Samaysar-Hindi (Punjabi transliteration). Kalash: 126-135 ; Gatha: 184-196 ; NirjarA adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 34

 

Page 288 of 642
PDF/HTML Page 321 of 675
single page version

ਪਰਸ੍ਪਰਮਤ੍ਯਨ੍ਤਂ ਸ੍ਵਰੂਪਵੈਪਰੀਤ੍ਯੇਨ ਪਰਮਾਰ੍ਥਾਧਾਰਾਧੇਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚ ਯਥਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਜਾਨਤ੍ਤਾ
ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਤਥਾ ਕ੍ਰੁਧ੍ਯਤ੍ਤਾਦਿਰਪਿ, ਕ੍ਰੋਧਾਦੀਨਾਂ ਚ ਯਥਾ ਕ੍ਰੁਧ੍ਯਤ੍ਤਾਦਿ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਤਥਾ ਜਾਨਤ੍ਤਾਪਿ ਕ ਥਂਚਨਾਪਿ
ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਯਿਤੁਂ ਸ਼ਕ੍ਯੇਤ, ਜਾਨਤ੍ਤਾਯਾਃ ਕ੍ਰੁਧ੍ਯਤ੍ਤਾਦੇਸ਼੍ਚ ਸ੍ਵਭਾਵਭੇਦੇਨੋਦ੍ਭਾਸਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਵਭਾਵਭੇਦਾਚ੍ਚ ਵਸ੍ਤੁਭੇਦ
ਏਵ ਇਤਿ ਨਾਸ੍ਤਿ ਜ੍ਞਾਨਾਜ੍ਞਾਨਯੋਰਾਧਾਰਾਧੇਯਤ੍ਵਮ੍
. ਕਿਂਚ ਯਦਾ ਕਿਲੈਕਮੇਵਾਕਾਸ਼ਂ
ਸ੍ਵਬੁਦ੍ਧਿਮਧਿਰੋਪ੍ਯਾਧਾਰਾਧੇਯਭਾਵੋ ਵਿਭਾਵ੍ਯਤੇ ਤਦਾ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਧਿਰੋਪਨਿਰੋਧਾਦੇਵ ਬੁਦ੍ਧੇਰ੍ਨ
ਭਿਨ੍ਨਾਧਿਕਰਣਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਪ੍ਰਭਵਤਿ
. ਤਦਪ੍ਰਭਵੇ ਚੈਕਮਾਕਾਸ਼ਮੇਵੈਕਸ੍ਮਿਨ੍ਨਾਕਾਸ਼ ਏਵ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤਂ ਵਿਭਾਵਯਤੋ
ਨ ਪਰਾਧਾਰਾਧੇਯਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ . ਏਵਂ ਯਦੈਕਮੇਵ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸ੍ਵਬੁਦ੍ਧਿਮਧਿਰੋਪ੍ਯਾਧਾਰਾਧੇਯਭਾਵੋ ਵਿਭਾਵ੍ਯਤੇ ਤਦਾ
ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਧਿਰੋਪਨਿਰੋਧਾਦੇਵ ਬੁਦ੍ਧੇਰ੍ਨ ਭਿਨ੍ਨਾਧਿਕਰਣਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਪ੍ਰਭਵਤਿ . ਤਦਪ੍ਰਭਵੇ ਚੈਕਂ ਜ੍ਞਾਨਮੇਵੈਕਸ੍ਮਿਨ੍
ਜ੍ਞਾਨ ਏਵ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤਂ ਵਿਭਾਵਯਤੋ ਨ ਪਰਾਧਾਰਾਧੇਯਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ . ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਨਮੇਵ ਜ੍ਞਾਨੇ ਏਵ, ਕ੍ਰੋਧਾਦਯ
ਏਵ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਸ਼੍ਵੇਵੇਤਿ ਸਾਧੁ ਸਿਦ੍ਧਂ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮ੍ .
ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ) ਉਨਕੇ ਪਰਮਾਰ੍ਥਭੂਤ ਆਧਾਰਆਧੇਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਔਰ ਜੈਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ
ਜਾਨਨਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ) ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕ੍ਰਿਯਾ ਭੀ ਹੋ, ਅਥਵਾ ਜੈਸੇ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ
ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ) ਜਾਨਨਕ੍ਰਿਯਾ ਭੀ ਹੋ ਐਸਾ ਕਿਸੀ ਭੀ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ
ਸ੍ਥਾਪਿਤ ਨਹੀਂ ਕਿਯਾ ਜਾ ਸਕਤਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜਾਨਨਕ੍ਰਿਯਾ ਔਰ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕ੍ਰਿਯਾ ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਔਰ ਇਸ ਭਾਁਤਿ ਸ੍ਵਭਾਵੋਂਕੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਵਸ੍ਤੁਏਁ ਭਿਨ੍ਨ ਹੀ ਹੈਂ
. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ
ਅਜ੍ਞਾਨਮੇਂ (ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕਮੇਂ) ਆਧਾਰਾਧੇਯਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਇਸੀਕੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ :ਜਬ ਏਕ ਹੀ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਅਪਨੀ ਬੁਦ੍ਧਿਮੇਂ ਸ੍ਥਾਪਿਤ ਕਰਕੇ
(ਆਕਾਸ਼ਕੇ) ਆਧਾਰਆਧੇਯਭਾਵਕਾ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਸ਼ੇਸ਼ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ
ਆਰੋਪਿਤ ਕਰਨੇਕਾ ਨਿਰੋਧ ਹੋਨੇਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਸ੍ਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ) ਬੁਦ੍ਧਿਮੇਂ ਭਿਨ੍ਨ
ਆਧਾਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ
ਪ੍ਰਭਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ; ਔਰ ਉਨਕੇ ਪ੍ਰਭਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਨੇਸੇ ‘ਏਕ ਆਕਾਸ਼ ਹੀ ਏਕ
ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤ ਹੈ’ ਯਹ ਭਲੀਭਾਁਤਿ ਸਮਝ ਲਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਇਸਲਿਯੇ ਐਸਾ ਸਮਝ ਲੇਨੇਵਾਲੇਕੋ
ਪਰ-ਆਧਾਰਾਧੇਯਤ੍ਵ ਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜਬ ਏਕ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਅਪਨੀ ਬੁਦ੍ਧਿਮੇਂ ਸ੍ਥਾਪਿਤ ਕਰਕੇ
(ਜ੍ਞਾਨਕੇ) ਆਧਾਰਆਧੇਯਭਾਵਕਾ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਤਬ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਸ਼ੇਸ਼ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਆਰੋਪਿਤ ਕਰਨੇਕਾ
ਨਿਰੋਧ ਹੀ ਹੋਨੇਸੇ ਬੁਦ੍ਧਿਮੇਂ ਭਿਨ੍ਨ ਆਧਾਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਪ੍ਰਭਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ; ਔਰ ਉਸਕੇ ਪ੍ਰਭਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਨੇਸੇ,
‘ਏਕ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਏਕ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤ ਹੈ’ ਯਹ ਭਲੀਭਾਁਤਿ ਸਮਝ ਲਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਇਸਲਿਯੇ ਐਸਾ
ਸਮਝ ਲੇਨੇਵਾਲੇਕੋ ਪਰ-ਆਧਾਰਾਧੇਯਤ੍ਵ ਭਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
. ਇਸਲਿਯੇ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਹੀ ਹੈ, ਔਰ
ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕ ਹੀ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਮੇਂ ਹੀ ਹੈ .
ਪ੍ਰਭਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ = ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ; ਲਗ ਸਕਤੀ ਨਹੀਂ; ਸ਼ਮਨ ਹੋ ਜਾਤੀ ਹੈ; ਉਦ੍ਭੂਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ .

Page 289 of 642
PDF/HTML Page 322 of 675
single page version

(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਚੈਦ੍ਰੂਪ੍ਯਂ ਜਡਰੂਪਤਾਂ ਚ ਦਧਤੋਃ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਵਿਭਾਗਂ ਦ੍ਵਯੋ-
ਰਨ੍ਤਰ੍ਦਾਰੁਣਦਾਰਣੇਨ ਪਰਿਤੋ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਰਾਗਸ੍ਯ ਚ
.
ਭੇਦਜ੍ਞਾਨਮੁਦੇਤਿ ਨਿਰ੍ਮਲਮਿਦਂ ਮੋਦਧ੍ਵਮਧ੍ਯਾਸਿਤਾਃ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਘਨੌਘਮੇਕਮਧੁਨਾ ਸਨ੍ਤੋ ਦ੍ਵਿਤੀਯਚ੍ਯੁਤਾਃ
..੧੨੬..
37
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਔਰ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕ ਤਥਾ ਕਰ੍ਮ-ਨੋਕਰ੍ਮਕਾ) ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਭਲੀਭਾਁਤਿ ਸਿਦ੍ਧ
ਹੁਆ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਉਪਯੋਗ ਤੋ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਪਰਿਣਮਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਔਰ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿ ਭਾਵਕਰ੍ਮ,
ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਤਥਾ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿ ਨੋਕਰ੍ਮਸਭੀ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਹੋਨੇਸੇ ਜੜ ਹੈ; ਉਨਮੇਂ
ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਹੋਨੇਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਭੇਦ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਉਪਯੋਗਮੇਂ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਕ, ਕਰ੍ਮ ਤਥਾ ਨੋਕਰ੍ਮ ਨਹੀਂ
ਹੈ ਔਰ ਕ੍ਰੋਧਾਦਿਮੇਂ, ਕਰ੍ਮਮੇਂ ਤਥਾ ਨੋਕਰ੍ਮਮੇਂ ਉਪਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈਂ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨਮੇਂ ਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕ
ਆਧਾਰਾਧੇਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਅਪਨਾ ਅਪਨਾ ਆਧਾਰਾਧੇਯਤ੍ਵ ਅਪਨੇ-ਅਪਨੇਮੇਂ ਹੀ ਹੈ .
ਇਸਲਿਯੇ ਉਪਯੋਗ ਉਪਯੋਗਮੇਂ ਹੀ ਹੈ ਔਰ ਕ੍ਰੋਧ, ਕ੍ਰੋਧਮੇਂ ਹੀ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਭਲੀਭਾਁਤਿ ਸਿਦ੍ਧ
ਹੋ ਗਯਾ . (ਭਾਵਕਰ੍ਮ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕਾ ਔਰ ਉਪਯੋਗਕਾ ਭੇਦ ਜਾਨਨਾ ਸੋ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੈ .).੧੮੧-੧੮੩.
ਅਬ ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਚੈਦ੍ਰੂਪ੍ਯਂ ਜਡਰੂਪਤਾਂ ਚ ਦਧਤੋਃ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਰਾਗਸ੍ਯ ਚ ] ਚਿਦ੍ਰੂਪਤਾਕੋ ਧਾਰਣ
ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਜੜਰੂਪਤਾਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਰਾਗ[ਦ੍ਵਯੋਃ ] ਦੋਨੋਂਕਾ, [ਅਨ੍ਤਃ ] ਅਨ੍ਤਰਂਗਮੇਂ
[ਦਾਰੁਣਦਾਰਣੇਨ ] ਦਾਰੁਣ ਵਿਦਾਰਣਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਭੇਦ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਉਗ੍ਰ ਅਭ੍ਯਾਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ), [ਪਰਿਤਃ ਵਿਭਾਗਂ
ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ]
ਸਭੀ ਓਰਸੇ ਵਿਭਾਗ ਕ ਰਕੇ (
ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣਤਯਾ ਦੋਨੋਂਕੋ ਅਲਗ ਕਰਕੇ), [ਇਦਂ ਨਿਰ੍ਮਲਮ੍
ਭੇਦਜ੍ਞਾਨਮ੍ ਉਦੇਤਿ ] ਯਹ ਨਿਰ੍ਮਲ ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਉਦਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁਆ ਹੈ; [ਅਧੁਨਾ ] ਇਸਲਿਯੇ ਅਬ [ਏਕ ਮ੍
ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਜ੍ਞਾਨਘਨ-ਓਘਮ੍ ਅਧ੍ਯਾਸਿਤਾਃ ]
ਏਕ ਸ਼ੁਦ੍ਧਵਿਜ੍ਞਾਨਘਨਕੇ ਪੁਞ੍ਜਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਔਰ [ਦ੍ਵਿਤੀਯ-ਚ੍ਯੁਤਾਃ ]
ਅਨ੍ਯਸੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਰਾਗਸੇ ਰਹਿਤ [ਸਨ੍ਤਃ ] ਹੇ ਸਤ੍ਪੁਰੁਸ਼ੋਂ ! [ਮੋਦਧ੍ਵਮ੍ ] ਮੁਦਿਤ ਹੋਓ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਚੇਤਨਾਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਔਰ ਰਾਗਾਦਿਕ ਪੁਦ੍ਗਲਵਿਕਾਰ ਹੋਨੇਸੇ ਜੜ ਹੈਂ; ਕਿਨ੍ਤੁ
ਅਜ੍ਞਾਨਸੇ ਐਸਾ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨੋਂ ਜ੍ਞਾਨ ਭੀ ਰਾਗਾਦਿਰੂਪ ਹੋ ਗਯਾ ਹੋ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਰਾਗਾਦਿਕ
ਦੋਨੋਂ ਏਕਰੂਪ
ਜੜਰੂਪਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਜਬ ਅਂਤਰਂਗਮੇਂ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਰਾਗਾਦਿਕਾ ਭੇਦ ਕਰਨੇਕਾ ਤੀਵ੍ਰ
ਅਭ੍ਯਾਸ ਕਰਨੇਸੇ ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਯਹ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਤੋ ਮਾਤ੍ਰ ਜਾਨਨੇਕਾ
ਹੀ ਹੈ, ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜੋ ਰਾਗਾਦਿਕੀ ਕਲੁਸ਼ਤਾ
ਆਕੁਲਤਾਰੂਪ ਸਙ੍ਕਲ੍ਪ-ਵਿਕਲ੍ਪ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਵੇ ਸਬ
ਪੁਦ੍ਗਲਵਿਕਾਰ ਹੈਂ, ਜੜ ਹੈਂ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਰਾਗਾਦਿਕੇ ਭੇਦਕਾ ਸ੍ਵਾਦ ਆਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਨੁਭਵ
ਹੋਤਾ ਹੈ . ਜਬ ਐਸਾ ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਆਤ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਸ੍ਵਯਂ

Page 290 of 642
PDF/HTML Page 323 of 675
single page version

ਏਵਮਿਦਂ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਂ ਯਦਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਵੈਪਰੀਤ੍ਯਕਣਿਕਾਮਪ੍ਯਨਾਸਾਦਯਦਵਿਚਲਿਤਮਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ, ਤਦਾ
ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਮਯਾਤ੍ਮਤ੍ਵੇਨ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਮੇਵ ਕੇਵਲਂ ਸਨ੍ਨ ਕਿਂਚਨਾਪਿ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪਂ ਭਾਵਮਾਰਚਯਤਿ . ਤਤੋ
ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਾਚ੍ਛੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਃ ਪ੍ਰਭਵਤਿ . ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਾਤ੍ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਾਭਾਵਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸਂਵਰਃ ਪ੍ਰਭਵਤਿ .
ਕਥਂ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਾਦੇਵ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭ ਇਤਿ ਚੇਤ੍
ਜਹ ਕਣਯਮਗ੍ਗਿਤਵਿਯਂ ਪਿ ਕਣਯਭਾਵਂ ਣ ਤਂ ਪਰਿਚ੍ਚਯਦਿ .
ਤਹ ਕਮ੍ਮੋਦਯਤਵਿਦੋ ਣ ਜਹਦਿ ਣਾਣੀ ਦੁ ਣਾਣਿਤ੍ਤਂ ..੧੮੪..
ਏਵਂ ਜਾਣਦਿ ਣਾਣੀ ਅਣ੍ਣਾਣੀ ਮੁਣਦਿ ਰਾਗਮੇਵਾਦਂ .
ਅਣ੍ਣਾਣਤਮੋਚ੍ਛਣ੍ਣੋ ਆਦਸਹਾਵਂ ਅਯਾਣਂਤੋ ..੧੮੫..
ਯਥਾ ਕਨਕਮਗ੍ਨਿਤਪ੍ਤਮਪਿ ਕਨਕਭਾਵਂ ਨ ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਯਜਤਿ .
ਤਥਾ ਕਰ੍ਮੋਦਯਤਪ੍ਤੋ ਨ ਜਹਾਤਿ ਜ੍ਞਾਨੀ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਿਤ੍ਵਮ੍ ..੧੮੪..
ਸਦਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਰਹਾ ਹੈ, ਰਾਗਾਦਿਰੂਪ ਕਭੀ ਨਹੀਂ ਹੁਆ’’ . ਇਸਲਿਯੇ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਹੇ
ਸਤ੍ਪੁਰੁਸ਼ੋਂ ! ਅਬ ਮੁਦਿਤ ਹੋਓ’’ .੧੨੬.
ਟੀਕਾ :ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜਬ ਯਹ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਅਣੁਮਾਤ੍ਰ ਭੀ (ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਾਰਰੂਪ)
ਵਿਪਰੀਤਤਾਕੋ ਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਾਤਾ ਹੁਆ ਅਵਿਚਲਰੂਪਸੇ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਤਬ ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਉਪਯੋਗਮਯਾਤ੍ਮਕਤਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਜ੍ਞਾਨ ਕੇਵਲ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੁਆ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਭਾਵਕੋ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ
(ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ) ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ (ਅਨੁਭਵ) ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਕਾ (ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਕਾ) ਅਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਸਂਵਰ
ਹੋਤਾ ਹੈ
.
ਅਬ ਯਹ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ (ਅਨੁਭਵ) ਕੈਸੇ ਹੋਤੀ
ਹੈ ? ਉਸਕੇ ਉਤ੍ਤਰਮੇਂ ਗਾਥਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਜ੍ਯੋਂ ਅਗ੍ਨਿਤਪ੍ਤ ਸੁਵਰ੍ਣ ਭੀ, ਨਿਜ ਸ੍ਵਰ੍ਣਭਾਵ ਨਹੀਂ ਤਜੇ .
ਤ੍ਯੋਂ ਕਰ੍ਮਉਦਯ-ਪ੍ਰਤਪ੍ਤ ਭੀ, ਜ੍ਞਾਨੀ ਨ ਜ੍ਞਾਨਿਪਨਾ ਤਜੇ ..੧੮੪..
ਜੀਵ ਜ੍ਞਾਨਿ ਜਾਨੇ ਯੋਂਹਿ, ਅਰੁ ਅਜ੍ਞਾਨਿ ਰਾਗ ਹੀ ਜੀਵ ਗਿਨੇਂ .
ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵ-ਅਜਾਨ ਜੋ, ਅਜ੍ਞਾਨਤਮਆਚ੍ਛਾਦਸੇ ..੧੮੫..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਯਥਾ ] ਜੈਸੇ [ਕਨਕਮ੍ ] ਸੁਵਰ੍ਣ [ਅਗ੍ਨਿਤਪ੍ਤਮ੍ ਅਪਿ ] ਅਗ੍ਨਿਸੇ ਤਪ੍ਤ ਹੋਤਾ

