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [‘വിശ്വം ജ്ഞാനമ്’ ഇതി

പ്രതര്ക്യ ] ‘വിശ്വ ജ്ഞാന ഹൈ (അര്ഥാത് സര്വ ജ്ഞേയപദാര്ഥ ആത്മാ ഹൈം)’ ഐസാ വിചാര കരകേ [സകലം സ്വതത്ത്വ-
ആശയാ ദൃഷ്ടവാ ] സബകോ ( – സമസ്ത വിശ്വകോ) നിജതത്ത്വകീ ആശാസേ ദേഖകര [വിശ്വമയഃ ഭൂത്വാ ]

വിശ്വമയ ( – സമസ്ത ജ്ഞേയപദാര്ഥമയ) ഹോകര, [പശുഃ ഇവ സ്വച്ഛന്ദമ് ആചേഷ്ടതേ ] പശുകീ ഭാ തി

സ്വച്ഛംദതയാ ചേഷ്ടാ കരതാ ഹൈ — പ്രവൃത്ത ഹോതാ ഹൈ; [പുനഃ ] ഔര [സ്യാദ്വാദദര്ശീ ] സ്യാദ്വാദകാ ദേഖനേവാലാ

തോ യഹ മാനതാ ഹൈ കി — [‘യത് തത് തത് പരരൂപതഃ ന തത്’ ഇതി ] ‘ജോ തത് ഹൈ വഹ പരരൂപസേ തത്

നഹീം ഹൈ (അര്ഥാത് പ്രത്യേക തത്ത്വകോ സ്വരൂപസേ തത്പനാ ഹോനേ പര ഭീ പരരൂപസേ അതത്പനാ ഹൈ),’ ഇസലിയേ
[വിശ്വാത് ഭിന്നമ് അവിശ്വവിശ്വഘടിതം ] വിശ്വസേ ഭിന്ന ഐസേ തഥാ വിശ്വസേ ( – വിശ്വകേ നിമിത്തസേ)

Page 599 of 642
PDF/HTML Page 632 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

ബാഹ്യാര്ഥഗ്രഹണസ്വഭാവഭരതോ വിഷ്വഗ്വിചിത്രോല്ലസ-
ജ്ജ്ഞേയാകാരവിശീര്ണശക്തി രഭിതസ്ത്രുടയന്പശുര്നശ്യതി .

ഏകദ്രവ്യതയാ സദാപ്യുദിതയാ ഭേദഭ്രമം ധ്വംസയ-
ന്നേകം ജ്ഞാനമബാധിതാനുഭവനം പശ്യത്യനേകാന്തവിത് ..൨൫൦..

രചിത ഹോനേ പര ഭീ വിശ്വരൂപ ന ഹോനേവാലേ ഐസേ (അര്ഥാത് സമസ്ത ജ്ഞേയ വസ്തുഓംകേ ആകാരരൂപ ഹോനേ പര
ഭീ സമസ്ത ജ്ഞേയ വസ്തുസേ ഭിന്ന ഐസേ) [തസ്യ സ്വതത്ത്വം സ്പൃശേത് ] അപനേ സ്വതത്ത്വകാ സ്പര്ശ — അനുഭവ

കരതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ യഹ മാനതാ ഹൈ കി — വിശ്വ (സമസ്ത വസ്തുഐം) ജ്ഞാനരൂപ അര്ഥാത്

നിജരൂപ ഹൈ. ഇസപ്രകാര നിജകോ ഔര വിശ്വകോ അഭിന്ന മാനകര, അപനേകോ വിശ്വമയ മാനകര,

ഏകാന്തവാദീ, പശുകീ ഭാ തി ഹേയ-ഉപാദേയകേ വിവേകകേ ബിനാ സര്വത്ര സ്വച്ഛന്ദതയാ പ്രവൃത്തി കരതാ ഹൈ.

സ്യാദ്വാദീ തോ യഹ മാനതാ ഹൈ കി — ജോ വസ്തു അപനേ സ്വരൂപസേ തത്സ്വരൂപ ഹൈ, വഹീ വസ്തു പരകേ സ്വരൂപസേ

അതത്സ്വരൂപ ഹൈ; ഇസലിയേ ജ്ഞാന അപനേ സ്വരൂപസേ തത്സ്വരൂപ ഹൈ, പരന്തു പര ജ്ഞേയോംകേ സ്വരൂപസേ അതത്സ്വരൂപ
ഹൈ അര്ഥാത് പര ജ്ഞേയോംകേ ആകാരരൂപ ഹോനേ പര ഭീ ഉനസേ ഭിന്ന ഹൈ.

ഇസപ്രകാര പരരൂപസേ അതത്പനേകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൪൯.

(അബ, തീസരേ ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകാംതവാദീ അജ്ഞാനീ, [ബാഹ്യ-അര്ഥ-ഗ്രഹണ-

സ്വഭാവ-ഭരതഃ ] ബാഹ്യ പദാര്ഥോംകോ ഗ്രഹണ കരനേകേ (ജ്ഞാനകേ) സ്വഭാവകീ അതിശയതാകേ കാരണ,
[വിഷ്വഗ്-വിചിത്ര-ഉല്ലസത്-ജ്ഞേയാകാര-വിശീര്ണ-ശക്തിഃ ] ചാരോം ഓര (സര്വത്ര) പ്രഗട ഹോനേവാലേ അനേക
പ്രകാരകേ ജ്ഞേയാകാരോംസേ ജിസകീ ശക്തി വിശീര്ണ ( – ഛിന്ന-ഭിന്ന) ഹോ ഗഈ ഐസാ ഹോകര (അര്ഥാത് അനേക

ജ്ഞേയോംകേ ആകാര ജ്ഞാനമേം ജ്ഞാത ഹോനേ പര ജ്ഞാനകീ ശക്തികോ ഛിന്ന-ഭിന്ന — ഖംഡ-ഖംഡരൂപ — ഹോ ഗഈ

മാനകര) [അഭിതഃ ത്രുടയന് ] സമ്പൂര്ണതയാ ഖണ്ഡ-ഖണ്ഡരൂപ ഹോതാ ഹുആ (അര്ഥാത് ഖംഡ-ഖംഡരൂപ —

അനേകരൂപ — ഹോതാ ഹുആ) [നശ്യതി ] നഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ; [അനേകാന്തവിത് ] ഔര അനേകാന്തകാ

ജാനകാര തോ, [സദാ അപി ഉദിതയാ ഏക – ദ്രവ്യതയാ ] സദൈവ ഉദിത ( – പ്രകാശമാന) ഏക ദ്രവ്യത്വകേ

കാരണ [ഭേദഭ്രമം ധ്വംസയന് ] ഭേദകേ ഭ്രമകോ നഷ്ട കരതാ ഹുആ (അര്ഥാത് ജ്ഞേയോംകേ ഭേദസേ ജ്ഞാനമേം സര്വഥാ
ഭേദ പഡ ജാതാ ഹൈ ഐസേ ഭ്രമകോ നാശ കരതാ ഹുആ), [ഏകമ് അബാധിത-അനുഭവനം ജ്ഞാനമ് ] ജോ ഏക
ഹൈ ( – സര്വഥാ അനേക നഹീം ഹൈ) ഔര ജിസകാ അനുഭവന നിര്ബാധ ഹൈ ഐസേ ജ്ഞാനകോ [പശ്യതി ] ദേഖതാ

ഹൈ — അനുഭവ കരതാ ഹൈ .

Page 600 of 642
PDF/HTML Page 633 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

ജ്ഞേയാകാരകലംക മേചകചിതി പ്രക്ഷാലനം കല്പയ-
ന്നേകാകാരചികീര്ഷയാ സ്ഫു ടമപി ജ്ഞാനം പശുര്നേച്ഛതി .

വൈചിത്ര്യേപ്യവിചിത്രതാമുപഗതം ജ്ഞാനം സ്വതഃക്ഷാലിതം
പര്യായൈസ്തദനേകതാം പരിമൃശന് പശ്യത്യനേകാന്തവിത് ..൨൫൧..

ഭാവാര്ഥ : — ജ്ഞാന ഹൈ വഹ ജ്ഞേയോംകേ ആകാരരൂപ പരിണമിത ഹോനേസേ അനേക ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ,

ഇസലിയേ സര്വഥാ ഏകാന്തവാദീ ഉസ ജ്ഞാനകോ സര്വഥാ അനേക — ഖണ്ഡ-ഖണ്ഡരൂപ — ദേഖതാ ഹുആ ജ്ഞാനമയ

ഐസേ നിജകാ നാശ കരതാ ഹൈ; ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ ജ്ഞാനകോ, ജ്ഞേയാകാര ഹോനേ പര ഭീ, സദാ ഉദയമാന
ദ്രവ്യത്വകേ ദ്വാരാ ഏക ദേഖതാ ഹൈ .

ഇസപ്രകാര ഏകത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ .൨൫൦.

(അബ, ചൌഥേ ഭംഗകാ ഫലശരൂപ കാവ്യ കഹാ ജാതാ ഹൈഃ — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകാംതവാദീ അജ്ഞാനീ, [ജ്ഞേയാകാര-കലങ്ക-

മേചക-ചിതി പ്രക്ഷാലനം കല്പയന് ] ജ്ഞേയാകാരരൂപീ കലങ്കസേ (അനേകാകാരരൂപ) മലിന ഐസേ ചേതനമേം
പ്രക്ഷാലനകീ കല്പനാ കരതാ ഹുആ (അര്ഥാത് ചേതനകീ അനേകാകാരരൂപ മലിനതാകോ ധോ ഡാലനേകീ
കല്പനാ കരതാ ഹുആ), [ഏകാകാര-ചികീര്ഷയാ സ്ഫു ടമ് അപി ജ്ഞാനം ന ഇച്ഛതി ] ഏകാകാര കരനേകീ
ഇച്ഛാസേ ജ്ഞാനകോ — യദ്യപി വഹ ജ്ഞാന അനേകാകാരരൂപസേ പ്രഗട ഹൈ തഥാപി — നഹീം ചാഹതാ (അര്ഥാത്

ജ്ഞാനകോ സര്വഥാ ഏകാകാര മാനകര ജ്ഞാനകാ അഭാവ കരതാ ഹൈ); [അനേകാന്തവിത് ] ഔര അനേകാന്തകാ
ജാനനേവാലാ തോ, [പര്യായൈഃ തദ്-അനേകതാം പരിമൃശന് ] പര്യായോംസേ ജ്ഞാനകീ അനേകതാകോ ജാനതാ
(അനുഭവതാ) ഹുആ, [വൈചിത്ര്യേ അപി അവിചിത്രതാമ് ഉപഗതം ജ്ഞാനമ് ] വിചിത്ര ഹോനേ പര ഭീ അവിചിത്രതാകോ
പ്രാപ്ത (അര്ഥാത് അനേകരൂപ ഹോനേ പര ഭീ ഏകരൂപ) ഐസേ ജ്ഞാനകേ [സ്വതഃ ക്ഷാലിതം ] സ്വതഃ ക്ഷാലിത
(സ്വയമേവ ധോയാ ഹുആ ശുദ്ധ) [പശ്യതി ] അനുഭവ കരതാ ഹൈ

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ ജ്ഞേയാകാരരൂപ (അനേകാകാരരൂപ) ജ്ഞാനകോ മലിന ജാനകര, ഉസേ

ധോകര — ഉസമേംസേ ജ്ഞേയാകാരോംകോ ദൂര കരകേ, ജ്ഞാനകോ ജ്ഞേയാകാരോംസേ രഹിത ഏക-ആകാരരൂപ കരനേകോ

ചാഹതാ ഹുആ, ജ്ഞാനകാ നാശ കരതാ ഹൈ; ഔര അനേകാന്തീ തോ സത്യാര്ഥ വസ്തുസ്വഭാവകോ ജാനതാ ഹൈ, ഇസലിയേ
ജ്ഞാനകാ സ്വരൂപസേ ഹീ അനേകാകാരപനാ മാനതാ ഹൈ.

ഇസപ്രകാര അനേകത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൧.

(അബ, പാ ചവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

Page 601 of 642
PDF/HTML Page 634 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

പ്രത്യക്ഷാലിഖിതസ്ഫു ടസ്ഥിരപരദ്രവ്യാസ്തിതാവംചിതഃ
സ്വദ്രവ്യാനവലോകനേന പരിതഃ ശൂന്യഃ പശുര്നശ്യതി .

സ്വദ്രവ്യാസ്തിതയാ നിരൂപ്യ നിപുണം സദ്യഃ സമുന്മജ്ജതാ
സ്യാദ്വാദീ തു വിശുദ്ധബോധമഹസാ പൂര്ണോ ഭവന് ജീവതി ..൨൫൨..

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

സര്വദ്രവ്യമയം പ്രപദ്യ പുരുഷം ദുര്വാസനാവാസിതഃ
സ്വദ്രവ്യഭ്രമതഃ പശുഃ കില പരദ്രവ്യേഷു വിശ്രാമ്യതി .

സ്യാദ്വാദീ തു സമസ്തവസ്തുഷു പരദ്രവ്യാത്മനാ നാസ്തിതാം
ജാനന്നിര്മലശുദ്ധബോധമഹിമാ സ്വദ്രവ്യമേവാശ്രയേത് ..൨൫൩..

൧ആലിഖിത = ആലേഖന കിയാ ഹുആ; ചിത്രിത; സ്പര്ശിത; ജ്ഞാത.

⁷⁶

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [പ്രത്യക്ഷ-ആലിഖിത-

സ്ഫു ട-സ്ഥിര-പരദ്രവ്യ-അസ്തിതാ-വഞ്ചിതഃ ] പ്രത്യക്ഷ ൧ആലിഖിത ഐസേ പ്രഗട (സ്ഥൂല) ഔര സ്ഥിര

( – നിശ്ചല) പരദ്രവ്യോംകേ അസ്തിത്വസേ ഠഗായാ ഹുആ, [സ്വദ്രവ്യ അനവലോകനേന പരിതഃ ശൂന്യഃ ] സ്വദ്രവ്യകോ

( – സ്വദ്രവ്യകേ അസ്തിത്വകോ) നഹീം ദേഖതാ ഹോനേസേ സമ്പൂര്ണതയാ ശൂന്യ ഹോതാ ഹുആ [നശ്യതി ] നാശകോ പ്രാപ്ത

ഹോതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദീ തു ] ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ, [സ്വദ്രവ്യ-അസ്തിതയാ നിപുണം നിരൂപ്യ ] ആത്മാകോ
സ്വദ്രവ്യരൂപസേ അസ്തിപനേസേ നിപുണതയാ ദേഖതാ ഹൈ, ഇസലിയേ [സദ്യഃ സമുന്മജ്ജതാ വിശുദ്ധ-ബോധ-മഹസാ
പൂര്ണഃ ഭവന് ] തത്കാല പ്രഗട വിശുദ്ധ ജ്ഞാനപ്രകാശകേ ദ്വാരാ പൂര്ണ ഹോതാ ഹുആ [ജീവതി ] ജീതാ ഹൈ —

നാശകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ.

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തീ ബാഹ്യ പരദ്രവ്യകോ പ്രത്യക്ഷ ദേഖകര ഉസകേ അസ്തിത്വകോ മാനതാ ഹൈ, പരന്തു

അപനേ ആത്മദ്രവ്യകോ ഇന്ദ്രിയപ്രത്യക്ഷ നഹീം ദേഖതാ, ഇസലിയേ ഉസേ ശൂന്യ മാനകര ആത്മാകാ നാശ കരതാ
ഹൈ. സ്യാദ്വാദീ തോ ജ്ഞാനരൂപീ തേജസേ അപനേ ആത്മാകാ സ്വദ്രവ്യസേ അസ്തിത്വ അവലോകന കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ

ജീതാ ഹൈ — അപനാ നാശ നഹീം കരതാ.

ഇസപ്രകാര സ്വദ്രവ്യ-അപേക്ഷാസേ അസ്തിത്വകാ (-സത്പനേകാ) ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൨.

(അബ, ഛട്ഠേ ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [ദുര്വാസനാവാസിതഃ ]

ദുര്വാസനാസേ (-കുനയകീ വാസനാസേ) വാസിത ഹോതാ ഹുആ, [പുരുഷം സര്വദ്രവ്യമയം പ്രപദ്യ ] ആത്മാകോ
സര്വദ്രവ്യമയ മാനകര, [സ്വദ്രവ്യ-ഭ്രമതഃ പരദ്രവ്യേഷു കില വിശ്രാമ്യതി ] (പരദ്രവ്യോംമേം) സ്വദ്രവ്യകേ ഭ്രമസേ

Page 602 of 642
PDF/HTML Page 635 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

ഭിന്നക്ഷേത്രനിഷണ്ണബോധ്യനിയതവ്യാപാരനിഷ്ഠഃ സദാ
സീദത്യേവ ബഹിഃ പതന്തമഭിതഃ പശ്യന്പുമാംസം പശുഃ .

സ്വക്ഷേത്രാസ്തിതയാ നിരുദ്ധരഭസഃ സ്യാദ്വാദവേദീ പുന-
സ്തിഷ്ഠത്യാത്മനിഖാതബോധ്യനിയതവ്യാപാരശക്തി ര്ഭവന് ..൨൫൪..

പരദ്രവ്യോംമേം വിശ്രാന്ത കരതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദീ തു ] ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ, [സമസ്തവസ്തുഷു പരദ്രവ്യാത്മനാ നാസ്തിതാം
ജാനന് ] സമസ്ത വസ്തുഓംമേം പരദ്രവ്യസ്വരൂപസേ നാസ്തിത്വകോ ജാനതാ ഹുആ, [നിര്മല-ശുദ്ധ-ബോധ-മഹിമാ ]
ജിസകീ ശുദ്ധജ്ഞാനമഹിമാ നിര്മല ഹൈ ഐസാ വര്തതാ ഹുആ, [സ്വദ്രവ്യമ് ഏവ ആശ്രയേത് ] സ്വദ്രവ്യകാ ഹീ
ആശ്രയ കരതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ ആത്മാകോ സര്വദ്രവ്യമയ മാനകര, ആത്മാമേം ജോ പരദ്രവ്യകീ അപേക്ഷാസേ

നാസ്തിത്വ ഹൈ ഉസകാ ലോപ കരതാ ഹൈ; ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ സമസ്ത പദാര്ഥോമേം പരദ്രവ്യകീ അപേക്ഷാസേ നാസ്തിത്വ
മാനകര നിജ ദ്രവ്യമേം രമതാ ഹൈ.

ഇസപ്രകാര പരദ്രവ്യകീ അപേക്ഷാസേ നാസ്തിത്വകാ ( – അസത്പനേകാ) ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൩.

(അബ, സാതവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [ഭിന്ന-ക്ഷേത്ര-നിഷണ്ണ-

ബോധ്യ-നിയത-വ്യാപാര-നിഷ്ഠഃ ] ഭിന്ന ക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ ജ്ഞേയപദാര്ഥോംമേം ജോ ജ്ഞേയ-ജ്ഞായക സമ്ബന്ധരൂപ നിശ്ചിത
വ്യാപാര ഹൈ ഉസമേം പ്രവര്തതാ ഹുആ, [പുമാംസമ് അഭിതഃ ബഹിഃ പതന്തമ് പശ്യന് ] ആത്മാകോ സമ്പൂര്ണതയാ
ബാഹര (പരക്ഷേത്രമേം) പഡതാ ദേഖകര ( – സ്വക്ഷേത്രസേ ആത്മാകാ അസ്തിത്വ ന മാനകര) [സദാ സീദതി ഏവ ]

സദാ നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദവേദീ പുനഃ ] ഔര സ്യാദ്വാദകേ ജാനനേവാലേ തോ [സ്വക്ഷേത്ര-അസ്തിതയാ
നിരുദ്ധ-രഭസഃ ] സ്വക്ഷേത്രസേ അസ്തിത്വകേ കാരണ ജിസകാ വേഗ രുകാ ഹുആ ഹൈ ഐസാ ഹോതാ ഹുആ (അര്ഥാത്
സ്വക്ഷേത്രമേം വര്തതാ ഹുആ), [ആത്മ-നിഖാത-ബോധ്യ-നിയത-വ്യാപാര-ശക്തിഃ ഭവന് ] ആത്മാമേം ഹീ
ആകാരരൂപ ഹുഏ ജ്ഞേയോംമേം നിശ്ചിത വ്യാപാരകീ ശക്തിവാലാ ഹോകര, [തിഷ്ഠതി ] ടികതാ ഹൈ — ജീതാ ഹൈ

(നാശകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ).

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ ഭിന്ന ക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകോ ജാനനേകേ കാര്യമേം പ്രവൃത്ത ഹോനേ

പര ആത്മാകോ ബാഹര പഡതാ ഹീ മാനകര, (സ്വക്ഷേത്രസേ അസ്തിത്വ ന മാനകര), അപനേകോ നഷ്ട കരതാ ഹൈ;
ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ, ‘പരക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ ജ്ഞേയോംകോ ജാനതാ ഹുആ അപനേ ക്ഷേത്രമേം രഹാ ഹുആ ആത്മാ സ്വക്ഷേത്രസേ
അസ്തിത്വ ധാരണ കരതാ ഹൈ’ ഐസാ മാനതാ ഹുആ ടികതാ ഹൈ — നാശകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ.

ഇസപ്രകാര സ്വക്ഷേത്രസേ അസ്തിത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൪.

(അബ, ആഠവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

Page 603 of 642
PDF/HTML Page 636 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

സ്വക്ഷേത്രസ്ഥിതയേ പൃഥഗ്വിധപരക്ഷേത്രസ്ഥിതാര്ഥോജ്ഝനാത്
തുച്ഛീഭൂയ പശുഃ പ്രണശ്യതി ചിദാകാരാന് സഹാര്ഥൈര്വമന് .

സ്യാദ്വാദീ തു വസന് സ്വധാമനി പരക്ഷേത്രേ വിദന്നാസ്തിതാം
ത്യക്താര്ഥോപി ന തുച്ഛതാമനുഭവത്യാകാരകര്ഷീ പരാന് ..൨൫൫..

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

പൂര്വാലമ്ബിതബോധ്യനാശസമയേ ജ്ഞാനസ്യ നാശം വിദന്
സീദത്യേവ ന കിംചനാപി കലയന്നത്യന്തതുച്ഛഃ പശുഃ .

അസ്തിത്വം നിജകാലതോസ്യ കലയന് സ്യാദ്വാദവേദീ പുനഃ
പൂര്ണസ്തിഷ്ഠതി ബാഹ്യവസ്തുഷു മുഹുര്ഭൂത്വാ വിനശ്യത്സ്വപി ..൨൫൬..

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [സ്വക്ഷേത്ര – സ്ഥിതയേ

പൃഥഗ്വിധ-പരക്ഷേത്ര-സ്ഥിത-അര്ഥ-ഉജ്ഝനാത് ] സ്വക്ഷേത്രമേം രഹനേകേ ലിയേ ഭിന്ന-ഭിന്ന പരക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ ജ്ഞേയ
പദാര്ഥോംകോ ഛോഡനേസേ, [അര്ഥൈഃ സഹ ചിദ് ആകാരാന് വമന് ] ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകേ സാഥ ചൈതന്യകേ ആകാരോംകാ
ഭീ വമന കരതാ ഹുആ (അര്ഥാത് ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകേ നിമിത്തസേ ചൈതന്യമേം ജോ ആകാര ഹോതാ ഹൈ ഉനകോ ഭീ
ഛോഡതാ ഹുആ) [തുച്ഛീഭൂയ ] തുച്ഛ ഹോകര [പ്രണശ്യതി ] നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദീ തു ] ഔര
സ്യാദ്വാദീ തോ [സ്വധാമനി വസന് ] സ്വക്ഷേത്രമേം രഹതാ ഹുആ, [പരക്ഷേത്രേ നാസ്തിതാം വിദന് ] പരക്ഷേത്രമേം അപനാ
നാസ്തിത്വ ജാനതാ ഹുആ [ത്യക്ത-അര്ഥഃ അപി ] (പരക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ) ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകോ ഛോഡതാ ഹുആ ഭീ
[പരാന് ആകാരകര്ഷീ ] വഹ പര പദാര്ഥോംമേംസേ ചൈതന്യകേ ആകാരോംകോ ഖീംചതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ജ്ഞേയപദാര്ഥോംകേ
നിമിത്തസേ ഹോനേവാലേ ചൈതന്യകേ ആകാരോംകോ നഹീം ഛോഡതാ) [തുച്ഛതാമ് അനുഭവതി ന ] ഇസലിയേ
തുച്ഛതാകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ

ഭാവാര്ഥ : — ‘പരക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകേ ആകാരരൂപ ചൈതന്യകേ ആകാര ഹോതേ ഹൈം, ഉന്ഹേം

യദി മൈം അപനാ ബനാഊ ഗാ തോ സ്വക്ഷേത്രമേം ഹീ രഹനേകേ സ്ഥാന പര പരക്ഷേത്രമേം ഭീ വ്യാപ്ത ഹോ ജാഊ ഗാ’ ഐസാ
മാനകര അജ്ഞാനീ ഏകാന്തവാദീ പരക്ഷേത്രമേം രഹേ ഹുഏ ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകേ സാഥ ഹീ സാഥ ചൈതന്യകേ ആകാരോംകോ
ഭീ ഛോഡ ദേതാ ഹൈ; ഇസപ്രകാര സ്വയം ചൈതന്യകേ ആകാരോംസേ രഹിത തുച്ഛ ഹോതാ ഹൈ, നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ.

ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ സ്വക്ഷേത്രമേം രഹതാ ഹുആ, പരക്ഷേത്രമേം അപനേ നാസ്തിത്വകോ ജാനതാ ഹുആ, ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകോ
ഛോഡകര ഭീ ചൈതന്യകേ ആകാരോംകോ നഹീം ഛോഡതാ; ഇസലിയേ വഹ തുച്ഛ നഹീം ഹോതാ, നഷ്ട നഹീം ഹോതാ.

ഇസപ്രകാര പരക്ഷേത്രകീ അപേക്ഷാസേ നാസ്തിത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൫.

(അബ, നവവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് സര്വഥാ ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [പൂര്വ-ആലമ്ബിത-

Page 604 of 642
PDF/HTML Page 637 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

അര്ഥാലമ്ബനകാല ഏവ കലയന് ജ്ഞാനസ്യ സത്ത്വം ബഹി-
ര്ജ്ഞേയാലമ്ബനലാലസേന മനസാ ഭ്രാമ്യന് പശുര്നശ്യതി .

നാസ്തിത്വം പരകാലതോസ്യ കലയന് സ്യാദ്വാദവേദീ പുന-
സ്തിഷ്ഠത്യാത്മനിഖാതനിത്യസഹജജ്ഞാനൈകപുംജീഭവന് ..൨൫൭..

ബോധ്യ-നാശ-സമയേ ജ്ഞാനസ്യ നാശം വിദന് ] പൂര്വാലമ്ബിത ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകേ നാശകേ സമയ ജ്ഞാനകാ ഭീ നാശ
ജാനതാ ഹുആ, [ന കിഞ്ചന അപി കലയന് ] ഔര ഇസപ്രകാര ജ്ഞാനകോ കുഛ ഭീ (വസ്തു) ന ജാനതാ
ഹുആ (അര്ഥാത് ജ്ഞാനവസ്തുകാ അസ്തിത്വ ഹീ നഹീം മാനതാ ഹുആ), [അത്യന്തതുച്ഛഃ ] അത്യന്ത തുച്ഛ ഹോതാ
ഹുആ [സീദതി ഏവ ] നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദവേദീ പുനഃ ] ഔര സ്യാദ്വാദകാ ജ്ഞാതാ തോ [അസ്യ
നിജ-കാലതഃ അസ്തിത്വം കലയന് ] ആത്മാകാ നിജ കാലസേ അസ്തിത്വ ജാനതാ ഹുആ, [ബാഹ്യവസ്തുഷു മുഹുഃ
ഭൂത്വാ വിനശ്യത്സു അപി ] ബാഹ്യ വസ്തുഏം ബാരമ്ബാര ഹോകര നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈം, ഫി ര ഭീ [പൂര്ണഃ തിഷ്ഠതി ]
സ്വയം പൂര്ണ രഹതാ ഹൈ

ഭാവാര്ഥ : — പഹലേ ജിന ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകോ ജാനേ ഥേ വേ ഉത്തര കാലമേം നഷ്ട ഹോ ഗയേ; ഉന്ഹേം ദേഖകര

ഏകാന്തവാദീ അപനേ ജ്ഞാനകാ ഭീ നാശ മാനകര അജ്ഞാനീ ഹോതാ ഹുആ ആത്മാകാ നാശ കരതാ ഹൈ. ഔര

സ്യാദ്വാദീ തോ, ജ്ഞേയ പദാര്ഥോകേ നഷ്ട ഹോനേ പര ഭീ, അപനാ അസ്തിത്വ അപനേ കാലസേ ഹീ മാനതാ ഹുആ നഷ്ട
നഹീം ഹോതാ.

ഇസപ്രകാര സ്വകാലകീ അപേക്ഷാസേ അസ്തിത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൬.

(അബ, ദശവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് അജ്ഞാനീ ഏകാന്തവാദീ, [അര്ഥ-ആലമ്ബന-കാലേ ഏവ

ജ്ഞാനസ്യ സത്ത്വം കലയന് ] ജ്ഞേയപദാര്ഥോംകേ ആലമ്ബന കാലമേം ഹീ ജ്ഞാനകാ അസ്തിത്വ ജാനതാ ഹുആ, [ബഹിഃ
ജ്ഞേയ-ആലമ്ബന-ലാലസേന-മനസാ ഭ്രാമ്യന് ] ബാഹ്യ ജ്ഞേയോംകേ ആലമ്ബനകീ ലാലസാവാലേ ചിത്തസേ (ബാഹര)
ഭ്രമണ കരതാ ഹുആ [നശ്യതി ] നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദവേദീ പുനഃ ] ഔര സ്യാദ്വാദകാ ജ്ഞാതാ
തോ [പരകാലതഃ അസ്യ നാസ്തിത്വം കലയന് ] പര കാലസേ ആത്മാകാ നാസ്തിത്വ ജാനതാ ഹുആ, [ആത്മ-
നിഖാത-നിത്യ-സഹജ-ജ്ഞാന-ഏക-പുഞ്ജീഭവന് ] ആത്മാമേം ദൃഢതയാ രഹാ ഹുആ നിത്യ സഹജ ജ്ഞാനകേ
പുംജരൂപ വര്തതാ ഹുആ [തിഷ്ഠതി ] ടികതാ ഹൈ — നഷ്ട നഹീം ഹോതാ.

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ ജ്ഞേയോംകേ ആലമ്ബനകാലമേം ഹീ ജ്ഞാനകാ സത്പനാ ജാനതാ ഹൈ, ഇസലിയേ

ജ്ഞേയോംകേ ആലമ്ബനമേം മനകോ ലഗാകര ബാഹര ഭ്രമണ കരതാ ഹുആ നഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ. സ്യാദ്വാദീ തോ പര

ജ്ഞേയോംകേ കാലസേ അപനേ നാസ്തിത്വകോ ജാനതാ ഹൈ, അപനേ ഹീ കാലസേ അപനേ അസ്തിത്വകോ ജാനതാ ഹൈ;
ഇസലിയേ ജ്ഞേയോംസേ ഭിന്ന ഐസാ ജ്ഞാനകേ പുംജരൂപ വര്തതാ ഹുആ നാശകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ.

ഇസപ്രകാര പരകാലകീ അപേക്ഷാസേ നാസ്തിത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൭.

Page 605 of 642
PDF/HTML Page 638 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

വിശ്രാന്തഃ പരഭാവഭാവകലനാന്നിത്യം ബഹിര്വസ്തുഷു
നശ്യത്യേവ പശുഃ സ്വഭാവമഹിമന്യേകാന്തനിശ്ചേതനഃ
സര്വസ്മാന്നിയതസ്വഭാവഭവനജ്ഞാനാദ്വിഭക്തോ ഭവന്
സ്യാദ്വാദീ തു ന നാശമേതി സഹജസ്പഷ്ടീകൃതപ്രത്യയഃ ..൨൫൮..

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

അധ്യാസ്യാത്മനി സര്വഭാവഭവനം ശുദ്ധസ്വഭാവച്യുതഃ
സര്വത്രാപ്യനിവാരിതോ ഗതഭയഃ സ്വൈരം പശുഃ ക്രീഡതി .

സ്യാദ്വാദീ തു വിശുദ്ധ ഏവ ലസതി സ്വസ്യ സ്വഭാവം ഭരാ-
ദാരൂഢഃ പരഭാവഭാവവിരഹവ്യാലോകനിഷ്കമ്പിതഃ ..൨൫൯..

൧ഭവന = അസ്തിത്വ; പരിണമന.

(അബ, ഗ്യാരഹവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] അര്ഥാത് ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [പരഭാവ-ഭാവ-കലനാത് ]

പരഭാവോംകേ ൧ഭവനകോ ഹീ ജാനതാ ഹൈ (ഇസപ്രകാര പരഭാവസേ ഹീ അപനാ അസ്തിത്വ മാനതാ ഹൈ,)

ഇസലിയേ [നിത്യം ബഹിഃ-വസ്തുഷു വിശ്രാന്തഃ ] സദാ ബാഹ്യ വസ്തുഓംമേം വിശ്രാമ കരതാ ഹുആ, [സ്വഭാവ-
മഹിമനി ഏകാന്ത-നിശ്ചേതനഃ ] (അപനേ) സ്വഭാവകീ മഹിമാമേം അത്യന്ത നിശ്ചേതന (ജഡ) വര്തതാ
ഹുആ, [നശ്യതി ഏവ ] നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദീ തു ] ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ [നിയത-സ്വഭാവ-
ഭവന-ജ്ഞാനാത് സര്വസ്മാത് വിഭക്തഃ ഭവന് ] (അപനേ) നിയത സ്വഭാവകേ ഭവനസ്വരൂപ ജ്ഞാനകേ കാരണ
സബ (പരഭാവോം) സേ ഭിന്ന വര്തതാ ഹുആ, [സഹജ-സ്പഷ്ടീകൃത-പ്രത്യയഃ ] ജിസനേ സഹജ സ്വഭാവകാ
പ്രതീതിരൂപ ജ്ഞാതൃത്വ സ്പഷ്ട — പ്രത്യക്ഷ — അനുഭവരൂപ കിയാ ഹൈ ഐസാ ഹോതാ ഹുആ, [നാശമ് ഏതി ന ]

നാശകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ.

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ പരഭാവോംസേ ഹീ അപനാ സത്പനാ മാനതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ബാഹ്യ

വസ്തുഓംമേം വിശ്രാമ കരതാ ഹുആ, ആത്മാകാ നാശ കരതാ ഹൈ; ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ, ജ്ഞാനഭാവ ജ്ഞേയാകാര
ഹോനേ പര ഭീ ജ്ഞാനഭാവകാ സ്വഭാവസേ അസ്തിത്വ ജാനതാ ഹുആ, ആത്മാകാ നാശ നഹീം കരതാ.

ഇസപ്രകാര സ്വ – ഭാവകീ (അപനേ ഭാവകീ) അപേക്ഷാസേ അസ്തിത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൮.

(അബ, ബാരഹവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് അജ്ഞാനീ ഏകാന്തവാദീ, [സര്വ-ഭാവ-ഭവനം ആത്മനി

Page 606 of 642
PDF/HTML Page 639 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

പ്രാദുര്ഭാവവിരാമമുദ്രിതവഹജ്ജ്ഞാനാംശനാനാത്മനാ
നിര്ജ്ഞാനാത്ക്ഷണഭംഗസംഗപതിതഃ പ്രായഃ പശുര്നശ്യതി .

സ്യാദ്വാദീ തു ചിദാത്മനാ പരിമൃശംശ്ചിദ്വസ്തു നിത്യോദിതം
ടംകോത്കീര്ണഘനസ്വഭാവമഹിമ ജ്ഞാനം ഭവന് ജീവതി ..൨൬൦..

൧ക്ഷണഭംഗ = ക്ഷണ-ക്ഷണമേം ഹോതാ ഹുആ നാശ; ക്ഷണഭംഗുരതാ; അനിത്യതാ.

അധ്യാസ്യ ശദ്ധ-സ്വഭാവ-ച്യുതഃ ] സര്വ ഭാവരൂപ ഭവനകാ ആത്മാമേം അധ്യാസ കരകേ (അര്ഥാത് ആത്മാ സര്വ
ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകേ ഭാവരൂപ ഹൈ, ഐസാ മാനകര) ശുദ്ധ സ്വഭാവസേ ച്യുത ഹോതാ ഹുആ, [അനിവാരിതഃ സര്വത്ര അപി
സ്വൈരം ഗതഭയഃ ക്രീഡതി ] കിസീ പരഭാവകോ ശേഷ രഖേ ബിനാ സര്വ പരഭാവോംമേം സ്വച്ഛന്ദതാപൂര്വക നിര്ഭയതാസേ
(നിഃശംകതയാ) ക്രീഡാ കരതാ ഹൈ; [സ്യാദ്വാദീ തു ] ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ [സ്വസ്യ സ്വഭാവം ഭരാത് ആരൂഢഃ ]
അപനേ സ്വഭാവമേം അത്യന്ത ആരൂഢ ഹോതാ ഹുആ, [പരഭാവ-ഭാവ-വിരഹ-വ്യാലോക-നിഷ്കമ്പിതഃ ]
പരഭാവരൂപ ഭവനകേ അഭാവകീ ദൃഷ്ടികേ കാരണ (അര്ഥാത് ആത്മാ പരദ്രവ്യോംകേ ഭാവരൂപസേ നഹീം ഹൈ — ഐസാ

ജാനതാ ഹോനേസേ) നിഷ്കമ്പ വര്തതാ ഹുആ, [വിശുദ്ധഃ ഏവ ലസതി ] ശുദ്ധ ഹീ വിരാജിത രഹതാ ഹൈ

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ സര്വ പരഭാവോംകോ നിജരൂപ ജാനകര അപനേ ശുദ്ധ സ്വഭാവസേ ച്യുത

ഹോതാ ഹുആ സര്വത്ര (സര്വ പരഭാവോംമേം) സ്വേച്ഛാചാരിതാസേ നിഃശംകതയാ പ്രവൃത്ത ഹോതാ ഹൈ; ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ,
പരഭാവോംകോ ജാനതാ ഹുആ ഭീ, അപനേ ശുദ്ധ ജ്ഞാനസ്വഭാവകോ സര്വ പരഭാവോംസേ ഭിന്ന അനുഭവ കരതാ ഹുആ,
ശോഭിത ഹോതാ ഹൈ.

ഇസപ്രകാര പരഭാവകീ അപേക്ഷാസേ നാസ്തിത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൫൯.

(അബ, തേരഹവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [പ്രാദുര്ഭാവ-വിരാമ-മുദ്രിത-

വഹത്-ജ്ഞാന-അംശ-നാനാ-ആത്മനാ നിര്ജ്ഞാനാത് ] ഉത്പാദ-വ്യയസേ ലക്ഷിത ഐസേ ബഹതേ ( – പരിണമിത ഹോതേ)

ഹുഏ ജ്ഞാനകേ അംശരൂപ അനേകാത്മകതാകേ ദ്വാരാ ഹീ (ആത്മാകാ) നിര്ണയ അര്ഥാത് ജ്ഞാന കരതാ ഹുആ,
[ക്ഷണഭങ്ഗ-സംഗ-പതിതഃ ] ൧ക്ഷണഭംഗകേ സംഗമേം പഡാ ഹുആ, [പ്രായഃ നശ്യതി ] ബഹുലതാസേ നാശകോ പ്രാപ്ത

ഹോതാ ഹൈ, [സ്യാദ്വാദീ തു ] ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ [ചിദ്-ആത്മനാ ചിദ്-വസ്തു നിത്യ-ഉദിതം പരിമൃശന് ]
ചൈതന്യാത്മകതാകേ ദ്വാരാ ചൈതന്യവസ്തുകോ നിത്യ-ഉദിത അനുഭവ കരതാ ഹുആ, [ടംകോത്കീര്ണ-ഘന-സ്വഭാവ-
മഹിമ ജ്ഞാനം ഭവന് ] ടംകോത്കീര്ണഘനസ്വഭാവ (ടംകോത്കീര്ണ പിംഡരൂപ സ്വഭാവ) ജിസകീ മഹിമാ ഹൈ ഐസേ
ജ്ഞാനരൂപ വര്തതാ ഹുആ, [ജീവതി ] ജീതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ ജ്ഞേയോംകേ ആകാരാനുസാര ജ്ഞാനകോ ഉത്പന്ന ഔര നഷ്ട ഹോതാ ഹുആ ദേഖകര,

Page 607 of 642
PDF/HTML Page 640 of 675
single page version

(ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത)

ടംകോത്കീര്ണവിശുദ്ധബോധവിസരാകാരാത്മതത്ത്വാശയാ
വാംഛത്യുച്ഛലദച്ഛചിത്പരിണതേര്ഭിന്നം പശുഃ കിംചന .

ജ്ഞാനം നിത്യമനിത്യതാപരിഗമേപ്യാസാദയത്യുജ്ജ്വലം
സ്യാദ്വാദീ തദനിത്യതാം പരിമൃശംശ്ചിദ്വസ്തുവൃത്തിക്രമാത് ..൨൬൧..

അനിത്യ പര്യായോംകേ ദ്വാരാ ആത്മാകോ സര്വഥാ അനിത്യ മാനതാ ഹുആ, അപനേകോ നഷ്ട കരതാ ഹൈ; ഔര സ്യാദ്വാദീ
തോ, യദ്യപി ജ്ഞാന ജ്ഞേയാനുസാര ഉത്പന്ന-വിനഷ്ട ഹോതാ ഹൈ ഫി ര ഭീ, ചൈതന്യഭാവകാ നിത്യ ഉദയ അനുഭവ കരതാ
ഹുആ ജീതാ ഹൈ — നാശകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ.

ഇസപ്രകാര നിത്യത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഹൈ.൨൬൦.

(അബ, ചൌദഹവേം ഭംഗകാ കലശരൂപ കാവ്യ കഹതേ ഹൈം : — )

ശ്ലോകാര്ഥ : — [പശുഃ ] പശു അര്ഥാത് ഏകാന്തവാദീ അജ്ഞാനീ, [ടംകോത്കീര്ണ വിശുദ്ധബോധ-

വിസര-ആകാര-ആത്മ-തത്ത്വ-ആശയാ ] ടംകോത്കീര്ണ വിശുദ്ധ ജ്ഞാനകേ വിസ്താരരൂപ ഏക-ആകാര
(സര്വഥാ നിത്യ) ആത്മതത്ത്വകീ ആശാസേ, [ഉച്ഛലത്-അച്ഛ-ചിത്പരിണതേഃ ഭിന്നം കിഞ്ചന
വാഞ്ഛതി ] ഉഛലതീ ഹുഈ നിര്മല ചൈതന്യപരിണതിസേ ഭിന്ന കുഛ (ആത്മതത്ത്വകോ) ചാഹതാ ഹൈ (കിന്തു
ഐസാ കോഈ ആത്മതത്ത്വ ഹൈ നഹീം); [സ്യാദ്വാദീ ] ഔര സ്യാദ്വാദീ തോ, [ചിദ്-വസ്തു-വൃത്തി-ക്രമാത് തദ്-
അനിത്യതാം പരിമൃശന് ] ചൈതന്യവസ്തുകീ വൃത്തികേ ( – പരിണതികേ, പര്യായകേ) ക്രമ ദ്വാരാ ഉസകീ

അനിത്യതാകാ അനുഭവ കരതാ ഹുആ, [നിത്യമ് ജ്ഞാനം അനിത്യതാ പരിഗമേ അപി ഉജ്ജ്വലം ആസാദയതി ]
നിത്യ ഐസേ ജ്ഞാനകോ അനിത്യതാസേ വ്യാപ്ത ഹോനേ പര ഭീ ഉജ്ജ്വല ( – നിര്മല) മാനതാ ഹൈ — അനുഭവ

കരതാ ഹൈ.

ഭാവാര്ഥ : — ഏകാന്തവാദീ ജ്ഞാനകോ സര്വഥാ ഏകാകാര — നിത്യ പ്രാപ്ത കരനേകീ വാ ഛാസേ,

ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ ഔര നാശ ഹോനേവാലീ ചൈതന്യപരിണതിസേ പൃഥക് കുഛ ജ്ഞാനകോ ചാഹതാ ഹൈ; പരന്തു
പരിണാമകേ അതിരിക്ത കോഈ പൃഥക് പരിണാമീ തോ നഹീം ഹോതാ. സ്യാദ്വാദീ തോ യഹ മാനതാ ഹൈ കി —

യദ്യപി ദ്രവ്യാപേക്ഷാസേ ജ്ഞാന നിത്യ ഹൈ തഥാപി ക്രമശഃ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ ഔര നഷ്ട ഹോനേവാലീ
ചൈതന്യപരിണതികേ ക്രമകേ കാരണ ജ്ഞാന അനിത്യ ഭീ ഹൈ; ഐസാ ഹീ വസ്തുസ്വഭാവ ഹൈ.

ഇസപ്രകാര അനിത്യത്വകാ ഭംഗ കഹാ ഗയാ.൨൬൧.

‘പൂര്വോക്ത പ്രകാരസേ അനേകാംത, അജ്ഞാനസേ മൂഢ ജീവോംകോ ജ്ഞാനമാത്ര ആത്മതത്ത്വ പ്രസിദ്ധ കര ദേതാ

ഹൈ — സമഝാ ദേതാ ഹൈ’ ഇസ അര്ഥകാ കാവ്യ കഹാ ജാതാ ഹൈ : —

< Previous Page Next Page >