Samaysar-Hindi (Oriya transliteration). Bandh adhikar; Kalash: 163-170 ; Gatha: 237-258.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 21 of 34

 

Page 368 of 642
PDF/HTML Page 401 of 675
single page version

ଅଥ ପ୍ରଵିଶତି ବନ୍ଧଃ .
(ଶାର୍ଦୂଲଵିକ୍ରୀଡିତ)
ରାଗୋଦ୍ଗାରମହାରସେନ ସକ ଲଂ କୃତ୍ଵା ପ୍ରମତ୍ତଂ ଜଗତ୍
କ୍ରୀଡନ୍ତଂ ରସଭାଵନିର୍ଭରମହାନାଟଯେନ ବନ୍ଧଂ ଧୁନତ୍
.
ଆନନ୍ଦାମୃତନିତ୍ଯଭୋଜି ସହଜାଵସ୍ଥାଂ ସ୍ଫୁ ଟଂ ନାଟଯଦ୍
ଧୀରୋଦାରମନାକୁଲଂ ନିରୁପଧି ଜ୍ଞାନଂ ସମୁନ୍ମଜ୍ଜତି
..୧୬୩..
- -
ବନ୍ଧ ଅଧିକାର
(ଦୋହା)
ରାଗାଦିକତୈଂ କର୍ମକୌ, ବନ୍ଧ ଜାନି ମୁନିରାଯ .
ତଜୈଂ ତିନହିଂ ସମଭାଵ କରି, ନମୂଁ ସଦା ତିନ ପାଁଯ ..
ପ୍ରଥମ ଟୀକାକାର କହତେ ହୈଂ କି ‘ଅବ ବନ୍ଧ ପ୍ରଵେଶ କରତା ହୈ’ . ଜୈସେ ନୃତ୍ଯମଂଚ ପର ସ୍ଵାଁଗ ପ୍ରଵେଶ
କରତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ରଂଗଭୂମିମେଂ ବନ୍ଧତତ୍ତ୍ଵକା ସ୍ଵାଁଗ ପ୍ରଵେଶ କରତା ହୈ .
ଉସମେଂ ପ୍ରଥମ ହୀ, ସର୍ଵ ତତ୍ତ୍ଵୋଂକୋ ଯଥାର୍ଥ ଜାନନେଵାଲା ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନ ବନ୍ଧକୋ ଦୂର କରତା ହୁଆ ପ୍ରଗଟ
ହୋତା ହୈ, ଇସ ଅର୍ଥକା ମଂଗଲରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ରାଗ-ଉଦ୍ଗାର-ମହାରସେନ ସକଲଂ ଜଗତ୍ ପ୍ରମତ୍ତଂ କୃତ୍ଵା ] ଜୋ (ବନ୍ଧ) ରାଗକେ
ଉଦଯରୂପ ମହାରସ(ମଦିରା)କେ ଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତ ଜଗତକୋ ପ୍ରମତ୍ତ (ମତଵାଲା) କ ରକେ, [ରସ-ଭାଵ-ନିର୍ଭର-
ମହାନାଟଯେନ କ୍ରୀଡନ୍ତଂ ବନ୍ଧଂ ] ରସକେ ଭାଵସେ (ରାଗରୂପ ମତଵାଲେପନସେ) ଭରେ ହୁଏ ମହା ନୃତ୍ଯକେ ଦ୍ଵାରା ଖେଲ
(ନାଚ) ରହା ହୈ ଐସେ ବନ୍ଧକୋ [ଧୁନତ୍ ] ଉଡ଼ାତା
ଦୂର କ ରତା ହୁଆ, [ଜ୍ଞାନଂ ] ଜ୍ଞାନ [ସମୁନ୍ମଜ୍ଜତି ]
ଉଦଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଵହ ଜ୍ଞାନ [ଆନନ୍ଦ-ଅମୃତ-ନିତ୍ଯ-ଭୋଜି ] ଆନଂଦରୂପ ଅମୃତକା ନିତ୍ଯ ଭୋଜନ
କ ରନେଵାଲା ହୈ, [ସହଜ-ଅଵସ୍ଥାଂ ସ୍ଫୁ ଟଂ ନାଟଯତ୍ ] ଅପନୀ ଜ୍ଞାତୃକ୍ରିଯାରୂପ ସହଜ ଅଵସ୍ଥାକୋ ପ୍ରଗଟ ନଚା
ରହା ହୈ, [ଧୀର-ଉଦାରମ୍ ] ଧୀର ହୈ, ଉଦାର (ଅର୍ଥାତ୍ ମହାନ ଵିସ୍ତାରଵାଲା, ନିଶ୍ଚଲ) ହୈ, [ଅନାକୁଲଂ ]
ଅନାକୁ ଲ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜିସମେଂ କିଂଚିତ୍ ଭୀ ଆକୁ ଲତାକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ), [ନିରୂପଧି ] ଉପାଧି ରହିତ
(ଅର୍ଥାତ୍ ପରିଗ୍ରହ ରହିତ ଯା ଜିସମେଂ କିଞ୍ଚିତ୍ ଭୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଗ୍ରହଣ-ତ୍ଯାଗ ନହୀଂ ହୈ ଐସା) ହୈ
.

Page 369 of 642
PDF/HTML Page 402 of 675
single page version

ଜହ ଣାମ କୋ ଵି ପୁରିସୋ ଣେହବ୍ଭତ୍ତୋ ଦୁ ରେଣୁବହୁଲମ୍ମି .
ଠାଣମ୍ମି ଠାଇଦୂଣ ଯ କରେଦି ସତ୍ଥେହିଂ ଵାଯାମଂ ..୨୩୭..
ଛିଂଦଦି ଭିଂଦଦି ଯ ତହା ତାଲୀତଲକଯଲିଵଂସପିଂଡୀଓ .
ସଚ୍ଚିତ୍ତାଚିତ୍ତାଣଂ କରେଦି ଦଵ୍ଵାଣମୁଵଘାଦଂ ..୨୩୮..
ଉଵଘାଦଂ କୁଵ୍ଵଂତସ୍ସ ତସ୍ସ ଣାଣାଵିହେହିଂ କରଣେହିଂ .
ଣିଚ୍ଛଯଦୋ ଚିଂତେଜ୍ଜ ହୁ କିଂପଚ୍ଚଯଗୋ ଦୁ ରଯବଂଧୋ ..୨୩୯..
ଜୋ ସୋ ଦୁ ଣେହଭାଵୋ ତମ୍ହି ଣରେ ତେଣ ତସ୍ସ ରଯବଂଧୋ .
ଣିଚ୍ଛଯଦୋ ଵିଣ୍ଣେଯଂ ଣ କାଯଚେଟ୍ଠାହିଂ ସେସାହିଂ ..୨୪୦..
ଏଵଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠୀ ଵଟ୍ଟଂତୋ ବହୁଵିହାସୁ ଚିଟ୍ଠାସୁ .
ରାଗାଦୀ ଉଵଓଗେ କୁଵ୍ଵଂତୋ ଲିପ୍ପଦି ରଏଣ ..୨୪୧..
47
ଭାଵାର୍ଥ :ବନ୍ଧତତ୍ତ୍ଵନେ ‘ରଂଗଭୂମିମେଂ’ ପ୍ରଵେଶ କିଯା ହୈ, ଉସେ ଦୂର କରକେ ଜୋ ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵଯଂ ପ୍ରଗଟ
ହୋକର ନୃତ୍ଯ କରେଗା, ଉସ ଜ୍ଞାନକୀ ମହିମା ଇସ କାଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଗଟ କୀ ଗଈ ହୈ . ଐସେ ଅନନ୍ତ ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ
ଜୋ ଆତ୍ମା ଵହ ସଦା ପ୍ରଗଟ ରହୋ .୧୬୩.
ଅବ ବନ୍ଧତତ୍ତ୍ଵକେ ସ୍ଵରୂପକା ଵିଚାର କରତେ ହୈଂ; ଉସମେଂ ପହିଲେ ବନ୍ଧକେ କାରଣକୋ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା
ବତଲାତେ ହୈଂ :
ଜିସ ରୀତ କୋଈ ପୁରୁଷ ମର୍ଦନ ଆପ କରକେ ତେଲକା .
ଵ୍ଯାଯାମ କରତା ଶସ୍ତ୍ରସେ, ବହୁ ରଜଭରେ ସ୍ଥାନକ ଖଡ଼ା ..୨୩୭..
ଅରୁ ତାଡ଼, କଦଲୀ, ବାଁସ ଆଦିକ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ ବହୂ କରେ .
ଉପଘାତ ଆପ ସଚିତ୍ତ ଅଵରୁ ଅଚିତ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା କରେ ..୨୩୮..
ବହୁ ଭାଁତିକେ କରଣାଦିସେ ଉପଘାତ କରତେ ଉସହିକୋ .
ନିଶ୍ଚଯପନେ ଚିଂତନ କରୋ, ରଜବନ୍ଧ ହୈ କିନ କାରଣୋଂ ? ..୨୩୯..
ଯୋଂ ଜାନନା ନିଶ୍ଚଯପନେଚିକନାଇ ଜୋ ଉସ ନର ଵିଷୈଂ .
ରଜବନ୍ଧକାରଣ ସୋ ହି ହୈ, ନହିଂ କାଯଚେଷ୍ଟା ଶେଷ ହୈ ..୨୪୦..
ଚେଷ୍ଟା ଵିଵିଧମେଂ ଵର୍ତତା, ଇସ ଭାଁତି ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ଜୋ .
ଉପଯୋଗମେଂ ରାଗାଦି କରତା, ରଜହିସେ ଲେପାଯ ସୋ ..୨୪୧..

Page 370 of 642
PDF/HTML Page 403 of 675
single page version

ଯଥା ନାମ କୋଽପି ପୁରୁଷଃ ସ୍ନେହାଭ୍ଯକ୍ତସ୍ତୁ ରେଣୁବହୁଲେ .
ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥିତ୍ଵା ଚ କରୋତି ଶସ୍ତ୍ରୈର୍ଵ୍ଯାଯାମମ୍ ..୨୩୭..
ଛିନତ୍ତି ଭିନତ୍ତି ଚ ତଥା ତାଲୀତଲକଦଲୀଵଂଶପିଣ୍ଡୀଃ .
ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତାନାଂ କରୋତି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମୁପଘାତମ୍ ..୨୩୮..
ଉପଘାତଂ କୁର୍ଵତସ୍ତସ୍ଯ ନାନାଵିଧୈଃ କରଣୈଃ .
ନିଶ୍ଚଯତଶ୍ଚିନ୍ତ୍ଯତାଂ ଖଲୁ କିମ୍ପ୍ରତ୍ଯଯିକସ୍ତୁ ରଜୋବନ୍ଧଃ ..୨୩୯..
ଯଃ ସ ତୁ ସ୍ନେହଭାଵସ୍ତସ୍ମିନ୍ନରେ ତେନ ତସ୍ଯ ରଜୋବନ୍ଧଃ .
ନିଶ୍ଚଯତୋ ଵିଜ୍ଞେଯଂ ନ କାଯଚେଷ୍ଟାଭିଃ ଶେଷାଭିଃ ..୨୪୦..
ଏଵଂ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିର୍ଵର୍ତମାନୋ ବହୁଵିଧାସୁ ଚେଷ୍ଟାସୁ .
ରାଗାଦୀନୁପଯୋଗେ କୁର୍ଵାଣୋ ଲିପ୍ଯତେ ରଜସା ..୨୪୧..
ଇହ ଖଲୁ ଯଥା କଶ୍ଚିତ୍ ପୁରୁଷଃ ସ୍ନେହାଭ୍ଯକ୍ତ :, ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ରଜୋବହୁଲାଯାଂ
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଥା ନାମ ] ଜୈସେ[କଃ ଅପି ପୁରୁଷଃ ] କୋଈ ପୁରୁଷ [ସ୍ନେହାଭ୍ଯକ୍ତଃ ତୁ ]
(ଅପନେ ଶରୀରମେଂ) ତେଲ ଆଦି ସ୍ନିଗ୍ଧ ପଦାର୍ଥ ଲଗାକର [ଚ ] ଔର [ରେଣୁବହୁଲେ ] ବହୁତସେ ରଜଵାଲେ
(ଧୂଲିଵାଲେ) [ସ୍ଥାନେ ] ସ୍ଥାନମେଂ [ସ୍ଥିତ୍ଵା ] ରହକର [ଶସ୍ତ୍ରୈଃ ] ଶସ୍ତ୍ରୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ଵ୍ଯାଯାମମ୍ କରୋତି ]
ଵ୍ଯାଯାମ କ ରତା ହୈ, [ତଥା ] ତଥା [ତାଲୀତଲକଦଲୀଵଂଶପିଣ୍ଡୀଃ ] ତାଡ଼, ତମାଲ, କେ ଲ, ବାଁସ, ଅଶୋକ
ଇତ୍ଯାଦି ଵୃକ୍ଷୋଂକୋ [ଛିନତ୍ତି ] ଛେଦତା ହୈ, [ଭିନତ୍ତି ଚ ] ଭେଦତା ହୈ, [ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତାନାଂ ] ସଚିତ୍ତ ତଥା
ଅଚିତ୍ତ [ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମ୍ ] ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା [ଉପଘାତମ୍ ] ଉପଘାତ (ନାଶ) [କରୋତି ] କ ରତା ହୈ; [ନାନାଵିଧୈଃ
କରଣୈଃ ]
ଇସପ୍ରକାର ନାନା ପ୍ରକାରକେ କ ରଣୋଂ ଦ୍ଵାରା [ଉପଘାତଂ କୁର୍ଵତଃ ] ଉପଘାତ କ ରତେ ହୁଏ [ତସ୍ଯ ] ଉସ
ପୁରୁଷକେ [ରଜୋବନ୍ଧଃ ତୁ ] ରଜକା ବନ୍ଧ (ଧୂଲିକା ଚିପକନା) [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [କିମ୍ପ୍ରତ୍ଯଯିକଃ ]
କିସ କାରଣସେ ହୋତା ହୈ, [ନିଶ୍ଚଯତଃ ] ଯହ ନିଶ୍ଚଯସେ [ଚିନ୍ତ୍ଯତାଂ ] ଵିଚାର କରୋ
. [ତସ୍ମିନ୍ ନରେ ] ଉସ
ପୁରୁଷମେଂ [ଯଃ ସଃ ସ୍ନେହଭାଵଃ ତୁ ] ଜୋ ଵହ ତେଲ ଆଦିକୀ ଚିକନାହଟ ହୈ [ତେନ ] ଉସସେ [ତସ୍ଯ ] ଉସେ
[ରଜୋବନ୍ଧଃ ] ରଜକା ବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ, [ନିଶ୍ଚଯତଃ ଵିଜ୍ଞେଯଂ ] ଐସା ନିଶ୍ଚଯସେ ଜାନନା ଚାହିଏ, [ଶେଷାଭିଃ
କାଯଚେଷ୍ଟାଭିଃ ]
ଶେଷ ଶାରୀରିକ ଚେଷ୍ଟାଓଂସେ [ନ ] ନହୀଂ ହୋତା
. [ଏଵଂ ] ଇସୀପ୍ରକାର[ବହୁଵିଧାସୁ
ଚେଷ୍ଟାସୁ ] ବହୁତ ପ୍ରକାରକୀ ଚେଷ୍ଟାଓଂମେଂ [ଵର୍ତମାନଃ ] ଵର୍ତତା ହୁଆ [ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିଃ ] ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି [ଉପଯୋଗେ ]
(ଅପନେ) ଉପଯୋଗମେଂ [ରାଗାଦୀନ୍ କୁର୍ଵାଣଃ ] ରାଗାଦି ଭାଵୋଂକୋ କରତା ହୁଆ [ରଜସା ] କ ର୍ମରୂପ ରଜସେ
[ଲିପ୍ଯତେ ] ଲିପ୍ତ ହୋତା ହୈ
ବଁଧତା ହୈ .
ଟୀକା :ଜୈସେ
ଇସ ଜଗତମେଂ ଵାସ୍ତଵମେଂ କୋଈ ପୁରୁଷ ସ୍ନେହ (ତେଲ ଆଦି ଚିକନେ

Page 371 of 642
PDF/HTML Page 404 of 675
single page version

ଭୂମୌ ସ୍ଥିତଃ, ଶସ୍ତ୍ରଵ୍ଯାଯାମକର୍ମ କୁର୍ଵାଣଃ, ଅନେକପ୍ରକାରକରଣୈଃ ସଚିତାଚିତ୍ତଵସ୍ତୂନି ନିଘ୍ନନ୍,
ରଜସା ବଧ୍ଯତେ
. ତସ୍ଯ କତମୋ ବନ୍ଧହେତୁଃ? ନ ତାଵତ୍ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ରଜୋବହୁଲା ଭୂମିଃ,
ସ୍ନେହାନଭ୍ଯକ୍ତାନାମପି ତତ୍ରସ୍ଥାନାଂ ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ . ନ ଶସ୍ତ୍ରଵ୍ଯାଯାମକର୍ମ, ସ୍ନେହାନଭ୍ଯକ୍ତାନାମପି ତସ୍ମାତ୍
ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ . ନାନେକପ୍ରକାରକରଣାନି, ସ୍ନେହାନଭ୍ଯକ୍ତାନାମପି ତୈସ୍ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ . ନ ସଚିତ୍ତା-
ଚିତ୍ତଵସ୍ତୂପଘାତଃ, ସ୍ନେହାନଭ୍ଯକ୍ତାନାମପି ତସ୍ମିଂସ୍ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ . ତତୋ ନ୍ଯାଯବଲେନୈଵୈତଦାଯାତଂ, ଯତ୍ତସ୍ମିନ୍
ପୁରୁଷେ ସ୍ନେହାଭ୍ଯଂଗକରଣଂ ସ ବନ୍ଧହେତୁଃ . ଏଵଂ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିଃ ଆତ୍ମନି ରାଗାଦୀନ୍ କୁର୍ଵାଣଃ, ସ୍ଵଭାଵତ
ଏଵ କର୍ମଯୋଗ୍ଯପୁଦ୍ଗଲବହୁଲେ ଲୋକେ କାଯଵାଙ୍ମନଃକର୍ମ କୁର୍ଵାଣଃ, ଅନେକପ୍ରକାରକରଣୈଃ ସଚିତ୍ତା-
ଚିତ୍ତଵସ୍ତୂନି ନିଘ୍ନନ୍, କର୍ମରଜସା ବଧ୍ଯତେ
. ତସ୍ଯ କତମୋ ବନ୍ଧହେତୁଃ ? ନ ତାଵତ୍ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ
ପଦାର୍ଥ)ସେ ମର୍ଦନଯୁକ୍ତ ହୁଆ, ସ୍ଵଭାଵତଃ ହୀ ବହୁତସୀ ଧୂଲିମଯ ଭୂମିମେଂ ରହା ହୁଆ, ଶସ୍ତ୍ରୋଂକେ
ଵ୍ଯାଯାମରୂପ କର୍ମ(କ୍ରିଯା)କୋ କରତା ହୁଆ, ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ କରଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ସଚିତ୍ତ ତଥା ଅଚିତ୍ତ
ଵସ୍ତୁଓଂକା ଘାତ କରତା ହୁଆ, (ଉସ ଭୂମିକୀ) ଧୂଲିସେ ବଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ
ଲିପ୍ତ ହୋତା ହୈ . (ଯହାଁ
ଵିଚାର କରୋ କି) ଇନମେଂସେ ଉସ ପୁରୁଷକେ ବନ୍ଧକା କାରଣ କୌନ ହୈ ? ପହଲେ, ଜୋ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ
ବହୁତସୀ ଧୂଲିସେ ଭରୀ ହୁଈ ଭୂମି ହୈ ଵହ ଧୂଲିବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ହୋ
ତୋ ଜିନ୍ହୋଂନେ ତୈଲାଦିକା ମର୍ଦନ ନହୀଂ କିଯା ହୈ ଐସେ ଉସ ଭୂମିମେଂ ରହେ ହୁଏ ପୁରୁଷୋଂକୋ ଭୀ ଧୂଲିବନ୍ଧକା
ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା
. ଶସ୍ତ୍ରୋଂକା ଵ୍ଯାଯାମରୂପ କର୍ମ ଭୀ ଧୂଲିବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି
ଐସା ହୋ ତୋ ଜିନ୍ହୋଂନେ ତେଲାଦିକା ମର୍ଦନ ନହୀଂ କିଯା ହୈ ଉନକେ ଭୀ ଶସ୍ତ୍ରଵ୍ଯାଯାମରୂପ କ୍ରିଯାକେ
କରନେସେ ଧୂଲିବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା
. ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ କାରଣ ଭୀ ଧୂଲିବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ
ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ ଜିନ୍ହୋଂନେ ତୈଲାଦିକା ମର୍ଦନ ନହୀଂ କିଯା ହୈ ଉନକେ ଭୀ ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ
କାରଣୋଂସେ ଧୂଲିବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା
. ସଚିତ୍ତ ତଥା ଅଚିତ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକା ଘାତ ଭୀ
ଧୂଲିବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ ଜିନ୍ହୋଂନେ ତୈଲାଦିକା ମର୍ଦନ ନହୀଂ କିଯା
ଉନ୍ହେଂ ଭୀ ସଚିତ୍ତ ତଥା ଅଚିତ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକା ଘାତ କରନେସେ ଧୂଲିବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା
.
ଇସଲିଏ ନ୍ଯାଯକେ ବଲସେ ହୀ ଯହ ଫଲିତ (ସିଦ୍ଧ) ହୁଆ କି, ଉସ ପୁରୁଷମେଂ ତୈଲାଦିକା ମର୍ଦନ
କରନା ବନ୍ଧକା କାରଣ ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାରମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ଅପନେମେଂ ରାଗାଦିକ କରତା ହୁଆ, ସ୍ଵଭାଵସେ
ହୀ ଜୋ ବହୁତସେ କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲୋଂସେ ଭରା ହୁଆ ହୈ ଐସେ ଲୋକମେଂ କାଯ-ଵଚନ-ମନକା କର୍ମ
(କ୍ରିଯା) କରତା ହୁଆ, ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ କରଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ସଚିତ୍ତ ତଥା ଅଚିତ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକା ଘାତ
କରତା ହୁଆ, କର୍ମରୂପ ରଜସେ ବଁଧତା ହୈ
. (ଯହାଁ ଵିଚାର କରୋ କି) ଇନମେଂସେ ଉସ ପୁରୁଷକେ ବନ୍ଧକା
କାରଣ କୌନ ହୈ ? ପ୍ରଥମ, ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ଜୋ ବହୁତସେ କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲୋଂସେ ଭରା ହୁଆ ହୈ ଐସା
ଲୋକ ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ ସିଦ୍ଧୋଂକୋ ଭୀ, ଜୋ କି ଲୋକମେଂ ରହ

Page 372 of 642
PDF/HTML Page 405 of 675
single page version

କର୍ମଯୋଗ୍ଯପୁଦ୍ଗଲବହୁଲୋ ଲୋକଃ, ସିଦ୍ଧାନାମପି ତତ୍ରସ୍ଥାନାଂ ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ . ନ କାଯଵାଙ୍ମନଃକର୍ମ,
ଯଥାଖ୍ଯାତସଂଯତାନାମପି ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ . ନାନେକପ୍ରକାରକରଣାନି, କେଵଲଜ୍ଞାନିନାମପି ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ .
ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତଵସ୍ତୂପଘାତଃ, ସମିତିତତ୍ପରାଣାମପି ତତ୍ପ୍ରସଂଗାତ୍ . ତତୋ ନ୍ଯାଯବଲେନୈଵୈତଦାଯାତଂ, ଯଦୁପଯୋଗେ
ରାଗାଦିକରଣଂ ସ ବନ୍ଧହେତୁଃ .
ରହେ ହୈଂ ଉନକେ ଭୀ, ବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା . କାଯ-ଵଚନ-ମନକା କର୍ମ (ଅର୍ଥାତ୍ କାଯ-ଵଚନ-
ମନକୀ କ୍ରିଯାସ୍ଵରୂପ ଯୋଗ) ଭୀ ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ ଯଥାଖ୍ଯାତ-
ସଂଯମିଯୋଂକେ ଭୀ (କାଯ-ଵଚନ-ମନକୀ କ୍ରିଯା ହୋନେସେ) ବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା
. ଅନେକ
ପ୍ରକାରକେ କରଣ ଭୀ ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ କେଵଲଜ୍ଞାନିଯୋଂକେ ଭୀ
(ଉନ କରଣୋଂସେ) ବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା . ସଚିତ୍ତ ତଥା ଅଚିତ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକା ଘାତ ଭୀ ବନ୍ଧକା
କାରଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ ଜୋ ସମିତିମେଂ ତତ୍ପର ହୈଂ ଉନକେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଯତ୍ନପୂର୍ଵକ
ପ୍ରଵୃତ୍ତି କରତେ ହୈଂ ଐସେ ସାଧୁଓଂକେ) ଭୀ (ସଚିତ୍ତ ତଥା ଅଚିତ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକେ ଘାତସେ) ବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ
ଆ ଜାଏଗା
. ଇସଲିଯେ ନ୍ଯାଯବଲସେ ହୀ ଯହ ଫଲିତ ହୁଆ କି, ଉପଯୋଗମେଂ ରାଗାଦିକରଣ (ଅର୍ଥାତ୍
ଉପଯୋଗମେଂ ରାଗାଦିକକା କରନା), ବନ୍ଧକା କାରଣ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଯହାଁ ନିଶ୍ଚଯନଯକୋ ପ୍ରଧାନ କରକେ କଥନ ହୈ . ଜହାଁ ନିର୍ବାଧ ହେତୁସେ ସିଦ୍ଧି ହୋତୀ
ହୈ ଵହୀ ନିଶ୍ଚଯ ହୈ . ବନ୍ଧକା କାରଣ ଵିଚାର କରନେ ପର ନିର୍ବାଧତଯା ଯହୀ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି
ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ପୁରୁଷ ଜିନ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଭାଵୋଂକୋ ଅପନେ ଉପଯୋଗମେଂ କରତା ହୈ ଵେ ରାଗାଦିକ ହୀ ବନ୍ଧକା
କାରଣ ହୈଂ
. ଉନକେ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ଯବହୁ କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲୋଂସେ ପରିପୂର୍ଣ ଲୋକ, କାଯ-ଵଚନ-ମନକେ
ଯୋଗ, ଅନେକ କରଣ ତଥା ଚେତନ-ଅଚେତନକା ଘାତବନ୍ଧକେ କାରଣ ନହୀଂ ହୈଂ; ଯଦି ଉନସେ ବନ୍ଧ ହୋତା
ହୋ ତୋ ସିଦ୍ଧୋଂକେ, ଯଥାଖ୍ଯାତ ଚାରିତ୍ରଵାନୋଂକେ, କେଵଲଜ୍ଞାନିଯୋଂକେ ଔର ସମିତିରୂପ ପ୍ରଵୃତ୍ତି କରନେଵାଲେ
ମୁନିଯୋଂକେ ବନ୍ଧକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଏଗା
. ପରନ୍ତୁ ଉନକେ ତୋ ବନ୍ଧ ହୋତା ନହୀଂ ହୈ . ଇସଲିଏ ଇନ ହେତୁଓଂମେଂ
(କାରଣୋଂମେଂ) ଵ୍ଯଭିଚାର (ଦୋଷ) ଆଯା . ଇସଲିଏ ଯହ ନିଶ୍ଚଯ ହୈ କି ବନ୍ଧକା କାରଣ ରାଗାଦିକ
ହୀ ହୈଂ .
ଯହାଁ ସମିତିରୂପ ପ୍ରଵୃତ୍ତି କରନେଵାଲେ ମୁନିଯୋଂକା ନାମ ଲିଯା ଗଯା ହୈ ଔର ଅଵିରତ,
ଦେଶଵିରତକା ନାମ ନହୀଂ ଲିଯା; ଇସକା ଯହ କାରଣ ହୈ କିଅଵିରତ ତଥା ଦେଶଵିରତକେ
ବାହ୍ଯସମିତିରୂପ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ନହୀଂ ହୋତୀ, ଇସଲିଏ ଚାରିତ୍ରମୋହ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ରାଗସେ କିଂଚିତ୍ ବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ;
ଇସଲିଏ ସର୍ଵଥା ବନ୍ଧକେ ଅଭାଵକୀ ଅପେକ୍ଷାମେଂ ଉନକା ନାମ ନହୀଂ ଲିଯା
. ଵୈସେ ଅନ୍ତରଙ୍ଗକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ
ତୋ ଉନ୍ହେଂ ଭୀ ନିର୍ବନ୍ଧ ହୀ ଜାନନା ଚାହିଏ ..୨୩୭ ସେ ୨୪୧..
କରଣ = ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ .

Page 373 of 642
PDF/HTML Page 406 of 675
single page version

(ପୃଥ୍ଵୀ)
ନ କର୍ମବହୁଲଂ ଜଗନ୍ନ ଚଲନାତ୍ମକଂ କର୍ମ ଵା
ନ ନୈକକରଣାନି ଵା ନ ଚିଦଚିଦ୍ଵଧୋ ବନ୍ଧକୃତ୍
.
ଯଦୈକ୍ଯମୁପଯୋଗଭୂଃ ସମୁପଯାତି ରାଗାଦିଭିଃ
ସ ଏଵ କିଲ କେଵଲଂ ଭଵତି ବନ୍ଧହେତୁର୍ନୃଣାମ୍
..୧୬୪..
ଜହ ପୁଣ ସୋ ଚେଵ ଣରୋ ଣେହେ ସଵ୍ଵମ୍ହି ଅଵଣିଦେ ସଂତେ .
ରେଣୁବହୁଲମ୍ମି ଠାଣେ କରେଦି ସତ୍ଥେହିଂ ଵାଯାମଂ ..୨୪୨..
ଛିଂଦଦି ଭିଂଦଦି ଯ ତହା ତାଲୀତଲକଯଲିଵଂସପିଂଡୀଓ .
ସଚ୍ଚିତ୍ତାଚିତ୍ତାଣଂ କରେଦି ଦଵ୍ଵାଣମୁଵଘାଦଂ ..୨୪୩..
ଅବ ଇସ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ବନ୍ଧକୃତ୍ ] କ ର୍ମବନ୍ଧକୋ କ ରନେଵାଲା କାରଣ, [ନ କର୍ମବହୁଲଂ ଜଗତ୍ ] ନ ତୋ
ବହୁତ କ ର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲୋଂସେ ଭରା ହୁଆ ଲୋକ ହୈ, [ନ ଚଲନାତ୍ମକଂ କର୍ମ ଵା ] ନ ଚଲନସ୍ଵରୂପ କ ର୍ମ
(ଅର୍ଥାତ୍ କାଯ-ଵଚନ-ମନକୀ କ୍ରିଯାରୂପ ଯୋଗ) ହୈ, [ନ ନୈକକରଣାନି ] ନ ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ କ ରଣ ହୈଂ
[ଵା ନ ଚିଦ୍-ଅଚିଦ୍-ଵଧଃ ] ଔର ନ ଚେତନ-ଅଚେତନକା ଘାତ ହୈ
. କିନ୍ତୁ [ଉପଯୋଗଭୂଃ ରାଗାଦିଭିଃ ଯଦ୍-
ଐକ୍ଯମ୍ ସମୁପଯାତି ] ‘ଉପଯୋଗଭୂ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା ରାଗାଦିକ କେ ସାଥ ଜୋ ଐକ୍ଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ [ସଃ
ଏଵ କେଵଲଂ ]
ଵହୀ ଏକ (
ମାତ୍ର ରାଗାଦିକ କେ ସାଥ ଏକ ତ୍ଵ ପ୍ରାପ୍ତ କରନା ଵହୀ) [କିଲ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ
[ନୃଣାମ୍ ବନ୍ଧହେତୁଃ ଭଵତି ] ପୁରୁଷୋଂକେ ବନ୍ଧକା କାରଣ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଯହାଁ ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଏକମାତ୍ର ରାଗାଦିକକୋ ହୀ ବନ୍ଧକା କାରଣ କହା ହୈ .୧୬୪.
ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ଉପଯୋଗମେଂ ରାଗାଦିକ ନହୀଂ କରତା, ଉପଯୋଗକା ଔର ରାଗାଦିକା ଭେଦ ଜାନକର
ରାଗାଦିକ କା ସ୍ଵାମୀ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଏ ଉସେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଚେଷ୍ଟାସେ ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତାଯହ କହତେ ହୈଂ :
ଜିସ ରୀତ ଫି ର ଵହ ହୀ ପୁରୁଷ, ଉସ ତେଲ ସବକୋ ଦୂର କର .
ଵ୍ଯାଯାମ କରତା ଶସ୍ତ୍ରସେ, ବହୁ ରଜଭରେ ସ୍ଥାନକ ଠହର ..୨୪୨..
ଅରୁ ତାଡ଼, କଦଲୀ, ବାଁସ, ଆଦିକ, ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ ବହୂ କରେ .
ଉପଘାତ ଆପ ସଚିତ୍ତ ଅଵରୁ, ଅଚିତ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା କରେ ..୨୪୩..

Page 374 of 642
PDF/HTML Page 407 of 675
single page version

ଉଵଘାଦଂ କୁଵ୍ଵଂତସ୍ସ ତସ୍ସ ଣାଣାଵିହେହିଂ କରଣେହିଂ .
ଣିଚ୍ଛଯଦୋ ଚିଂତେଜ୍ଜ ହୁ କିଂପଚ୍ଚଯଗୋ ଣ ରଯବଂଧୋ ..୨୪୪..
ଜୋ ସୋ ଦୁ ଣେହଭାଵୋ ତମ୍ହି ଣରେ ତେଣ ତସ୍ସ ରଯବଂଧୋ .
ଣିଚ୍ଛଯଦୋ ଵିଣ୍ଣେଯଂ ଣ କାଯଚେଟ୍ଠାହିଂ ସେସାହିଂ ..୨୪୫..
ଏଵଂ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ ଵଟ୍ଟଂତୋ ବହୁଵିହେସୁ ଜୋଗେସୁ .
ଅକରଂତୋ ଉଵଓଗେ ରାଗାଦୀ ଣ ଲିପ୍ପଦି ରଏଣ ..୨୪୬..
ଯଥା ପୁନଃ ସ ଚୈଵ ନରଃ ସ୍ନେହେ ସର୍ଵସ୍ମିନ୍ନପନୀତେ ସତି .
ରେଣୁବହୁଲେ ସ୍ଥାନେ କରୋତି ଶସ୍ତ୍ରୈର୍ଵ୍ଯାଯାମମ୍ ..୨୪୨..
ଛିନତ୍ତି ଭିନତ୍ତି ଚ ତଥା ତାଲୀତଲକଦଲୀଵଂଶ ପିଣ୍ଡୀଃ .
ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତାନାଂ କରୋତି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମୁପଘାତମ୍ ..୨୪୩..
ଉପଘାତଂ କୁର୍ଵତସ୍ତସ୍ଯ ନାନାଵିଧୈଃ କରଣୈଃ .
ନିଶ୍ଚଯତଶ୍ଚିନ୍ତ୍ଯତାଂ ଖଲୁ କିମ୍ପ୍ରତ୍ଯଯିକୋ ନ ରଜୋବନ୍ଧଃ ..୨୪୪..
ଯଃ ସ ତୁ ସ୍ନେହଭାଵସ୍ତସ୍ମିନ୍ନରେ ତେନ ତସ୍ଯ ରଜୋବନ୍ଧଃ .
ନିଶ୍ଚଯତୋ ଵିଜ୍ଞେଯଂ ନ କାଯଚେଷ୍ଟାଭିଃ ଶେଷାଭିଃ ..୨୪୫..
ଏଵଂ ସମ୍ଯଗ୍ଦ୍ରଷ୍ଟିର୍ଵର୍ତମାନୋ ବହୁଵିଧେଷୁ ଯୋଗେଷୁ .
ଅକୁର୍ଵନ୍ନୁପଯୋଗେ ରାଗାଦୀନ୍ ନ ଲିପ୍ଯତେ ରଜସା ..୨୪୬..
ବହୁ ଭାଁତିକେ କରଣାଦିସେ, ଉପଘାତ କରତେ ଉସହିକୋ .
ନିଶ୍ଚଯପନେ ଚିଂତନ କରୋ, ରଜବନ୍ଧ ନହିଂ କିନ କାରଣୋଂ ..୨୪୪..
ଯୋଂ ଜାନନା ନିଶ୍ଚଯପଣେଚିକନାଇ ଜୋ ଉସ ନର ଵିଷୈଂ .
ରଜବନ୍ଧକାରଣ ସୋ ହି ହୈ, ନହୀଂ କାଯଚେଷ୍ଟା ଶେଷ ହୈ ..୨୪୫..
ଯୋଗୋଂ ଵିଵିଧମେଂ ଵର୍ତତା, ଇସ ଭାଁତି ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ଜୋ .
ଉପଯୋଗମେଂ ରାଗାଦି ନ କରେ, ରଜହି ନହିଂ ଲେପାଯ ସୋ ..୨୪୬..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଥା ପୁନଃ ] ଔର ଜୈସେ[ସଃ ଚ ଏଵ ନରଃ ] ଵହୀ ପୁରୁଷ, [ସର୍ଵସ୍ମିନ୍ ସ୍ନେହେ ]
ସମସ୍ତ ତେଲ ଆଦି ସ୍ନିଗ୍ଧ ପଦାର୍ଥକୋ [ଅପନୀତେ ସତି ] ଦୂର କିଏ ଜାନେ ପର, [ରେଣୁବହୁଲେ ] ବହୁତ

Page 375 of 642
PDF/HTML Page 408 of 675
single page version

ଯଥା ସ ଏଵ ପୁରୁଷଃ, ସ୍ନେହେ ସର୍ଵସ୍ମିନ୍ନପନୀତେ ସତି, ତସ୍ଯାମେଵ ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ରଜୋବହୁଲାଯାଂ
ଭୂମୌ ତଦେଵ ଶସ୍ତ୍ରଵ୍ଯାଯାମକର୍ମ କୁର୍ଵାଣଃ, ତୈରେଵାନେକପ୍ରକାରକରଣୈସ୍ତାନ୍ଯେଵ ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତଵସ୍ତୂନି ନିଘ୍ନନ୍,
ରଜସା ନ ବଧ୍ଯତେ, ସ୍ନେହାଭ୍ଯଂଗସ୍ଯ ବନ୍ଧହେତୋରଭାଵାତ୍; ତଥା ସମ୍ଯଗ୍
ଦ୍ରଷ୍ଟିଃ, ଆତ୍ମନି ରାଗାଦୀନକୁର୍ଵାଣଃ
ସନ୍, ତସ୍ମିନ୍ନେଵ ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ କର୍ମଯୋଗ୍ଯପୁଦ୍ଗଲବହୁଲେ ଲୋକେ ତଦେଵ କାଯଵାଙ୍ମନଃକର୍ମ କୁର୍ଵାଣଃ,
ତୈରେଵାନେକପ୍ରକାରକରଣୈସ୍ତାନ୍ଯେଵ ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତଵସ୍ତୂନି ନିଘ୍ନନ୍, କର୍ମରଜସା ନ ବଧ୍ଯତେ, ରାଗଯୋଗସ୍ଯ
ବନ୍ଧହେତୋରଭାଵାତ୍
.
ଧୂଲିଵାଲେ [ସ୍ଥାନେ ] ସ୍ଥାନମେଂ [ଶସ୍ତ୍ରୈଃ ] ଶସ୍ତ୍ରୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ଵ୍ଯାଯାମମ୍ କରୋତି ] ଵ୍ଯାଯାମ କ ରତା ହୈ,
[ତଥା ] ଔର [ତାଲୀତଲକଦଲୀଵଂଶପିଣ୍ଡୀଃ ] ତାଡ଼, ତମାଲ, କେ ଲ, ବାଁସ ଔର ଅଶୋକ ଇତ୍ଯାଦି ଵୃକ୍ଷୋଂକୋ
[ଛିନତ୍ତି ] ଛେଦତା ହୈ, [ଭିନତ୍ତି ଚ ] ଭେଦତା ହୈ, [ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତାନାଂ ] ସଚିତ୍ତ ତଥା ଅଚିତ୍ତ [ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମ୍ ]
ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା [ଉପଘାତମ୍ ] ଉପଘାତ [କରୋତି ] କ ରତା ହୈ; [ନାନାଵିଧୈଃ କରଣୈଃ ] ଐସେ ନାନା ପ୍ରକାରକେ
କ ରଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ଉପଘାତଂ କୁର୍ଵତଃ ] ଉପଘାତ କ ରତେ ହୁଏ [ତସ୍ଯ ] ଉସ ପୁରୁଷକୋ [ରଜୋବନ୍ଧଃ ] ଧୂଲିକା
ବନ୍ଧ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [କିମ୍ପ୍ରତ୍ଯଯିକଃ ] କିସ କାରଣସେ [ନ ] ନହୀଂ ହୋତା [ନିଶ୍ଚଯତଃ ] ଯହ
ନିଶ୍ଚଯସେ [ଚିନ୍ତ୍ଯତାମ୍ ] ଵିଚାର କରୋ
. [ତସ୍ମିନ୍ ନରେ ] ଉସ ପୁରୁଷକୋ [ଯଃ ସଃ ସ୍ନେହଭାଵଃ ତୁ ] ଜୋ ଵହ
ତେଲ ଆଦିକୀ ଚିକନାଈ ହୈ [ତେନ ] ଉସସେ [ତସ୍ଯ ] ଉସକେ [ରଜୋବନ୍ଧଃ ] ଧୂଲିକା ବନ୍ଧ ହୋନା
[ନିଶ୍ଚଯତଃ ଵିଜ୍ଞେଯଂ ] ନିଶ୍ଚଯସେ ଜାନନା ଚାହିଏ, [ଶେଷାଭିଃ କାଯଚେଷ୍ଟାଭିଃ ] ଶେଷ କ ାଯାକୀ ଚେଷ୍ଟାଓଂସେ
[ନ ] ନହୀଂ ହୋତା
. (ଇସଲିଏ ଉସ ପୁରୁଷମେଂ ତେଲ ଆଦିକୀ ଚିକନାହଟକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ହୀ ଧୂଲି ଇତ୍ଯାଦି
ନହୀଂ ଚିପକତୀ .) [ଏଵଂ ] ଇସପ୍ରକାର[ବହୁଵିଧେସୁ ଯୋଗେଷୁ ] ବହୁତ ପ୍ରକାରକେ ଯୋଗୋମେଂ [ଵର୍ତମାନଃ ]
ଵର୍ତତା ହୁଆ [ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟିଃ ] ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି [ଉପଯୋଗେ ] ଉପଯୋଗମେଂ [ରାଗାଦୀନ୍ ଅକୁର୍ଵନ୍ ] ରାଗାଦିକୋ ନ କ ରତା
ହୁଆ [ରଜସା ] କ ର୍ମରଜସେ [ନ ଲିପ୍ଯତେ ] ଲିପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା
.
ଟୀକା :ଜୈସେ ଵହୀ ପୁରୁଷ, ସମ୍ପୂର୍ଣ ଚିକନାହଟକୋ ଦୂର କର ଦେନେ ପର, ଉସୀ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ
ଅତ୍ଯଧିକ ଧୂଲିସେ ଭରୀ ହୁଈ ଉସୀ ଭୂମିମେଂ ଵହୀ ଶସ୍ତ୍ରଵ୍ଯାଯାମରୂପ କର୍ମକୋ (କ୍ରିଯାକୋ) କରତା ହୁଆ,
ଉନ୍ହୀଂ ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ କରଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଉନ୍ହୀଂ ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକା ଘାତ କରତା ହୁଆ, ଧୂଲିସେ ଲିପ୍ତ
ନହୀଂ ହୋତା, କ୍ଯୋଂକି ଉସକେ ଧୂଲିକେ ଲିପ୍ତ ହୋନେକା କାରଣ ଜୋ ତୈଲାଦିକା ମର୍ଦନ ହୈ ଉସକା ଅଭାଵ ହୈ;
ଇସୀପ୍ରକାର ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି, ଅପନେମେଂ ରାଗାଦିକୋ ନ କରତା ହୁଆ, ଉସୀ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ବହୁତ କର୍ମଯୋଗ୍ଯ
ପୁଦ୍ଗଲୋଂସେ ଭରେ ହୁଏ ଲୋକମେଂ ଵହୀ କାଯ-ଵଚନ-ମନକୀ କ୍ରିଯା କରତା ହୁଆ, ଉନ୍ହୀଂ ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ
କରଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଉନ୍ହୀଂ ସଚିତ୍ତାଚିତ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକା ଘାତ କରତା ହୁଆ, କର୍ମରୂପ ରଜସେ ନହୀଂ ବଁଧତା, କ୍ଯୋଂକି
ଉସକେ ବନ୍ଧକେ କାରଣଭୂତ ରାଗକେ ଯୋଗକା (
ରାଗମେଂ ଜୁଡ଼ନେକା) ଅଭାଵ ହୈ
.
ଭାଵାର୍ଥ :ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟିକେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ସର୍ଵ ସମ୍ବନ୍ଧ ହୋନେ ପର ଭୀ ରାଗକେ ସମ୍ବନ୍ଧକା ଅଭାଵ

Page 376 of 642
PDF/HTML Page 409 of 675
single page version

(ଶାର୍ଦୂଲଵିକ୍ରୀଡିତ)
ଲୋକଃ କର୍ମ ତତୋଽସ୍ତୁ ସୋଽସ୍ତୁ ଚ ପରିସ୍ପନ୍ଦାତ୍ମକଂ କର୍ମ ତତ୍
ତାନ୍ଯସ୍ମିନ୍କରଣାନି ସନ୍ତୁ ଚିଦଚିଦ୍ଵ୍ଯାପାଦନଂ ଚାସ୍ତୁ ତତ୍
.
ରାଗାଦୀନୁପଯୋଗଭୂମିମନଯନ୍ ଜ୍ଞାନଂ ଭଵନ୍କେଵଲଂ
ବନ୍ଧଂ ନୈଵ କୁତୋଽପ୍ଯୁପୈତ୍ଯଯମହୋ ସମ୍ଯଗ୍
ଦ୍ରଗାତ୍ମା ଧ୍ରୁଵମ୍ ..୧୬୫..
ହୋନେସେ କର୍ମବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା . ଇସକେ ସମର୍ଥନମେଂ ପହଲେ କହା ଜା ଚୁକା ହୈ ..୨୪୨ ସେ ୨୪୬..
ଅବ ଇସୀ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[କର୍ମତତଃ ଲୋକଃ ସଃ ଅସ୍ତୁ ] ଇସଲିଏ ଵହ (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ) ବହୁତ କ ର୍ମୋଂସେ
(କ ର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲୋଂସେ) ଭରା ହୁଆ ଲୋକ ହୈ ସୋ ଭଲେ ରହୋ, [ପରିସ୍ପନ୍ଦାତ୍ମକଂ କର୍ମ ତତ୍ ଚ ଅସ୍ତୁ ]
ଵହ କାଯ-ଵଚନ-ମନକା ଚଲନସ୍ଵରୂପ କ ର୍ମ (ଯୋଗ) ହୈ ସୋ ଭୀ ଭଲେ ରହୋ, [ତାନି କରଣାନି
ଅସ୍ମିନ୍ ସନ୍ତୁ ]
ଵେ (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ) କ ରଣ ଭୀ ଉସକେ ଭଲେ ରହେଂ [ଚ ] ଔର [ତତ୍ ଚିଦ୍-ଅଚିଦ୍-
ଵ୍ଯାପାଦନଂ ଅସ୍ତୁ ]
ଵହ ଚେତନ-ଅଚେତନକା ଘାତ ଭୀ ଭଲେ ହୋ, ପରଂତୁ [ଅହୋ ] ଅହୋ! [ଅଯମ୍
ସମ୍ଯଗ୍
ଦୃଗ୍-ଆତ୍ମା ] ଯହ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ଆତ୍ମା, [ରାଗାଦୀନ୍ ଉପଯୋଗଭୂମିମ୍ ଅନଯନ୍ ] ରାଗାଦିକ କୋ
ଉପଯୋଗଭୂମିମେଂ ନ ଲାତା ହୁଆ, [କେଵଲଂ ଜ୍ଞାନଂ ଭଵନ୍ ] କେ ଵଲ (ଏକ) ଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା
ହୁଆ, [କୁତଃ ଅପି ବନ୍ଧମ୍ ଧ୍ରୁଵମ୍ ନ ଏଵ ଉପୈତି ] କିସୀ ଭୀ କାରଣସେ ନିଶ୍ଚଯତଃ ବନ୍ଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ
ନହୀଂ ହୋତା
. (ଅହୋ ! ଦେଖୋ ! ଯହ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନକୀ ଅଦ୍ଭୁତ ମହିମା ହୈ .)
ଭାଵାର୍ଥ :ଯହାଁ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟିକୀ ଅଦ୍ଭୁତ ମହିମା ବତାଈ ହୈ, ଔର ଯହ କହା ହୈ କି
ଲୋକ, ଯୋଗ, କରଣ, ଚୈତନ୍ଯ-ଅଚୈତନ୍ଯକା ଘାତଵେ ବନ୍ଧକେ କାରଣ ନହୀଂ ହୈଂ . ଇସକା ଅର୍ଥ ଯହ
ନହୀଂ ହୈ କି ପରଜୀଵକୀ ହିଂସାସେ ବନ୍ଧକା ହୋନା ନହୀଂ କହା, ଇସଲିଏ ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦ ହୋକର ହିଂସା
କରନୀ
. କିନ୍ତୁ ଯହାଁ ଯହ ଆଶଯ ହୈ କି ଅବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକ କଦାଚିତ୍ ପରଜୀଵକା ଘାତ ଭୀ ହୋ ଜାଯେ
ତୋ ଉସସେ ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା . କିନ୍ତୁ ଜହାଁ ବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକ ଜୀଵୋଂକୋ ମାରନେକେ ଭାଵ ହୋଂଗେ ଵହାଁ ତୋ ଅପନେ
ଉପଯୋଗମେଂ ରାଗାଦିକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୋଗା ଔର ଉସସେ ଵହାଁ ହିଂସାଜନ୍ଯ ବନ୍ଧ ହୋଗା ହୀ . ଜହାଁ ଜୀଵକୋ
ଜିଲାନେକା ଅଭିପ୍ରାଯ ହୋ ଵହାଁ ଭୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଉସ ଅଭିପ୍ରାଯକୋ ଭୀ ନିଶ୍ଚଯନଯମେଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ କହା ହୈ,
ତବ ଫି ର ଜୀଵକୋ ମାରନେକା ଅଭିପ୍ରାଯ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ କ୍ଯୋଂ ନ ହୋଗା ? ଅଵଶ୍ଯ ହୋଗା
. ଇସଲିଯେ
କଥନକୋ ନଯଵିଭାଗସେ ଯଥାର୍ଥ ସମଝକର ଶ୍ରଦ୍ଧାନ କରନା ଚାହିଏ . ସର୍ଵଥା ଏକାନ୍ତ ମାନନା ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ
ହୈ .୧୬୫.

Page 377 of 642
PDF/HTML Page 410 of 675
single page version

(ପୃଥ୍ଵୀ)
ତଥାପି ନ ନିରର୍ଗଲଂ ଚରିତୁମିଷ୍ଯତେ ଜ୍ଞାନିନାଂ
ତଦାଯତନମେଵ ସା କିଲ ନିରର୍ଗଲା ଵ୍ଯାପୃତିଃ
.
ଅକାମକୃତକର୍ମ ତନ୍ମତମକାରଣଂ ଜ୍ଞାନିନାଂ
ଦ୍ଵଯଂ ନ ହି ଵିରୁଧ୍ଯତେ କିମୁ କରୋତି ଜାନାତି ଚ
..୧୬୬..
(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଜାନାତି ଯଃ ସ ନ କରୋତି କରୋତି ଯସ୍ତୁ
ଜାନାତ୍ଯଯଂ ନ ଖଲୁ ତତ୍କିଲ କର୍ମରାଗଃ
.
ରାଗଂ ତ୍ଵବୋଧମଯମଧ୍ଯଵସାଯମାହୁ-
ର୍ମିଥ୍ଯା
ଦ୍ରଶଃ ସ ନିଯତଂ ସ ଚ ବନ୍ଧହେତୁଃ ..୧୬୭..
48
ଅବ ଉପରୋକ୍ତ ଭାଵାର୍ଥମେଂ କଥିତ ଆଶଯକୋ ପ୍ରଗଟ କରନେକେ ଲିଏ, କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ତଥାପି ] ତଥାପି (ଅର୍ଥାତ୍ ଲୋକ ଆଦି କାରଣୋଂସେ ବନ୍ଧ ନହୀଂ କହା ଔର
ରାଗାଦିକ ସେ ହୀ ବନ୍ଧ କ ହା ହୈ ତଥାପି) [ଜ୍ଞାନିନାଂ ନିରର୍ଗଲଂ ଚରିତୁମ୍ ନ ଇଷ୍ଯତେ ] ଜ୍ଞାନିଯୋଂକୋ ନିରର୍ଗଲ
(ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦତାପୂର୍ଵକ) ପ୍ରଵର୍ତନା ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, [ସା ନିରର୍ଗଲା ଵ୍ଯାପୃତିଃ କିଲ ତଦ୍-ଆଯତନମ୍ ଏଵ ]
କ୍ଯୋଂକି ଵହ ନିରର୍ଗଲ ପ୍ରଵର୍ତନ ଵାସ୍ତଵମେଂ ବନ୍ଧକା ହୀ ସ୍ଥାନ ହୈ
. [ଜ୍ଞାନିନାଂ ଅକାମ-କୃତ-କର୍ମ ତତ୍
ଅକାରଣମ୍ ମତମ୍ ] ଜ୍ଞାନିଯୋଂକେ ଵାଁଛାରହିତ କର୍ମ (କାର୍ଯ) ହୋତା ହୈ ଵହ ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ କ ହା, କ୍ଯୋଂକି
[ଜାନାତି ଚ କରୋତି ] ଜାନତା ଭୀ ହୈ ଔର (କ ର୍ମକୋ ) କ ରତା ଭୀ ହୈ
[ଦ୍ଵଯଂ କିମୁ ନ ହି ଵିରୁଧ୍ଯତେ ]
ଯହ ଦୋନୋଂ କ୍ରିଯାଏଁ କ୍ଯା ଵିରୋଧରୂପ ନହୀଂ ହୈଂ ? (କ ରନା ଔର ଜାନନା ନିଶ୍ଚଯସେ ଵିରୋଧରୂପ ହୀ ହୈ .)
ଭାଵାର୍ଥ :ପହଲେ କାଵ୍ଯମେଂ ଲୋକ ଆଦିକୋ ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ କହା, ଇସଲିଏ ଵହାଁ ଯହ
ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଏ କି ବାହ୍ଯଵ୍ଯଵହାରପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ବନ୍ଧକେ କାରଣୋଂମେଂ ସର୍ଵଥା ହୀ ନିଷେଧ କିଯା ହୈ;
ବାହ୍ଯଵ୍ଯଵହାରପ୍ରଵୃତ୍ତି ରାଗାଦି ପରିଣାମକୀ
ବନ୍ଧକେ କାରଣକୀନିମିତ୍ତଭୂତ ହୈ, ଉସ ନିମିତ୍ତକା ଯହାଁ
ନିଷେଧ ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଏ . ଜ୍ଞାନିଯୋଂକେ ଅବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକଵାଁଛା ରହିତପ୍ରଵୃତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ
ବନ୍ଧ ନହୀଂ କହା ହୈ, ଉନ୍ହେଂ କହୀଂ ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦ ହୋକର ପ୍ରଵର୍ତନେକୋ ନହୀଂ କ ହା ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ମର୍ଯାଦା ରହିତ
(ନିରଂକୁଶ) ପ୍ରଵର୍ତନା ତୋ ବନ୍ଧକା ହୀ କାରଣ ହୈ
. ଜାନନେମେଂ ଔର କରନେମେଂ ତୋ ପରସ୍ପର ଵିରୋଧ ହୈ; ଜ୍ଞାତା
ରହେଗା ତୋ ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୋଗା, କର୍ତା ହୋଗା ତୋ ଅଵଶ୍ଯ ବନ୍ଧ ହୋଗା .୧୬୬.
‘‘ଜୋ ଜାନତା ହୈ ସୋ କରତା ନହୀଂ ଔର ଜୋ କରତା ହୈ ସୋ ଜାନତା ନହୀଂ; କରନା ତୋ କର୍ମକା ରାଗ
ହୈ, ଔର ଜୋ ରାଗ ହୈ ସୋ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ ତଥା ଅଜ୍ଞାନ ବନ୍ଧକା କାରଣ ହୈ .
’’ଇସ ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ କହତେ
ହୈଂ :

Page 378 of 642
PDF/HTML Page 411 of 675
single page version

ଜୋ ମଣ୍ଣଦି ହିଂସାମି ଯ ହିଂସିଜ୍ଜାମି ଯ ପରେହିଂ ସତ୍ତେହିଂ .
ସୋ ମୂଢୋ ଅଣ୍ଣାଣୀ ଣାଣୀ ଏତ୍ତୋ ଦୁ ଵିଵରୀଦୋ ..୨୪୭..
ଯୋ ମନ୍ଯତେ ହିନସ୍ମି ଚ ହିଂସ୍ଯେ ଚ ପରୈଃ ସତ୍ତ୍ଵୈଃ .
ସ ମୂଢୋଽଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନ୍ଯତସ୍ତୁ ଵିପରୀତଃ ..୨୪୭..
ପରଜୀଵାନହଂ ହିନସ୍ମି, ପରଜୀଵୈର୍ହିଂସ୍ଯେ ଚାହମିତ୍ଯଧ୍ଯଵସାଯୋ ଧ୍ରୁଵମଜ୍ଞାନମ୍ . ସ ତୁ ଯସ୍ଯାସ୍ତି
ସୋଽଜ୍ଞାନିତ୍ଵାନ୍ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିଃ, ଯସ୍ଯ ତୁ ନାସ୍ତି ସ ଜ୍ଞାନିତ୍ଵାତ୍ସମ୍ଯଗ୍ଦ୍ରଷ୍ଟିଃ .
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଯଃ ଜାନାତି ସଃ ନ କରୋତି ] ଜୋ ଜାନତା ହୈ ସୋ କ ରତା ନହୀଂ [ତୁ ] ଔର [ଯଃ
କରୋତି ଅଯଂ ଖଲୁ ଜାନାତି ନ ] ଜୋ କ ରତା ହୈ ସୋ ଜାନତା ନହୀଂ . [ତତ୍ କିଲ କର୍ମରାଗଃ ] କ ରନା ତୋ
ଵାସ୍ତଵମେଂ କ ର୍ମରାଗ ହୈ [ତୁ ] ଔର [ରାଗଂ ଅବୋଧମଯମ୍ ଅଧ୍ଯଵସାଯମ୍ ଆହୁଃ ] ରାଗକୋ (ମୁନିଯୋଂନେ)
ଅଜ୍ଞାନମଯ ଅଧ୍ଯଵସାଯ କ ହା ହୈ; [ସଃ ନିଯତଂ ମିଥ୍ଯାଦୃଶଃ ] ଜୋ କି ଵହ (ଅଜ୍ଞାନମଯ ଅଧ୍ଯଵସାଯ)
ନିଯମସେ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିକେ ହୋତା ହୈ [ଚ ] ଔର [ସଃ ବନ୍ଧହେତୁଃ ] ଵହ ବନ୍ଧକା କାରଣ ହୈ
.୧୬୭.
ଅବ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିକେ ଆଶଯକୋ ଗାଥାମେଂ ସ୍ପଷ୍ଟ କହତେ ହୈଂ :
ଜୋ ମାନତାମୈଂ ମାରୁଁ ପର ଅରୁ ଘାତ ପର ମେରା କରେ .
ସୋ ମୂଢ ହୈ, ଅଜ୍ଞାନି ହୈ, ଵିପରୀତ ଇସସେ ଜ୍ଞାନି ହୈ ..୨୪୭..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଃ ] ଜୋ [ମନ୍ଯତେ ] ଯହ ମାନତା ହୈ କି [ହିନସ୍ମି ଚ ] ‘ମୈଂ ପର ଜୀଵୋଂକୋ ମାରତା
ହୂଁ [ପରୈଃ ସତ୍ତ୍ଵୈଃ ହିଂସ୍ଯେ ଚ ] ଔର ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ମାରତେ ହୈଂ ’, [ସଃ ] ଵହ [ମୂଢଃ ] ମୂଢ (ମୋହୀ) ହୈ,
[ଅଜ୍ଞାନୀ ] ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ, [ତୁ ] ଔର [ଅତଃ ଵିପରୀତଃ ] ଇସସେ ଵିପରୀତ (ଜୋ ଐସା ନହୀଂ ମାନତା ଵହ)
[ଜ୍ଞାନୀ ] ଜ୍ଞାନୀ ହୈ
.
ଟୀକା :‘ମୈଂ ପର ଜୀଵୋଂକୋ ମାରତା ହୂଁ ଔର ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ମାରତେ ହୈଂ ’ଐସା ଅଧ୍ଯଵସାଯ
ଧ୍ରୁଵରୂପସେ (ନିଯମସେ, ନିଶ୍ଚଯତଃ) ଅଜ୍ଞାନ ହୈ . ଵହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଜିସକେ ହୈ ଵହ ଅଜ୍ଞାନୀପନେକେ କାରଣ
ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ; ଔର ଜିସକେ ଵହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଜ୍ଞାନୀପନେକେ କାରଣ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :‘ପରଜୀଵୋଂକୋ ମୈଂ ମାରତା ହୂଁ ଔର ପରଜୀଵ ମୁଝେ ମାରତେ ହୈଂ’ ଐସା ଆଶଯ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ,
ଇସଲିଏ ଜିସକା ଐସା ଆଶଯ ହୈ ଵହ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ ଔର ଜିସକା ଐସା ଆଶଯ ନହୀଂ
ହୈ ଵହ ଜ୍ଞାନୀ ହୈସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ହୈ .
ନିଶ୍ଚଯନଯସେ କର୍ତାକା ସ୍ଵରୂପ ଯହ ହୈ :ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵାଧୀନତଯା ଜିସ ଭାଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋ ଉସ
ଅଧ୍ଯଵସାଯ = ମିଥ୍ଯା ଅଭିପ୍ରାଯ; ଆଶଯ .

Page 379 of 642
PDF/HTML Page 412 of 675
single page version

କଥମଯମଧ୍ଯଵସାଯୋଽଜ୍ଞାନମିତି ଚେତ୍
ଆଉକ୍ଖଯେଣ ମରଣଂ ଜୀଵାଣଂ ଜିଣଵରେହିଂ ପଣ୍ଣତ୍ତଂ .
ଆଉଂ ଣ ହରେସି ତୁମଂ କହ ତେ ମରଣଂ କଦଂ ତେସିଂ ..୨୪୮..
ଆଉକ୍ଖଯେଣ ମରଣଂ ଜୀଵାଣଂ ଜିଣଵରେହିଂ ପଣ୍ଣତ୍ତଂ .
ଆଉଂ ଣ ହରଂତି ତୁହଂ କହ ତେ ମରଣଂ କଦଂ ତେହିଂ ..୨୪୯..
ଆଯୁଃକ୍ଷଯେଣ ମରଣଂ ଜୀଵାନାଂ ଜିନଵରୈଃ ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍ .
ଆଯୁର୍ନ ହରସି ତ୍ଵଂ କଥଂ ତ୍ଵଯା ମରଣଂ କୃତଂ ତେଷାମ୍ ..୨୪୮..
ଆଯୁଃକ୍ଷଯେଣ ମରଣଂ ଜୀଵାନାଂ ଜିନଵରୈଃ ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍ .
ଆଯୁର୍ନ ହରନ୍ତି ତଵ କଥଂ ତେ ମରଣଂ କୃତଂ ତୈଃ ..୨୪୯..
ଭାଵକା ସ୍ଵଯଂ କର୍ତା କହଲାତା ହୈ . ଇସଲିଏ ପରମାର୍ଥତଃ କୋଈ କିସୀକା ମରଣ ନହୀଂ କରତା . ଜୋ ପରସେ
ପରକା ମରଣ ମାନତା ହୈ, ଵହ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ . ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକଭାଵସେ କର୍ତା କହନା ସୋ ଵ୍ଯଵହାରନଯକା
କଥନ ହୈ; ଉସେ ଯଥାର୍ଥତଯା (ଅପେକ୍ଷାକୋ ସମଝ କର) ମାନନା ସୋ ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନ ହୈ ..୨୪୭..
ଅବ ଯହ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ଯହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଅଜ୍ଞାନ କୈସେ ହୈ ? ଉସକେ ଉତ୍ତର ସ୍ଵରୂପ ଗାଥା
କହତେ ହୈଂ :
ହୈ ଆଯୁକ୍ଷଯସେ ମରଣ ଜୀଵକା, ଯେ ହି ଜିନଵରନେ କହା .
ତୂ ଆଯୁ ତୋ ହରତା ନହୀଂ, ତୈଂନେ ମରଣ କୈସେ କିଯା ? ..୨୪୮..
ହୈ ଆଯୁକ୍ଷଯସେ ମରଣ ଜୀଵକା, ଯେ ହି ଜିନଵରନେ କହା .
ଵେ ଆଯୁ ତୁଝ ହରତେ ନହୀଂ, ତୋ ମରଣ ତୁଝ କୈସେ କିଯା ? ..୨୪୯..
ଗାଥାର୍ଥ :(ହେ ଭାଈ ! ତୂ ଜୋ ଯହ ମାନତା ହୈ କି ‘ମୈଂ ପର ଜୀଵୋଂକୋ ମାରତା ହୂଁ ’ ସୋ ଯହ ତେରା
ଅଜ୍ଞାନ ହୈ .) [ଜୀଵାନାଂ ] ଜୀଵୋଂକା [ମରଣଂ ] ମରଣ [ଆଯୁଃକ୍ଷଯେଣ ] ଆଯୁକ ର୍ମକେ କ୍ଷଯସେ ହୋତା ହୈ ଐସା
[ଜିନଵରୈଃ ] ଜିନଵରୋଂନେ [ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍ ] କ ହା ହୈ; [ତ୍ଵଂ ] ତୂ [ଆଯୁଃ ] ପର ଜୀଵୋଂକେ ଆଯୁକ ର୍ମକୋ ତୋ [ନ
ହରସି ]
ହରତା ନହୀଂ ହୈ, [ତ୍ଵଯା ] ତୋ ତୂନେ [ତେଷାମ୍ ମରଣଂ ] ଉନକା ମରଣ [କଥଂ ] କୈସେ [କୃତଂ ] କିଯା ?
(ହେ ଭାଈ ! ତୂ ଜୋ ଯହ ମାନତା ହୈ କି ‘ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ମାରତେ ହୈଂ ’ ସୋ ଯହ ତେରା ଅଜ୍ଞାନ
ହୈ .) [ଜୀଵାନାଂ ] ଜୀଵୋଂକା [ମରଣଂ ] ମରଣ [ଆଯୁଃକ୍ଷଯେଣ ] ଆଯୁକ ର୍ମକେ କ୍ଷଯସେ ହୋତା ହୈ ଐସା

Page 380 of 642
PDF/HTML Page 413 of 675
single page version

ମରଣଂ ହି ତାଵଜ୍ଜୀଵାନାଂ ସ୍ଵାଯୁଃକର୍ମକ୍ଷଯେଣୈଵ, ତଦଭାଵେ ତସ୍ଯ ଭାଵଯିତୁମଶକ୍ଯତ୍ଵାତ୍; ସ୍ଵାଯୁଃକର୍ମ
ଚ ନାନ୍ଯେନାନ୍ଯସ୍ଯ ହର୍ତୁଂ ଶକ୍ଯଂ, ତସ୍ଯ ସ୍ଵୋପଭୋଗେନୈଵ କ୍ଷୀଯମାଣତ୍ଵାତ୍; ତତୋ ନ କଥଂଚନାପି ଅନ୍ଯୋଽନ୍ଯସ୍ଯ
ମରଣଂ କୁର୍ଯାତ୍
. ତତୋ ହିନସ୍ମି, ହିଂସ୍ଯେ ଚେତ୍ଯଧ୍ଯଵସାଯୋ ଧ୍ରୁଵମଜ୍ଞାନମ୍ .
ଜୀଵନାଧ୍ଯଵସାଯସ୍ଯ ତଦ୍ଵିପକ୍ଷସ୍ଯ କା ଵାର୍ତେତି ଚେତ୍
[ଜିନଵରୈଃ ] ଜିନଵରୋଂନେ [ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍ ] କ ହା ହୈ; ପର ଜୀଵ [ତଵ ଆଯୁଃ ] ତେରେ ଆଯୁକ ର୍ମକୋ ତୋ
[ନ ହରନ୍ତି ] ହରତେ ନହୀଂ ହୈଂ, [ତୈଃ ] ତୋ ଉନ୍ହୋଂନେ [ତେ ମରଣଂ ] ତେରା ମରଣ [କଥଂ ] କୈସେ [କୃତଂ ]
କିଯା ?
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ, ଜୀଵୋଂକା ମରଣ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅପନେ ଆଯୁକର୍ମକେ କ୍ଷଯସେ ହୀ ହୋତା ହୈ,
କ୍ଯୋଂକି ଅପନେ ଆଯୁକର୍ମକେ କ୍ଷଯକେ ଅଭାଵମେଂ ମରଣ ହୋନା ଅଶକ୍ଯ ହୈ; ଔର ଦୂସରେସେ ଦୂସରେକା ସ୍ଵ-
ଆଯୁକର୍ମ ହରଣ ନହୀଂ କିଯା ଜା ସକତା, କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ସ୍ଵ-ଆଯୁକର୍ମ) ଅପନେ ଉପଭୋଗସେ ହୀ
କ୍ଷଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ; ଇସଲିଯେ କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ କୋଈ ଦୂସରା କିସୀ ଦୂସରେକା ମରଣ ନହୀଂ କର
ସକତା
. ଇସଲିଯେ ‘ମୈଂ ପର ଜୀଵୋଂକୋ ମାରତା ହୂଁ, ଔର ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ମାରତେ ହୈଂ’ ଐସା ଅଧ୍ଯଵସାଯ
ଧ୍ରୁଵରୂପସେ (ନିଯମସେ) ଅଜ୍ଞାନ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଜୀଵକୀ ଜୋ ମାନ୍ଯତା ହୋ ତଦନୁସାର ଜଗତମେଂ ନହୀଂ ବନତା ହୋ, ତୋ ଵହ ମାନ୍ଯତା
ଅଜ୍ଞାନ ହୈ . ଅପନେ ଦ୍ଵାରା ଦୂସରେକା ତଥା ଦୂସରେସେ ଅପନା ମରଣ ନହୀଂ କିଯା ଜା ସକତା, ତଥାପି ଯହ
ପ୍ରାଣୀ ଵ୍ଯର୍ଥ ହୀ ଐସା ମାନତା ହୈ ସୋ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ . ଯହ କଥନ ନିଶ୍ଚଯନଯକୀ ପ୍ରଧାନତାସେ ହୈ .
ଵ୍ଯଵହାର ଇସପ୍ରକାର ହୈ :ପରସ୍ପର ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକଭାଵସେ ପର୍ଯାଯକା ଜୋ ଉତ୍ପାଦ-ଵ୍ଯଯ ହୋ
ଉସେ ଜନ୍ମ-ମରଣ କହା ଜାତା ହୈ; ଵହାଁ ଜିସକେ ନିମିତ୍ତସେ ମରଣ (ପର୍ଯାଯକା ଵ୍ଯଯ) ହୋ ଉସକେ
ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଯହ କହା ଜାତା ହୈ କି ‘ଇସନେ ଇସେ ମାରା’, ଯହ ଵ୍ଯଵହାର ହୈ .
ଯହାଁ ଐସା ନହୀଂ ସମଝନା କି ଵ୍ଯଵହାରକା ସର୍ଵଥା ନିଷେଧ ହୈ . ଜୋ ନିଶ୍ଚଯକୋ ନହୀଂ ଜାନତେ,
ଉନକା ଅଜ୍ଞାନ ମିଟାନେକେ ଲିଏ ଯହାଁ କଥନ କିଯା ହୈ . ଉସେ ଜାନନେକେ ବାଦ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକୋ
ଅଵିରୋଧରୂପସେ ଜାନକର ଯଥାଯୋଗ୍ଯ ନଯ ମାନନା ଚାହିଏ ..୨୪୮ ସେ ୨୪୯..
ଅବ ପୁନଃ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ‘‘(ମରଣକା ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ ଯହ କହା ସୋ ଜାନ
ଲିଯା; କିନ୍ତୁ ଅବ) ମରଣକେ ଅଧ୍ଯଵସାଯକା ପ୍ରତିପକ୍ଷୀ ଜୋ ଜୀଵନକା ଅଧ୍ଯଵସାଯ ହୈ ଉସକା କ୍ଯା
ହାଲ ହୈ ?’’ ଉସକା ଉତ୍ତର କହତେ ହୈଂ :

Page 381 of 642
PDF/HTML Page 414 of 675
single page version

ଜୋ ମଣ୍ଣଦି ଜୀଵେମି ଯ ଜୀଵିଜ୍ଜାମି ଯ ପରେହିଂ ସତ୍ତେହିଂ .
ସୋ ମୂଢୋ ଅଣ୍ଣାଣୀ ଣାଣୀ ଏତ୍ତୋ ଦୁ ଵିଵରୀଦୋ ..୨୫୦..
ଯୋ ମନ୍ଯତେ ଜୀଵଯାମି ଚ ଜୀଵ୍ଯେ ଚ ପରୈଃ ସତ୍ତ୍ଵୈଃ .
ସ ମୂଢୋଽଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନ୍ଯତସ୍ତୁ ଵିପରୀତଃ ..୨୫୦..
ପରଜୀଵାନହଂ ଜୀଵଯାମି, ପରଜୀଵୈର୍ଜୀଵ୍ଯେ ଚାହମିତ୍ଯଧ୍ଯଵସାଯୋ ଧ୍ରୁଵମଜ୍ଞାନମ୍ . ସ ତୁ ଯସ୍ଯାସ୍ତି
ସୋଽଜ୍ଞାନିତ୍ଵାନ୍ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିଃ, ଯସ୍ଯ ତୁ ନାସ୍ତି ସ ଜ୍ଞାନିତ୍ଵାତ୍ ସମ୍ଯଗ୍ଦ୍ରଷ୍ଟିଃ .
କଥମଯମଧ୍ଯଵସାଯୋଽଜ୍ଞାନମିତି ଚେତ୍
ଆଊଦଯେଣ ଜୀଵଦି ଜୀଵୋ ଏଵଂ ଭଣଂତି ସଵ୍ଵଣ୍ହୂ .
ଆଉଂ ଚ ଣ ଦେସି ତୁମଂ କହଂ ତଏ ଜୀଵିଦଂ କଦଂ ତେସିଂ ..୨୫୧..
ଜୋ ମାନତାମୈଂ ପର ଜିଲାଵୂଁ, ମୁଝ ଜୀଵନ ପରସେ ରହେ .
ସୋ ମୂଢ ହୈ, ଅଜ୍ଞାନି ହୈ, ଵିପରୀତ ଇସସେ ଜ୍ଞାନି ହୈ ..୨୫୦..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଃ ] ଜୋ ଜୀଵ [ମନ୍ଯତେ ] ଯହ ମାନତା ହୈ କି [ଜୀଵଯାମି ] ମୈଂ ପର ଜୀଵୋଂକୋ
ଜିଲାତା ହୂଁ [ଚ ] ଔର [ପରୈଃ ସତ୍ତ୍ଵୈଃ ] ପର ଜୀଵ [ଜୀଵ୍ଯେ ଚ ] ମୁଝେ ଜିଲାତେ ହୈଂ, [ସଃ ] ଵହ [ମୂଢଃ ]
ମୂଢ (
ମୋହୀ) ହୈ, [ଅଜ୍ଞାନୀ ] ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ, [ତୁ ] ଔର [ଅତଃ ଵିପରୀତଃ ] ଇସସେ ଵିପରୀତ (ଜୋ ଐସା
ନହୀଂ ମାନତା, କିନ୍ତୁ ଇସସେ ଉଲ୍ଟା ମାନତା ହୈ) ଵହ [ଜ୍ଞାନୀ ] ଜ୍ଞାନୀ ହୈ .
ଟୀକା :‘ପର ଜୀଵୋଂକୋ ମୈଂ ଜିଲାତା ହୂଁ, ଔର ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ଜିଲାତେ ହୈଂ ’ ଇସପ୍ରକାରକା
ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଧ୍ରୁଵରୂପସେ (ଅତ୍ଯନ୍ତ ନିଶ୍ଚିତରୂପସେ) ଅଜ୍ଞାନ ହୈ . ଯହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଜିସକେ ହୈ ଵହ ଜୀଵ
ଅଜ୍ଞାନୀପନେକେ କାରଣ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ; ଔର ଜିସକେ ଯହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଜୀଵ ଜ୍ଞାନୀପନେକେ କାରଣ
ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ହୈ
.
ଭାଵାର୍ଥ :ଯହ ମାନନା ଅଜ୍ଞାନ ହୈ କି ‘ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ଜିଲାତା ହୈ ଔର ମୈଂ ପରକୋ ଜିଲାତା ହୂଁ’ .
ଜିସକେ ଯହ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ ଵହ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ; ତଥା ଜିସକେ ଯହ ଅଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ହୈ ..୨୫୦..
ଅବ ଯହ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ଯହ (ଜୀଵନକା) ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଅଜ୍ଞାନ କୈସେ ହୈ ? ଇସକା ଉତ୍ତର କହତେ
ହୈଂ :
ଜୀତଵ୍ଯ ଜୀଵକା ଆଯୁଦଯସେ, ଯେ ହି ଜିନଵରନେ କହା .
ତୂ ଆଯୁ ତୋ ଦେତା ନହୀଂ, ତୈଂନେ ଜୀଵନ କୈସେ କିଯା ? ..୨୫୧..

Page 382 of 642
PDF/HTML Page 415 of 675
single page version

ଆଊଦଯେଣ ଜୀଵଦି ଜୀଵୋ ଏଵଂ ଭଣଂତି ସଵ୍ଵଣ୍ହୂ .
ଆଉଂ ଚ ଣ ଦିଂତି ତୁହଂ କହଂ ଣୁ ତେ ଜୀଵିଦଂ କଦଂ ତେହିଂ ..୨୫୨..
ଆଯୁରୁଦଯେନ ଜୀଵତି ଜୀଵ ଏଵଂ ଭଣନ୍ତି ସର୍ଵଜ୍ଞାଃ .
ଆଯୁଶ୍ଚ ନ ଦଦାସି ତ୍ଵଂ କଥଂ ତ୍ଵଯା ଜୀଵିତଂ କୃତଂ ତେଷାମ୍ ..୨୫୧..
ଆଯୁରୁଦଯେନ ଜୀଵତି ଜୀଵ ଏଵଂ ଭଣନ୍ତି ସର୍ଵଜ୍ଞାଃ .
ଆଯୁଶ୍ଚ ନ ଦଦତି ତଵ କଥଂ ନୁ ତେ ଜୀଵିତଂ କୃତଂ ତୈଃ ..୨୫୨..
ଜୀଵିତଂ ହି ତାଵଜ୍ଜୀଵାନାଂ ସ୍ଵାଯୁଃକର୍ମୋଦଯେନୈଵ, ତଦଭାଵେ ତସ୍ଯ ଭାଵଯିତୁମଶକ୍ଯତ୍ଵାତ୍;
ସ୍ଵାଯୁଃକର୍ମ ଚ ନାନ୍ଯେନାନ୍ଯସ୍ଯ ଦାତୁଂ ଶକ୍ଯଂ, ତସ୍ଯ ସ୍ଵପରିଣାମେନୈଵ ଉପାର୍ଜ୍ଯମାଣତ୍ଵାତ୍; ତତୋ ନ
କଥଂଚନାପି ଅନ୍ଯୋଽନ୍ଯସ୍ଯ ଜୀଵିତଂ କୁର୍ଯାତ୍
. ଅତୋ ଜୀଵଯାମି, ଜୀଵ୍ଯେ ଚେତ୍ଯଧ୍ଯଵସାଯୋ ଧ୍ରୁଵମଜ୍ଞାନମ୍ .
ଜୀତଵ୍ଯ ଜୀଵକା ଆଯୁଦଯସେ, ଯେ ହି ଜିନଵରନେ କହା .
ଵେ ଆଯୁ ତୁଝ ଦେତେ ନହୀଂ, ତୋ ଜୀଵନ ତୁଝ କୈସେ କିଯା ? ..୨୫୨..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଜୀଵଃ ] ଜୀଵ [ଆଯୁରୁଦଯେନ ] ଆଯୁକ ର୍ମକେ ଉଦଯସେ [ଜୀଵତି ] ଜୀତା ହୈ
[ଏଵଂ ] ଐସା [ସର୍ଵଜ୍ଞାଃ ] ସର୍ଵଜ୍ଞଦେଵ [ଭଣନ୍ତି ] କ ହତେ ହୈଂ; [ତ୍ଵଂ ] ତୂ [ଆଯୁଃ ଚ ] ପର ଜୀଵୋଂକୋ
ଆଯୁକ ର୍ମ ତୋ [ନ ଦଦାସି ] ନହୀଂ ଦେତା [ତ୍ଵଯା ] ତୋ (ହେ ଭାଈ !) ତୂନେ [ତେଷାମ୍ ଜୀଵିତଂ ] ଉନକା ଜୀଵନ
(ଜୀଵିତ ରହନା) [କଥଂ କୃତଂ ] କୈସେ କିଯା ?
[ଜୀଵଃ ] ଜୀଵ [ଆଯୁରୁଦଯେନ ] ଆଯୁକ ର୍ମକେ ଉଦଯସେ [ଜୀଵତି ] ଜୀତା ହୈ [ଏଵଂ ] ଐସା
[ସର୍ଵଜ୍ଞାଃ ] ସର୍ଵଜ୍ଞଦେଵ [ଭଣନ୍ତି ] କ ହତେ ହୈଂ; ପର ଜୀଵ [ତଵ ] ତୁଝେ [ଆଯୁଃ ଚ ] ଆଯୁକ ର୍ମ ତୋ [ନ
ଦଦତି ]
ଦେତେ ନହୀଂ ହୈଂ [ତୈଃ ] ତୋ (ହେ ଭାଈ !) ଉନ୍ହୋଂନେ [ତେ ଜୀଵିତଂ ] ତେରା ଜୀଵନ (ଜୀଵିତ ରହନା) [କଥଂ
ନୁ କୃତଂ ]
କୈସେ କିଯା ?
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ, ଜୀଵୋଂକା ଜୀଵିତ (ଜୀଵନ) ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅପନେ ଆଯୁକର୍ମକେ ଉଦଯସେ ହୀ
ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଅପନେ ଆଯୁକର୍ମକେ ଉଦଯକେ ଅଭାଵମେଂ ଜୀଵିତ ରହନା ଅଶକ୍ଯ ହୈ; ଔର ଅପନା ଆଯୁକର୍ମ ଦୂସରେସେ
ଦୂସରେକୋ ନହୀଂ ଦିଯା ଜା ସକତା, କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ଅପନା ଆଯୁକର୍ମ) ଅପନେ ପରିଣାମସେ ହୀ ଉପାର୍ଜିତ ହୋତା
ହୈ; ଇସଲିଏ କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ ଦୂସରା ଦୂସରେକା ଜୀଵନ ନହୀଂ କର ସକତା
. ଇସଲିଯେ ‘ମୈଂ ପରକୋ ଜିଲାତା
ହୂଁ ଔର ପର ମୁଝେ ଜିଲାତା ହୈ’ ଇସପ୍ରକାରକା ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଧ୍ରୁଵରୂପସେ (ନିଯତରୂପସେ) ଅଜ୍ଞାନ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ପହଲେ ମରଣକେ ଅଧ୍ଯଵସାଯକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ କହା ଥା, ଇସୀପ୍ରକାର ଯହାଁ ଭୀ
ଜାନନା ..୨୫୧ ସେ ୨୫୨..

Page 383 of 642
PDF/HTML Page 416 of 675
single page version

ଦୁଃଖସୁଖକରଣାଧ୍ଯଵସାଯସ୍ଯାପି ଏଷୈଵ ଗତିଃ
ଜୋ ଅପ୍ପଣା ଦୁ ମଣ୍ଣଦି ଦୁକ୍ଖିଦସୁହିଦେ କରେମି ସତ୍ତେ ତ୍ତି .
ସୋ ମୂଢୋ ଅଣ୍ଣାଣୀ ଣାଣୀ ଏତ୍ତୋ ଦୁ ଵିଵରୀଦୋ ..୨୫୩..
ଯ ଆତ୍ମନା ତୁ ମନ୍ଯତେ ଦୁଃଖିତସୁଖିତାନ୍ କରୋମି ସତ୍ତ୍ଵାନିତି .
ସ ମୂଢୋଽଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନ୍ଯତସ୍ତୁ ଵିପରୀତଃ ..୨୫୩..
ପରଜୀଵାନହଂ ଦୁଃଖିତାନ୍ ସୁଖିତାଂଶ୍ଚ କରୋମି, ପରଜୀଵୈର୍ଦୁଃଖିତଃ ସୁଖିତଶ୍ଚ କ୍ରିଯେଽହମିତ୍ଯ-
ଧ୍ଯଵସାଯୋ ଧ୍ରୁଵମଜ୍ଞାନମ୍ . ସ ତୁ ଯସ୍ଯାସ୍ତି ସୋଽଜ୍ଞାନିତ୍ଵାନ୍ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିଃ, ଯସ୍ଯ ତୁ ନାସ୍ତି ସ ଜ୍ଞାନିତ୍ଵାତ୍
ସମ୍ଯଗ୍ଦ୍ରଷ୍ଟିଃ .
କଥମଯମଧ୍ଯଵସାଯୋଽଜ୍ଞାନମିତି ଚେତ୍
ଅବ ଯହ କହତେ ହୈଂ କି ଦୁଃଖ-ସୁଖ କରନେକେ ଅଧ୍ଯଵସାଯକୀ ଭୀ ଯହୀ ଗତି ହୈ :
ଜୋ ଆପସେ ମାନେ ଦୁଃଖୀସୁଖୀ, ମୈଂ କରୂଁ ପର ଜୀଵକୋ .
ସୋ ମୂଢ ହୈ, ଅଜ୍ଞାନି ହୈ, ଵିପରୀତ ଇସସେ ଜ୍ଞାନି ହୈ ..୨୫୩..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଃ ] ଜୋ [ଇତି ମନ୍ଯତେ ] ଯହ ମାନତା ହୈ କି [ଆତ୍ମନା ତୁ ] ଅପନେ ଦ୍ଵାରା
[ସତ୍ତ୍ଵାନ୍ ] ମୈଂଂ (ପର) ଜୀଵୋଂକୋ [ଦୁଃଖିତସୁଖିତାନ୍ ] ଦୁଃଖୀ-ସୁଖୀ [କରୋମି ] କରତା ହୂଁ, [ସଃ ] ଵହ
[ମୂଢଃ ] ମୂଢ (
ମୋହୀ) ହୈ, [ଅଜ୍ଞାନୀ ] ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ, [ତୁ ] ଔର [ଅତଃ ଵିପରୀତଃ ] ଜୋ ଇସସେ ଵିପରୀତ
ହୈ ଵହ [ଜ୍ଞାନୀ ] ଜ୍ଞାନୀ ହୈ .
ଟୀକା :‘ପର ଜୀଵୋଂକୋ ମୈଂ ଦୁଃଖୀ ତଥା ସୁଖୀ କରତା ହୂଁ ଔର ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ଦୁଃଖୀ ତଥା
ସୁଖୀ କରତେ ହୈଂ ’ ଇସପ୍ରକାରକା ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଧ୍ରୁଵରୂପସେ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ . ଵହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଜିସକେ ହୈ ଵହ
ଜୀଵ ଅଜ୍ଞାନୀପନେକେ କାରଣ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ; ଔର ଜିସକେ ଵହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଜୀଵ ଜ୍ଞାନୀପନେକେ
କାରଣ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ହୈ
.
ଭାଵାର୍ଥ :ଯହ ମାନନା ଅଜ୍ଞାନ ହୈ କି‘ମୈଂ ପର ଜୀଵୋଂକୋ ଦୁଃଖୀ ଯା ସୁଖୀ କରତା ହୂଁ ଔର
ପରଜୀଵ ମୁଝେ ଦୁଃଖୀ ଯା ସୁଖୀ କରତେ ହୈଂ’ . ଜିସକେ ଯହ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ ଵହ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ; ଔର ଜିସକେ
ଯହ ଅଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଜ୍ଞାନୀ ହୈସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ହୈ ..୨୫୩..
ଅବ ଯହ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ଯହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଅଜ୍ଞାନ କୈସେ ହୈ ? ଇସକା ଉତ୍ତର କହତେ ହୈଂ :

Page 384 of 642
PDF/HTML Page 417 of 675
single page version

କମ୍ମୋଦଏଣ ଜୀଵା ଦୁକ୍ଖିଦସୁହିଦା ହଵଂତି ଜଦି ସଵ୍ଵେ .
କମ୍ମଂ ଚ ଣ ଦେସି ତୁମଂ ଦୁକ୍ଖିଦସୁହିଦା କହ କଯା ତେ ..୨୫୪..
କମ୍ମୋଦଏଣ ଜୀଵା ଦୁକ୍ଖିଦସୁହିଦା ହଵଂତି ଜଦି ସଵ୍ଵେ .
କମ୍ମଂ ଚ ଣ ଦିଂତି ତୁହଂ କଦୋସି କହଂ ଦୁକ୍ଖିଦୋ ତେହିଂ ..୨୫୫..
କମ୍ମୋଦଏଣ ଜୀଵା ଦୁକ୍ଖିଦସୁହିଦା ହଵଂତି ଜଦି ସଵ୍ଵେ .
କମ୍ମଂ ଚ ଣ ଦିଂତି ତୁହଂ କହ ତଂ ସୁହିଦୋ କଦୋ ତେହିଂ ..୨୫୬..
କର୍ମୋଦଯେନ ଜୀଵା ଦୁଃଖିତସୁଖିତା ଭଵନ୍ତି ଯଦି ସର୍ଵେ .
କର୍ମ ଚ ନ ଦଦାସି ତ୍ଵଂ ଦୁଃଖିତସୁଖିତାଃ କଥଂ କୃତାସ୍ତେ ..୨୫୪..
କର୍ମୋଦଯେନ ଜୀଵା ଦୁଃଖିତସୁଖିତା ଭଵନ୍ତି ଯଦି ସର୍ଵେ .
କର୍ମ ଚ ନ ଦଦତି ତଵ କୃତୋଽସି କଥଂ ଦୁଃଖିତସ୍ତୈଃ ..୨୫୫..
କର୍ମୋଦଯେନ ଜୀଵା ଦୁଃଖିତସୁଖିତା ଭଵନ୍ତି ଯଦି ସର୍ଵେ .
କର୍ମ ଚ ନ ଦଦତି ତଵ କଥଂ ତ୍ଵଂ ସୁଖିତଃ କୃତସ୍ତୈଃ ..୨୫୬..
ଜହଁ ଉଦଯକର୍ମ ଜୁ ଜୀଵ ସବ ହୀ, ଦୁଃଖିତ ଅଵରୁ ସୁଖୀ ବନେ .
ତୂ କର୍ମ ତୋ ଦେତା ନହୀଂ, କୈସେ ତୂ ଦୁଖିତ-ସୁଖୀ କରେ ? ..୨୫୪..
ଜହଁ ଉଦଯକର୍ମ ଜୁ ଜୀଵ ସବ ହୀ, ଦୁଃଖିତ ଅଵରୁ ସୁଖୀ ବନେଂ .
ଵେ କର୍ମ ତୁଝ ଦେତେ ନହୀଂ, ତୋ ଦୁଖିତ ତୁଝ କୈସେ କରେଂ ? ..୨୫୫..
ଜହଁ ଉଦଯକର୍ମ ଜୁ ଜୀଵ ସବ ହୀ, ଦୁଃଖିତ ଅଵରୁ ସୁଖୀ ବନେଂ .
ଵେ କର୍ମ ତୁଝ ଦେତେ ନହୀଂ, ତୋ ସୁଖିତ ତୁଝ କୈସେ କରେଂ ? ..୨୫୬..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଦି ] ଯଦି [ସର୍ଵେ ଜୀଵାଃ ] ସଭୀ ଜୀଵ [କର୍ମୋଦଯେନ ] କ ର୍ମକେ ଉଦଯସେ
[ଦୁଃଖିତସୁଖିତାଃ ] ଦୁଃଖୀ-ସୁଖୀ [ଭଵନ୍ତି ] ହୋତେ ହୈଂ, [ଚ ] ଔର [ତ୍ଵଂ ] ତୂ [କର୍ମ ] ଉନ୍ହେଂ କ ର୍ମ ତୋ
[ନ ଦଦାସି ] ଦେତା ନହୀଂ ହୈ, ତୋ (ହେ ଭାଈ !) ତୂନେ [ତେ ] ଉନ୍ହେଂ [ଦୁଃଖିତସୁଖିତାଃ ] ଦୁଃଖୀ-ସୁଖୀ [କଥଂ
କୃତାଃ ]
କୈସେ କିଯା ?
[ଯଦି ] ଯଦି [ସର୍ଵେ ଜୀଵାଃ ] ସଭୀ ଜୀଵ [କର୍ମୋଦଯେନ ] କ ର୍ମକେ ଉଦଯସେ [ଦୁଃଖିତସୁଖିତାଃ ]
ଦୁଃଖୀ-ସୁଖୀ [ଭଵନ୍ତି ] ହୋତେ ହୈଂ, [ଚ ] ଔର ଵେ [ତଵ ] ତୁଝେ [କର୍ମ ] କ ର୍ମ ତୋ [ନ ଦଦତି ] ନହୀଂ ଦେତେ,

Page 385 of 642
PDF/HTML Page 418 of 675
single page version

ସୁଖଦୁଃଖେ ହି ତାଵଜ୍ଜୀଵାନାଂ ସ୍ଵକର୍ମୋଦଯେନୈଵ, ତଦଭାଵେ ତଯୋର୍ଭଵିତୁମଶକ୍ଯତ୍ଵାତ୍; ସ୍ଵକର୍ମ ଚ ନାନ୍ଯେ-
ନାନ୍ଯସ୍ଯ ଦାତୁଂ ଶକ୍ଯଂ, ତସ୍ଯ ସ୍ଵପରିଣାମେନୈଵୋପାର୍ଜ୍ଯମାଣତ୍ଵାତ୍; ତତୋ ନ କଥଂଚନାପି ଅନ୍ଯୋଽନ୍ଯସ୍ଯ ସୁଖ-
ଦୁଃଖେ କୁର୍ଯାତ୍
. ଅତଃ ସୁଖିତଦୁଃଖିତାନ୍ କରୋମି, ସୁଖିତଦୁଃଖିତଃ କ୍ରିଯେ ଚେତ୍ଯଧ୍ଯଵସାଯୋ ଧ୍ରୁଵମଜ୍ଞାନମ୍ .
(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ସର୍ଵଂ ସଦୈଵ ନିଯତଂ ଭଵତି ସ୍ଵକୀଯ-
କର୍ମୋଦଯାନ୍ମରଣଜୀଵିତଦୁଃଖସୌଖ୍ଯମ୍
.
ଅଜ୍ଞାନମେତଦିହ ଯତ୍ତୁ ପରଃ ପରସ୍ଯ
କୁର୍ଯାତ୍ପୁମାନ୍ମରଣଜୀଵିତଦୁଃଖସୌଖ୍ଯମ୍
..୧୬୮..
49
ତୋ (ହେ ଭାଈ !) [ତୈଃ ] ଉନ୍ହୋଂନେ [ଦୁଃଖିତଃ ] ତୁଝକୋ ଦୁଃଖୀ [କଥଂ କୃତଃ ଅସି ] କୈସେ କିଯା ?
[ଯଦି ] ଯଦି [ସର୍ଵେ ଜୀଵାଃ ] ସଭୀ ଜୀଵ [କର୍ମୋଦଯେନ ] କ ର୍ମକେ ଉଦଯସେ [ଦୁଃଖିତସୁଖିତାଃ ]
ଦୁଃଖୀ-ସୁଖୀ [ଭଵନ୍ତି ] ହୋତେ ହୈଂ, [ଚ ] ଔର ଵେ [ତଵ ] ତୁଝେ [କର୍ମ ] କ ର୍ମ ତୋ [ନ ଦଦତି ] ନହୀଂ
ଦେତେ, ତୋ (ହେ ଭାଈ !) [ତୈଃ ] ଉନ୍ହୋଂନେ [ତ୍ଵଂ ] ତୁଝକୋ [ସୁଖିତଃ ] ସୁଖୀ [କଥଂ କୃତଃ ] କୈସେ କିଯା ?
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ, ଜୀଵୋଂକୋ ସୁଖ-ଦୁଃଖ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅପନେ କର୍ମୋଦଯସେ ହୀ ହୋତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି
ଅପନେ କର୍ମୋଦଯକେ ଅଭାଵମେଂ ସୁଖ-ଦୁଃଖ ହୋନା ଅଶକ୍ଯ ହୈ; ଔର ଅପନା କର୍ମ ଦୂସରେ ଦ୍ଵାରା ଦୂସରେକୋ ନହୀଂ
ଦିଯା ଜା ସକତା, କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ଅପନା କର୍ମ) ଅପନେ ପରିଣାମସେ ହୀ ଉପାର୍ଜିତ ହୋତା ହୈ; ଇସଲିଯେ କିସୀ
ଭୀ ପ୍ରକାରସେ ଦୂସରା ଦୂସରେକୋ ସୁଖ-ଦୁଃଖ ନହୀଂ କର ସକତା
. ଇସଲିଯେ ଯହ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଧ୍ରୁଵରୂପସେ ଅଜ୍ଞାନ
ହୈ କି ‘ମୈଂ ପର ଜୀଵୋଂକୋ ସୁଖୀ-ଦୁଃଖୀ କରତା ହୂଁ ଔର ପର ଜୀଵ ମୁଝେ ସୁଖୀ-ଦୁଃଖୀ କରତେ ହୈଂ’ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଜୀଵକା ଜୈସା ଆଶଯ ହୋ ତଦନୁସାର ଜଗତମେଂ କାର୍ଯ ନ ହୋତେ ହୋଂ ତୋ ଵହ ଆଶଯ
ଅଜ୍ଞାନ ହୈ . ଇସଲିଯେ, ସଭୀ ଜୀଵ ଅପନେ ଅପନେ କର୍ମୋଦଯସେ ସୁଖୀ-ଦୁଃଖୀ ହୋତେ ହୈଂ, ଵହାଁ ଯହ ମାନନା କି
‘ମୈଂ ପରକୋ ସୁଖୀ-ଦୁଃଖୀ କରତା ହୂଁ ଔର ପର ମୁଝେ ସୁଖୀ-ଦୁଃଖୀ କରତା ହୈ’, ସୋ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ . ନିମିତ୍ତ
-ନୈମିତ୍ତିକଭାଵକେ ଆଶ୍ରଯସେ (କିସୀକୋ କିସୀକେ) ସୁଖ-ଦୁଃଖକା କରନେଵାଲା କହନା ସୋ ଵ୍ଯଵହାର ହୈ;
ଜୋ କି ନିଶ୍ଚଯକୀ ଦୃଷ୍ଟିମେଂ ଗୌଣ ହୈ
..୨୫୪ ସେ ୨୫୬..
ଅବ ଇସ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଇହ ] ଇସ ଜଗତମେଂ [ମରଣ-ଜୀଵିତ-ଦୁଃଖ-ସୌଖ୍ଯମ୍ ] ଜୀଵୋଂକେ ମରଣ,
ଜୀଵିତ, ଦୁଃଖ, ସୁଖ[ସର୍ଵଂ ସଦୈଵ ନିଯତଂ ସ୍ଵକୀଯ-କର୍ମୋଦଯାତ୍ ଭଵତି ] ସବ ସଦୈଵ ନିଯମସେ
(ନିଶ୍ଚିତରୂପସେ) ଅପନେ କ ର୍ମୋଦଯସେ ହୋତା ହୈ; [ପରଃ ପୁମାନ୍ ପରସ୍ଯ ମରଣ-ଜୀଵିତ-ଦୁଃଖ-ସୌଖ୍ଯମ୍
କୁର୍ଯାତ୍ ] ‘ଦୂସରା ପୁରୁଷ ଦୂସରେକେ ମରଣ, ଜୀଵନ, ଦୁଃଖ, ସୁଖକୋ କରତା ହୈ’ [ଯତ୍ ତୁ ] ଐସା ଜୋ ମାନନା,
[ଏତତ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ] ଵହ ତୋ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ
.୧୬୮.

Page 386 of 642
PDF/HTML Page 419 of 675
single page version

(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଅଜ୍ଞାନମେତଦଧିଗମ୍ଯ ପରାତ୍ପରସ୍ଯ
ପଶ୍ଯନ୍ତି ଯେ ମରଣଜୀଵିତଦୁଃଖସୌଖ୍ଯମ୍
.
କର୍ମାଣ୍ଯହଂକୃତିରସେନ ଚିକୀର୍ଷଵସ୍ତେ
ମିଥ୍ଯା
ଦ୍ରଶୋ ନିଯତମାତ୍ମହନୋ ଭଵନ୍ତି ..୧୬୯..
ଜୋ ମରଦି ଜୋ ଯ ଦୁହିଦୋ ଜାଯଦି କମ୍ମୋଦଏଣ ସୋ ସଵ୍ଵୋ .
ତମ୍ହା ଦୁ ମାରିଦୋ ଦେ ଦୁହାଵିଦୋ ଚେଦି ଣ ହୁ ମିଚ୍ଛା ..୨୫୭..
ଜୋ ଣ ମରଦି ଣ ଯ ଦୁହିଦୋ ସୋ ଵି ଯ କମ୍ମୋଦଏଣ ଚେଵ ଖଲୁ .
ତମ୍ହା ଣ ମାରିଦୋ ଣୋ ଦୁହାଵିଦୋ ଚେଦି ଣ ହୁ ମିଚ୍ଛା ..୨୫୮..
ପୁନଃ ଇସୀ ଅର୍ଥକୋ ଦୃଢ଼ କରନେଵାଲା ଔର ଆଗାମୀ କଥନକା ସୂଚକ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଏତତ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଅଧିଗମ୍ଯ ] ଇସ (ପୂର୍ଵକଥିତ ମାନ୍ଯତାରୂପ) ଅଜ୍ଞାନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ
କରକେ [ଯେ ପରାତ୍ ପରସ୍ଯ ମରଣ-ଜୀଵିତ-ଦୁଃଖ-ସୌଖ୍ଯମ୍ ପଶ୍ଯନ୍ତି ] ଜୋ ପୁରୁଷ ପରସେ ପରକେ ମରଣ,
ଜୀଵନ, ଦୁଃଖ, ସୁଖକୋ ଦେଖତେ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ମାନତେ ହୈଂ, [ତେ ] ଵେ ପୁରୁଷ
[ଅହଂକୃତିରସେନ କ ର୍ମାଣି
ଚିକୀର୍ଷଵଃ ] ଜୋ କି ଇସପ୍ରକାର ଅହଂକାରରସସେ କ ର୍ମୋଂକୋ କରନେକେ ଇଚ୍ଛୁକ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ‘ମୈଂ ଇନ କର୍ମୋଂକୋ
କରତା ହୂଁ’ ଐସେ ଅହଂକାରରୂପ ରସସେ ଜୋ କ ର୍ମ କ ରନେକୀ
ମାରନେ-ଜିଲାନେକୀ, ସୁଖୀ-ଦୁଃଖୀ କ ରନେକୀ
ଵାଁଛା କ ରନେଵାଲେ ହୈଂ) ଵେ[ନିଯତମ୍ ] ନିଯମସେ [ମିଥ୍ଯାଦୃଶଃ ଆତ୍ମହନଃ ଭଵନ୍ତି ] ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ,
ଅପନେ ଆତ୍ମାକା ଘାତ କ ରନେଵାଲେ ହୈଂ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଜୋ ପରକୋ ମାରନେ-ଜିଲାନେକା ତଥା ସୁଖ-ଦୁଃଖ କରନେକା ଅଭିପ୍ରାଯ ରଖତେ ହୈଂ ଵେ
ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈଂ . ଵେ ଅପନେ ସ୍ଵରୂପସେ ଚ୍ଯୁତ ହୋତେ ହୁଏ ରାଗୀ, ଦ୍ଵେଷୀ, ମୋହୀ ହୋକର ସ୍ଵତଃ ହୀ ଅପନା ଘାତ
କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଵେ ହିଂସକ ହୈଂ .୧୬୯.
ଅବ ଇସୀ ଅର୍ଥକୋ ଗାଥାଓଂ ଦ୍ଵାରା କହତେ ହୈଂ :
ମରତା ଦୁଖୀ ହୋତା ଜୁ ଜୀଵସବ କର୍ମ-ଉଦଯୋଂସେ ବନେ .
‘ମୁଝସେ ମରା ଅରୁ ଦୁଖି ହୁଆ’କ୍ଯା ମତ ନ ତୁଝ ମିଥ୍ଯା ଅରେ ? ..୨୫୭..
ଅରୁ ନହିଂ ମରେ, ନହିଂ ଦୁଖି ବନେ, ଵେ କର୍ମ-ଉଦଯୋଂସେ ବନେ .
‘ମୈଂନେ ନ ମାରା ଦୁଖି କରା’କ୍ଯା ମତ ନ ତୁଝ ମିଥ୍ଯା ଅରେ ? ..୨୫୮..

Page 387 of 642
PDF/HTML Page 420 of 675
single page version

ଯୋ ମ୍ରିଯତେ ଯଶ୍ଚ ଦୁଃଖିତୋ ଜାଯତେ କର୍ମୋଦଯେନ ସ ସର୍ଵଃ .
ତସ୍ମାତ୍ତୁ ମାରିତସ୍ତେ ଦୁଃଖିତଶ୍ଚେତି ନ ଖଲୁ ମିଥ୍ଯା ..୨୫୭..
ଯୋ ନ ମ୍ରିଯତେ ନ ଚ ଦୁଃଖିତଃ ସୋଽପି ଚ କର୍ମୋଦଯେନ ଚୈଵ ଖଲୁ .
ତସ୍ମାନ୍ନ ମାରିତୋ ନୋ ଦୁଃଖିତଶ୍ଚେତି ନ ଖଲୁ ମିଥ୍ଯା ..୨୫୮..
ଯୋ ହି ମ୍ରିଯତେ ଜୀଵତି ଵା, ଦୁଃଖିତୋ ଭଵତି ସୁଖିତୋ ଭଵତି ଵା, ସ ଖଲୁ ସ୍ଵକର୍ମୋଦଯେନୈଵ,
ତଦଭାଵେ ତସ୍ଯ ତଥା ଭଵିତୁମଶକ୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ତତଃ ମଯାଯଂ ମାରିତଃ, ଅଯଂ ଜୀଵିତଃ, ଅଯଂ ଦୁଃଖିତଃ
କୃତଃ, ଅଯଂ ସୁଖିତଃ କୃତଃ ଇତି ପଶ୍ଯନ୍ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିଃ .
(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)
ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟେଃ ସ ଏଵାସ୍ଯ ବନ୍ଧହେତୁର୍ଵିପର୍ଯଯାତ୍ .
ଯ ଏଵାଧ୍ଯଵସାଯୋଽଯମଜ୍ଞାନାତ୍ମାଽସ୍ଯ ଦ୍ରଶ୍ଯତେ ..୧୭୦..
ଗାଥାର୍ଥ :[ଯଃ ମ୍ରିଯତେ ] ଜୋ ମରତା ହୈ [ଚ ] ଔର [ଯଃ ଦୁଃଖିତଃ ଜାଯତେ ] ଜୋ ଦୁଃଖୀ ହୋତା
ହୈ [ସଃ ସର୍ଵଃ ] ଵହ ସବ [କର୍ମୋଦଯେନ ] କ ର୍ମୋଦଯସେ ହୋତା ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ତୁ ] ଇସଲିଯେ [ମାରିତଃ ଚ
ଦୁଃଖିତଃ ]
‘ମୈଂନେ ମାରା, ମୈଂନେ ଦୁଃଖୀ କିଯା’ [ଇତି ] ଐସା [ତେ ] ତେରା ଅଭିପ୍ରାଯ [ନ ଖଲୁ ମିଥ୍ଯା ] କ୍ଯା
ଵାସ୍ତଵମେଂ ମିଥ୍ଯା ନହୀଂ ହୈ ?
[ଚ ] ଔର [ଯଃ ନ ମ୍ରିଯତେ ] ଜୋ ନ ମରତା ହୈ [ଚ ] ଔର [ନ ଦୁଃଖିତଃ ] ନ ଦୁଃଖୀ ହୋତା ହୈ
[ସଃ ଅପି ] ଵହ ଭୀ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [କର୍ମୋଦଯେନ ଚ ଏଵ ] କ ର୍ମୋଦଯସେ ହୀ ହୋତା ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ]
ଇସଲିଯେ [ନ ମାରିତଃ ଚ ନ ଦୁଃଖିତଃ ] ‘ମୈଂନେ ନହୀଂ ମାରା, ମୈଂନେ ଦୁଃଖୀ ନହୀଂ କିଯା’ [ଇତି ] ଐସା ତେରା
ଅଭିପ୍ରାଯ [ନ ଖଲୁ ମିଥ୍ଯା ] କ୍ଯା ଵାସ୍ତଵମେଂ ମିଥ୍ଯା ନହୀଂ ହୈ ?
ଟୀକା :ଜୋ ମରତା ହୈ ଯା ଜୀତା ହୈ, ଦୁଃଖୀ ହୋତା ହୈ ଯା ସୁଖୀ ହୋତା ହୈ, ଯହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅପନେ
କର୍ମୋଦଯସେ ହୀ ହୋତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଅପନେ କର୍ମୋଦଯକେ ଅଭାଵମେଂ ଉସକା ଵୈସା ହୋନା (ମରନା, ଜୀନା, ଦୁଃଖୀ
ଯା ସୁଖୀ ହୋନା) ଅଶକ୍ଯ ହୈ
. ଇସଲିଯେ ଐସା ଦେଖନେଵାଲା ଅର୍ଥାତ୍ ମାନନେଵାଲା ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୈ କି
‘ମୈଂନେ ଇସେ ମାରା, ଇସେ ଜିଲାଯା, ଇସେ ଦୁଃଖୀ କିଯା, ଇସେ ସୁଖୀ କିଯା’ .
ଭାଵାର୍ଥ :କୋଈ କିସୀକେ ମାରେ ନହୀଂ ମରତା ଔର ଜିଲାଏ ନହୀଂ ଜୀତା ତଥା କିସୀକେ ସୁଖୀ-
ଦୁଃଖୀ କିଯେ ସୁଖୀ-ଦୁଃଖୀ ନହୀଂ ହୋତା; ଇସଲିଯେ ଜୋ ମାରନେ, ଜିଲାନେ ଆଦିକା ଅଭିପ୍ରାଯ କରତା ହୈ ଵହ
ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି ହୀ ହୈ
ଯହ ନିଶ୍ଚଯକା ଵଚନ ହୈ . ଯହାଁ ଵ୍ଯଵହାରନଯ ଗୌଣ ହୈ ..୨୫୭ ସେ ୨୫୮..
ଅବ ଆଗେକେ କଥନକା ସୂଚକ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ :
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ :[ଅସ୍ଯ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟେଃ ] ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିକେ [ଯଃ ଏଵ ଅଯମ୍ ଅଜ୍ଞାନାତ୍ମା ଅଧ୍ଯଵସାଯଃ