Page 291 of 642
PDF/HTML Page 324 of 675
single page version

ਏਵਂ ਜਾਨਾਤਿ ਜ੍ਞਾਨੀ ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਮਨੁਤੇ ਰਾਗਮੇਵਾਤ੍ਮਾਨਮ੍ .
ਅਜ੍ਞਾਨਤਮੋਵਚ੍ਛਨ੍ਨਃ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮਜਾਨਨ੍ ..੧੮੫..
ਯਤੋ ਯਸ੍ਯੈਵ ਯਥੋਦਿਤਂ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮਸ੍ਤਿ ਸ ਏਵ ਤਤ੍ਸਦ੍ਭਾਵਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨੀ ਸਨ੍ਨੇਵਂ ਜਾਨਾਤਿ
ਯਥਾ ਪ੍ਰਚਣ੍ਡਪਾਵਕਪ੍ਰਤਪ੍ਤਮਪਿ ਸੁਵਰ੍ਣਂ ਨ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਮਪੋਹਤਿ ਤਥਾ ਪ੍ਰਚਣ੍ਡਕਰ੍ਮਵਿਪਾਕੋਪਸ਼੍ਟਬ੍ਧਮਪਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ
ਜ੍ਞਾਨਤ੍ਵਮਪੋਹਤਿ, ਕਾਰਣਸਹਸ੍ਰੇਣਾਪਿ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯਾਪੋਢੁਮਸ਼ਕ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍; ਤਦਪੋਹੇ ਤਨ੍ਮਾਤ੍ਰਸ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਨ
ਏਵੋਚ੍ਛੇਦਾਤ੍; ਨ ਚਾਸ੍ਤਿ ਵਸ੍ਤੂਚ੍ਛੇਦਃ, ਸਤੋ ਨਾਸ਼ਾਸਮ੍ਭਵਾਤ੍
. ਏਵਂ ਜਾਨਂਸ਼੍ਚ ਕਰ੍ਮਾਕ੍ਰਾਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਰਜ੍ਯਤੇ,
ਨ ਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ, ਨ ਮੁਹ੍ਯਤਿ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸ਼ੁਦ੍ਧਮਾਤ੍ਮਾਨਮੇਵੋਪਲਭਤੇ . ਯਸ੍ਯ ਤੁ ਯਥੋਦਿਤਂ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਂ ਨਾਸ੍ਤਿ ਸ
ਤਦਭਾਵਾਦਜ੍ਞਾਨੀ ਸਨ੍ਨਜ੍ਞਾਨਤਮਸਾਚ੍ਛਨ੍ਨਤਯਾ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮਜਾਨਨ੍ ਰਾਗਮੇਵਾਤ੍ਮਾਨਂ
ਮਨ੍ਯਮਾਨੋ ਰਜ੍ਯਤੇ ਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ ਮੁਹ੍ਯਤਿ ਚ, ਨ ਜਾਤੁ ਸ਼ੁਦ੍ਧਮਾਤ੍ਮਾਨਮੁਪਲਭਤੇ
. ਤਤੋ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਾਦੇਵ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਃ .
ਹੁਆ ਭੀ [ਤਂ ] ਅਪਨੇ [ਕ ਨਕ ਭਾਵਂ ] ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਕੋ [ਨ ਪਰਿਤ੍ਯਜਤਿ ] ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ [ਤਥਾ ]
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜ੍ਞਾਨੀ ] ਜ੍ਞਾਨੀ [ਕ ਰ੍ਮੋਦਯਤਪ੍ਤਃ ਤੁ ] ਕ ਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਸੇ ਤਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭੀ [ਜ੍ਞਾਨਿਤ੍ਵਮ੍ ]
ਜ੍ਞਾਨਿਤ੍ਵਕੋ [ਨ ਜਹਾਤਿ ] ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ
[ਏਵਂ ] ਐਸਾ [ਜ੍ਞਾਨੀ ] ਜ੍ਞਾਨੀ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਔਰ
[ਅਜ੍ਞਾਨੀ ] ਅਜ੍ਞਾਨੀ [ਅਜ੍ਞਾਨਤਮੋਵਚ੍ਛਨ੍ਨਃ ] ਅਜ੍ਞਾਨਾਂਧਕਾਰਸੇ ਆਚ੍ਛਾਦਿਤ ਹੋਨੇਸੇ [ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮ੍ ]
ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ [ਅਜਾਨਨ੍ ] ਨ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ [ਰਾਗਮ੍ ਏਵ ] ਰਾਗਕੋ ਹੀ [ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ] ਆਤ੍ਮਾ
[ਮਨੁਤੇ ] ਮਾਨਤਾ ਹੈ
.
ਟੀਕਾ :ਜਿਸੇ ਊ ਪਰ ਕਹਾ ਗਯਾ ਐਸਾ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੈ ਵਹੀ ਉਸਕੇ (ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੇ) ਸਦ੍ਭਾਵਸੇ
ਜ੍ਞਾਨੀ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜਾਨਤਾ ਹੈ :ਜੈਸੇ ਪ੍ਰਚਣ੍ਡ ਅਗ੍ਨਿਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਸੁਵਰ੍ਣ ਭੀ
ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਚਣ੍ਡ ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਘਿਰਾ ਹੁਆ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ (ਵਿਘ੍ਨ ਕਿਯਾ
ਜਾਯ ਤੋ ਭੀ) ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞਾਨਤ੍ਵਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਹਜਾਰ ਕਾਰਣੋਂਕੇ ਏਕਤ੍ਰਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ
ਛੋੜਨਾ ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੈ; ਉਸੇ ਛੋੜ ਦੇਨੇ ਪਰ ਸ੍ਵਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਹੀ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ, ਔਰ ਵਸ੍ਤੁਕਾ
ਉਚ੍ਛੇਦ ਤੋ ਹੋਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਤ੍ਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਨਾ ਅਸਮ੍ਭਵ ਹੈ
. ਐਸਾ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਜ੍ਞਾਨੀ ਕਰ੍ਮਸੇ
ਆਕ੍ਰਾਨ੍ਤ (ਘਿਰਾ ਹੁਆ) ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭੀ ਰਾਗੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਮੋਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕਿਨ੍ਤੁ
ਵਹ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਜਿਸੇ ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵਹ ਉਸਕੇ ਅਭਾਵਸੇ
ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਅਜ੍ਞਾਨਾਂਧਕਾਰ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਚ੍ਛਾਦਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਨ
ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ, ਰਾਗਕੋ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾ ਮਾਨਤਾ ਹੁਆ, ਰਾਗੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਮੋਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ
. ਅਤਃ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ (-ਅਨੁਭਵ) ਹੋਤੀ ਹੈ .

Page 292 of 642
PDF/HTML Page 325 of 675
single page version

ਕਥਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਾਦੇਵ ਸਂਵਰ ਇਤਿ ਚੇਤ੍
ਸੁਦ੍ਧਂ ਤੁ ਵਿਯਾਣਂਤੋ ਸੁਦ੍ਧਂ ਚੇਵਪ੍ਪਯਂ ਲਹਦਿ ਜੀਵੋ .
ਜਾਣਂਤੋ ਦੁ ਅਸੁਦ੍ਧਂ ਅਸੁਦ੍ਧਮੇਵਪ੍ਪਯਂ ਲਹਦਿ ..੧੮੬..
ਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਤੁ ਵਿਜਾਨਨ੍ ਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਚੈਵਾਤ੍ਮਾਨਂ ਲਭਤੇ ਜੀਵਃ .
ਜਾਨਂਸ੍ਤ੍ਵਸ਼ੁਦ੍ਧਮਸ਼ੁਦ੍ਧਮੇਵਾਤ੍ਮਾਨਂ ਲਭਤੇ ..੧੮੬..
ਯੋ ਹਿ ਨਿਤ੍ਯਮੇਵਾਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਾਰਾਵਾਹਿਨਾ ਜ੍ਞਾਨੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਮਾਤ੍ਮਾਨਮੁਪਲਭਮਾਨੋਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ ਸ ਜ੍ਞਾਨਮਯਾਤ੍
ਭਾਵਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਮਯ ਏਵ ਭਾਵੋ ਭਵਤੀਤਿ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਪ੍ਰਤ੍ਯਗ੍ਰਕਰ੍ਮਾਸ੍ਰਵਣਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਯ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਯ
ਨਿਰੋਧਾਚ੍ਛੁਦ੍ਧਮੇਵਾਤ੍ਮਾਨਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ; ਯਸ੍ਤੁ ਨਿਤ੍ਯਮੇਵਾਜ੍ਞਾਨੇਨਾਸ਼ੁਦ੍ਧਮਾਤ੍ਮਾਨਮੁਪਲਭਮਾਨੋਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜਿਸੇ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੁਆ ਹੈ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਕ ਭੀ
ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਛੂਟਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ’ . ਐਸਾ ਜਾਨਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹ, ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭੀ, ਰਾਗੀ,
ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ, ਮੋਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ . ਜਿਸੇ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ, ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਨ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ, ਰਾਗਕੋ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾ ਮਾਨਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ
ਰਾਗੀ, ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ, ਮੋਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਕਭੀ ਭੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ
. ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ
ਹੁਆ ਕਿ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਹੋਤੀ ਹੈ ..੧੮੪-੧੮੫..
ਅਬ ਯਹ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿਸੇ ਹੀ ਸਂਵਰ ਕੈਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ? ਇਸਕਾ
ਉਤ੍ਤਰ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਜੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜਾਨੇ ਆਤ੍ਮਕੋ, ਵਹ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ .
ਅਨਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜਾਨੇ ਆਤ੍ਮਕੋ, ਅਨਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮ ਹਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ ..੧੮੬..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਤੁ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਵਿਜਾਨਨ੍ ] ਜਾਨਤਾ ਹੁਆਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੁਆ
[ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਚ ਏਵ ਆਤ੍ਮਾਨਂ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ [ਲਭਤੇ ] ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ [ਤੁ ] ਔਰ
[ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਮ੍ ] ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ [ਆਤ੍ਮਾਨਂ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਜਾਨਨ੍ ] ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ
ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਜੀਵ
[ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਮ੍ ਏਵ ] ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ [ਲਭਤੇ ] ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ :ਜੋ ਸਦਾ ਹੀ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਾਰਾਵਾਹੀ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਵਹ, ‘ਜ੍ਞਾਨਮਯ ਭਾਵਮੇਂਸੇ ਜ੍ਞਾਨਮਯ ਭਾਵ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ’ ਇਸ ਨ੍ਯਾਯਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਯੇ ਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਆਸ੍ਰਵਣਕਾ
ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਜੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਕੀ ਸਂਤਤਿ (ਪਰਮ੍ਪਰਾ) ਉਸਕਾ ਨਿਰੋਧ ਹੋਨੇਸੇ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ
ਹੈ; ਔਰ ਜੋ ਸਦਾ ਹੀ ਅਜ੍ਞਾਨਸੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਕਰਤਾ ਹੈ ਵਹ, ‘ਅਜ੍ਞਾਨਮਯ ਭਾਵਮੇਂਸੇ

Page 293 of 642
PDF/HTML Page 326 of 675
single page version

ਸੋਜ੍ਞਾਨਮਯਾਦ੍ਭਾਵਾਦਜ੍ਞਾਨਮਯ ਏਵ ਭਾਵੋ ਭਵਤੀਤਿ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਪ੍ਰਤ੍ਯਗ੍ਰਕਰ੍ਮਾਸ੍ਰਵਣਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਯ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼-
ਮੋਹਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਯਾਨਿਰੋਧਾਦਸ਼ੁਦ੍ਧਮੇਵਾਤ੍ਮਾਨਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ
. ਅਤਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਾਦੇਵ ਸਂਵਰਃ .
(ਮਾਲਿਨੀ)
ਯਦਿ ਕਥਮਪਿ ਧਾਰਾਵਾਹਿਨਾ ਬੋਧਨੇਨ
ਧ੍ਰੁਵਮੁਪਲਭਮਾਨਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਮਾਤ੍ਮਾਨਮਾਸ੍ਤੇ
.
ਤਦਯਮੁਦਯਦਾਤ੍ਮਾਰਾਮਮਾਤ੍ਮਾਨਮਾਤ੍ਮਾ
ਪਰਪਰਿਣਤਿਰੋਧਾਚ੍ਛੁਦ੍ਧਮੇਵਾਭ੍ਯੁਪੈਤਿ
..੧੨੭..
ਅਜ੍ਞਾਨਮਯ ਭਾਵ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ’ ਇਸ ਨ੍ਯਾਯਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਯੇ ਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਆਸ੍ਰਵਣਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਜੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਕੀ
ਸਂਤਤਿ ਉਸਕਾ ਨਿਰੋਧ ਨ ਹੋਨੇਸੇ, ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ
. ਅਤਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ
ਉਪਲਬ੍ਧਿਸੇ (ਅਨੁਭਵਸੇ) ਹੀ ਸਂਵਰ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜੋ ਜੀਵ ਅਖਣ੍ਡਧਾਰਾਵਾਹੀ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ
ਕਰਤਾ ਹੈ ਉਸਕੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਭਾਵਾਸ੍ਰਵ ਰੁਕਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ;
ਔਰ ਜੋ ਜੀਵ ਅਜ੍ਞਾਨਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ ਉਸਕੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਭਾਵਾਸ੍ਰਵ ਨਹੀਂ
ਰੁਕਤੇ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ
. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ
ਉਪਲਬ੍ਧਿਸੇ (ਅਨੁਭਵਸੇ) ਹੀ ਸਂਵਰ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੮੬..
ਅਬ ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਯਦਿ ] ਯਦਿੇ [ਕ ਥਮ੍ ਅਪਿ ] ਕਿਸੀ ਭੀ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ (ਤੀਵ੍ਰ ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥ ਕਰਕੇ)
[ਧਾਰਾਵਾਹਿਨਾ ਬੋਧਨੇਨ ] ਧਾਰਾਵਾਹੀ ਜ੍ਞਾਨਸੇ [ਸ਼ੁਦ੍ਧਮ੍ ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਧ੍ਰੁਵਮ੍ ਉਪਲਭਮਾਨਃ
ਆਸ੍ਤੇ ]
ਨਿਸ਼੍ਚਲਤਯਾ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਕ ਰੇ [ਤਤ੍ ] ਤੋ [ਅਯਮ੍ ਆਤ੍ਮਾ ] ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ, [ਉਦਯਤ੍-ਆਤ੍ਮ-
ਆਰਾਮਮ੍ ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ]
ਜਿਸਕਾ ਆਤ੍ਮਾਨਂਦ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਸਕੀ ਆਤ੍ਮਸ੍ਥਿਰਤਾ ਬਢਤੀ
ਜਾਤੀ ਹੈ) ਐਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਪਰ-ਪਰਿਣਤਿ-ਰੋਧਾਤ੍ ] ਪਰਪਰਿਣਤਿਕੇ ਨਿਰੋਧਸੇ [ਸ਼ੁਦ੍ਧਮ੍ ਏਵ ਅਭ੍ਯੁਪੈਤਿ ]
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕ ਰਤਾ ਹੈ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਧਾਰਾਵਾਹੀ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ
ਪਰਪਰਿਣਤਿਕਾ (ਭਾਵਾਸ੍ਰਵੋਂਕਾ) ਨਿਰੋਧ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਉਸਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ .
ਧਾਰਾਵਾਹੀ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਰ੍ਥ ਹੈ ਪ੍ਰਵਾਹਰੂਪਜ੍ਞਾਨਅਖਣ੍ਡ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਜ੍ਞਾਨ . ਵਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਕਹਾ
ਜਾਤਾ ਹੈ :ਏਕ ਤੋ, ਜਿਸਮੇਂ ਬੀਚਮੇਂ ਮਿਥ੍ਯਾਜ੍ਞਾਨ ਨ ਆਯੇ ਐਸਾ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਧਾਰਾਵਾਹੀ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ . ਦੂਸਰਾ,
ਏਕ ਹੀ ਜ੍ਞੇਯਮੇਂ ਉਪਯੋਗਕੇ ਉਪਯੁਕ੍ਤ ਰਹਨੇਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਧਾਰਾਵਾਹਿਕਤਾ ਕਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਜਹਾਁ ਤਕ ਉਪਯੋਗ ਏਕ ਜ੍ਞੇਯਮੇਂ ਉਪਯੁਕ੍ਤ ਰਹਤਾ ਹੈ ਵਹਾਁ ਤਕ ਧਾਰਾਵਾਹੀ ਜ੍ਞਾਨ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ; ਇਸਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿ

Page 294 of 642
PDF/HTML Page 327 of 675
single page version

ਕੇਨ ਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਸਂਵਰੋ ਭਵਤੀਤਿ ਚੇਤ੍
ਅਪ੍ਪਾਣਮਪ੍ਪਣਾ ਰੁਂਧਿਊਣ ਦੋਪੁਣ੍ਣਪਾਵਜੋਗੇਸੁ .
ਦਂਸਣਣਾਣਮ੍ਹਿ ਠਿਦੋ ਇਚ੍ਛਾਵਿਰਦੋ ਯ ਅਣ੍ਣਮ੍ਹਿ ..੧੮੭..
ਜੋ ਸਵ੍ਵਸਂਗਮੁਕ੍ਕੋ ਝਾਯਦਿ ਅਪ੍ਪਾਣਮਪ੍ਪਣੋ ਅਪ੍ਪਾ .
ਣ ਵਿ ਕਮ੍ਮਂ ਣੋਕਮ੍ਮਂ ਚੇਦਾ ਚਿਂਤੇਦਿ ਏਯਤ੍ਤਂ ..੧੮੮..
ਅਪ੍ਪਾਣਂ ਝਾਯਂਤੋ ਦਂਸਣਣਾਣਮਓ ਅਣਣ੍ਣਮਓ .
ਲਹਦਿ ਅਚਿਰੇਣ ਅਪ੍ਪਾਣਮੇਵ ਸੋ ਕਮ੍ਮਪਵਿਮੁਕ੍ਕਂ ..੧੮੯..
ਆਤ੍ਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਾ ਰੁਨ੍ਧ੍ਵਾ ਦ੍ਵਿਪੁਣ੍ਯਪਾਪਯੋਗਯੋਃ .
ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨੇ ਸ੍ਥਿਤਃ ਇਚ੍ਛਾਵਿਰਤਸ਼੍ਚਾਨ੍ਯਸ੍ਮਿਨ੍ ..੧੮੭..
(ਛਦ੍ਮਸ੍ਥਕੇ) ਅਨ੍ਤਰ੍ਮੁਹੂਰ੍ਤ ਹੀ ਹੈ, ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਵਹ ਖਣ੍ਡਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਇਨ ਦੋ ਅਰ੍ਥਮੇਂਸੇ ਜਹਾਁ ਜੈਸੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ
ਹੋ ਵਹਾਁ ਵੈਸਾ ਅਰ੍ਥ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ਅਵਿਰਤਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਨੀਚੇਕੇ ਗੁਣਸ੍ਥਾਨਵਾਲੇ ਜੀਵੋਂਕੇ
ਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਪਹਲੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਹੋਗੀ; ਔਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਚਢਨੇਵਾਲੇ ਜੀਵਕੇ ਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਦੂਸਰੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਲਾਗੂ
ਹੋਗੀ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸਕਾ ਉਪਯੋਗ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਹੀ ਉਪਯੁਕ੍ਤ ਹੈ
.੧੨੭.
ਅਬ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਂਵਰ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ? ਇਸਕਾ ਉਤ੍ਤਰ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼ੁਭ-ਅਸ਼ੁਭਸੇ ਜੋ ਰੋਕਕਰ ਨਿਜ ਆਤ੍ਮਕੋ ਆਤ੍ਮਾ ਹਿ ਸੇ .
ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਅਵਰੁ ਜ੍ਞਾਨਹਿ ਠਹਰ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਇਚ੍ਛਾ ਪਰਿਹਰੇ ..੧੮੭..
ਜੋ ਸਰ੍ਵਸਂਗਵਿਮੁਕ੍ਤ, ਧ੍ਯਾਵੇ ਆਤ੍ਮਸੇ ਆਤ੍ਮਾ ਹਿ ਕੋ .
ਨਹਿਂ ਕਰ੍ਮ ਅਰੁ ਨੋਕਰ੍ਮ, ਚੇਤਕ ਚੇਤਤਾ ਏਕਤ੍ਵਕੋ ..੧੮੮..
ਵਹ ਆਤ੍ਮ ਧ੍ਯਾਤਾ, ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਮਯ, ਅਨਨ੍ਯਮਯੀ ਹੁਆ .
ਬਸ ਅਲ੍ਪ ਕਾਲ ਜੁ ਕਰ੍ਮਸੇ ਪਰਿਮੋਕ੍ਸ਼ ਪਾਵੇ ਆਤ੍ਮਕਾ ..੧੮੯..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਆਤ੍ਮਨਾ ] ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਦ੍ਵਿਪੁਣ੍ਯਪਾਪਯੋਗਯੋਃ ] ਦੋ
ਪੁਣ੍ਯ-ਪਾਪਰੂਪ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਯੋਗੋਂਸੇ [ਰੁਨ੍ਧ੍ਵਾ ] ਰੋਕ ਕਰ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨੇ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮੇਂ [ਸ੍ਥਿਤਃ ] ਸ੍ਥਿਤ ਹੋਤਾ
ਹੁਆ [ਚ ] ਔਰ [ਅਨ੍ਯਸ੍ਮਿਨ੍ ] ਅਨ੍ਯ (ਵਸ੍ਤੁ)ਕੀ [ਇਚ੍ਛਾਵਿਰਤਃ ] ਇਚ੍ਛਾਸੇ ਵਿਰਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, [ਯਃ

Page 295 of 642
PDF/HTML Page 328 of 675
single page version

ਯਃ ਸਰ੍ਵਸਙ੍ਗਮੁਕ੍ਤੋ ਧ੍ਯਾਯਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਾਤ੍ਮਾ .
ਨਾਪਿ ਕਰ੍ਮ ਨੋਕਰ੍ਮ ਚੇਤਯਿਤਾ ਚਿਨ੍ਤਯਤ੍ਯੇਕਤ੍ਵਮ੍ ..੧੮੮..
ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਧ੍ਯਾਯਨ੍ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮਯੋਨਨ੍ਯਮਯਃ .
ਲਭਤੇਚਿਰੇਣਾਤ੍ਮਾਨਮੇਵ ਸ ਕਰ੍ਮਪ੍ਰਵਿਮੁਕ੍ਤਮ੍ ..੧੮੯..
ਯੋ ਹਿ ਨਾਮ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਮੂਲੇ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਯੋਗੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਂ ਦ੍ਰੁਢਤਰਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਾਵਸ਼੍ਟਮ੍ਭੇਨ ਆਤ੍ਮਾਨਂ
ਆਤ੍ਮਨੈਵਾਤ੍ਯਨ੍ਤਂ ਰੁਨ੍ਧ੍ਵਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਮਨ੍ਯਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਸੁਸ਼੍ਠੁ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਸਮਸ੍ਤਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇਚ੍ਛਾਪਰਿਹਾਰੇਣ
ਸਮਸ੍ਤਸਂਗਵਿਮੁਕ੍ਤੋ ਭੂਤ੍ਵਾ ਨਿਤ੍ਯਮੇਵਾਤਿਨਿਸ਼੍ਪ੍ਰਕਮ੍ਪਃ ਸਨ੍ ਮਨਾਗਪਿ ਕਰ੍ਮਨੋਕਰ੍ਮਣੋਰਸਂਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੇਨ
ਆਤ੍ਮੀਯਮਾਤ੍ਮਾਨਮੇਵਾਤ੍ਮਨਾ ਧ੍ਯਾਯਨ੍ ਸ੍ਵਯਂ ਸਹਜਚੇਤਯਿਤ੍ਰੁਤ੍ਵਾਦੇਕਤ੍ਵਮੇਵ ਚੇਤਯਤੇ, ਸ ਖਲ੍ਵੇਕਤ੍ਵ-
ਚੇਤਨੇਨਾਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਵਿਕ੍ਤਂ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧ੍ਯਾਯਨ੍ ਸ਼ੁਦ੍ਧਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮਯਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮਵਾਪ੍ਤਃ,
ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭੇ ਸਤਿ ਸਮਸ੍ਤਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯਤ੍ਵਮਤਿਕ੍ਰਾਨ੍ਤਃ ਸਨ੍ ਅਚਿਰੇਣੈਵ ਸਕਲਕਰ੍ਮ-
ਚੇਤਯਿਤਾ = ਜ੍ਞਾਤਾ-ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ
ਆਤ੍ਮਾ ] ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ, [ਸਰ੍ਵਸਙ੍ਗਮੁਕ੍ਤਃ ] (ਇਚ੍ਛਾਰਹਿਤ ਹੋਨੇਸੇ) ਸਰ੍ਵ ਸਂਗਸੇ ਰਹਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ,
[ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ] (ਅਪਨੇ) ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਆਤ੍ਮਨਾ ] ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਧ੍ਯਾਯਤਿ ] ਧ੍ਯਾਤਾ ਹੈ, [ਕ ਰ੍ਮ ਨੋਕ ਰ੍ਮ ]
ਕ ਰ੍ਮ ਤਥਾ ਨੋਕ ਰ੍ਮਕੋ [ਨ ਅਪਿ ] ਨਹੀਂ ਧ੍ਯਾਤਾ, ਏਵਂ [ਚੇਤਯਿਤਾ ] (ਸ੍ਵਯਂ)
ਚੇਤਯਿਤਾ (ਹੋਨੇਸੇ)
[ਏਕ ਤ੍ਵਮ੍ ] ਏਕਤ੍ਵਕੋ ਹੀ [ਚਿਨ੍ਤਯਤਿ ] ਚਿਨ੍ਤਵਨ ਕਰਤਾ ਹੈਚੇਤਤਾ ਹੈਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਸਃ ]
ਵਹ (ਆਤ੍ਮਾ), [ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਧ੍ਯਾਯਨ੍ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਧ੍ਯਾਤਾ ਹੁਆ, [ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮਯਃ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮਯ ਔਰ
[ਅਨਨ੍ਯਮਯਃ ] ਅਨਨ੍ਯਮਯ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਅਚਿਰੇਣ ਏਵ ] ਅਲ੍ਪ ਕਾਲਮੇਂ ਹੀ [ਕ ਰ੍ਮਪ੍ਰਵਿਮੁਕ੍ਤਮ੍ ] ਕ ਰ੍ਮੋਂਸੇ
ਰਹਿਤ [ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਲਭਤੇ ] ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ
.
ਟੀਕਾ :ਜੋ ਜੀਵ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹ ਜਿਸਕਾ ਮੂਲ ਹੈ ਐਸੇ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭ ਯੋਗਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ
ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਦ੍ਰੁਢਤਰ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੇ ਆਲਮ੍ਬਨਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਰੋਕਕਰ,
ਸ਼ੁਦ੍ਧਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਭਲੀ ਭਾਁਤਿ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤ (ਸ੍ਥਿਰ) ਕਰਕੇ, ਸਮਸ੍ਤ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਇਚ੍ਛਾਕੇ
ਤ੍ਯਾਗਸੇ ਸਰ੍ਵ ਸਂਗਸੇ ਰਹਿਤ ਹੋਕਰ, ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਅਤਿ ਨਿਸ਼੍ਕਮ੍ਪ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ, ਕਰ੍ਮ-ਨੋਕਰ੍ਮਕਾ
ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ ਅਪਨੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਧ੍ਯਾਤਾ ਹੁਆ, ਸ੍ਵਯਂਕੋ
ਸਹਜ ਚੇਤਯਿਤਾਪਨ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕਤ੍ਵਕੋ ਹੀ ਚੇਤਤਾ ਹੈ (ਜ੍ਞਾਨਚੇਤਨਾਰੂਪ ਰਹਤਾ ਹੈ), ਵਹ ਜੀਵ
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ, ਏਕਤ੍ਵ-ਚੇਤਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਏਕਤ੍ਵਕੇ ਅਨੁਭਵਨ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ) ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਭਿਨ੍ਨ
ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਧ੍ਯਾਤਾ ਹੁਆ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮਯ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ,
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ (ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ) ਹੋਨੇ ਪਰ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯਤਾਸੇ ਅਤਿਕ੍ਰਾਨ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਅਲ੍ਪ

Page 296 of 642
PDF/HTML Page 329 of 675
single page version

ਵਿਮੁਕ੍ਤਮਾਤ੍ਮਾਨਮਵਾਪ੍ਨੋਤਿ . ਏਸ਼ ਸਂਵਰਪ੍ਰਕਾਰਃ .
(ਮਾਲਿਨੀ)
ਨਿਜਮਹਿਮਰਤਾਨਾਂ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤ੍ਯਾ
ਭਵਤਿ ਨਿਯਤਮੇਸ਼ਾਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਤਤ੍ਤ੍ਵੋਪਲਮ੍ਭਃ
.
ਅਚਲਿਤਮਖਿਲਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਦੂਰੇਸ੍ਥਿਤਾਨਾਂ
ਭਵਤਿ ਸਤਿ ਚ ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨਕ੍ਸ਼ਯਃ ਕਰ੍ਮਮੋਕ੍ਸ਼ਃ
..੧੨੮..
ਕੇਨ ਕ੍ਰਮੇਣ ਸਂਵਰੋ ਭਵਤੀਤਿ ਚੇਤ੍
ਤੇਸਿਂ ਹੇਦੂ ਭਣਿਦਾ ਅਜ੍ਝਵਸਾਣਾਣਿ ਸਵ੍ਵਦਰਿਸੀਹਿਂ .
ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਂ ਅਣ੍ਣਾਣਂ ਅਵਿਰਯਭਾਵੋ ਯ ਜੋਗੋ ਯ ..੧੯੦..
ਕਾਲਮੇਂ ਹੀ ਸਰ੍ਵ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਰਹਿਤ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ . ਯਹ ਸਂਵਰਕਾ ਪ੍ਰਕਾਰ (ਵਿਧਿ) ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜੋ ਜੀਵ ਪਹਲੇ ਤੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਕੇ ਸਾਥ ਮਿਲੇ ਹੁਏ ਮਨਵਚਨਕਾਯਕੇ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭ
ਯੋਗੋਂਸੇ ਅਪਨੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਭੇਦਜ੍ਞਾਨਕੇ ਬਲਸੇ ਚਲਾਯਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਨੇ ਦੇ, ਔਰ ਫਿ ਰ ਉਸਕੋ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮਯ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਲ ਕਰੇ ਤਥਾ ਸਮਸ੍ਤ ਬਾਹ੍ਯਾਭ੍ਯਨ੍ਤਰ ਪਰਿਗ੍ਰਹਸੇ ਰਹਿਤ ਹੋਕਰ ਕਰ੍ਮ-
ਨੋਕਰ੍ਮਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਏਕਾਗ੍ਰ ਹੋਕਰ ਉਸੀਕਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਕਿਯਾ ਕਰੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਸੀਕੇ ਧ੍ਯਾਨਮੇਂ
ਰਹੇ, ਵਹ ਜੀਵ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਧ੍ਯਾਨ ਕਰਨੇਸੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਮਯ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਔਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯਤਾਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਕਰਤਾ
ਹੁਆ ਅਲ੍ਪ ਕਾਲਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਮੁਕ੍ਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ
. ਯਹ ਸਂਵਰ ਹੋਨੇਕੀ ਰੀਤਿ ਹੈ ..੧੮੭ ਸੇ ੧੮੯..
ਅਬ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤ੍ਯਾ ਨਿਜਮਹਿਮਰਤਾਨਾਂ ਏਸ਼ਾਂ ] ਜੋ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਨਿਜ (ਸ੍ਵਰੂਪਕੀ) ਮਹਿਮਾਮੇਂ ਲੀਨ ਰਹਤੇ ਹੈਂ ਉਨ੍ਹੇੇਂ [ਨਿਯਤਮ੍ ] ਨਿਯਮਸੇ [ਸ਼ੁਦ੍ਧਤਤ੍ਤ੍ਵੋਪਲਮ੍ਭਃ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ [ਭਵਤਿ ] ਹੋਤੀ ਹੈ; [ਤਸ੍ਮਿਨ੍ ਸਤਿ ਚ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਹੋਨੇ ਪਰ,
[ਅਚਲਿਤਮ੍ ਅਖਿਲ-ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਦੂਰੇ-ਸ੍ਥਿਤਾਨਾਂ ] ਅਚਲਿਤਰੂਪਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਦੂਰ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ
ਐਸੇ ਉਨਕੇ, [ਅਕ੍ਸ਼ਯਃ ਕ ਰ੍ਮਮੋਕ੍ਸ਼ਃ ਭਵਤਿ ] ਅਕ੍ਸ਼ਯ ਕ ਰ੍ਮਮੋਕ੍ਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨਕਾ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਛੁਟਕਾਰਾ
ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਨਃ ਕਭੀ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ)
.੧੨੮.
ਅਬ ਯਹ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਂਵਰ ਕਿਸ ਕ੍ਰਮਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ? ਉਸਕਾ ਉਤ੍ਤਰ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਰਾਗਾਦਿਕੇ ਹੇਤੂ ਕਹੇ, ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨਕੋ .
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ ਅਰੁ ਅਜ੍ਞਾਨ, ਅਵਿਰਤਭਾਵ ਤ੍ਯੋਂ ਹੀ ਯੋਗਕੋ ..੧੯੦..

Page 297 of 642
PDF/HTML Page 330 of 675
single page version

ਹੇਦੁਅਭਾਵੇ ਣਿਯਮਾ ਜਾਯਦਿ ਣਾਣਿਸ੍ਸ ਆਸਵਣਿਰੋਹੋ .
ਆਸਵਭਾਵੇਣ ਵਿਣਾ ਜਾਯਦਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਵਿ ਣਿਰੋਹੋ ..੧੯੧..
ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਾਭਾਵੇਣ ਯ ਣੋਕਮ੍ਮਾਣਂ ਪਿ ਜਾਯਦਿ ਣਿਰੋਹੋ .
ਣੋਕਮ੍ਮਣਿਰੋਹੇਣ ਯ ਸਂਸਾਰਣਿਰੋਹਣਂ ਹੋਦਿ ..੧੯੨..
ਤੇਸ਼ਾਂ ਹੇਤਵੋ ਭਣਿਤਾ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨਾਨਿ ਸਰ੍ਵਦਰ੍ਸ਼ਿਭਿਃ .
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਮਜ੍ਞਾਨਮਵਿਰਤਭਾਵਸ਼੍ਚ ਯੋਗਸ਼੍ਚ ..੧੯੦..
ਹੇਤ੍ਵਭਾਵੇ ਨਿਯਮਾਜ੍ਜਾਯਤੇ ਜ੍ਞਾਨਿਨ ਆਸ੍ਰਵਨਿਰੋਧਃ .
ਆਸ੍ਰਵਭਾਵੇਨ ਵਿਨਾ ਜਾਯਤੇ ਕਰ੍ਮਣੋਪਿ ਨਿਰੋਧਃ ..੧੯੧..
ਕਰ੍ਮਣੋਭਾਵੇਨ ਚ ਨੋਕਰ੍ਮਣਾਮਪਿ ਜਾਯਤੇ ਨਿਰੋਧਃ .
ਨੋਕਰ੍ਮਨਿਰੋਧੇਨ ਚ ਸਂਸਾਰਨਿਰੋਧਨਂ ਭਵਤਿ ..੧੯੨..
38
ਕਾਰਣ ਅਭਾਵ ਜਰੂਰ ਆਸ੍ਰਵਰੋਧ ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ਬਨੇ .
ਆਸ੍ਰਵਭਾਵ ਅਭਾਵਮੇਂ, ਨਹਿਂ ਕਰ੍ਮਕਾ ਆਨਾ ਬਨੇ ..੧੯੧..
ਹੈ ਕਰ੍ਮਕੇ ਜੁ ਅਭਾਵਸੇ, ਨੋਕਰ੍ਮਕਾ ਰੋਧਨ ਬਨੇ .
ਨੋਕਰ੍ਮਕਾ ਰੋਧਨ ਹੁਏ, ਸਂਸਾਰਸਂਰੋਧਨ ਬਨੇ ..੧੯੨..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਤੇਸ਼ਾਂ ] ਉਨਕੇ (ਪੂਰ੍ਵ ਕ ਥਿਤ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਆਸ੍ਰਵੋਂਕੇ) [ਹੇਤਵਃ ] ਹੇਤੁ
[ਸਰ੍ਵਦਰ੍ਸ਼ਿਭਿਃ ] ਸਰ੍ਵਦਰ੍ਸ਼ਿਯੋਂਨੇ [ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਮ੍ ] ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ, [ਅਜ੍ਞਾਨਮ੍ ] ਅਜ੍ਞਾਨ, [ਅਵਿਰਤਭਾਵਃ ਚ ]
ਔਰ ਅਵਿਰਤਭਾਵ [ਯੋਗਃ ਚ ] ਤਥਾ ਯੋਗ
[ਅਧ੍ਯਵਸਾਨਾਨਿ ] ਯਹ (ਚਾਰ) ਅਧ੍ਯਵਸਾਨ
[ਭਣਿਤਾਃ ] ਕ ਹੇ ਹੈਂ . [ਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ] ਜ੍ਞਾਨੀਕੇ [ਹੇਤ੍ਵਭਾਵੇ ] ਹੇਤੁਓਂਕੇ ਅਭਾਵਮੇਂ [ਨਿਯਮਾਤ੍ ] ਨਿਯਮਸੇ
[ਆਸ੍ਰਵਨਿਰੋਧਃ ] ਆਸ੍ਰਵਕਾ ਨਿਰੋਧ [ਜਾਯਤੇ ] ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਆਸ੍ਰਵਭਾਵੇਨ ਵਿਨਾ ] ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਕੇ
ਬਿਨਾ [ਕ ਰ੍ਮਣਃ ਅਪਿ ] ਕ ਰ੍ਮਕਾ ਭੀ [ਨਿਰੋਧਃ ] ਨਿਰੋਧ [ਜਾਯਤੇ ] ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਚ ] ਔਰ [ਕ ਰ੍ਮਣਃ
ਅਭਾਵੇਨ ]
ਕ ਰ੍ਮਕੇ ਅਭਾਵਸੇ [ਨੋਕ ਰ੍ਮਣਾਮ੍ ਅਪਿ ] ਨੋਕ ਰ੍ਮੋਂਕਾ ਭੀ [ਨਿਰੋਧਃ ] ਨਿਰੋਧ [ਜਾਯਤੇ ]
ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਚ ] ਔਰ [ਨੋਕ ਰ੍ਮਨਿਰੋਧੇਨ ] ਨੋਕ ਰ੍ਮਕੇ ਨਿਰੋਧਸੇ [ਸਂਸਾਰਨਿਰੋਧਨਂ ] ਸਂਸਾਰਕਾ ਨਿਰੋਧ
[ਭਵਤਿ ] ਹੋਤਾ ਹੈ
.

Page 298 of 642
PDF/HTML Page 331 of 675
single page version

ਸਨ੍ਤਿ ਤਾਵਜ੍ਜੀਵਸ੍ਯ ਆਤ੍ਮਕਰ੍ਮੈਕਤ੍ਵਾਧ੍ਯਾਸਮੂਲਾਨਿ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਜ੍ਞਾਨਾਵਿਰਤਿਯੋਗਲਕ੍ਸ਼ਣਾਨਿ
ਅਧ੍ਯਵਸਾਨਾਨਿ . ਤਾਨਿ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਯਾਸ੍ਰਵਭਾਵਸ੍ਯ ਹੇਤਵਃ . ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਃ ਕਰ੍ਮਹੇਤੁਃ . ਕਰ੍ਮ
ਨੋਕਰ੍ਮਹੇਤੁਃ . ਨੋਕਰ੍ਮ ਸਂਸਾਰਹੇਤੁਃ ਇਤਿ . ਤਤੋ ਨਿਤ੍ਯਮੇਵਾਯਮਾਤ੍ਮਾ ਆਤ੍ਮਕਰ੍ਮਣੋਰੇਕਤ੍ਵਾਧ੍ਯਾਸੇਨ
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਜ੍ਞਾਨਾਵਿਰਤਿਯੋਗਮਯਮਾਤ੍ਮਾਨਮਧ੍ਯਵਸ੍ਯਤਿ . ਤਤੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪਮਾਸ੍ਰਵਭਾਵਂ ਭਾਵਯਤਿ . ਤਤਃ
ਕਰ੍ਮ ਆਸ੍ਰਵਤਿ . ਤਤੋ ਨੋਕਰ੍ਮ ਭਵਤਿ . ਤਤਃ ਸਂਸਾਰਃ ਪ੍ਰਭਵਤਿ . ਯਦਾ ਤੁ ਆਤ੍ਮਕਰ੍ਮਣੋਰ੍ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨੇਨ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਉਪਲਭਤੇ ਤਦਾ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਜ੍ਞਾਨਾਵਿਰਤਿਯੋਗਲਕ੍ਸ਼ਣਾਨਾਂ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨਾਨਾਂ
ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਹੇਤੂਨਾਂ ਭਵਤ੍ਯਭਾਵਃ
. ਤਦਭਾਵੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪਾਸ੍ਰਵਭਾਵਸ੍ਯ ਭਵਤ੍ਯਭਾਵਃ . ਤਦਭਾਵੇ ਭਵਤਿ
ਕਰ੍ਮਾਭਾਵਃ . ਤਦਭਾਵੇਪਿ ਭਵਤਿ ਨੋਕਰ੍ਮਾਭਾਵਃ . ਤਦਭਾਵੇਪਿ ਭਵਤਿ ਸਂਸਾਰਾਭਾਵਃ . ਇਤ੍ਯੇਸ਼ ਸਂਵਰਕ੍ਰਮਃ .
ਟੀਕਾ :ਪਹਲੇ ਤੋ ਜੀਵਕੇ, ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕੇ ਏਕਤ੍ਵਕਾ ਅਧ੍ਯਾਸ (ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ) ਜਿਨਕਾ
ਮੂਲ ਹੈ ਐਸੇ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ-ਅਜ੍ਞਾਨ-ਅਵਿਰਤਿ-ਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ, ਵੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਸ੍ਵਰੂਪ
ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਹੈਂ; ਆਸ੍ਰਵਭਾਵ ਕਰ੍ਮਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ; ਕਰ੍ਮ-ਨੋਕਰ੍ਮਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ; ਔਰ ਨੋਕਰ੍ਮ
ਸਂਸਾਰਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ
. ਇਸਲਿਯੇਸਦਾ ਹੀ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ, ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕੇ ਏਕਤ੍ਵਕੇ ਅਧ੍ਯਾਸਸੇ
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ-ਅਜ੍ਞਾਨ-ਅਵਿਰਤਿ-ਯੋਗਮਯ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਮਾਨਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਦਿ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨ ਕਰਤਾ
ਹੈ); ਤਤਃ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਕੋ ਭਾਤਾ ਹੈ, ਉਸਸੇ ਕਰ੍ਮਾਸ੍ਰਵ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਉਸਸੇ ਨੋਕਰ੍ਮ ਹੋਤਾ ਹੈ;
ਔਰ ਉਸਸੇ ਸਂਸਾਰ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ
. ਕਿਨ੍ਤੁ ਜਬ (ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ), ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕੇ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੇ
ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮਾਤ੍ਰ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਉਪਲਬ੍ਧ ਕਰਤਾ ਹੈਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ ਤਬ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ,
ਅਜ੍ਞਾਨ, ਅਵਿਰਤਿ ਔਰ ਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨ, ਜੋ ਕਿ ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਹੈਂ ਉਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ
ਹੈ; ਅਧ੍ਯਵਸਾਨੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਕਾ
ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਕਰ੍ਮਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕਰ੍ਮਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਨੋਕਰ੍ਮਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਔਰ
ਨੋਕਰ੍ਮਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਸਂਵਰਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ
. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ ਸਂਵਰਕਾ ਕ੍ਰਮ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜੀਵਕੇ ਜਬ ਤਕ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕੇ ਏਕਤ੍ਵਕਾ ਆਸ਼ਯ ਹੈਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ
ਹੈ ਤਬ ਤਕ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ, ਅਜ੍ਞਾਨ, ਅਵਿਰਤਿ ਔਰ ਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ, ਅਧ੍ਯਵਸਾਨਸੇ
ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਆਸ੍ਰਵਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਆਸ੍ਰਵਭਾਵਸੇ ਕਰ੍ਮ ਬਁਧਤਾ ਹੈ, ਕਰ੍ਮਸੇ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿ ਨੋਕਰ੍ਮ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਨੋਕਰ੍ਮਸੇ ਸਂਸਾਰ ਹੈ
. ਪਰਨ੍ਤੁ ਜਬ ਉਸੇ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕਾ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਹੋਨੇਸੇ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਾਦਿ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨਕੇ
ਅਭਾਵਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪ ਆਸ੍ਰਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਆਸ੍ਰਵਕੇ ਅਭਾਵਸੇ ਕਰ੍ਮ ਨਹੀਂ ਬਁਧਤਾ, ਕਰ੍ਮਕੇ
ਅਭਾਵਸੇ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿ ਨੋਕਰ੍ਮ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ ਔਰ ਨੋਕਰ੍ਮਕੇ ਅਭਾਵਸੇ ਸਂਸਾਰਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ
.
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਂਵਰਕਾ ਅਨੁਕ੍ਰਮ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ..੧੯੦ ਸੇ ੧੯੨..

Page 299 of 642
PDF/HTML Page 332 of 675
single page version

(ਉਪਜਾਤਿ)
ਸਮ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਸਂਵਰ ਏਸ਼ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾ-
ਚ੍ਛੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਸ੍ਯ ਕਿਲੋਪਲਮ੍ਭਾਤ੍
.
ਸ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਤ ਏਵ ਤਸ੍ਮਾਤ੍
ਤਦ੍ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮਤੀਵ ਭਾਵ੍ਯਮ੍
..੧੨੯..
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਭਾਵਯੇਦ੍ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮਿਦਮਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਾਰਯਾ .
ਤਾਵਦ੍ਯਾਵਤ੍ਪਰਾਚ੍ਚ੍ਯੁਤ੍ਵਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨੇ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਤੇ ..੧੩੦..
ਸਂਵਰ ਹੋਨੇਕੇ ਕ੍ਰਮਮੇਂ ਸਂਵਰਕਾ ਪਹਲਾ ਹੀ ਕਾਰਣ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਕਹਾ ਹੈ ਉਸਕੀ ਭਾਵਨਾਕੇ
ਉਪਦੇਸ਼ਕਾ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਏਸ਼ਃ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਸਂਵਰਃ ] ਯਹ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ (ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ) ਸਂਵਰ [ਕਿ ਲ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ
[ਸ਼ੁਦ੍ਧ-ਆਤ੍ਮ-ਤਤ੍ਤ੍ਵਸ੍ਯ ਉਪਲਮ੍ਭਾਤ੍ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿਸੇ [ਸਮ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ] ਹੋਤਾ ਹੈ; ਔਰ [ਸਃ ]
ਵਹ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ [ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਤਃ ਏਵ ] ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ
. [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ
[ਤਤ੍ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮ੍ ] ਵਹ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ [ਅਤੀਵ ] ਅਤ੍ਯਂਤ [ਭਾਵ੍ਯਮ੍ ] ਭਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜਬ ਜੀਵਕੋ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਬ ਜੀਵ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕੋ
ਯਥਾਰ੍ਥਤਯਾ ਭਿਨ੍ਨ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਤਬ ਵਹ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਨੁਭਵਸੇ
ਆਸ੍ਰਵਭਾਵ ਰੁਕਤਾ ਹੈ ਔਰ ਅਨੁਕ੍ਰਮਸੇ ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਸਂਵਰ ਹੋਤਾ ਹੈ
. ਇਸਲਿਯੇ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ
ਭਾਨੇਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਿਯਾ ਹੈ .੧੨੯.
ਅਬ ਕਾਵ੍ਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਯਹ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਕਹਾਁ ਤਕ ਭਾਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਇਦਮ੍ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮ੍ ] ਯਹ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ [ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨ-ਧਾਰਯਾ ] ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨ-ਧਾਰਾਸੇ
(ਜਿਸਮੇਂ ਵਿਚ੍ਛੇਦ ਨ ਪਡੇ਼ ਐਸੇ ਅਖਣ੍ਡ ਪ੍ਰਵਾਹਰੂਪਸੇ) [ਤਾਵਤ੍ ] ਤਬ ਤਕ [ਭਾਵਯੇਤ੍ ] ਭਾਨਾ ਚਾਹਿਯੇ
[ਯਾਵਤ੍ ] ਜਬ ਤਕ [ਪਰਾਤ੍ ਚ੍ਯੁਤ੍ਵਾ ] ਪਰਭਾਵੋਂਸੇ ਛੂਟਕਰ [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ [ਜ੍ਞਾਨੇ ] ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਹੀ (ਅਪਨੇ
ਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਹੀ) [ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਤੇ ] ਸ੍ਥਿਰ ਹੋ ਜਾਯੇ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਯਹਾਁ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਨਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ਏਕ ਤੋ,
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਕਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਹੋ ਔਰ ਫਿ ਰ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵ ਨ ਆਯੇ ਤਬ ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸ੍ਥਿਰ ਹੁਆ
ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ; ਦੂਸਰੇ, ਜਬ ਜ੍ਞਾਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਰੂਪਸੇ ਸ੍ਥਿਰ ਹੋ ਜਾਯੇ ਔਰ ਫਿ ਰ ਅਨ੍ਯਵਿਕਾਰਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ
ਨ ਹੋ ਤਬ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸ੍ਥਿਰ ਹੁਆ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ
. ਜਬ ਤਕ ਜ੍ਞਾਨ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸ੍ਥਿਰ ਨ ਹੋ
ਜਾਯੇ ਤਬ ਤਕ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੋ ਭਾਤੇ ਰਹਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .੧੩੦.

Page 300 of 642
PDF/HTML Page 333 of 675
single page version

(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਤਃ ਸਿਦ੍ਧਾਃ ਸਿਦ੍ਧਾ ਯੇ ਕਿਲ ਕੇਚਨ .
ਅਸ੍ਯੈਵਾਭਾਵਤੋ ਬਦ੍ਧਾ ਬਦ੍ਧਾ ਯੇ ਕਿਲ ਕੇਚਨ ..੧੩੧..
(ਮਨ੍ਦਾਕ੍ਰਾਨ੍ਤਾ)
ਭੇਦਜ੍ਞਾਨੋਚ੍ਛਲਨਕਲਨਾਚ੍ਛੁਦ੍ਧਤਤ੍ਤ੍ਵੋਪਲਮ੍ਭਾ
ਦ੍ਰਾਗਗ੍ਰਾਮਪ੍ਰਲਯਕਰਣਾਤ੍ਕਰ੍ਮਣਾਂ ਸਂਵਰੇਣ .
ਬਿਭ੍ਰਤ੍ਤੋਸ਼ਂ ਪਰਮਮਮਲਾਲੋਕਮਮ੍ਲਾਨਮੇਕਂ
ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨੇ ਨਿਯਤਮੁਦਿਤਂ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤੋਦ੍ਯੋਤਮੇਤਤ੍
..੧੩੨..
ਅਬ ਪੁਨਃ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੀ ਮਹਿਮਾ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਯੇ ਕੇਚਨ ਕਿਲ ਸਿਦ੍ਧਾਃ ] ਜੋ ਕੋਈ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਏ ਹੈਂ [ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਤਃ ਸਿਦ੍ਧਾਃ ]
ਵੇ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਏ ਹੈਂ; ਔਰ [ਯੇ ਕੇਚਨ ਕਿਲ ਬਦ੍ਧਾਃ ] ਜੋ ਕੋਈ ਬਁਧੇ ਹੈਂ [ਅਸ੍ਯ ਏਵ ਅਭਾਵਤਃ
ਬਦ੍ਧਾਃ ]
ਵੇ ਉਸੀਕੇ (
ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੇ ਹੀ) ਅਭਾਵਸੇ ਬਁਧੇ ਹੈਂ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਅਨਾਦਿਕਾਲਸੇ ਲੇਕਰ ਜਬ ਤਕ ਜੀਵਕੋ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਤਬ ਤਕ ਵਹ
ਕਰ੍ਮਸੇ ਬਁਧਤਾ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈਸਂਸਾਰਮੇਂ ਪਰਿਭ੍ਰਮਣ ਹੀ ਕਰਤਾ ਰਹਤਾ ਹੈ; ਜਿਸ ਜੀਵਕੋ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ
ਹੈ ਵਹ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਛੂਟ ਜਾਤਾ ਹੈਮੋਕ੍ਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰ ਹੀ ਲੇਤਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਕਾਸਂਸਾਰਕਾ
ਮੂਲ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੀ ਹੈ ਔਰ ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ ਪ੍ਰਥਮ ਕਾਰਣ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਹੈ . ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕੇ ਬਿਨਾ
ਕੋਈ ਸਿਦ੍ਧਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ .
ਯਹਾਁ ਐਸਾ ਭੀ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ਕਿਵਿਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਵੈਤਵਾਦੀ ਬੌਦ੍ਧ ਔਰ ਵੇਦਾਨ੍ਤੀ ਜੋ ਕਿ ਵਸ੍ਤੁਕੋ
ਅਦ੍ਵੈਤ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਅਦ੍ਵੈਤਕੇ ਅਨੁਭਵਸੇ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਉਨਕਾ, ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਕਹਨੇਸੇ,
ਨਿਸ਼ੇਧ ਹੋ ਗਯਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਦ੍ਵੈਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਜੋ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਦ੍ਵੈਤ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ
ਉਨਕੇ ਕਿਸੀ ਭੀ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਕਹਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਤਾ; ਜਹਾਁ ਦ੍ਵੈਤ (ਦੋ ਵਸ੍ਤੁਏਁ) ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤੇ
ਵਹਾਁ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਕੈਸਾ ? ਯਦਿ ਜੀਵ ਔਰ ਅਜੀਵ
ਦੋ ਵਸ੍ਤੁਏਁ ਮਾਨੀ ਜਾਯੇ ਔਰ ਉਨਕਾ ਸਂਯੋਗ ਮਾਨਾ
ਜਾਯੇ ਤਭੀ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋ ਸਕਤੀ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਿਯੋਂਕੋ ਹੀ ਸਬ ਕੁ ਛ
ਨਿਰ੍ਬਾਧਤਯਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ .੧੩੧.
ਅਬ, ਸਂਵਰ ਅਧਿਕਾਰ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ, ਸਂਵਰ ਹੋਨੇਸੇ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਹੁਆ ਉਸ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਮਹਿਮਾਕਾ
ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ-ਉਚ੍ਛਲਨ-ਕ ਲਨਾਤ੍ ] ਭੇਦਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਕ ਰਨੇਕੇ ਅਭ੍ਯਾਸਸੇ

Page 301 of 642
PDF/HTML Page 334 of 675
single page version

ਇਤਿ ਸਂਵਰੋ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਾਨ੍ਤਃ .
ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਦਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਸੂਰਿਵਿਰਚਿਤਾਯਾਂ ਸਮਯਸਾਰਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਯਾਮਾਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤੌ ਸਂਵਰਪ੍ਰਰੂਪਕਃ ਪਂਚਮੋਙ੍ਕਃ ..
[ਸ਼ੁਦ੍ਧਤਤ੍ਤ੍ਵਉਪਲਮ੍ਭਾਤ੍ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਹੁਈ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿਸੇ
[ਰਾਗਗ੍ਰਾਮਪ੍ਰਲਯਕਰਣਾਤ੍ ] ਰਾਗ-ਸਮੂਹਕਾ ਵਿਲਯ ਹੁਆ, ਰਾਗ-ਸਮੂਹਕੇ ਵਿਲਯ ਕ ਰਨੇਸੇ [ਕਰ੍ਮਣਾਂ
ਸਂਵਰੇਣ ]
ਕ ਰ੍ਮੋਂਕਾ ਸਂਵਰ ਹੁਆ ਔਰ ਕ ਰ੍ਮੋਂਕਾ ਸਂਵਰ ਹੋਨੇਸੇ, [ਜ੍ਞਾਨੇ ਨਿਯਤਮ੍ ਏਤਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ਉਦਿਤਂ ] ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ
ਹੀ ਨਿਸ਼੍ਚਲ ਹੁਆ ਐਸਾ ਯਹ ਜ੍ਞਾਨ ਉਦਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁਆ
[ਬਿਭ੍ਰਤ੍ ਪਰਮਮ੍ ਤੋਸ਼ਂ ] ਕਿ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਪਰਮ
ਸਂਤੋਸ਼ਕੋ (ਪਰਮ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਆਨਂਦਕੋ) ਧਾਰਣ ਕ ਰਤਾ ਹੈ, [ਅਮਲ-ਆਲੋਕਮ੍ ] ਜਿਸਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼
ਨਿਰ੍ਮਲ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਰਾਗਾਦਿਕ ਕੇ ਕਾਰਣ ਮਲਿਨਤਾ ਥੀ ਵਹ ਅਬ ਨਹੀਂ ਹੈ), [ਅਮ੍ਲਾਨਮ੍ ] ਜੋ ਅਮ੍ਲਾਨ
ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਭਾਁਤਿ ਕੁਮ੍ਹਲਾਯਾ ਹੁਆ
ਨਿਰ੍ਬਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਰ੍ਵ ਲੋਕਾਲੋਕ ਕੇ
ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ ਹੈ), [ਏਕਂ ] ਜੋ ਏਕ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਸੇ ਜੋ ਭੇਦ ਥੇ ਵਹ ਅਬ ਨਹੀਂ ਹੈ) ਔਰ
[ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤ-ਉਦ੍ਯੋਤਮ੍ ] ਜਿਸਕਾ ਉਦ੍ਯੋੇਤ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਸਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਵਿਨਸ਼੍ਵਰ ਹੈ)
.੧੩੨.
ਟੀਕਾ :ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਂਵਰ (ਰਂਗਭੂਮਿਮੇਂਸੇ) ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਯਾ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਰਂਗਭੂਮਿਮੇਂ ਸਂਵਰਕਾ ਸ੍ਵਾਂਗ ਆਯਾ ਥਾ ਉਸੇ ਜ੍ਞਾਨਨੇ ਜਾਨ ਲਿਯਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ
ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਯਾ .
(ਸਵੈਯਾ ਤੇਈਸਾ)
ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕਲਾ ਪ੍ਰਗਟੈ ਤਬ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸ੍ਵਭਾਵ ਲਹੈ ਅਪਨਾ ਹੀ,
ਰਾਗ-ਦ੍ਵੇਸ਼-ਵਿਮੋਹ ਸਬਹਿ ਗਲਿ ਜਾਯ, ਇਮੈ ਦੁਠ ਕਰ੍ਮ ਰੁਕਾਹੀ;
ਉਜ੍ਜ੍ਵਲ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰੈ ਬਹੁ ਤੋਸ਼ ਧਰੈ ਪਰਮਾਤਮਮਾਹੀਂ,
ਯੋਂ ਮੁਨਿਰਾਜ ਭਲੀ ਵਿਧਿ ਧਾਰਤ, ਕੇਵਲ ਪਾਯ ਸੁਖੀ ਸ਼ਿਵ ਜਾਹੀਂ
..
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਸਮਯਸਾਰਕੀ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ ਸ਼੍ਰੀ ਸਮਯਸਾਰ
ਪਰਮਾਗਮਕੀ) ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ ਅਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਾਚਾਰ੍ਚਦੇਵਵਿਰਚਿਤ ਆਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿ ਨਾਮਕ ਟੀਕਾਮੇਂ ਸਂਵਰਕਾ ਪ੍ਰਰੂਪਕ
ਪਾਁਚਵਾਁ ਅਂਕ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਆ .

Page 302 of 642
PDF/HTML Page 335 of 675
single page version

ਅਥ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਤਿ ਨਿਰ੍ਜਰਾ.
(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਰਾਗਾਦ੍ਯਾਸ੍ਰਵਰੋਧਤੋ ਨਿਜਧੁਰਾਂ ਧ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਪਰਃ ਸਂਵਰਃ
ਕਰ੍ਮਾਗਾਮਿ ਸਮਸ੍ਤਮੇਵ ਭਰਤੋ ਦੂਰਾਨ੍ਨਿਰੁਨ੍ਧਨ੍ ਸ੍ਥਿਤਃ
.
ਪ੍ਰਾਗ੍ਬਦ੍ਧਂ ਤੁ ਤਦੇਵ ਦਗ੍ਧੁਮਧੁਨਾ ਵ੍ਯਾਜ੍ਰੁਮ੍ਭਤੇ ਨਿਰ੍ਜਰਾ
ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਰਪਾਵ੍ਰੁਤਂ ਨ ਹਿ ