Samaysar-Hindi (Oriya transliteration). Kalash: 262-278 ; 47 shaktis of atma quote; 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 33 of 34

 

Page 608 of 642
PDF/HTML Page 641 of 675
single page version

(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)
ଇତ୍ଯଜ୍ଞାନଵିମୂଢାନାଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରଂ ପ୍ରସାଧଯନ୍ .
ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵମନେକାନ୍ତଃ ସ୍ଵଯମେଵାନୁଭୂଯତେ ..୨୬୨..
(ଅନୁଷ୍ଟୁଭ୍)
ଏଵଂ ତତ୍ତ୍ଵଵ୍ଯଵସ୍ଥିତ୍ଯା ସ୍ଵଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପଯନ୍ ସ୍ଵଯମ୍ .
ଅଲଂଘ୍ଯଂ ଶାସନଂ ଜୈନମନେକାନ୍ତୋ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତଃ ..୨୬୩..
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଇତି ] ଇସପ୍ରକାର [ଅନେକାନ୍ତଃ ] ଅନେକାନ୍ତ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ [ଅଜ୍ଞାନ-
ଵିମୂଢାନାଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରଂ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵମ୍ ପ୍ରସାଧଯନ୍ ] ଅଜ୍ଞାନମୂଢ଼ ପ୍ରାଣିଯୋଂକୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କରତା
ହୁଆ, [ସ୍ଵଯମେଵ ଅନୁଭୂଯତେ ] ସ୍ଵଯମେଵ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମଵସ୍ତୁ ଅନେକାନ୍ତମଯ ହୈ. ପରନ୍ତୁ ଅନାଦି କାଲସେ ପ୍ରାଣୀ ଅପନେ ଆପ
ଅଥଵା ଏକାନ୍ତଵାଦକା ଉପଦେଶ ସୁନକର ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଅନେକ ପ୍ରକାରସେ ପକ୍ଷପାତ କରକେ
ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକା ନାଶ କରତେ ହୈଂ. ଉନକୋ (ଅଜ୍ଞାନୀ ଜୀଵୋଂକୋ) ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକା
ଅନେକାନ୍ତସ୍ଵରୂପପନା ପ୍ରଗଟ କରତା ହୈ — ସମଝାତା ହୈ. ଯଦି ଅପନେ ଆତ୍ମାକୀ ଓର ଦୃଷ୍ଟିପାତ କରକେ —
ଅନୁଭଵ କରକେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ (ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକେ ଉପଦେଶାନୁସାର) ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମଵସ୍ତୁ ଅପନେ ଆପ ଅନେକ
ଧର୍ମଯୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଅନୁଭଵଗୋଚର ହୋତୀ ହୈ. ଇସଲିଯେ ହେ ପ୍ରଵୀଣ ପୁରୁଷୋ ! ତୁମ ଜ୍ଞାନକୋ ତତ୍ସ୍ଵରୂପ, ଅତତ୍ସ୍ଵରୂପ,
ଏକସ୍ଵରୂପ, ଅନେକସ୍ଵରୂପ, ଅପନେ ଦ୍ରଵ୍ଯ-କ୍ଷେତ୍ର-କାଲ-ଭାଵସେ ସତ୍ସ୍ଵରୂପ, ପରକେ ଦ୍ରଵ୍ଯ-କ୍ଷେତ୍ର-କାଲ-
ଭାଵସେ ଅସତ୍ସ୍ଵରୂପ, ନିତ୍ଯସ୍ଵରୂପ, ଅନିତ୍ଯସ୍ଵରୂପ ଇତ୍ଯାଦି ଅନେକ ଧର୍ମସ୍ଵରୂପ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଅନୁଭଵଗୋଚର
କରକେ ପ୍ରତୀତିମେଂ ଲାଓ. ଯହୀ ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନ ହୈ. ସର୍ଵଥା ଏକାନ୍ତ ମାନନା ଵହ ମିଥ୍ଯାଜ୍ଞାନ ହୈ.୨୬୨.
‘ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ପ୍ରକାରସେ ଵସ୍ତୁକା ସ୍ଵରୂପ ଅନେକାନ୍ତମଯ ହୋନେସେ ଅନେକାନ୍ତ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ ସିଦ୍ଧ
ହୁଆ’ ଇସ ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ ଅବ କହା ଜାତା ହୈ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଏଵଂ ] ଇସପ୍ରକାର [ଅନେକାନ୍ତଃ ] ଅନେକାନ୍ତ — [ଜୈନମ୍ ଅଲଙ୍ଘଯଂ ଶାସନମ୍ ]
କି ଜୋ ଜିନଦେଵକା ଅଲଂଘ୍ଯ (କିସୀସେ ତୋଡ଼ା ନ ଜାଯ ଐସା) ଶାସନ ହୈ ଵହ — [ତତ୍ତ୍ଵ-ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତ୍ଯା ]
ଵସ୍ତୁକେ ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଵରୂପକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତି (ଵ୍ଯଵସ୍ଥା) ଦ୍ଵାରା [ସ୍ଵଯମ୍ ସ୍ଵଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପଯନ୍ ] ସ୍ଵଯଂ ଅପନେ
ଆପକୋ ସ୍ଥାପିତ କରତା ହୁଆ [ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତଃ ] ସ୍ଥିତ ହୁଆ — ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ — ସିଦ୍ଧ ହୁଆ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଅନେକାନ୍ତ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ, ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପକୋ ଯଥାଵତ୍ ସ୍ଥାପିତ କରତା ହୁଆ,
ସ୍ଵତଃ ସିଦ୍ଧ ହୋ ଗଯା. ଵହ ଅନେକାନ୍ତ ହୀ ନିର୍ବାଧ ଜିନମତ ହୈ ଔର ଯଥାର୍ଥ ଵସ୍ତୁସ୍ଥିତିକୋ କହନେଵାଲା
ହୈ. କହୀଂ କିସୀନେ ଅସତ୍ କଲ୍ପନାସେ ଵଚନମାତ୍ର ପ୍ରଲାପ ନହୀଂ କିଯା ହୈ. ଇସଲିଯେ ହେ ନିପୁଣ ପୁରୁଷୋଂ !
ଭଲୀଭାଂତି ଵିଚାର କରକେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଅନୁମାନ-ପ୍ରମାଣସେ ଅନୁଭଵ କର ଦେଖୋ.୨୬୩.

Page 609 of 642
PDF/HTML Page 642 of 675
single page version

ନନ୍ଵନେକାନ୍ତମଯସ୍ଯାପି କିମର୍ଥମତ୍ରାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତଯା ଵ୍ଯପଦେଶଃ ? ଲକ୍ଷଣପ୍ରସିଦ୍ଧଯା
ଲକ୍ଷ୍ଯପ୍ରସିଦ୍ଧଯର୍ଥମ୍ . ଆତ୍ମନୋ ହି ଜ୍ଞାନଂ ଲକ୍ଷଣଂ, ତଦସାଧାରଣଗୁଣତ୍ଵାତ୍ . ତେନ ଜ୍ଞାନପ୍ରସିଦ୍ଧଯା
ତଲ୍ଲକ୍ଷ୍ଯସ୍ଯାତ୍ମନଃ ପ୍ରସିଦ୍ଧିଃ .
ନନୁ କିମନଯା ଲକ୍ଷଣପ୍ରସିଦ୍ଧଯା, ଲକ୍ଷ୍ଯମେଵ ପ୍ରସାଧନୀଯମ୍ . ନାପ୍ରସିଦ୍ଧଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଲକ୍ଷ୍ଯପ୍ରସିଦ୍ଧିଃ,
ପ୍ରସିଦ୍ଧଲକ୍ଷଣସ୍ଯୈଵ ତତ୍ପ୍ରସିଦ୍ଧେଃ .
ନନୁ କିଂ ତଲ୍ଲକ୍ଷ୍ଯଂ ଯଜ୍ଜ୍ଞାନପ୍ରସିଦ୍ଧଯା ତତୋ ଭିନ୍ନଂ ପ୍ରସିଧ୍ଯତି ? ନ ଜ୍ଞାନାଦ୍ଭିନ୍ନଂ ଲକ୍ଷ୍ଯଂ,
ଜ୍ଞାନାତ୍ମନୋର୍ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଭେଦାତ୍ .
ତର୍ହି କିଂ କୃତୋ ଲକ୍ଷ୍ଯଲକ୍ଷଣଵିଭାଗଃ ? ପ୍ରସିଦ୍ଧପ୍ରସାଧ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ କୃତଃ . ପ୍ରସିଦ୍ଧଂ ହି ଜ୍ଞାନଂ,
77
(ଯହାଁ ଆଚାର୍ଯଦେଵ ଅନେକାନ୍ତକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଵିଶେଷ ଚର୍ଚା କରତେ ହୈଂ : — )
(ପ୍ରଶ୍ନ : — ) ଆତ୍ମା ଅନେକାନ୍ତମଯ ହୈ ଫି ର ଭୀ ଯହାଁ ଉସକା ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତାସେ କ୍ଯୋଂ ଵ୍ଯପଦେଶ
(କଥନ, ନାମ) କିଯା ଜାତା ହୈ ? (ଯଦ୍ଯପି ଆତ୍ମା ଅନନ୍ତ ଧର୍ମଯୁକ୍ତ ହୈ ତଥାପି ଉସେ ଜ୍ଞାନରୂପସେ
କ୍ଯୋଂ କହା ଜାତା ହୈ ? ଜ୍ଞାନମାତ୍ର କହନେସେ ତୋ ଅନ୍ଯ ଧର୍ମୋଂକା ନିଷେଧ ସମଝା ଜାତା ହୈ.)
(ଉତ୍ତର : — ) ଲକ୍ଷଣକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିକେ ଦ୍ଵାରା ଲକ୍ଷ୍ଯକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧି କରନେକେ ଲିଯେ ଆତ୍ମାକା
ଜ୍ଞାନମାତ୍ରରୂପସେ ଵ୍ଯପଦେଶ କିଯା ଜାତା ହୈ. ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ ଲକ୍ଷଣ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମାକା
ଅସାଧାରଣ ଗୁଣ ହୈ ( – ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ଜ୍ଞାନଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ). ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିକେ ଦ୍ଵାରା ଉସକେ
ଲକ୍ଷ୍ଯକୀ — ଆତ୍ମାକୀ — ପ୍ରସିଦ୍ଧି ହୋତୀ ହୈ.
ପ୍ରଶ୍ନ : — ଇସ ଲକ୍ଷଣକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିସେ କ୍ଯା ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ? ମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ଯ ହୀ ପ୍ରସାଧ୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍
ପ୍ରସିଦ୍ଧି କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ. (ଇସଲିଯେ ଲକ୍ଷଣକୋ ପ୍ରସିଦ୍ଧି କିଯେ ବିନା ମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ଯକୋ ହୀ — ଆତ୍ମାକୋ
ହୀ — ପ୍ରସିଦ୍ଧ କ୍ଯୋଂ ନହୀଂ କରତେ ?)
(ଉତ୍ତର : — ) ଜିସେ ଲକ୍ଷଣ ଅପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋ ଉସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଲକ୍ଷଣକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଐସେ
ଅଜ୍ଞାନୀ ଜନକୋ) ଲକ୍ଷ୍ଯକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ନହୀଂ ହୋତୀ. ଜିସେ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ଉସୀକୋ ଲକ୍ଷ୍ଯକୀ
ପ୍ରସିଦ୍ଧି ହୋତୀ ହୈ. (ଇସଲିଯେ ଅଜ୍ଞାନୀକୋ ପହଲେ ଲକ୍ଷଣ ବତଲାତେ ହୈଂ ତବ ଵହ ଲକ୍ଷ୍ଯକୋ ଗ୍ରହଣ କର
ସକତା ହୈ.)
(ପ୍ରଶ୍ନ : — ) ଐସା କୌନସା ଲକ୍ଷ୍ଯ ହୈ କି ଜୋ ଜ୍ଞାନକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିକେ ଦ୍ଵାରା ଉସସେ ( – ଜ୍ଞାନସେ)
ଭିନ୍ନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ?
(ଉତ୍ତର : — ) ଜ୍ଞାନସେ ଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞାନ ଔର ଆତ୍ମାମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପନେସେ ଅଭେଦ ହୈ.
(ପ୍ରଶ୍ନ : — ) ତବ ଫି ର ଲକ୍ଷଣ ଔର ଲକ୍ଷ୍ଯକା ଵିଭାଗ କିସଲିଯେ କିଯା ଗଯା ହୈ ?

Page 610 of 642
PDF/HTML Page 643 of 675
single page version

ଜ୍ଞାନମାତ୍ରସ୍ଯ ସ୍ଵସଂଵେଦନସିଦ୍ଧତ୍ଵାତ୍ଃ ତେନ ପ୍ରସିଦ୍ଧେନ ପ୍ରସାଧ୍ଯମାନସ୍ତଦଵିନାଭୂତାନନ୍ତଧର୍ମସମୁଦଯମୂର୍ତିରାତ୍ମା .
ତତୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରାଚଲିତନିଖାତଯା ଦ୍ରଷ୍ଟଯା କ୍ରମାକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତଂ ତଦଵିନାଭୂତଂ ଅନନ୍ତଧର୍ମଜାତଂ ଯଦ୍ଯାଵଲ୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ
ତତ୍ତାଵତ୍ସମସ୍ତମେଵୈକଃ ଖଲ୍ଵାତ୍ମା . ଏତଦର୍ଥମେଵାତ୍ରାସ୍ଯ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତଯା ଵ୍ଯପଦେଶଃ .
ନନୁ କ୍ରମାକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତାନନ୍ତଧର୍ମମଯସ୍ଯାତ୍ମନଃ କଥଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତ୍ଵମ୍ ? ପରସ୍ପରଵ୍ଯତିରିକ୍ତାନନ୍ତଧର୍ମ-
ସମୁଦାଯପରିଣତୈକଜ୍ଞପ୍ତିମାତ୍ରଭାଵରୂପେଣ ସ୍ଵଯମେଵ ଭଵନାତ୍ . ଅତ ଏଵାସ୍ଯ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରୈକଭାଵାନ୍ତଃ-
୧ ପ୍ରସାଧ୍ଯମାନ = ପ୍ରସିଦ୍ଧ କି ଯା ଜାତା ହୋ. (ଜ୍ଞାନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୈ ଔର ଆତ୍ମା ପ୍ରସାଧ୍ଯମାନ ହୈ.)
(ଉତ୍ତର : — ) ପ୍ରସିଦ୍ଧତ୍ଵ ଔର ୧ପ୍ରସାଧ୍ଯମାନତ୍ଵକେ କାରଣ ଲକ୍ଷଣ ଔର ଲକ୍ଷ୍ଯକା ଵିଭାଗ କିଯା
ଗଯା ହୈ. ଜ୍ଞାନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞାନମାତ୍ରକୋ ସ୍ଵସଂଵେଦନସେ ସିଦ୍ଧପନା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵ ପ୍ରାଣିଯୋଂକୋ
ସ୍ଵସଂଵେଦନରୂପ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ); ଵହ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଐସେ ଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରସାଧ୍ଯମାନ, ତଦ୍-ଅଵିନାଭୂତ
( – ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଅଵିନାଭାଵୀ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲା) ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂକା ସମୁଦାଯରୂପ ମୂର୍ତି ଆତ୍ମା ହୈ. (ଜ୍ଞାନ
ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୈ; ଔର ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଜିନକା ଅଵିନାଭାଵୀ ସମ୍ବନ୍ଧ ହୈ ଐସେ ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂକା ସମୁଦାଯସ୍ଵରୂପ
ଆତ୍ମା ଉସ ଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରସାଧ୍ଯମାନ ହୈ.) ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରମେଂ ଅଚଲିତପନେସେ ସ୍ଥାପିତ ଦୃଷ୍ଟିକେ ଦ୍ଵାରା,
କ୍ରମରୂପ ଔର ଅକ୍ରମରୂପ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ତଦ୍-ଅଵିନାଭୂତ ( – ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଅଵିନାଭାଵୀ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲା)
ଅନନ୍ତଧର୍ମସମୂହ ଜୋ କୁଛ ଜିତନା ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ, ଵହ ସବ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ଆତ୍ମା ହୈ.
ଇସୀ କାରଣସେ ଯହାଁ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତାସେ ଵ୍ଯପଦେଶ ହୈ.
(ପ୍ରଶ୍ନ : — ) ଜିସମେଂ କ୍ରମ ଔର ଅକ୍ରମସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଅନନ୍ତ ଧର୍ମ ହୈଂ ଐସେ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତା
କିସପ୍ରକାର ହୈ ?
(ଉତ୍ତର : — ) ପରସ୍ପର ଭିନ୍ନ ଐସେ ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂକେ ସମୁଦାଯରୂପସେ ପରିଣତ ଏକ ଜ୍ଞପ୍ତିମାତ୍ର
ଭାଵରୂପସେ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ (ଅର୍ଥାତ୍ ପରସ୍ପର ଭିନ୍ନ ଐସେ ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂକେ ସମୁଦାଯରୂପସେ ପରିଣମିତ
ଜୋ ଏକ ଜାନନକ୍ରିଯା ହୈ, ଉସ ଜାନନକ୍ରିଯାମାତ୍ର ଭାଵରୂପସେ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ) ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତା
ହୈ. ଇସୀଲିଯେ ଉସକେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଏକଭାଵକୀ ଅନ୍ତଃପାତିନୀ ( – ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଏକ ଭାଵକେ ଭୀତର ଆ
ଜାନେଵାଲୀ – ) ଅନଂତ ଶକ୍ତିଯାଁ ଉଛଲତୀ ହୈଂ. (ଆତ୍ମାକେ ଜିତନେ ଧର୍ମ ହୈଂ ଉନ ସବକୋ, ଲକ୍ଷଣଭେଦସେ ଭେଦ
ହୋନେ ପର ଭୀ, ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈ; ଆତ୍ମାକେ ଏକ ପରିଣାମମେଂ ସଭୀ ଧର୍ମୋଂକା ପରିଣମନ ରହତା ହୈ. ଇସଲିଯେ
ଆତ୍ମାକେ ଏକ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵକେ ଭୀତର ଅନନ୍ତ ଶକ୍ତିଯାଁ ରହତୀ ହୈଂ. ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵମେଂ —
ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମାମେଂ — ଅନନ୍ତ ଶକ୍ତିଯାଁ ଉଛଲତୀ ହୈଂ.) ଉନମେଂସେ କିତନୀ ହୀ ଶକ୍ତିଯାଁ ନିମ୍ନ
ପ୍ରକାର ହୈଂ —
ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକେ କାରଣଭୂତ ଐସେ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ର ଭାଵକା ଧାରଣ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵରୂପ
ହୈ ଐସୀ ଜୀଵତ୍ଵଶକ୍ତି. (ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକେ କାରଣଭୂତ ଐସେ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ରଭାଵରୂପୀ ଭାଵପ୍ରାଣକା ଧାରଣ

Page 611 of 642
PDF/HTML Page 644 of 675
single page version

ପାତିନ୍ଯୋଽନନ୍ତାଃ ଶକ୍ତ ଯଃ ଉତ୍ପ୍ଲଵନ୍ତେ . — ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯହେତୁଭୂତଚୈତନ୍ଯମାତ୍ରଭାଵଧାରଣଲକ୍ଷଣା ଜୀଵତ୍ଵ-
ଶକ୍ତି : ୧ . ଅଜଡତ୍ଵାତ୍ମିକା ଚିତିଶକ୍ତି : ୨ . ଅନାକାରୋପଯୋଗମଯୀ ଦ୍ରଶିଶକ୍ତି : ୩ .
ସାକାରୋପଯୋଗମଯୀ ଜ୍ଞାନଶକ୍ତି : ୪ . ଅନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣା ସୁଖଶକ୍ତି : ୫ . ସ୍ଵରୂପନିର୍ଵର୍ତନସାମର୍ଥ୍ଯରୂପା
ଵୀର୍ଯଶକ୍ତି : ୬ . ଅଖଣ୍ଡିତପ୍ରତାପସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ଯଶାଲିତ୍ଵଲକ୍ଷଣା ପ୍ରଭୁତ୍ଵଶକ୍ତି : ୭. ସର୍ଵଭାଵଵ୍ଯାପକୈକ-
ଭାଵରୂପା ଵିଭୁତ୍ଵଶକ୍ତି : ୮ . ଵିଶ୍ଵଵିଶ୍ଵସାମାନ୍ଯଭାଵପରିଣତାତ୍ମଦର୍ଶନମଯୀ ସର୍ଵଦର୍ଶିତ୍ଵଶକ୍ତି : ୯ .
ଵିଶ୍ଵଵିଶ୍ଵଵିଶେଷଭାଵପରିଣତାତ୍ମଜ୍ଞାନମଯୀ ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵଶକ୍ତି : ୧୦ . ନୀରୂପାତ୍ମପ୍ରଦେଶପ୍ରକାଶମାନ-
ଲୋକାଲୋକାକାରମେଚକୋପଯୋଗଲକ୍ଷଣା ସ୍ଵଚ୍ଛତ୍ଵଶକ୍ତି : ୧୧ . ସ୍ଵଯମ୍ପ୍ରକାଶମାନଵିଶଦସ୍ଵ-
ସଂଵିତ୍ତିମଯୀ ପ୍ରକାଶଶକ୍ତି : ୧୨ . କ୍ଷେତ୍ରକାଲାନଵଚ୍ଛିନ୍ନଚିଦ୍ଵିଲାସାତ୍ମିକା ଅସଂକୁ ଚିତଵିକାଶତ୍ଵ-
କରନା ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ ଜୀଵତ୍ଵ ନାମକ ଶକ୍ତି ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵମେଂ – ଆତ୍ମାମେଂ – ଉଛଲତୀ
ହୈ).୧. ଅଜଡ଼ତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଚିତିଶକ୍ତି (ଅଜଡ଼ତ୍ଵ ଅର୍ଥାତ୍ ଚେତନତ୍ଵ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ
ଐସୀ ଚିତିଶକ୍ତି.).୨. ଅନାକାର ଉପଯୋଗମଯୀ ଦୃଶିଶକ୍ତି. (ଜିସମେଂ ଜ୍ଞେଯରୂପ ଆକାର ଅର୍ଥାତ୍
ଵିଶେଷ ନହୀଂ ହୈ ଐସେ ଦର୍ଶନୋପଯୋଗମଯୀ — ସତ୍ତାମାତ୍ର ପଦାର୍ଥମେଂ ଉପଯୁକ୍ତ ହୋନେରୂପ — ଦୃଶିଶକ୍ତି
ଅର୍ଥାତ୍ ଦର୍ଶନକ୍ରିଯାରୂପ ଶକ୍ତି.).୩. ସାକାର ଉପଯୋଗମଯୀ ଜ୍ଞାନଶକ୍ତି. (ଜୋ ଜ୍ଞେଯ
ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଵିଶେଷରୂପ ଆକାରୋଂମେଂ ଉପଯୁକ୍ତ ହୋତୀ ହୈ ଐସୀ ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗମଯୀ ଜ୍ଞାନଶକ୍ତି.).୪.
ଅନାକୁଲତା ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସୀ ସୁଖଶକ୍ତି.୫.
ସ୍ଵରୂପକୀ ( – ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପକୀ) ରଚନାକୀ ସାମର୍ଥ୍ଯରୂପ ଵୀର୍ଯଶକ୍ତି.୬. ଜିସକା ପ୍ରତାପ ଅଖଣ୍ଡିତ
ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ କିସୀସେ ଖଣ୍ଡିତ କୀ ନହୀଂ ଜା ସକତୀ ଐସେ ସ୍ଵାତଂତ୍ର୍ଯସେ (-ସ୍ଵାଧୀନତାସେ)
ଶୋଭାଯମାନପନା ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ ପ୍ରଭୁତ୍ଵଶକ୍ତି.୭. ସର୍ଵ ଭାଵୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପକ ଐସେ
ଏକ ଭାଵରୂପ ଵିଭୁତ୍ଵଶକ୍ତି. (ଜୈସେ, ଜ୍ଞାନରୂପୀ ଏକ ଭାଵ ସର୍ଵ ଭାଵୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.).୮.
ସମସ୍ତ ଵିଶ୍ଵକେ ସାମାନ୍ଯ ଭାଵକୋ ଦେଖନେରୂପସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସମୂହରୂପ
ଲୋକାଲୋକକୋ ସତ୍ତାମାତ୍ର ଗ୍ରହଣ କରନେରୂପସେ) ପରିଣମିତ ଐସେ ଆତ୍ମଦର୍ଶନମଯୀ ସର୍ଵଦର୍ଶିତ୍ଵଶକ୍ତି.୯.
ସମସ୍ତ ଵିଶ୍ଵକେ ଵିଶେଷ ଭାଵୋଂକୋ ଜାନନେରୂପସେ ପରିଣମିତ ଐସେ ଆତ୍ମଜ୍ଞାନମଯୀ
ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵଶକ୍ତି.୧୦. ଅମୂର୍ତିକ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ପ୍ରକାଶମାନ ଲୋକାଲୋକକେ ଆକାରୋଂସେ ମେଚକ (ଅର୍ଥାତ୍
ଅନେକ-ଆକାରରୂପ) ଐସା ଉପଯୋଗ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ ସ୍ଵଚ୍ଛତ୍ଵଶକ୍ତି.
(ଜୈସେ ଦର୍ପଣକୀ ସ୍ଵଚ୍ଛତ୍ଵଶକ୍ତିସେ ଉସକୀ ପର୍ଯାଯମେଂ ଘଟପଟାଦି ପ୍ରକାଶିତ ହୋତେ ହୈଂ,
ଉସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମାକୀ ସ୍ଵଚ୍ଛତ୍ଵଶକ୍ତିସେ ଉସକେ ଉପଯୋଗମେଂ ଲୋକାଲୋକକେ ଆକାର ପ୍ରକାଶିତ ହୋତେ
ହୈଂ.).୧୧. ସ୍ଵଯଂ ପ୍ରକାଶମାନ ଵିଶଦ ( – ସ୍ପଷ୍ଟ) ଐସୀ ସ୍ଵସଂଵେଦନମଯୀ ( – ସ୍ଵାନୁଭଵମଯୀ)
ପ୍ରକାଶଶକ୍ତି.୧୨. କ୍ଷେତ୍ର ଔର କାଲସେ ଅମର୍ଯାଦିତ ଐସୀ ଚିଦ୍ଵିଲାସସ୍ଵରୂପ
( – ଚୈତନ୍ଯକେ ଵିଲାସସ୍ଵରୂପ) ଅସଂକୁଚିତଵିକାସତ୍ଵଶକ୍ତି.୧୩. ଜୋ ଅନ୍ଯସେ ନହୀଂ କିଯା ଜାତା ଔର

Page 612 of 642
PDF/HTML Page 645 of 675
single page version

ଶକ୍ତି : ୧୩ . ଅନ୍ଯାକ୍ରିଯମାଣାନ୍ଯାକାରକୈକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମିକା ଅକାର୍ଯକାରଣତ୍ଵଶକ୍ତି : ୧୪ . ପରାତ୍ମ-
ନିମିତ୍ତକଜ୍ଞେଯଜ୍ଞାନାକାରଗ୍ରହଣଗ୍ରାହଣସ୍ଵଭାଵରୂପା ପରିଣମ୍ଯପରିଣାମକତ୍ଵଶକ୍ତି : ୧୫ . ଅନ୍ଯୂନାତି-
ରିକ୍ତ ସ୍ଵରୂପନିଯତତ୍ଵରୂପା ତ୍ଯାଗୋପାଦାନଶୂନ୍ଯତ୍ଵଶକ୍ତି : ୧୬ . ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତଵୃଦ୍ଧିହାନି-
ପରିଣତସ୍ଵରୂପପ୍ରତିଷ୍ଠତ୍ଵକାରଣଵିଶିଷ୍ଟଗୁଣାତ୍ମିକା ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵଶକ୍ତି : ୧୭ . କ୍ରମାକ୍ରମଵୃତ୍ତ-
ଵୃତ୍ତିତ୍ଵଲକ୍ଷଣା ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୁଵତ୍ଵଶକ୍ତି : ୧୮ . ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଭୂତଧ୍ରୌଵ୍ଯଵ୍ଯଯୋତ୍ପାଦାଲିଂଗିତସଦ୍ରଶ-
ଵିସଦ୍ରଶରୂପୈକାସ୍ତିତ୍ଵମାତ୍ରମଯୀ ପରିଣାମଶକ୍ତି : ୧୯ . କର୍ମବନ୍ଧଵ୍ଯପଗମଵ୍ଯଂଜିତସହଜସ୍ପର୍ଶାଦି-
ଶୂନ୍ଯାତ୍ମପ୍ରଦେଶାତ୍ମିକା ଅମୂର୍ତତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୦ . ସକଲକର୍ମକୃତଜ୍ଞାତୃତ୍ଵମାତ୍ରାତିରିକ୍ତ ପରିଣାମ-
୧ଉପରମ = ନିଵୃତ୍ତି; ଅନ୍ତ; ଅଭାଵ.
ଅନ୍ଯକୋ ନହୀଂ କରତା ଐସେ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ଅକାର୍ଯକାରଣତ୍ଵଶକ୍ତି. (ଜୋ ଅନ୍ଯକା କାର୍ଯ ନହୀଂ
ହୈ ଔର ଅନ୍ଯକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ ଐସା ଜୋ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉସ-ସ୍ଵରୂପ ଅକାର୍ଯକାରଣତ୍ଵ-
ଶକ୍ତି.).୧୪. ପର ଔର ସ୍ଵ ଜିନକେ ନିମିତ୍ତ ହୈଂ ଐସେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂ ତଥା ଜ୍ଞାନାକାରୋଂକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେକେ
ଔର ଗ୍ରହଣ କରାନେକେ ସ୍ଵଭାଵରୂପ ପରିଣମ୍ଯପରିଣାମକତ୍ଵ ଶକ୍ତି. ( – ପର ଜିନକେ କାରଣ ହୈଂ ଐସେ
ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେକେ ଔର ସ୍ଵ ଜିନକା କାରଣ ହୈ ଐସେ ଜ୍ଞାନାକାରୋଂକୋ ଗ୍ରହଣ କରାନେକେ
ସ୍ଵଭାଵରୂପ ପରିଣମ୍ଯପରିଣାମକତ୍ଵଶକ୍ତି.).୧୫. ଜୋ କମବଢ଼ ନହୀଂ ହୋତା ଐସେ ସ୍ଵରୂପମେଂ
ନିଯତତ୍ଵରୂପ ( – ନିଶ୍ଚିତ୍ତଯା ଯଥାଵତ୍ ରହନେରୂପ – ) ତ୍ଯାଗୋପାଦାନଶୂନ୍ଯତ୍ଵଶକ୍ତି.୧୬. ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ
ଵୃଦ୍ଧିହାନିରୂପସେ ପରିଣମିତ, ସ୍ଵରୂପ-ପ୍ରତିଷ୍ଠତ୍ଵକେ କାରଣରୂପ ( – ଵସ୍ତୁକେ ସ୍ଵରୂପମେଂ ରହନେକେ
କାରଣରୂପ) ଐସା ଜୋ ଵିଶିଷ୍ଟ ( – ଖାସ) ଗୁଣ ହୈ ଉସ-ସ୍ଵରୂପ ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵ ଶକ୍ତି. [ଇସ
ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ ଵୃଦ୍ଧିହାନିକା ସ୍ଵରୂପ ‘ଗୋମ୍ମଟସାର’ ଗ୍ରନ୍ଥସେ ଜାନନା ଚାହିଯେ. ଅଵିଭାଗ
ପ୍ରତିଚ୍ଛେଦୋଂକୀ ସଂଖ୍ଯାରୂପ ଷଟ୍ସ୍ଥାନୋଂମେଂ ପତିତ — ସମାଵିଷ୍ଟ — ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୀ ଵୃଦ୍ଧିହାନି ଜିସସେ ( –
ଜିସ ଗୁଣସେ) ହୋତୀ ହୈ ଔର ଜୋ (ଗୁଣ) ଵସ୍ତୁକୋ ସ୍ଵରୂପମେଂ ସ୍ଥିର ହୋନେକା କାରଣ ହୈ ଐସା କୋଈ
ଗୁଣ ଆତ୍ମାମେଂ ହୈ; ଉସେ ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵଗୁଣ କହା ଜାତା ହୈ. ଐସୀ ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵଶକ୍ତି ଭୀ ଆତ୍ମାମେଂ
ହୈ].୧୭. କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିରୂପ ଔର ଅକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିରୂପ ଵର୍ତ୍ତନ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ
ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୁଵଶକ୍ତି. (କ୍ରମଵୃତ୍ତିରୂପ ପର୍ଯାଯ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯରୂପ ହୈ ଔର ଅକ୍ରମଵୃତ୍ତିରୂପ ଗୁଣ
ଧ୍ରୁଵତ୍ଵରୂପ ହୈ.).୧୮. ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ-ଵ୍ଯଯ-ଉତ୍ପାଦସେ ଆଲିଂଗିତ (-ସ୍ପର୍ଶିତ), ସଦୃଶ
ଔର ଵିସଦୃଶ ଜିସକା ରୂପ ହୈ ଐସେ ଏକ ଅସ୍ତିତ୍ଵମାତ୍ରମଯୀ ପରିଣାମଶକ୍ତି.୧୯. କର୍ମବନ୍ଧକେ
ଅଭାଵସେ ଵ୍ଯକ୍ତ କିଯେ ଗଯେ, ସହଜ, ସ୍ପର୍ଶାଦି-ଶୂନ୍ଯ ( – ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ ଔର ଵର୍ଣସେ ରହିତ) ଐସେ
ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶସ୍ଵରୂପ ଅମୂର୍ତତ୍ଵଶକ୍ତି.୨୦. ସମସ୍ତ, କର୍ମୋକେ ଦ୍ଵାରା କିଯେ ଗଯେ, ଜ୍ଞାତୃତ୍ଵମାତ୍ରସେ ଭିନ୍ନ ଜୋ
ପରିଣାମ ଉନ ପରିଣାମୋଂକେ କରଣକେ ୧ଉପରମସ୍ଵରୂପ (ଉନ ପରିଣାମୋଂକୋ କରନେକୀ ନିଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ)
ଅକର୍ତୃତ୍ଵଶକ୍ତି. (ଜିସ ଶକ୍ତିସେ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାତୃତ୍ଵକେ ଅତିରିକ୍ତ କର୍ମୋଂସେ କିଯେ ଗଯେ ପରିଣାମୋଂକା କର୍ତା

Page 613 of 642
PDF/HTML Page 646 of 675
single page version

କରଣୋପରମାତ୍ମିକା ଅକର୍ତୃତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୧ . ସକଲକର୍ମକୃତଜ୍ଞାତୃତ୍ଵମାତ୍ରାତିରିକ୍ତ ପରିଣାମାନୁଭଵୋ-
ପରମାତ୍ମିକା ଅଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୨ . ସକଲକର୍ମୋପରମପ୍ରଵୃତ୍ତାତ୍ମପ୍ରଦେଶନୈଷ୍ପନ୍ଦ୍ଯରୂପା ନିଷ୍କ୍ରିଯତ୍ଵ-
ଶକ୍ତି : ୨୩ . ଆସଂସାରସଂହରଣଵିସ୍ତରଣଲକ୍ଷିତକିଂଚିଦୂନଚରମଶରୀରପରିମାଣାଵସ୍ଥିତଲୋକାକାଶ-
ସମ୍ମିତାତ୍ମାଵଯଵତ୍ଵଲକ୍ଷଣା ନିଯତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୪ . ସର୍ଵଶରୀରୈକସ୍ଵରୂପାତ୍ମିକା ସ୍ଵଧର୍ମ-
ଵ୍ଯାପକତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୫ . ସ୍ଵପରସମାନାସମାନସମାନାସମାନତ୍ରିଵିଧଭାଵଧାରଣାତ୍ମିକା ସାଧାରଣା-
ସାଧାରଣସାଧାରଣାସାଧାରଣଧର୍ମତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୬ . ଵିଲକ୍ଷଣାନନ୍ତସ୍ଵଭାଵଭାଵିତୈକଭାଵଲକ୍ଷଣା ଅନନ୍ତ-
ଧର୍ମତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୭ . ତଦତଦ୍ରୂପମଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣା ଵିରୁଦ୍ଧଧର୍ମତ୍ଵଶକ୍ତି : ୨୮ . ତଦ୍ରୂପଭଵନରୂପା ତତ୍ତ୍ଵ-
ଶକ୍ତି : ୨୯ . ଅତଦ୍ରୂପଭଵନରୂପା ଅତତ୍ତ୍ଵଶକ୍ତି : ୩୦ . ଅନେକପର୍ଯାଯଵ୍ଯାପକୈକଦ୍ରଵ୍ଯମଯତ୍ଵରୂପା ଏକତ୍ଵ-
ନହୀଂ ହୋତା, ଐସୀ ଅକର୍ତୃତ୍ଵ ନାମକ ଏକ ଶକ୍ତି ଆତ୍ମାମେଂ ହୈ).୨୧. ସମସ୍ତ, କର୍ମୋଂସେ କିଯେ ଗଯେ,
ଜ୍ଞାତୃତ୍ଵମାତ୍ରସେ ଭିନ୍ନ ପରିଣାମୋଂକେ ଅନୁଭଵକେ ( – ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵକେ) ଉପରମସ୍ଵରୂପ ଅଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଶକ୍ତି.୨୨.
ସମସ୍ତ କର୍ମୋଂକେ ଉପରମସେ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂକୀ ନିଷ୍ପନ୍ଦତାସ୍ଵରୂପ (-ଅକମ୍ପତାସ୍ଵରୂପ)
ନିଷ୍କ୍ରିଯତ୍ଵଶକ୍ତି. (ଜବ ସମସ୍ତ କର୍ମୋଂକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାତା ହୈ ତବ ପ୍ରଦେଶୋଂକା କମ୍ପନ ମିଟ ଜାତା
ହୈ, ଇସଲିଯେ ନିଷ୍କ୍ରିଯତ୍ଵ-ଶକ୍ତି ଭୀ ଆତ୍ମାମେଂ ହୈ.).୨୩. ଜୋ ଅନାଦି ସଂସାରସେ ଲେକର
ସଂକୋଚଵିସ୍ତାରସେ ଲକ୍ଷିତ ହୈ ଔର ଜୋ ଚରମ ଶରୀରକେ ପରିମାଣସେ କୁଛ ନ୍ଯୂନ ପରିମାଣସେ ଅଵସ୍ଥିତ
ହୋତା ହୈ ଐସା ଲୋକାକାଶକେ ମାପ ଜିତନା ମାପଵାଲା ଆତ୍ମ-ଅଵଯଵତ୍ଵ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ
ନିଯତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଶକ୍ତି. (ଆତ୍ମାକେ ଲୋକପରିମାଣ ଅସଂଖ୍ଯ ପ୍ରଦେଶ ନିଯତ ହୀ ହୈଂ. ଵେ ପ୍ରଦେଶ ସଂସାର-
ଅଵସ୍ଥାମେଂ ସଂକୋଚଵିସ୍ତାରକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ ଔର ମୋକ୍ଷ-ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଚରମ ଶରୀରସେ କୁଛ କମ
ପରିମାଣସେ ସ୍ଥିତ ରହତେ ହୈଂ.).୨୪. ସର୍ଵ ଶରୀରୋଂମେଂ ଏକସ୍ଵରୂପାତ୍ମକ ଐସୀ ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକତ୍ଵଶକ୍ତି.
(ଶରୀରକେ ଧର୍ମରୂପ ନ ହୋକର ଅପନେ ଧର୍ମୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପନେରୂପ ଶକ୍ତି ସୋ ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକତ୍ଵଶକ୍ତି
ହୈ.).୨୫. ସ୍ଵ-ପରକେ ସମାନ, ଅସମାନ ଔର ସମାନାସମାନ ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରକେ ଭାଵୋଂକେ
ଧାରଣସ୍ଵରୂପ ସାଧାରଣ-ଅସାଧାରଣ-ସାଧାରଣାସାଧାରଣଧର୍ମତ୍ଵଶକ୍ତି.୨୬. ଵିଲକ୍ଷଣ ( – ପରସ୍ପର ଭିନ୍ନ
ଲକ୍ଷଣଯୁକ୍ତ) ଅନନ୍ତ ସ୍ଵଭାଵୋଂସେ ଭାଵିତ ଐସା ଏକ ଭାଵ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ
ଅନନ୍ତଧର୍ମତ୍ଵଶକ୍ତି.୨୭. ତଦ୍ରୂପମଯତା ଔର ଅତଦ୍ରୂପମଯତା ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ
ଵିରୁଦ୍ଧଧର୍ମତ୍ଵଶକ୍ତି.୨୮. ତଦ୍ରୂପ ଭଵନରୂପ ଐସୀ ତତ୍ତ୍ଵଶକ୍ତି. (ତତ୍ସ୍ଵରୂପ ହୋନେରୂପ ଅଥଵା
ତତ୍ସ୍ଵରୂପ ପରିଣମନରୂପ ଐସୀ ତତ୍ତ୍ଵଶକ୍ତି ଆତ୍ମାମେଂ ହୈ. ଇସ ଶକ୍ତିସେ ଚେତନ ଚେତନରୂପସେ ରହତା ହୈ –
ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ.).୨୯. ଅତଦ୍ରୂପ ଭଵନରୂପ ଐସୀ ଅତତ୍ତ୍ଵଶକ୍ତି. (ତତ୍ସ୍ଵରୂପ ନହୀଂ ହୋନେରୂପ
ଅଥଵା ତତ୍ସ୍ଵରୂପ ନହୀଂ ପରିଣମନେରୂପ ଅତତ୍ତ୍ଵଶକ୍ତି ଆତ୍ମାମେଂ ହୈ. ଇସ ଶକ୍ତିସେ ଚେତନ ଜଡ଼ରୂପ ନହୀଂ
ହୋତା.).୩୦. ଅନେକ ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପକ ଐସୀ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯମଯତାରୂପ ଏକତ୍ଵଶକ୍ତି.୩୧.

Page 614 of 642
PDF/HTML Page 647 of 675
single page version

ଶକ୍ତି : ୩୧ . ଏକଦ୍ରଵ୍ଯଵ୍ଯାପ୍ଯାନେକପର୍ଯାଯମଯତ୍ଵରୂପା ଅନେକତ୍ଵଶକ୍ତି : ୩୨ . ଭୂତାଵସ୍ଥତ୍ଵରୂପା ଭାଵ-
ଶକ୍ତି : ୩୩ . ଶୂନ୍ଯାଵସ୍ଥତ୍ଵରୂପା ଅଭାଵଶକ୍ତି : ୩୪ . ଭଵତ୍ପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯରୂପା ଭାଵାଭାଵଶକ୍ତି : ୩୫ .
ଅଭଵତ୍ପର୍ଯାଯୋଦଯରୂପା ଅଭାଵଭାଵଶକ୍ତି : ୩୬ . ଭଵତ୍ପର୍ଯାଯଭଵନରୂପା ଭାଵଭାଵଶକ୍ତି : ୩୭ .
ଅଭଵତ୍ପର୍ଯାଯାଭଵନରୂପା ଅଭାଵାଭାଵଶକ୍ତି : ୩୮ . କାରକାନୁଗତକ୍ରିଯାନିଷ୍କ୍ରାନ୍ତଭଵନମାତ୍ରମଯୀ
ଭାଵଶକ୍ତି : ୩୯ . କାରକାନୁଗତଭଵତ୍ତାରୂପଭାଵମଯୀ କ୍ରିଯାଶକ୍ତି : ୪୦ . ପ୍ରାପ୍ଯମାଣସିଦ୍ଧରୂପ-
ଭାଵମଯୀ କର୍ମଶକ୍ତି : ୪୧ . ଭଵତ୍ତାରୂପସିଦ୍ଧରୂପଭାଵଭାଵକତ୍ଵମଯୀ କର୍ତୃଶକ୍ତି : ୪୨ . ଭଵଦ୍ଭାଵ-
ଭଵନସାଧକତମତ୍ଵମଯୀ କରଣଶକ୍ତି : ୪୩ . ସ୍ଵଯଂ ଦୀଯମାନଭାଵୋପେଯତ୍ଵମଯୀ ସମ୍ପ୍ରଦାନଶକ୍ତି : ୪୪ .
ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯାଲିଂଗିତଭାଵାପାଯନିରପାଯଧ୍ରୁଵତ୍ଵମଯୀ ଅପାଦାନଶକ୍ତି : ୪୫ . ଭାଵ୍ଯମାନଭାଵାଧାରତ୍ଵମଯୀ
ଅଧିକରଣଶକ୍ତି : ୪୬ . ସ୍ଵଭାଵମାତ୍ରସ୍ଵସ୍ଵାମିତ୍ଵମଯୀ ସମ୍ବନ୍ଧଶକ୍ତି : ୪୭ .
ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଵ୍ଯାପ୍ଯ ଜୋ ଅନେକ ପର୍ଯାଯେ ଉସ-ମଯପନେରୂପ ଅନେକତ୍ଵଶକ୍ତି.୩୨. ଵିଦ୍ଯମାନ-
ଅଵସ୍ଥାଯୁକ୍ତତାରୂପ ଭାଵଶକ୍ତି. (ଅମୁକ ଅଵସ୍ଥା ଜିସମେଂ ଵିଦ୍ଯମାନ ହୋ ଉସରୂପ ଭାଵଶକ୍ତି).୩୩.
ଶୂନ୍ଯ ( – ଅଵିଦ୍ଯମାନ) ଅଵସ୍ଥାଯୁକ୍ତତାରୂପ ଅଭାଵଶକ୍ତି. (ଅମୁକ ଅଵସ୍ଥା ଜିସମେଂ ଅଵିଦ୍ଯମାନ ହୋ
ଉସରୂପ ଅଭାଵଶକ୍ତି).୩୪. ଭଵତେ ହୁଏ (ପ୍ରଵର୍ତ୍ତମାନ) ପର୍ଯାଯକେ ଵ୍ଯଯରୂପ ଭାଵାଭାଵଶକ୍ତି.୩୫.
ନହୀଂ ଭଵତେ ହୁଏ (ଅପ୍ରଵର୍ତ୍ତମାନ) ପର୍ଯାଯକେ ଉଦଯରୂପ ଅଭାଵଭାଵଶକ୍ତି.୩୬. ଭଵତେ ହୁଏ
(ପ୍ରଵର୍ତମାନ) ପର୍ଯାଯକେ ଭଵନରୂପ ଭାଵଭାଵଶକ୍ତି.୩୭. ନହୀଂ ଭଵତେ ହୁଯେ (ଅପ୍ରଵର୍ତମାନ) ପର୍ଯାଯକେ
ଅଭଵନରୂପ ଅଭାଵାଭାଵ ଶକ୍ତି.୩୮. (କର୍ତ୍ତା, କର୍ମ ଆଦି) କାରକୋଂକେ ଅନୁସାର ଜୋ କ୍ରିଯା ଉସସେ
ରହିତ ଭଵନମାତ୍ରମଯୀ ( – ହୋନେମାତ୍ରମଯୀ) ଭାଵ- ଶକ୍ତି.୩୯. କାରକୋଂକେ ଅନୁସାର ପରିଣମିତ ହୋନେରୂପ
ଭାଵମଯୀ କ୍ରିଯାଶକ୍ତି.୪୦. ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ଜାତା ଜୋ ସିଦ୍ଧରୂପ ଭାଵ ଉସମଯୀ କର୍ମଶକ୍ତି.୪୧.
ହୋନେପନରୂପ ଔର ସିଦ୍ଧରୂପ ଭାଵକେ ଭାଵକତ୍ଵମଯୀ କର୍ତୃଶକ୍ତି.୪୨. ଭଵତେ ହୁଯେ (ପ୍ରଵର୍ତମାନ)
ଭାଵକେ ଭଵନକେ ( – ହୋନେକେ) ସାଧକ-ତମପନେମଯୀ ( – ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସାଧକତ୍ଵମଯୀ, ଉଗ୍ର ସାଧନତ୍ଵମଯୀ)
କରଣଶକ୍ତି.୪୩. ଅପନେ ଦ୍ଵାରା ଦିଯା ଜାତା ଜୋ ଭାଵ ଉସକେ ଉପେଯତ୍ଵମଯ ( – ଉସେ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେକେ
ଯୋଗ୍ଯପନାମଯ, ଉସେ ଲେନେକେ ପାତ୍ରପନାମଯ) ସମ୍ପ୍ରଦାନଶକ୍ତି.୪୪. ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯସେ ଆଲିଂଗିତ ଭାଵକା
ଅପାଯ ( – ହାନି, ନାଶ) ହୋନେସେ ହାନିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନ ହୋନେଵାଲେ ଧ୍ରୁଵତ୍ଵମଯୀ ଅପାଦାନଶକ୍ତି.୪୫.
ଭାଵ୍ଯମାନ (ଅର୍ଥାତ୍ ଭାଵନେମେଂ ଆତେ ହୁଯେ) ଭାଵକେ ଆଧାରତ୍ଵମଯୀ ଅଧିକରଣଶକ୍ତି.୪୬. ସ୍ଵଭାଵମାତ୍ର
ସ୍ଵ-ସ୍ଵାମିତ୍ଵମଯୀ ସମ୍ବନ୍ଧଶକ୍ତି. (ଅପନା ଭାଵ ଅପନା ସ୍ଵ ହୈ ଔର ସ୍ଵଯଂ ଉସକା ସ୍ଵାମୀ ହୈ —
ଐସେ ସମ୍ବନ୍ଧମଯୀ ସମ୍ବନ୍ଧ-ଶକ୍ତି).୪୭.

Page 615 of 642
PDF/HTML Page 648 of 675
single page version

(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଇତ୍ଯାଦ୍ଯନେକନିଜଶକ୍ତି ସୁନିର୍ଭରୋଽପି
ଯୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରମଯତାଂ ନ ଜହାତି ଭାଵଃ .
ଏଵଂ କ୍ରମାକ୍ରମଵିଵର୍ତିଵିଵର୍ତଚିତ୍ରଂ
ତଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯଯମଯଂ ଚିଦିହାସ୍ତି ଵସ୍ତୁ ..୨୬୪..
(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ନୈକାନ୍ତସଂଗତଦ୍ରଶା ସ୍ଵଯମେଵ ଵସ୍ତୁ-
ତତ୍ତ୍ଵଵ୍ଯଵସ୍ଥିତିମିତି ପ୍ରଵିଲୋକଯନ୍ତଃ .
ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦଶୁଦ୍ଧିମଧିକାମଧିଗମ୍ଯ ସନ୍ତୋ
ଜ୍ଞାନୀଭଵନ୍ତି ଜିନନୀତିମଲଂଘଯନ୍ତଃ ..୨୬୫..
‘ଇତ୍ଯାଦି ଅନେକ ଶକ୍ତିଯୋଂସେ ଯୁକ୍ତ ଆତ୍ମା ହୈ ତଥାପି ଵହ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତାକୋ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା’ — ଇସ
ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଇତ୍ଯାଦି-ଅନେକ-ନିଜ-ଶକ୍ତି-ସୁନିର୍ଭରଃ ଅପି ] ଇତ୍ଯାଦି ( – ପୂର୍ଵ କଥିତ ୪୭
ଶକ୍ତିଯାଁ ଇତ୍ଯାଦି) ଅନେକ ନିଜ ଶକ୍ତିଯୋଂସେ ଭଲୀଭାଁତି ପରିପୂର୍ଣ ହୋନେ ପର ଭୀ [ଯଃ ଭାଵଃ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରମଯତାଂ
ନ ଜହାତି ] ଜୋ ଭାଵ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରମଯତାକୋ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା, [ତଦ୍ ] ଐସା ଵହ, [ଏଵଂ କ୍ରମ-ଅକ୍ରମ-ଵିଵର୍ତି-
ଵିଵର୍ତ-ଚିତ୍ରମ୍ ] ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ପ୍ରକାରସେ କ୍ରମରୂପ ଔର ଅକ୍ରମରୂପସେ ଵର୍ତମାନ ଵିଵର୍ତ୍ତସେ ( – ରୂପାନ୍ତରସେ,
ପରିଣମନସେ) ଅନେକ ପ୍ରକାରକା, [ଦ୍ରଵ୍ଯ-ପର୍ଯଯମଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯମଯ [ଚିଦ୍ ] ଚୈତନ୍ଯ (ଅର୍ଥାତ୍ ଐସା ଵହ
ଚୈତନ୍ଯ ଭାଵ – ଆତ୍ମା) [ଇହ ] ଇସ ଲୋକମେଂ [ଵସ୍ତୁ ଅସ୍ତି ] ଵସ୍ତୁ ହୈ.
ଭାଵାର୍ଥ : — କୋଈ ଯହ ସମଝ ସକତା ହୈ କି ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର କହା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ
ଏକସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୋଗା. କିନ୍ତୁ ଐସା ନହୀଂ ହୈ. ଵସ୍ତୁକା ସ୍ଵରୂପ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯମଯ ହୈ. ଚୈତନ୍ଯ ଭୀ ଵସ୍ତୁ
ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯମଯ ହୈ. ଵହ ଚୈତନ୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା ଅନନ୍ତ ଶକ୍ତିଯୋଂସେ ପରିପୂର୍ଣ ହୈ ଔର କ୍ରମରୂପ ତଥା
ଅକ୍ରମରୂପ ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ପରିଣାମୋଂକେ ଵିକାରୋଂକେ ସମୂହରୂପ ଅନେକାକାର ହୋତା ହୈ ଫି ର ଭୀ ଜ୍ଞାନକୋ —
ଜୋ କି ଅସାଧାରଣଭାଵ ହୈ ଉସେ — ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା, ଉସକୀ ସମସ୍ତ ଅଵସ୍ଥାଏଂ — ପରିଣାମ — ପର୍ଯାଯ
ଜ୍ଞାନମଯ ହୀ ହୈଂ.୨୬୪.
‘ଇସ ଅନେକସ୍ଵରୂପ — ଅନେକାନ୍ତମଯ — ଵସ୍ତୁକୋ ଜୋ ଜାନତେ ହୈଂ, ଶ୍ରଦ୍ଧା କରତେ ହୈଂ ଔର ଅନୁଭଵ କରତେ
ହୈଂ, ଵେ ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ହୋତେ ହୈଂ’ — ଇସ ଆଶଯକା, ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକା ଫଲ ବତଲାନେଵାଲା କାଵ୍ଯ ଅବ କହତେ ହୈଂ —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଇତି ଵସ୍ତୁ-ତତ୍ତ୍ଵ-ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତିମ୍ ନୈକାନ୍ତ-ସଙ୍ଗତ-ଦୃଶା ସ୍ଵଯମେଵ
ପ୍ରଵିଲୋକଯନ୍ତଃ ] ଐସୀ (ଅନେକାନ୍ତାତ୍ମକ) ଵସ୍ତୁତତ୍ତ୍ଵକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତିକୋ ଅନେକାନ୍ତ-ସଂଗତ

Page 616 of 642
PDF/HTML Page 649 of 675
single page version

ଅଥାସ୍ଯୋପାଯୋପେଯଭାଵଶ୍ଚିନ୍ତ୍ଯତେ —
ଆତ୍ମଵସ୍ତୁନୋ ହି ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତ୍ଵେଽପ୍ଯୁପାଯୋପେଯଭାଵୋ ଵିଦ୍ଯତ ଏଵ; ତସ୍ଯୈକସ୍ଯାପି
ସ୍ଵଯଂ ସାଧକସିଦ୍ଧରୂପୋଭଯପରିଣାମିତ୍ଵାତ୍ . ତତ୍ର ଯତ୍ସାଧକଂ ରୂପଂ ସ ଉପାଯଃ, ଯତ୍ସିଦ୍ଧଂ ରୂପଂ
ସ ଉପେଯଃ . ଅତୋଽସ୍ଯାତ୍ମନୋଽନାଦିମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରୈଃ ସ୍ଵରୂପପ୍ରଚ୍ଯଵନାତ୍ ସଂସରତଃ ସୁନିଶ୍ଚଲ-
ପରିଗୃହୀତଵ୍ଯଵହାରସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରପାକପ୍ରକର୍ଷପରମ୍ପରଯା କ୍ରମେଣ ସ୍ଵରୂପମାରୋପ୍ଯମାଣସ୍ଯାନ୍ତ-
ର୍ମଗ୍ନନିଶ୍ଚଯସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରଵିଶେଷତଯା ସାଧକରୂପେଣ ତଥା ପରମପ୍ରକର୍ଷମକରିକାଧିରୂଢ-
(ଅନେକାନ୍ତକେ ସାଥ ସୁସଂଗତ, ଅନେକାନ୍ତକେ ସାଥ ମେଲଵାଲୀ) ଦୃଷ୍ଟିକେ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵଯମେଵ ଦେଖତେ ହୁଏ,
[ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ-ଶୁଦ୍ଧିମ୍ ଅଧିକାମ୍ ଅଧିଗମ୍ଯ ] ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକୀ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଶୁଦ୍ଧିକୋ ଜାନକର, [ଜିନ-ନୀତିମ୍
ଅଲଙ୍ଘଯନ୍ତଃ ] ଜିନନୀତିକା (ଜିନେଶ୍ଵରଦେଵକେ ମାର୍ଗକା) ଉଲ୍ଲଂଘନ ନ କରତେ ହୁଏ, [ସନ୍ତଃ ଜ୍ଞାନୀଭଵନ୍ତି ]
ସତ୍ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ହୋତେ ହୈଂ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ସତ୍ପୁରୁଷ ଅନେକାନ୍ତକେ ସାଥ ସୁସଂଗତ ଦୃଷ୍ଟିକେ ଦ୍ଵାରା ଅନେକାନ୍ତମଯ
ଵସ୍ତୁସ୍ଥିତିକୋ ଦେଖତେ ହୈଂ, ଵେ ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକୀ ଶୁଦ୍ଧିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ — ଜାନ କରକେ ଜିନଦେଵକେ
ମାର୍ଗକୋ – ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦନ୍ଯାଯକୋ — ଉଲ୍ଲଂଘନ ନ କରତେ ହୁଏ, ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ହୋତେ ହୈଂ.୨୬୫.
ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ କହକର, ଅବ ଆଚାର୍ଯଦେଵ ଉପାଯ-ଉପେଯଭାଵକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ
କୁଛ କହତେ ହୈଂ : —
ଅବ ଇସକେ ( – ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମଵସ୍ତୁକେ) ୧ଉପାଯ-ଉପେଯଭାଵ ଵିଚାରା ଜାତା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍
ଆତ୍ମଵସ୍ତୁ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ହୈ ଫି ର ଭୀ ଉସମେଂ ଉପାଯତ୍ଵ ଔର ଉପେଯତ୍ଵ ଦୋନୋଂ କୈସେ ଘଟିତ ହୋତେ ହୈଂ ସୋ ଇସକା
ଵିଚାର କିଯା ଜାତା ହୈ :
ଆତ୍ମଵସ୍ତୁକୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରତା ହୋନେ ପର ଭୀ ଉସେ ଉପାଯ-ଉପେଯଭାଵ (ଉପାଯ-ଉପେଯପନା) ହୈ ହୀ,
କ୍ଯୋଂକି ଵହ ଏକ ହୋନେ ପର ଭୀ ୨ସ୍ଵଯଂ ସାଧକରୂପସେ ଔର ସିଦ୍ଧରୂପସେ — ଦୋନୋଂ ପ୍ରକାରସେ ପରିଣମିତ ହୋତା
ହୈ. ଉସମେଂ ଜୋ ସାଧକ ରୂପ ହୈ ଵହ ଉପାଯ ହୈ ଔର ଜୋ ସିଦ୍ଧ ରୂପ ହୈ ଵହ ଉପେଯ ହୈ. ଇସଲିଯେ, ଅନାଦି
କାଲସେ ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ର ଦ୍ଵାରା (ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନ, ମିଥ୍ଯାଜ୍ଞାନ ଔର ମିଥ୍ଯାଚାରିତ୍ର ଦ୍ଵାରା) ସ୍ଵରୂପସେ
ଚ୍ଯୁତ ହୋନେକେ କାରଣ ସଂସାରମେଂ ଭ୍ରମଣ କରତେ ହୁଏ, ସୁନିଶ୍ଚଲତଯା ଗ୍ରହଣ କିଯେ ଗଯେ
ଵ୍ଯଵହାରସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରକେ ପାକକେ ପ୍ରକର୍ଷକୀ ପରମ୍ପରାସେ କ୍ରମଶଃ ସ୍ଵରୂପମେଂ ଆରୋହଣ କରାଯେ
ଜାନେଵାଲେ ଇସ ଆତ୍ମାକୋ, ଅନ୍ତର୍ମଗ୍ନ ଜୋ ନିଶ୍ଚଯସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରରୂପ ଭେଦ ହୈଂ ଉନକେ ସାଥ ତଦ୍ରୂପତାକେ
୧ଉପେଯ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ, ଔର ଉପାଯ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ଜିସକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ଜାଵେ. ଆତ୍ମାକା
ଶୁଦ୍ଧ (-ସର୍ଵ କର୍ମ ରହିତ) ସ୍ଵରୂପ ଅଥଵା ମୋକ୍ଷ ଉପେଯ ହୈ, ଔର ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଉପାଯ ହୈ.
୨ଆତ୍ମା ପରିଣାମୀ ହୈ ଔର ସାଧକତ୍ଵ ତଥା ସିଦ୍ଧତ୍ଵ ଯେ ଦୋନୋଂ ଉସକେ ପରିଣାମ ହୈଂ.

Page 617 of 642
PDF/HTML Page 650 of 675
single page version

ରତ୍ନତ୍ରଯାତିଶଯପ୍ରଵୃତ୍ତସକଲକର୍ମକ୍ଷଯପ୍ରଜ୍ଵଲିତାସ୍ଖଲିତଵିମଲସ୍ଵଭାଵଭାଵତଯା ସିଦ୍ଧରୂପେଣ ଚ ସ୍ଵଯଂ
ପରିଣମମାନଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରମେକମେଵୋପାଯୋପେଯଭାଵଂ ସାଧଯତି . ଏଵମୁଭଯତ୍ରାପି ଜ୍ଞାନମାତ୍ରସ୍ଯାନନ୍ଯତଯା
ନିତ୍ଯମସ୍ଖଲିତୈକଵସ୍ତୁନୋ ନିଷ୍କମ୍ପପରିଗ୍ରହଣାତ୍ ତତ୍କ୍ଷଣ ଏଵ ମୁମୁକ୍ଷୂଣାମାସଂସାରାଦଲବ୍ଧଭୂମିକାନାମପି
ଭଵତି ଭୂମିକାଲାଭଃ . ତତସ୍ତତ୍ର ନିତ୍ଯଦୁର୍ଲଲିତାସ୍ତେ ସ୍ଵତ ଏଵ କ୍ରମାକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତାନେକାନ୍ତମୂର୍ତଯଃ
ସାଧକଭାଵସମ୍ଭଵପରମପ୍ରକର୍ଷକୋଟିସିଦ୍ଧିଭାଵଭାଜନଂ ଭଵନ୍ତି . ଯେ ତୁ ନେମାମନ୍ତର୍ନୀତାନେକାନ୍ତ-
ଜ୍ଞାନମାତ୍ରୈକଭାଵରୂପାଂ ଭୂମିମୁପଲଭନ୍ତେ ତେ ନିତ୍ଯମଜ୍ଞାନିନୋ ଭଵନ୍ତୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରଭାଵସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପେଣାଭଵନଂ
78
ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵଯଂ ସାଧକରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ, ତଥା ପରମ ପ୍ରକର୍ଷକୀ ପରାକାଷ୍ଠାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ରତ୍ନତ୍ରଯକୀ
ଅତିଶଯତାସେ ପ୍ରଵର୍ତିତ ଜୋ ସକଲ କର୍ମକା କ୍ଷଯ ଉସସେ ପ୍ରଜ୍ଵଲିତ (ଦେଦୀପ୍ଯମାନ) ହୁଵେ ଜୋ ଅସ୍ଖଲିତ
ଵିମଲ ସ୍ଵଭାଵଭାଵତ୍ଵ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵଯଂ ସିଦ୍ଧରୂପସେ ପରିଣମତା ଐସା ଏକ ହୀ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର (ଭାଵ) ଉପାଯ-
ଉପେଯଭାଵକୋ ସିଦ୍ଧ କରତା ହୈ.
(ଭାଵାର୍ଥ : — ଯହ ଆତ୍ମା ଅନାଦି କାଲସେ ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରକେ କାରଣ ସଂସାରମେଂ ଭ୍ରମଣ
କରତା ହୈ. ଵହ ସୁନିଶ୍ଚଲତଯା ଗ୍ରହଣ କିଯେ ଗଯେ ଵ୍ଯଵହାରସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରକୀ ଵୃଦ୍ଧିକୀ ପରମ୍ପରାସେ
କ୍ରମଶଃ ସ୍ଵରୂପାନୁଭଵ ଜବସେ କରତା ହୈ ତବସେ ଜ୍ଞାନ ସାଧକରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞାନମେଂ
ନିଶ୍ଚଯସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରରୂପ ଭେଦ ଅନ୍ତର୍ଭୂତ ହୈଂ. ନିଶ୍ଚଯ- ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରକେ ପ୍ରାରଂଭସେ ଲେକର,
ସ୍ଵରୂପାନୁଭଵକୀ ଵୃଦ୍ଧି କରତେ କରତେ ଜବ ତକ ନିଶ୍ଚଯ- ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରକୀ ପୂର୍ଣତା ନ ହୋ, ତବ ତକ
ଜ୍ଞାନକା ସାଧକ ରୂପସେ ପରିଣମନ ହୈ. ଜବ ନିଶ୍ଚଯସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରକୀ ପୂର୍ଣତାସେ ସମସ୍ତ କର୍ମୋଂକା
ନାଶ ହୋତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷ ହୋତା ହୈ ତବ ଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧ ରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଉସକା
ଅସ୍ଖଲିତ ନିର୍ମଲ ସ୍ଵଭାଵଭାଵ ପ୍ରଗଟ ଦେଦୀପ୍ଯମାନ ହୁଆ ହୈ. ଇସପ୍ରକାର ସାଧକ ରୂପସେ ଔର ସିଦ୍ଧ
ରୂପସେ — ଦୋନୋଂ ରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେଵାଲା ଏକ ହୀ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମଵସ୍ତୁକୋ ଉପାଯ-ଉପେଯପନା ସାଧିତ
କରତା ହୈ.)
ଇସପ୍ରକାର ଦୋନୋଂମେଂ ( – ଉପାଯ ତଥା ଉପେଯମେଂ – ) ଜ୍ଞାନମାତ୍ରକୀ ଅନନ୍ଯତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ଯପନା ନହୀଂ
ହୈ; ଇସଲିଯେ ସଦା ଅସ୍ଖଲିତ ଏକ ଵସ୍ତୁକା ( – ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଆତ୍ମଵସ୍ତୁକା – ) ନିଷ୍କମ୍ପ ଗ୍ରହଣ କରନେସେ,
ମୁମୁକ୍ଷୁଓଂକୋ, କି ଜିନ୍ହେଂ ଅନାଦି ସଂସାରସେ ଭୂମିକାକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ନ ହୁଈ ହୋ ଉନ୍ହେଂ ଭୀ, ତତ୍କ୍ଷଣ ହୀ ଭୂମିକାକୀ
ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ; ଫି ର ଉସୀମେଂ ନିତ୍ଯ ମସ୍ତୀ କରତେ ହୁଏ ( – ଲୀନ ରହତେ ହୁଏ) ଵେ ମୁମୁକ୍ଷୁ — ଜୋ କି ସ୍ଵତଃ
ହୀ, କ୍ରମରୂପ ଔର ଅକ୍ରମରୂପ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଅନେକ ଅନ୍ତକୀ (ଅନେକ ଧର୍ମକୀ) ମୂର୍ତିଯାଁ ହୈଂ ଵେ —
ସାଧକଭାଵସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ପରମ ପ୍ରକର୍ଷକୀ ୧କୋଟିରୂପ ସିଦ୍ଧିଭାଵକେ ଭାଜନ ହୋତେ ହୈଂ. ପରନ୍ତୁ ଜିସମେଂ
ଅନେକ ଅନ୍ତ ଅର୍ଥାତ୍ ଧର୍ମ ଗର୍ଭିତ ହୈଂ ଐସେ ଏକ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵରୂପ ଇସ ଭୂମିକୋ ଜୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ କରତେ,
ଵେ ସଦା ଅଜ୍ଞାନୀ ରହତେ ହୁଏ, ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵକା ସ୍ଵରୂପସେ ଅଭଵନ ଔର ପରରୂପସେ ଭଵନ ଦେଖତେ ( – ଶ୍ରଦ୍ଧା
୧କୋଟି = ଅନ୍ତିମତା; ଉତ୍କୃଷ୍ଟତା; ଊଁ ଚେମେଂ ଊଁ ଚା ବିନ୍ଦୁ; ହଦ.

Page 618 of 642
PDF/HTML Page 651 of 675
single page version

ପରରୂପେଣ ଭଵନଂ ପଶ୍ଯନ୍ତୋ ଜାନନ୍ତୋଽନୁଚରନ୍ତଶ୍ଚ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟଯୋ ମିଥ୍ଯାଜ୍ଞାନିନୋ ମିଥ୍ଯାଚାରିତ୍ରାଶ୍ଚ
ଭଵନ୍ତୋଽତ୍ଯନ୍ତମୁପାଯୋପେଯଭ୍ରଷ୍ଟା ଵିଭ୍ରମନ୍ତ୍ଯେଵ .
(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଯେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରନିଜଭାଵମଯୀମକମ୍ପାଂ
ଭୂମିଂ ଶ୍ରଯନ୍ତି କଥମପ୍ଯପନୀତମୋହାଃ .
ତେ ସାଧକତ୍ଵମଧିଗମ୍ଯ ଭଵନ୍ତି ସିଦ୍ଧା
ମୂଢାସ୍ତ୍ଵମୂମନୁପଲଭ୍ଯ ପରିଭ୍ରମନ୍ତି ..୨୬୬..
(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକୌଶଲସୁନିଶ୍ଚଲସଂଯମାଭ୍ଯାଂ
ଯୋ ଭାଵଯତ୍ଯହରହଃ ସ୍ଵମିହୋପଯୁକ୍ତ : .
ଜ୍ଞାନକ୍ରିଯାନଯପରସ୍ପରତୀଵ୍ରମୈତ୍ରୀ-
ପାତ୍ରୀକୃତଃ ଶ୍ରଯତି ଭୂମିମିମାଂ ସ ଏକଃ ..୨୬୭..
କରତେ) ହୁଏ, ଜାନତେ ହୁଏ ତଥା ଆଚରଣ କରତେ ହୁଏ, ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି, ମିଥ୍ଯାଜ୍ଞାନୀ ଔର ମିଥ୍ଯାଚାରିତ୍ରୀ ହୋତେ
ହୁଏ, ଉପାଯ-ଉପେଯଭାଵସେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଭ୍ରଷ୍ଟ ହୋତେ ହୁଏ ସଂସାରମେଂ ପରିଭ୍ରମଣ ହୀ କରତେ ହୈଂ.
ଅବ, ଇସ ଅର୍ଥକା କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଯେ ] ଜୋ ପୁରୁଷ, [କଥମ୍ ଅପି ଅପନୀତ-ମୋହାଃ ] କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ
ଜିନକା ମୋହ ଦୂର ହୋ ଗଯା ହୈ ଐସା ହୋତା ହୁଆ, [ଜ୍ଞାନମାତ୍ର-ନିଜ-ଭାଵମଯୀମ୍ ଅକମ୍ପାଂ ଭୂମିଂ ] ଜ୍ଞାନମାତ୍ର
ନିଜ ଭାଵମଯ ଅକମ୍ପ ଭୂମିକାକା (ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଜୋ ଅପନା ଭାଵ ଉସ-ମଯ ନିଶ୍ଚଲ ଭୂମିକାକା)
[ଶ୍ରଯନ୍ତି ] ଆଶ୍ରଯ ଲେତେ ହୈଂ [ତେ ସାଧକତ୍ଵମ୍ ଅଧିଗମ୍ଯ ସିଦ୍ଧାଃ ଭଵନ୍ତି ] ଵେ ସାଧକତ୍ଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ
ସିଦ୍ଧ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ; [ତୁ ] ପରନ୍ତୁ [ମୂଢାଃ ] ଜୋ ମୂଢ଼ ( – ମୋହୀ, ଅଜ୍ଞାନୀ, ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି) ହୈ ଵେ [ଅମୂମ୍
ଅନୁପଲଭ୍ଯ ] ଇସ ଭୂମିକାକୋ ପ୍ରାପ୍ନ ନ କରକେ [ପରିଭ୍ରମନ୍ତି ] ସଂସାରମେଂ ପରିଭ୍ରମଣ କରତେ ହୈଂ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ଭଵ୍ଯ ପୁରୁଷ, ଗୁରୁକେ ଉପଦେଶସେ ଅଥଵା ସ୍ଵଯମେଵ କାଲଲବ୍ଧିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ
ମିଥ୍ଯାତ୍ଵସେ ରହିତ ହୋକର, ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଅପନେ ସ୍ଵରୂପକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ, ଉସକା ଆଶ୍ରଯ ଲେତେ ହୈଂ; ଵେ ସାଧକ
ହୋତେ ହୁଏ ସିଦ୍ଧ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ; ପରନ୍ତୁ ଜୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର – ନିଜକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ କରତେ, ଵେ ସଂସାରମେଂ ପରିଭ୍ରମଣ କରତେ
ହୈଂ.୨୬୬.
ଇସ ଭୂମିକାକା ଆଶ୍ରଯ କରନେଵାଲା ଜୀଵ କୈସା ହୋତା ହୈ ସୋ ଅବ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଯଃ ] ଜୋ ପୁରୁଷ, [ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ-କୌଶଲ-ସୁନିଶ୍ଚଲ-ସଂଯମାଭ୍ଯାଂ ] ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦମେଂ

Page 619 of 642
PDF/HTML Page 652 of 675
single page version

(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଚିତ୍ପିଣ୍ଡଚଣ୍ଡିମଵିଲାସିଵିକାସହାସଃ
ଶୁଦ୍ଧପ୍ରକାଶଭରନିର୍ଭରସୁପ୍ରଭାତଃ .
ଆନନ୍ଦସୁସ୍ଥିତସଦାସ୍ଖଲିତୈକରୂପ-
ସ୍ତସ୍ଯୈଵ ଚାଯମୁଦଯତ୍ଯଚଲାର୍ଚିରାତ୍ମା ..୨୬୮..
ପ୍ରଵୀଣତା ତଥା (ରାଗାଦିକ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣତିକେ ତ୍ଯାଗରୂପ) ସୁନିଶ୍ଚଲ ସଂଯମ — ଇନ ଦୋନୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ଇହ
ଉପଯୁକ୍ତଃ ] ଅପନେମେଂ ଉପଯୁକ୍ତ ରହତା ହୁଆ (ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେ ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମାମେଂ ଉପଯୋଗକୋ ଲଗାତା
ହୁଆ) [ଅହଃ ଅହଃ ସ୍ଵମ୍ ଭାଵଯତି ] ପ୍ରତିଦିନ ଅପନେକୋ ଭାତା ହୈ ( – ନିରନ୍ତର ଅପନେ ଆତ୍ମାକୀ ଭାଵନା
କରତା ହୈ), [ସଃ ଏକଃ ] ଵହୀ ଏକ (ପୁରୁଷ); [ଜ୍ଞାନ-କ୍ରିଯା-ନଯ-ପରସ୍ପର-ତୀଵ୍ର-ମୈତ୍ରୀ-ପାତ୍ରୀକୃତଃ ]
ଜ୍ଞାନନଯ ଔର କ୍ରିଯାନଯକୀ ପରସ୍ପର ତୀଵ୍ର ମୈତ୍ରୀକା ପାତ୍ରରୂପ ହୋତା ହୁଆ, [ଇମାମ୍ ଭୂମିମ୍ ଶ୍ରଯତି ] ଇସ
(ଜ୍ଞାନ ମାତ୍ର ନିଜଭାଵମଯ) ଭୂମିକାକା ଆଶ୍ରଯ କରତା ହୈ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ଜ୍ଞାନନଯକୋ ହୀ ଗ୍ରହଣ କରକେ କ୍ରିଯାନଯକୋ ଛୋଡ଼ତା ହୈ, ଉସ ପ୍ରମାଦୀ ଔର
ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦୀ ପୁରୁଷକୋ ଇସ ଭୂମିକାକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ନହୀଂ ହୁଈ ହୈ. ଜୋ କ୍ରିଯାନଯକୋ ହୀ ଗ୍ରହଣ କରକେ ଜ୍ଞାନନଯକୋ
ନହୀଂ ଜାନତା, ଉସ (ଵ୍ରତ – ସମିତି – ଗୁପ୍ତିରୂପ) ଶୁଭ କର୍ମସେ ସଂତୁଷ୍ଟ ପୁରୁଷକୋ ଭୀ ଇସ ନିଷ୍କର୍ମ ଭୂମିକାକୀ
ପ୍ରାପ୍ତି ନହୀଂ ହୁଈ ହୈ. ଜୋ ପୁରୁଷ ଅନେକାନ୍ତମଯ ଆତ୍ମାକୋ ଜାନତା ହୈ ( – ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ) ତଥା ସୁନିଶ୍ଚଲ
ସଂଯମମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୈ ( – ରାଗାଦିକ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣତିକା ତ୍ଯାଗ କରତା ହୈ), ଔର ଇସପ୍ରକାର ଜିସନେ ଜ୍ଞାନନଯ
ତଥା କ୍ରିଯାନଯକୀ ପରସ୍ପର ତୀଵ୍ର ମୈତ୍ରୀ ସିଦ୍ଧ କୀ ହୈ, ଵହୀ ପୁରୁଷ ଇସ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ନିଜଭାଵମଯ ଭୂମିକାକା
ଆଶ୍ରଯ କରନେଵାଲା ହୈ.
ଜ୍ଞାନନଯ ଔର କ୍ରିଯାନଯକେ ଗ୍ରହଣ-ତ୍ଯାଗକା ସ୍ଵରୂପ ତଥା ଫଲ ‘ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ’ ଗ୍ରନ୍ଥକେ
ଅନ୍ତମେଂ କହା ହୈ, ଵହାଁସେ ଜାନନା ଚାହିଏ.୨୬୭.
ଇସପ୍ରକାର ଜୋ ପୁରୁଷ ଇସ ଭୂମିକାକା ଆଶ୍ରଯ ଲେତା ହୈ, ଵହୀ ଅନନ୍ତ ଚତୁଷ୍ଟଯମଯ ଆତ୍ମାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ
କରତା ହୈ — ଇସ ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ତସ୍ଯ ଏଵ ] (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ପ୍ରକାରସେ ଜୋ ପୁରୁଷ ଇସ ଭୂମିକାକା ଆଶ୍ରଯ ଲେତା ହୈ)
ଉସୀକେ, [ଚିତ୍-ପିଣ୍ଡ-ଚଣ୍ଡିମ-ଵିଲାସି-ଵିକାସ-ହାସଃ ] ଚୈତନ୍ଯପିଂଡକେ ନିରର୍ଗଲ ଵିଲସିତ
ଵିକାସରୂପ ଜିସକା ଖିଲନା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଚୈତନ୍ଯପୁଂଜକା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵିକାସ ହୋନା ହୀ ଜିସକା ଖିଲନା
ହୈ), [ଶୁଦ୍ଧ-ପ୍ରକାଶ-ଭର-ନିର୍ଭର-ସୁପ୍ରଭାତଃ ] ଶୁଦ୍ଧ ପ୍ରକାଶକୀ ଅତିଶଯତାକେ କାରଣ ଜୋ ସୁପ୍ରଭାତକେ
ସମାନ ହୈ, [ଆନନ୍ଦ-ସୁସ୍ଥିତ-ସଦା-ଅସ୍ଖଲିତ-ଏକ-ରୂପଃ ] ଆନନ୍ଦମେଂ ସୁସ୍ଥିତ ଐସା ଜିସକା ସଦା
ଅସ୍ଖଲିତ ଏକ ରୂପ ହୈ [ଚ ] ଔର [ଅଚଲ-ଅର୍ଚିଃ ] ଜିସକୀ ଜ୍ଯୋତି ଅଚଲ ହୈ ଐସା [ଅଯମ୍ ଆତ୍ମା
ଉଦଯତି ] ଯହ ଆତ୍ମା ଉଦଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ
.

Page 620 of 642
PDF/HTML Page 653 of 675
single page version

(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦଦୀପିତଲସନ୍ମହସି ପ୍ରକାଶେ
ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵମହିମନ୍ଯୁଦିତେ ମଯୀତି .
କିଂ ବନ୍ଧମୋକ୍ଷପଥପାତିଭିରନ୍ଯଭାଵୈ-
ର୍ନିତ୍ଯୋଦଯଃ ପରମଯଂ ସ୍ଫୁ ରତୁ ସ୍ଵଭାଵଃ ..୨୬୯..
(ଵସନ୍ତତିଲକା)
ଚିତ୍ରାତ୍ମଶକ୍ତି ସମୁଦାଯମଯୋଽଯମାତ୍ମା
ସଦ୍ଯଃ ପ୍ରଣଶ୍ଯତି ନଯେକ୍ଷଣଖଣ୍ଡଯମାନଃ .
ତସ୍ମାଦଖଣ୍ଡମନିରାକୃତଖଣ୍ଡମେକ-
ମେକାନ୍ତଶାନ୍ତମଚଲଂ ଚିଦହଂ ମହୋଽସ୍ମି ..୨୭୦..
ଭାଵାର୍ଥ : — ଯହାଁ ‘ଚିତ୍ପିଂଡ’ ଇତ୍ଯାଦି ଵିଶେଷଣସେ ଅନନ୍ତ ଦର୍ଶନକା ପ୍ରଗଟ ହୋନା, ‘ଶୁଦ୍ଧପ୍ରକାଶ’
ଇତ୍ଯାଦି ଵିଶେଷଣସେ ଅନନ୍ତ ଜ୍ଞାନକା ପ୍ରଗଟ ହୋନା, ‘ଆନନ୍ଦସୁସ୍ଥିତ’ ଇତ୍ଯାଦି ଵିଶେଷଣସେ ଅନନ୍ତ ସୁଖକା
ପ୍ରଗଟ ହୋନା ଔର ‘ଅଚଲାର୍ଚି’ ଵିଶେଷଣସେ ଅନନ୍ତ ଵୀର୍ଯକା ପ୍ରଗଟ ହୋନା ବତାଯା ହୈ. ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଭୂମିକା
ଆଶ୍ରଯ ଲେନେସେ ହୀ ଐସେ ଆତ୍ମାକା ଉଦଯ ହୋତା ହୈ.୨୬୮.
ଅବ, ଯହ କହତେ ହୈଂ କି ଐସା ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵ ହମେଂ ପ୍ରଗଟ ହୋ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ-ଦୀପିତ-ଲସତ୍-ମହସି ] ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦୀପ୍ତ କିଯା ଗଯା
ଜଗମଗାହଟ କରତା ଜିସକା ତେଜ ହୈ ଔର [ଶୁଦ୍ଧ-ସ୍ଵଭାଵ-ମହିମନି ] ଜିସମେଂ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵରୂପ ମହିମା
ହୈ ଐସା [ପ୍ରକାଶେ ଉଦିତେ ମଯି ଇତି ] ଯହ ପ୍ରକାଶ (ଜ୍ଞାନପ୍ରକାଶ) ଜହାଁ ମୁଝମେଂ ଉଦଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଆ ହୈ,
ଵହାଁ [ବନ୍ଧ-ମୋକ୍ଷ-ପଥ-ପାତିଭିଃ ଅନ୍ଯ-ଭାଵୈଃ କିଂ ] ବଂଧ-ମୋକ୍ଷକେ ମାର୍ଗମେଂ ପଡ଼ନେଵାଲେ ଅନ୍ଯ ଭାଵୋଂସେ
ମୁଝେ କ୍ଯା ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ? [ନିତ୍ଯ-ଉଦଯଃ ପରମ୍ ଅଯଂ ସ୍ଵଭାଵଃ ସ୍ଫୁ ରତୁ ] ମୁଝେ ତୋ ମେରା ନିତ୍ଯ ଉଦିତ
ରହନେଵାଲା କେଵଲ ଯହ (ଅନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯରୂପ) ସ୍ଵଭାଵ ହୀ ସ୍ଫୁ ରାଯମାନ ହୋ
.
ଭାଵାର୍ଥ : — ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦସେ ଯଥାର୍ଥ ଆତ୍ମଜ୍ଞାନ ହୋନେକେ ବାଦ ଉସକା ଫଲ ପୂର୍ଣ ଆତ୍ମାକା ପ୍ରଗଟ
ହୋନା ହୈ. ଇସଲିଯେ ମୋକ୍ଷକା ଇଚ୍ଛୁକ ପୁରୁଷ ଯହୀ ପ୍ରାର୍ଥନା କରତା ହୈ କି — ମେରା ପୂର୍ଣସ୍ଵଭାଵ ଆତ୍ମା ମୁଝେ
ପ୍ରଗଟ ହୋ; ବନ୍ଧମୋକ୍ଷମାର୍ଗମେଂ ପଡ଼ନେଵାଲେ ଅନ୍ଯ ଭାଵୋଂସେ ମୁଝେ କ୍ଯା କାମ ହୈ ?.୨୬୯.
‘ଯଦ୍ଯପି ନଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମା ସାଧିତ ହୋତା ହୈ ତଥାପି ଯଦି ନଯୋଂ ପର ହୀ ଦୃଷ୍ଟି ରହେ ତୋ ନଯୋଂମେଂ
ତୋ ପରସ୍ପର ଵିରୋଧ ଭୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ ମୈଂ ନଯୋଂକା ଵିରୋଧ ମିଟାକର ଆତ୍ମାକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୂଁ’ — ଇସ
ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ.
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଚିତ୍ର-ଆତ୍ମଶକ୍ତି-ସମୁଦାଯମଯଃ ଅଯମ୍ ଆତ୍ମା ] ଅନେକ ପ୍ରକାରକୀ ନିଜ

Page 621 of 642
PDF/HTML Page 654 of 675
single page version

ନ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଖଣ୍ଡଯାମି, ନ କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଖଣ୍ଡଯାମି, ନ କାଲେନ ଖଣ୍ଡଯାମି, ନ ଭାଵେନ ଖଣ୍ଡଯାମି;
ସୁଵିଶୁଦ୍ଧ ଏକୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରୋ ଭାଵୋଽସ୍ମି .
(ଶାଲିନୀ)
ଯୋଽଯଂ ଭାଵୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରୋଽହମସ୍ମି
ଜ୍ଞେଯୋ ଜ୍ଞେଯଜ୍ଞାନମାତ୍ରଃ ସ ନୈଵ .
ଜ୍ଞେଯୋ ଜ୍ଞେଯଜ୍ଞାନକଲ୍ଲୋଲଵଲ୍ଗନ୍
ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯଜ୍ଞାତୃମଦ୍ଵସ୍ତୁମାତ୍ରଃ ..୨୭୧..
୧ନିରାକୃତ = ବହିଷ୍କୃତ; ଦୂର; ରଦ-ବାତଲ; ନାକବୂଲ.
ଶକ୍ତିଯୋଂକା ସମୁଦାଯମଯ ଯହ ଆତ୍ମା [ନଯ-ଈକ୍ଷଣ-ଖଣ୍ଡଯମାନଃ ] ନଯୋଂକୀ ଦୃଷ୍ଟିସେ ଖଣ୍ଡ-ଖଣ୍ଡରୂପ
କିଯେ ଜାନେ ପର [ସଦ୍ଯଃ ] ତତ୍କାଲ [ପ୍ରଣଶ୍ଯତି ] ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ ମୈଂ ଐସା
ଅନୁଭଵ କରତା ହୂଁ କି — [ଅନିରାକୃତ-ଖଣ୍ଡମ୍ ଅଖଣ୍ଡମ୍ ] ଜିସମେଂସେ ଖଣ୍ଡୋଂକୋ ୧ନିରାକୃତ ନହୀଂ କିଯା
ଗଯା ହୈ ତଥାପି ଜୋ ଅଖଣ୍ଡ ହୈ, [ଏକମ୍ ] ଏକ ହୈ, [ଏକାନ୍ତ-ଶାନ୍ତମ୍ ] ଏକାନ୍ତ ଶାଂତ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜିସମେଂ
କର୍ମୋଦଯକା ଲେଶମାତ୍ର ଭୀ ନହୀଂ ହୈ ଐସା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଶାଂତ ଭାଵମଯ ହୈ) ଔର [ଅଚଲମ୍ ] ଅଚଲ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍
କର୍ମୋଦଯସେ ଚଲାଯମାନ ଚ୍ଯୁତ ନହୀଂ ହୋତା) ଐସା [ଚିଦ୍ ମହଃ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି ] ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ର ତେଜ ମୈଂ ହୂଁ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଆତ୍ମାମେଂ ଅନେକ ଶକ୍ତିଯାଁ ହୈଂ ଔର ଏକ ଏକ ଶକ୍ତିକା ଗ୍ରାହକ ଏକ ଏକ ନଯ
ହୈ; ଇସଲିଯେ ଯଦି ନଯୋଂକୀ ଏକାନ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ ଆତ୍ମାକା ଖଣ୍ଡ-ଖଣ୍ଡ ହୋକର ଉସକା ନାଶ
ହୋ ଜାଯେ. ଐସା ହୋନେସେ ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦୀ, ନଯୋଂକା ଵିରୋଧ ଦୂର କରକେ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ର ଵସ୍ତୁକୋ ଅନେକଶକ୍ତିସମୂହରୂପ,
ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷରୂପ, ସର୍ଵଶକ୍ତିମଯ ଏକଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ. ଐସା ହୀ ଵସ୍ତୁକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ, ଇସମେଂ
ଵିରୋଧ ନହୀଂ ହୈ.୨୭୦.
ଅବ, ଜ୍ଞାନୀ ଅଖଣ୍ଡ ଆତ୍ମାକା ଐସା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, ଇସପ୍ରକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ ଗଦ୍ଯମେଂ କହତେ ହୈଂ : —
(ଜ୍ଞାନୀ ଶୁଦ୍ଧନଯକା ଆଲମ୍ବନ ଲେକର ଐସା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ କି – ) ମୈଂ ଅପନେକୋ ଅର୍ଥାତ୍ ମେରେ
ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପକୋ ନ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଖଣ୍ଡିତ କରତା ହୂଁ, ନ କ୍ଷେତ୍ରସେ ଖଣ୍ଡିତ କରତା ହୂଁ, ନ କାଲସେ ଖଣ୍ଡିତ
କରତା ହୂଁ ଔର ନ ଭାଵସେ ଖଣ୍ଡିତ କରତା ହୂଁ; ସୁଵିଶୁଦ୍ଧ ଏକ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ ହୂଁ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଯଦି ଶୁଦ୍ଧନଯସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ର ଭାଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ – କ୍ଷେତ୍ର – କାଲ –
ଭାଵସେ କୁଛ ଭୀ ଭେଦ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତା. ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନୀ ଅଭେଦଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ଅନୁଭଵମେଂ ଭେଦ ନହୀଂ କରତା.
ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଜ୍ଞାନ ହୈ, ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପନା ଜ୍ଞେଯ ହୈ ଔର ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପନା ଜ୍ଞାତା ହୈ —
ଇସ ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଯଃ ଅଯଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ରଃ ଭାଵଃ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି ସଃ ଜ୍ଞେଯ-ଜ୍ଞାନମାତ୍ରଃ ଏଵ ନ ଜ୍ଞେଯଃ ]

Page 622 of 642
PDF/HTML Page 655 of 675
single page version

(ପୃଥ୍ଵୀ)
କ୍ଵଚିଲ୍ଲସତି ମେଚକଂ କ୍ଵଚିନ୍ମେଚକାମେଚକଂ
କ୍ଵଚିତ୍ପୁନରମେଚକଂ ସହଜମେଵ ତତ୍ତ୍ଵଂ ମମ .
ତଥାପି ନ ଵିମୋହଯତ୍ଯମଲମେଧସାଂ ତନ୍ମନଃ
ପରସ୍ପରସୁସଂହତପ୍ରକଟଶକ୍ତି ଚକ୍ରଂ ସ୍ଫୁ ରତ୍ ..୨୭୨..
ଜୋ ଯହ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ ମୈଂ ହୂଁ ଵହ ଜ୍ଞେଯୋଂକେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ହୀ ନହୀଂ ଜାନନା ଚାହିଯେ; [ଜ୍ଞେଯ-ଜ୍ଞାନ-କଲ୍ଲୋଲ-
ଵଲ୍ଗନ୍ ] (ପରନ୍ତୁ) ଜ୍ଞେଯୋଂକେ ଆକାରସେ ହୋନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନକୀ କଲ୍ଲୋଲୋଂକେ ରୂପମେଂ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଵହ
[ଜ୍ଞାନ-ଜ୍ଞେଯ-ଜ୍ଞାତୃମତ୍-ଵସ୍ତୁମାତ୍ରଃ ଜ୍ଞେଯଃ ] ଜ୍ଞାନ-ଜ୍ଞେଯ-ଜ୍ଞାତାମଯ ଵସ୍ତୁମାତ୍ର ଜାନନା ଚାହିଯେ. (ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵଯଂ
ହୀ ଜ୍ଞାନ, ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଜ୍ଞେଯ ଔର ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଜ୍ଞାତା — ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ-ଜ୍ଞେଯ-ଜ୍ଞାତାରୂପ ତୀନୋଂ ଭାଵଯୁକ୍ତ ଵସ୍ତୁମାତ୍ର
ଜାନନା ଚାହିଯେ).
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ ଜ୍ଞାତୃକ୍ରିଯାରୂପ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ହୈ. ଔର ଵହ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ନିମ୍ନ
ପ୍ରକାରସେ ଜ୍ଞେଯରୂପ ହୈ. ବାହ୍ଯ ଜ୍ଞେଯ ଜ୍ଞାନସେ ଭିନ୍ନ ହୈ, ଵେ ଜ୍ଞାନମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୋତେ; ଜ୍ଞେଯୋଂକେ ଆକାରକୀ ଝଲକ
ଜ୍ଞାନମେଂ ପଡ଼ନେ ପର ଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞେଯାକାରରୂପ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଵେ ଜ୍ଞାନକୀ ହୀ ତରଂଗେଂ ହୈଂ. ଵେ ଜ୍ଞାନ ତରଂଗେଂ ହୀ
ଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା ଜ୍ଞାତ ହୋତୀ ହୈଂ. ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଵଯଂ ହୀ ସ୍ଵତଃ ଜାନନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ ହୀ ଜ୍ଞେଯରୂପ
ହୈ. ଔର ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପନା ଜାନନେଵାଲା ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ ହୀ ଜ୍ଞାତା ହୈ. ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ
ଜ୍ଞାନ, ଜ୍ଞେଯ ଔର ଜ୍ଞାତା – ଇନ ତୀନୋଂ ଭାଵୋଂସେ ଯୁକ୍ତ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ ଵସ୍ତୁ ହୈ. ‘ଐସା ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ଭାଵ
ମୈଂ ହୂଁ ଇସପ୍ରକାର ଅନୁଭଵ କରନେଵାଲା ପୁରୁଷ ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ.୨୭୧.
ଆତ୍ମା ମେଚକ, ଅମେଚକ ଇତ୍ଯାଦି ଅନେକ ପ୍ରକାରସେ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ତଥାପି ଯଥାର୍ଥ ଜ୍ଞାନୀ ନିର୍ମଲ
ଜ୍ଞାନକୋ ନହୀଂ ଭୂଲତା — ଇସ ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — (ଜ୍ଞାନୀ କହତା ହୈ : — ) [ମମ ତତ୍ତ୍ଵଂ ସହଜମ୍ ଏଵ ] ମେରେ ତତ୍ତ୍ଵକା ଐସା
ସ୍ଵଭାଵ ହୀ ହୈ କି [କ୍ଵଚିତ୍ ମେଚକଂ ଲସତି ] କଭୀ ତୋ ଵହ (ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵ) ମେଚକ (ଅନେକାକାର,
ଅଶୁଦ୍ଧ) ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ, [କ୍ଵଚିତ୍ ମେଚକ-ଅମେଚକଂ ] କଭୀ ମେଚକ-ଅମେଚକ (ଦୋନୋଂରୂପ) ଦିଖାଈ
ଦେତା ହୈ [ପୁନଃ କ୍ଵଚିତ୍ ଅମେଚକଂ ] ଔର କଭୀ ଅମେଚକ (-ଏକାକାର ଶୁଦ୍ଧ) ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ; [ତଥାପି ]
ତଥାପି [ପରସ୍ପର-ସୁସଂହତ-ପ୍ରଗଟ-ଶକ୍ତି-ଚକ୍ରଂ ସ୍ଫୁ ରତ୍ ତତ୍ ] ପରସ୍ପର ସୁସଂହତ (-ସୁମିଲିତ, ସୁଗ୍ରଥିତ)
ପ୍ରଗଟ ଶକ୍ତିଯୋଂକେ ସମୂହରୂପସେ ସ୍ଫୁ ରାଯମାନ ଵହ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵ [ଅମଲମେଧସାଂ ମନଃ ] ନିର୍ମଲ ବୁଦ୍ଧିଵାଲୋଂକେ
ମନକୋ [ନ ଵିମୋହଯତି ] ଵିମୋହିତ ( – ଭ୍ରମିତ) ନହୀଂ କରତା
.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵ ଅନେକ ଶକ୍ତିଯୋଂଵାଲା ହୋନେସେ କିସୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂ କର୍ମୋଦଯକେ ନିମିତ୍ତସେ

Page 623 of 642
PDF/HTML Page 656 of 675
single page version

(ପୃଥ୍ଵୀ)
ଇତୋ ଗତମନେକତାଂ ଦଧଦିତଃ ସଦାପ୍ଯେକତା-
ମିତଃ କ୍ଷଣଵିଭଂଗୁରଂ ଧ୍ରୁଵମିତଃ ସଦୈଵୋଦଯାତ୍ .
ଇତଃ ପରମଵିସ୍ତୃତଂ ଧୃତମିତଃ ପ୍ରଦେଶୈର୍ନିଜୈ-
ରହୋ ସହଜମାତ୍ମନସ୍ତଦିଦମଦ୍ଭୁତଂ ଵୈଭଵମ୍ ..୨୭୩..
ଅନେକାକାର ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ; କିସୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଶୁଦ୍ଧ ଏକାକାର ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ ଔର କିସୀ
ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ; ତଥାପି ଯଥାର୍ଥ ଜ୍ଞାନୀ ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକେ ବଲକେ କାରଣ ଭ୍ରମିତ ନହୀଂ
ହୋତା, ଜୈସା ହୈ ଵୈସା ହୀ ମାନତା ହୈ, ଜ୍ଞାନମାତ୍ରସେ ଚ୍ଯୁତ ନହୀଂ ହୋତା.୨୭୨.
ଆତ୍ମାକା ଅନେକାନ୍ତସ୍ଵରୂପ (-ଅନେକ ଧର୍ମସ୍ଵରୂପ) ଵୈଭଵ ଅଦ୍ଭୁତ (ଆଶ୍ଚର୍ଯକାରକ) ହୈ —
ଇସ ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଅହୋ ଆତ୍ମନଃ ତଦ୍ ଇଦମ୍ ସହଜମ୍ ଅଦ୍ଭୁତଂ ଵୈଭଵମ୍ ] ଅହୋ ! ଆତ୍ମାକା
ତୋ ଯହ ସହଜ ଅଦ୍ଭୁତ ଵୈଭଵ ହୈ କି — [ଇତଃ ଅନେକତାଂ ଗତମ୍ ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ଵହ
ଅନେକତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୈ ଔର [ଇତଃ ସଦା ଅପି ଏକତାମ୍ ଦଧତ୍ ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ସଦା
ଏକତାକୋ ଧାରଣ କରତା ହୈ, [ଇତଃ କ୍ଷଣଵିଭଂଗୁରମ୍ ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର କ୍ଷଣଭଂଗୁର ହୈ ଔର
[ଇତଃ ସଦା ଏଵ ଉଦଯାତ୍ ଧ୍ରୁଵମ୍ ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ସଦା ଉସକା ଉଦଯ ହୋନେସେ ଧ୍ରୁଵ ହୈ,
[ଇତଃ ପରମ-ଵିସ୍ତୃତମ୍ ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ପରମ ଵିସ୍ତୃତ ହୈ ଔର [ଇତଃ ନିଜୈଃ ପ୍ରଦେଶୈଃ
ଧୃତମ୍ ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ଅପନେ ପ୍ରଦେଶୋଂସେ ହୀ ଧାରଣ କର ରଖା ହୁଆ ହୈ
.
ଭାଵାର୍ଥ : — ପର୍ଯାଯଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର ଆତ୍ମା ଅନେକରୂପ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ-
ଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର ଏକରୂପ; କ୍ରମଭାଵୀ ପର୍ଯାଯଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର କ୍ଷଣଭଂଗୁର ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଔର
ସହଭାଵୀ ଗୁଣଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର ଧ୍ରୁଵ; ଜ୍ଞାନକୀ ଅପେକ୍ଷାଵାଲୀ ସର୍ଵଗତ ଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର ପରମ
ଵିସ୍ତାରକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଔର ପ୍ରଦେଶୋଂକୀ ଅପେକ୍ଷାଵାଲୀ ଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର ଅପନେ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ
ହୀ ଵ୍ଯାପ୍ତ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ. ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ଅନନ୍ତଧର୍ମଵାଲା ଵସ୍ତୁକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ. ଵହ
(ସ୍ଵଭାଵ) ଅଜ୍ଞାନିଯୋଂକେ ଜ୍ଞାନମେଂ ଆଶ୍ଚର୍ଯ ଉତ୍ପନ୍ନ କରତା ହୈ କି ଯହ ତୋ ଅସମ୍ଭଵସୀ ବାତ ହୈ !
ଯଦ୍ଯପି ଜ୍ଞାନିଯୋଂକୋ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵମେଂ ଆଶ୍ଚର୍ଯ ନହୀଂ ହୋତା ଫି ର ଭୀ ଉନ୍ହେଂ କଭୀ ନହୀଂ ହୁଆ ଐସା ଅଦ୍ଭୁତ
ପରମାନନ୍ଦ ହୋତା ହୈ, ଔର ଇସଲିଏ ଆଶ୍ଚର୍ଯ ଭୀ ହୋତା ହୈ.୨୭୩.
ପୁନଃ ଇସୀ ଅର୍ଥକା କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —

Page 624 of 642
PDF/HTML Page 657 of 675
single page version

(ପୃଥ୍ଵୀ)
କଷାଯକଲିରେକତଃ ସ୍ଖଲତି ଶାନ୍ତିରସ୍ତ୍ଯେକତୋ
ଭଵୋପହତିରେକତଃ ସ୍ପୃଶତି ମୁକ୍ତି ରପ୍ଯେକତଃ .
ଜଗତ୍ତ୍ରିତଯମେକତଃ ସ୍ଫୁ ରତି ଚିଚ୍ଚକାସ୍ତ୍ଯେକତଃ
ସ୍ଵଭାଵମହିମାତ୍ମନୋ ଵିଜଯତେଽଦ୍ଭୁତାଦଦ୍ଭୁତଃ ..୨୭୪..
(ମାଲିନୀ)
ଜଯତି ସହଜତେଜଃପୁଂଜମଜ୍ଜତ୍ତ୍ରିଲୋକୀ-
ସ୍ଖଲଦଖିଲଵିକଲ୍ପୋଽପ୍ଯେକ ଏଵ ସ୍ଵରୂପଃ .
ସ୍ଵରସଵିସରପୂର୍ଣାଚ୍ଛିନ୍ନତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭଃ
ପ୍ରସଭନିଯମିତାର୍ଚିଶ୍ଚିଚ୍ଚମତ୍କାର ଏଷଃ ..୨୭୫..
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଏକତଃ କଷାଯ-କଲିଃ ସ୍ଖଲତି ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର କଷାଯୋଂକା କ୍ଲେଶ
ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଔର [ଏକତଃ ଶାନ୍ତିଃ ଅସ୍ତି ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ଶାଂତି (କଷାଯୋଂକେ ଅଭାଵରୂପ
ଶାଂତଭାଵ) ହୈ; [ଏକତଃ ଭଵ-ଉପହତିଃ ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ଭଵକୀ (-ସାଂସାରିକ) ପୀଡ଼ା ଦିଖାଈ ଦେତୀ
ହୈ ଔର [ଏକତଃ ମୁକ୍ତିଃ ଅପି ସ୍ପୃଶତି ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର (ସଂସାରକେ ଅଭାଵରୂପ) ମୁକ୍ତି ଭୀ ସ୍ପର୍ଶ
କରତୀ ହୈ; [ଏକତଃ ତ୍ରିତଯମ୍ ଜଗତ୍ ସ୍ଫୁ ରତି ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର ତୀନୋଂ ଲୋକ ସ୍ଫୁ ରାଯମାନ ହୋତେ ହୈଂ ( –
ପ୍ରକାଶିତ ହୋତା ହୈ, ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ) ଔର [ଏକତଃ ଚିତ୍ ଚକାସ୍ତି ] ଏକ ଓରସେ ଦେଖନେ ପର କେଵଲ ଏକ
ଚୈତନ୍ଯ ହୀ ଶୋଭିତ ହୋତା ହୈ. [ଆତ୍ମନଃ ଅଦ୍ଭୁତାତ୍ ଅଦ୍ଭୁତଃ ସ୍ଵଭାଵ-ମହିମା ଵିଜଯତେ ] (ଐସୀ) ଆତ୍ମାକୀ
ଅଦ୍ଭୁତସେ ଭୀ ଅଦ୍ଭୁତ ସ୍ଵଭାଵମହିମା ଜଯଵନ୍ତ ଵର୍ତତୀ ହୈ ( – ଅର୍ଥାତ୍ କିସୀସେ ବାଧିତ ନହୀଂ ହୋତୀ).
ଭାଵାର୍ଥ : — ଯହାଁ ଭୀ ୨୭୩ଵେଂ ଶ୍ଲୋକକେ ଭାଵାର୍ଥାନୁସାର ହୀ ଜାନନା ଚାହିଯେ. ଆତ୍ମାକା
ଅନେକାଂତମଯ ସ୍ଵଭାଵ ସୁନକର ଅନ୍ଯଵାଦିଯୋଂକୋ ଭାରୀ ଆଶ୍ଚର୍ଯ ହୋତା ହୈ. ଉନ୍ହେଂ ଇସ ବାତମେଂ ଵିରୋଧ ଭାସିତ
ହୋତା ହୈ. ଵେ ଐସେ ଅନେକାନ୍ତମଯ ସ୍ଵଭାଵକୀ ବାତକୋ ଅପନେ ଚିତ୍ତମେଂ ନ ତୋ ସମାଵିଷ୍ଟ କର ସକତେ ହୈଂ ଔର
ନ ସହନ ହୀ କର ସକତେ ହୈଂ. ଯଦି କଦାଚିତ୍ ଉନ୍ହେଂ ଶ୍ରଦ୍ଧା ହୋ ତୋ ପ୍ରଥମ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଉନ୍ହେଂ ଭାରୀ ଅଦ୍ଭୁତତା
ମାଲୂମ ହୋତୀ ହୈ କି — ‘ଅହୋ ! ଯହ ଜିନଵଚନ ମହା ଉପକାରୀ ହୈଂ, ଵସ୍ତୁକେ ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଵରୂପକୋ ବତାନେଵାଲେ
ହୈଂ; ମୈଂନେ ଅନାଦିକାଲ ଐସେ ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଵରୂପକେ ଜ୍ଞାନ ବିନା ହୀ ଖୋ ଦିଯା (ଗଁଵା ଦିଯା) !’ — ଵେ ଇସପ୍ରକାର
ଆଶ୍ଚର୍ଯପୂର୍ଵକ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ କରତେ ହୈଂ.୨୭୪.
ଅବ, ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ ଅନ୍ତିମ ମଙ୍ଗଲକେ ଅର୍ଥ ଇସ ଚିତ୍ଚମତ୍କାରକୋ ହୀ ସର୍ଵୋତ୍କୃଷ୍ଟ କହତେ ହୈଂ.
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ସହଜ-ତେଜଃପୁଞ୍ଜ-ମଜ୍ଜତ୍-ତ୍ରିଲୋକୀ-ସ୍ଖଲତ୍-ଅଖିଲ-ଵିକଲ୍ପଃ ଅପି
ଏକଃ ଏଵ ସ୍ଵରୂପଃ ] ସହଜ (-ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵରୂପ) ତେଜଃପୁଞ୍ଜମେଂ ତ୍ରିଲୋକକେ ପଦାର୍ଥ ମଗ୍ନ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ,

Page 625 of 642
PDF/HTML Page 658 of 675
single page version

(ମାଲିନୀ)
ଅଵିଚଲିତଚିଦାତ୍ମନ୍ଯାତ୍ମନାତ୍ମାନମାତ୍ମ-
ନ୍ଯନଵରତନିମଗ୍ନଂ ଧାରଯଦ୍ ଧ୍ଵସ୍ତମୋହମ୍ .
ଉଦିତମମୃତଚନ୍ଦ୍ରଜ୍ଯୋତିରେତତ୍ସମନ୍ତା-
ଜ୍ଜ୍ଵଲତୁ ଵିମଲପୂର୍ଣଂ ନିଃସପତ୍ନସ୍ଵଭାଵମ୍ ..୨୭୬..
79
ଇସଲିଯେ ଜିସମେଂ ଅନେକ ଭେଦ ହୋତେ ହୁଏ ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ ତଥାପି ଜିସକା ଏକ ହୀ ସ୍ଵରୂପ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍
କେଵଲଜ୍ଞାନମେଂ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥ ଝଲକତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଜୋ ଅନେକ ଜ୍ଞେଯାକାରରୂପ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ତଥାପି ଜୋ
ଚୈତନ୍ଯରୂପ ଜ୍ଞାନାକାରକୀ ଦୃଷ୍ଟିମେଂ ଏକସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୈ), [ସ୍ଵ-ରସ-ଵିସର-ପୂର୍ଣ-ଅଚ୍ଛିନ୍ନ-ତତ୍ତ୍ଵ-
ଉପଲମ୍ଭଃ ] ଜିସମେଂ ନିଜ ରସକେ ଵିସ୍ତାରସେ ପୂର୍ଣ ଅଚ୍ଛିନ୍ନ ତତ୍ତ୍ଵୋପଲବ୍ଧି ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରତିପକ୍ଷୀ କର୍ମକା
ଅଭାଵ ହୋ ଜାନେସେ ଜିସମେଂ ସ୍ଵରୂପାନୁଭଵନକା ଅଭାଵ ନହୀଂ ହୋତା) [ପ୍ରସଭ-ନିଯମିତ-ଅର୍ଚିଃ ] ଔର
ଜିସକୀ ଜ୍ଯୋତି ଅତ୍ଯନ୍ତ ନିଯମିତ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଅନନ୍ତଵୀର୍ଯସେ ନିଷ୍କମ୍ପ ରହତା ହୈ) [ଏଷଃ ଚିତ୍-
ଚମତ୍କାରଃ ଜଯତି ] ଐସା ଯହ (ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଅନୁଭଵଗୋଚର) ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାର ଜଯଵନ୍ତ ଵର୍ତତା ହୈ
.
( – କିସୀସେ ବାଧିତ ନହୀଂ କିଯା ଜା ସକତା ଐସା ସର୍ଵୋତ୍କୃଷ୍ଟରୂପସେ ଵିଦ୍ଯମାନ ହୈ).
(ଯହାଁ ‘ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାର ଜଯଵନ୍ତ ଵର୍ତତା ହୈ’ ଇସ କଥନମେଂ ଜୋ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରକା ସର୍ଵୋତ୍କୃଷ୍ଟତଯା
ହୋନା ବତାଯା ହୈ, ଵହୀ ମଙ୍ଗଲ ହୈ).୨୭୫.
ଅବ, ଇସ ଶ୍ଲୋକମେଂ ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଆତ୍ମାକୋ ଆଶୀର୍ଵାଦ ଦେତେ ହୈଂ ଔର ସାଥ
ହୀ ଅପନା ନାମ ଭୀ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଅଵିଚଲିତ-ଚିଦାତ୍ମନି ଆତ୍ମନି ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ଅନଵରତ-ନିମଗ୍ନଂ
ଧାରଯତ୍ ] ଜୋ ଅଚଲ ଚେତନାସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମାମେଂ ଆତ୍ମାକୋ ଅପନେ ଆପ ହୀ ନିରନ୍ତର ନିମଗ୍ନ ରଖତୀ ହୈ
(ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଗଯେ ସ୍ଵଭାଵକୋ କଭୀ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତୀ), [ଧ୍ଵସ୍ତ-ମୋହମ୍ ] ଜିସନେ ମୋହକା
(ଅଜ୍ଞାନାଂଧକାରକା) ନାଶ କିଯା ହୈ, [ନିଃସପତ୍ନସ୍ଵଭାଵମ୍ ] ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ନିଃସପତ୍ନ ( – ପ୍ରତିପକ୍ଷୀ
କର୍ମୋଂସେ ରହିତ) ହୈ, [ଵିମଲ-ପୂର୍ଣଂ ] ଜୋ ନିର୍ମଲ ହୈ ଔର ପୂର୍ଣ ହୈ; ଐସୀ [ଏତତ୍ ଉଦିତମ୍ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ର-
ଜ୍ଯୋତିଃ ] ଯହ ଉଦଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରଜ୍ଯୋତି (-ଅମୃତମଯ ଚନ୍ଦ୍ରମାକେ ସମାନ ଜ୍ଯୋତି, ଜ୍ଞାନ, ଆତ୍ମା)
[ସମନ୍ତାତ୍ ଜ୍ଵଲତୁ ] ସର୍ଵତଃ ଜାଜ୍ଵଲ୍ଯମାନ ରହୋ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜିସକା ନ ତୋ ମରଣ ହୋତା ହୈ ଔର ନ ଜିସସେ ଦୂସରେକା ମରଣ ହୋତା ହୈ ଵହ ଅମୃତ
ହୈ; ଔର ଜୋ ଅତ୍ଯନ୍ତ ସ୍ଵାଦିଷ୍ଟ (-ମୀଠା) ହୋତା ହୈ ଉସେ ଲୋଗ ରୂଢ଼ିସେ ଅମୃତ କହତେ ହୈଂ. ଯହାଁ ଜ୍ଞାନକୋ —
ଆତ୍ମାକୋ — ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରଜ୍ଯୋତି ( — ଅମୃତମଯ ଚନ୍ଦ୍ରମାକେ ସମାନ ଜ୍ଯୋତି) କହା ହୈ, ଜୋ କି
ଲୁପ୍ତୋପମାଲଂକାର ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ‘ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରଵତ୍ ଜ୍ଯୋତିଃ’ କା ସମାସ କରନେ ପର ‘ଵତ୍’ କା ଲୋପ ହୋକର
‘ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରଜ୍ଯୋତିଃ’ ହୋତା ହୈ.

Page 626 of 642
PDF/HTML Page 659 of 675
single page version

(ଶାର୍ଦୂଲଵିକ୍ରୀଡିତ)
ଯସ୍ମାଦ୍ ଵ୍ଦୈତମଭୂତ୍ପୁରା ସ୍ଵପରଯୋର୍ଭୂତଂ ଯତୋଽତ୍ରାନ୍ତରଂ
ରାଗଦ୍ଵେଷପରିଗ୍ରହେ ସତି ଯତୋ ଜାତଂ କ୍ରିଯାକାରକୈଃ .
ଭୁଂଜାନା ଚ ଯତୋଽନୁଭୂତିରଖିଲଂ ଖିନ୍ନା କ୍ରିଯାଯାଃ ଫଲଂ
ତଦ୍ଵିଜ୍ଞାନଘନୌଘମଗ୍ନମଧୁନା କିଂଚିନ୍ନ କିଂଚିତ୍କିଲ ..୨୭୭..
(ଯଦି ‘ଵତ୍’ ନ ରଖକର ‘ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରରୂପ ଜ୍ଯୋତି’ ଅର୍ଥ କିଯା ଜାଯ ତୋ ଭେଦରୂପକ ଅଲଙ୍କାର
ହୋତା ହୈ. ଔର ‘ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରଜ୍ଯୋତି’ ହୀ ଆତ୍ମାକା ନାମ କହା ଜାଯ ତୋ ଅଭେଦରୂପକ ଅଲଙ୍କାର ହୋତା ହୈ.)
ଆତ୍ମାକୋ ଅମୃତମଯ ଚନ୍ଦ୍ରମାକେ ସମାନ କହନେ ପର ଭୀ, ଯହାଁ କହେ ଗଯେ ଵିଶେଷଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା
ଆତ୍ମାକା ଚନ୍ଦ୍ରମାକେ ସାଥ ଵ୍ଯତିରେକ ଭୀ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ‘ଧ୍ଵସ୍ତମୋହ’ ଵିଶେଷଣ ଅଜ୍ଞାନାଂଧକାରକା ଦୂର ହୋନା
ବତଲାତା ହୈ, ‘ଵିମଲପୂର୍ଣ’ ଵିଶେଷଣ ଲାଂଛନରହିତତା ତଥା ପୂର୍ଣତା ବତଲାତା ହୈ, ‘ନିଃସପତ୍ନସ୍ଵଭାଵ’
ଵିଶେଷଣ ରାହୁବିମ୍ବସେ ତଥା ବାଦଲ ଆଦିସେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ନ ହୋନା ବତଲାତା ହୈ, ଔର ‘ସମନ୍ତାତ୍ ଜ୍ଵଲତୁ’
ସର୍ଵ କ୍ଷେତ୍ର ଔର ସର୍ଵ କାଲମେଂ ପ୍ରକାଶ କରନା ବତଲାତା ହୈ; ଚନ୍ଦ୍ରମା ଐସା ନହୀଂ ହୈ.
ଇସ ଶ୍ଲୋକମେଂ ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵନେ ଅପନା ‘ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ର’ ନାମ ଭୀ ବତାଯା ହୈ. ସମାସ
ବଦଲକର ଅର୍ଥ କରନେସେ ‘ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ର’ କେ ଔର ‘ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରଜ୍ଯୋତି’କେ ଅନେକ ଅର୍ଥ ହୋତେ ହୈଂ ଜୋ କି
ଯଥାସଂଭଵ ଜାନନେ ଚାହିଯେ.୨୭୬.
ଅବ, ଶ୍ରୀମାନ୍ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରାଚାର୍ଯଦେଵ ଦୋ ଶ୍ଲୋକ କହକର ଇସ ସମଯସାରଗ୍ରନ୍ଥକୀ ‘ଆତ୍ମଖ୍ଯାତି’
ନାମକ ଟୀକା ସମାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ.
‘ଅଜ୍ଞାନଦଶାମେଂ ଆତ୍ମା ସ୍ଵରୂପକୋ ଭୂଲକର ରାଗଦ୍ଵେଷମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋତା ଥା, ପରଦ୍ରଵ୍ଯକୀ କ୍ରିଯାକା
କର୍ତା ବନତା ଥା, କ୍ରିଯାକେ ଫଲକା ଭୋକ୍ତା ହୋତା ଥା, — ଇତ୍ଯାଦି ଭାଵ କରତା ଥା; କିନ୍ତୁ ଅବ ଜ୍ଞାନଦଶାମେଂ
ଵେ ଭାଵ କୁଛ ଭୀ ନହୀଂ ହୈଂ ଐସା ଅନୁଭଵ କିଯା ଜାତା ହୈ. — ଇସୀ ଅର୍ଥକା ପ୍ରଥମ ଶ୍ଲୋକ କହତେ
ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଯସ୍ମାତ୍ ] ଜିସସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜିସ ପରସଂଯୋଗରୂପ ବନ୍ଧପର୍ଯାଯଜନିତ ଅଜ୍ଞାନସେ)
[ପୂରା ] ପ୍ରଥମ [ସ୍ଵ-ପରଯୋଃ ଦ୍ଵୈତମ୍ ଅଭୂତ୍ ] ଅପନା ଔର ପରକା ଦ୍ଵୈତ ହୁଆ (ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵପରକେ
ମିଶ୍ରିତପନାରୂପ ଭାଵ ହୁଆ), [ଯତଃ ଅତ୍ର ଅନ୍ତରଂ ଭୂତଂ ] ଦ୍ଵୈତଭାଵ ହୋନେ ପର ଜିସସେ ସ୍ଵରୂପମେଂ ଅନ୍ତର ପଡ଼
ଗଯା (ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧପର୍ଯାଯ ହୀ ନିଜରୂପ ଜ୍ଞାତ ହୁଈ), [ଯତଃ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ-ପରିଗ୍ରହେ ସତି ] ସ୍ଵରୂପମେଂ ଅନ୍ତର
ପଡ଼ନେ ପର ଜିସସେ ରାଗଦ୍ଵେଷକା ଗ୍ରହଣ ହୁଆ, [କ୍ରିଯା-କାରକୈଃ ଜାତଂ ] ରାଗଦ୍ଵେଷକା ଗ୍ରହଣ ହୋନେ ପର ଜିସସେ
କ୍ରିଯାକେ କାରକ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ (ଅର୍ଥାତ୍ କ୍ରିଯା ଔର କର୍ତ୍ତା-କର୍ମାଦି କାରକୋଂକା ଭେଦ ପଡ଼ ଗଯା), [ଯତଃ
ଚ ଅନୁଭୂତିଃ କ୍ରିଯାଯାଃ ଅଖିଲଂ ଫଲଂ ଭୁଞ୍ଜାନା ଖିନ୍ନା ] କାରକ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ପର ଜିସସେ ଅନୁଭୂତି

Page 627 of 642
PDF/HTML Page 660 of 675
single page version

(ଉପଜାତି)
ସ୍ଵଶକ୍ତି ସଂସୂଚିତଵସ୍ତୁତତ୍ତ୍ଵୈ-
ର୍ଵ୍ଯାଖ୍ଯା କୃତେଯଂ ସମଯସ୍ଯ ଶବ୍ଦୈଃ .
ସ୍ଵରୂପଗୁପ୍ତସ୍ଯ ନ କିଂଚିଦସ୍ତି
କର୍ତଵ୍ଯମେଵାମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରେଃ ..୨୭୮..
କ୍ରିଯାକେ ସମସ୍ତ ଫଲକୋ ଭୋଗତୀ ହୁଈ ଖିନ୍ନ ହୋ ଗଈ, [ତତ୍ ଵିଜ୍ଞାନ-ଘନ-ଓଘ-ମଗ୍ନମ୍ ] ଵହ ଅଜ୍ଞାନ
ଅବ ଵିଜ୍ଞାନଘନକେ ସମୂହମେଂ ମଗ୍ନ ହୁଆ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନରୂପମେଂ ପରିଣମିତ ହୁଆ) [ଅଧୁନା କିଲ କିଞ୍ଚିତ୍
ନ କିଞ୍ଚିତ୍ ] ଇସଲିଏ ଅବ ଵହ ସବ ଵାସ୍ତଵମେଂ କୁଛ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ପରସଂଯୋଗସେ ଜ୍ଞାନ ହୀ ଅଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ ହୁଆ ଥା, ଅଜ୍ଞାନ କହୀଂ ପୃଥକ୍ ଵସ୍ତୁ
ନହୀଂ ଥୀ; ଇସଲିଏ ଅବ ଵହ ଜହାଁ ଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ ହୁଆ କି ଵହାଁ ଵହ (ଅଜ୍ଞାନ) କୁଛ ଭୀ ନହୀଂ
ରହା. ଅଜ୍ଞାନକେ ନିମିତ୍ତସେ ରାଗ, ଦ୍ଵେଷ, କ୍ରିଯାକା କର୍ତୃତ୍ଵ, କ୍ରିଯାକେ ଫଲକା ( – ସୁଖଦୁଃଖକା) ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ
ଆଦି ଭାଵ ହୋତେ ଥେ ଵେ ଭୀ ଵିଲୀନ ହୋ ଗଯେ ହୈଂ; ଏକମାତ୍ର ଜ୍ଞାନ ହୀ ରହ ଗଯା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଅବ ଆତ୍ମା
ସ୍ଵ-ପରକେ ତ୍ରିକାଲଵର୍ତୀ ଭାଵୋଂକୋ ଜ୍ଞାତାଦ୍ରଷ୍ଟା ହୋକର ଜାନତେ-ଦେଖତେ ହୀ ରହୋ.୨୭୭.
‘ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ପ୍ରକାରସେ ଜ୍ଞାନଦଶାମେଂ ପରକୀ କ୍ରିଯା ଅପନୀ ଭାସିତ ନ ହୋନେସେ, ଇସ ସମଯସାରକୀ
ଵ୍ଯାଖ୍ଯା କରନେ କୀ କ୍ରିଯା ଭୀ ମେରୀ ନହୀଂ ହୈ, ଶବ୍ଦୋଂକୀ ହୈ’ — ଇସ ଅର୍ଥକା, ସମଯସାରକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା
କରନେକୀ ଅଭିମାନରୂପ କଷାଯକେ ତ୍ଯାଗକା ସୂଚକ ଶ୍ଲୋକ ଅବ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ସ୍ଵ-ଶକ୍ତି-ସଂସୂଚିତ-ଵସ୍ତୁ-ତତ୍ତ୍ଵୈଃ ଶବ୍ଦୈଃ ] ଜିନନେ ଅପନୀ ଶକ୍ତିସେ ଵସ୍ତୁକେ
ତତ୍ତ୍ଵ (-ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଵରୂପ) କୋ ଭଲୀଭାଁତି କହା ହୈ ଐସେ ଶବ୍ଦୋଂନେ [ଇଯଂ ସମଯସ୍ଯ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା ] ଇସ ସମଯକୀ
ଵ୍ଯାଖ୍ଯା (ଆତ୍ମଵସ୍ତୁକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ଅଥଵା ସମଯପ୍ରାଭୃତଶାସ୍ତ୍ରକୀ ଟୀକା) [କୃତା ] କୀ ହୈ; [ସ୍ଵରୂପ-
ଗୁପ୍ତସ୍ଯ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରେଃ ] ସ୍ଵରୂପଗୁପ୍ତ ( – ଅମୂର୍ତିକ ଜ୍ଞାନମାତ୍ର ସ୍ଵରୂପମେଂ ଗୁପ୍ତ) ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିକା (ଇସମେଂ)
[କିଞ୍ଚିତ୍ ଏଵ କର୍ତଵ୍ଯମ୍ ନ ଅସ୍ତି ] କୁଛ ଭୀ କର୍ତଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ.
ଭାଵାର୍ଥ : — ଶବ୍ଦ ତୋ ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ. ଵେ ପୁରୁଷକେ ନିମିତ୍ତସେ ଵର୍ଣ-ପଦ-ଵାକ୍ଯରୂପସେ ପରିଣମିତ
ହୋତେ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ଉନମେଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପକୋ କହନେକୀ ଶକ୍ତି ସ୍ଵଯମେଵ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଶବ୍ଦକା ଔର ଅର୍ଥକା
ଵାଚ୍ଯଵାଚକ ସମ୍ବନ୍ଧ ହୈ. ଇସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତକୀ ରଚନା ଶବ୍ଦୋଂନେ କୀ ହୈ ଯହୀ ବାତ ଯଥାର୍ଥ ହୈ. ଆତ୍ମା
ତୋ ଅମୂର୍ତିକ ହୈ, ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଵହ ମୂର୍ତିକ ପୁଦ୍ଗଲକୀ ରଚନା କୈସେ କର ସକତା ହୈ ? ଇସଲିଯେ
ଆଚାର୍ଯଦେଵନେ କହା ହୈ କି ‘ଇସ ସମଯପ୍ରାଭୃତକୀ ଟୀକା ଶବ୍ଦୋଂନେ କୀ ହୈ, ମୈଂ ତୋ ସ୍ଵରୂପମେଂ ଲୀନ ହୂଁ, ଉସମେଂ
( – ଟୀକା କରନେମେଂ) ମେରା କୋଈ କର୍ତଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ.’ ଯହ କଥନ ଆଚାର୍ଯଦେଵକୀ ନିରଭିମାନତାକୋ ଭୀ ସୂଚିତ
କରତା ହୈ. ଅବ ଯଦି ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଐସା ହୀ କହା ଜାତା ହୈ କି ଅମୁକ ପୁରୁଷନେ ଯହ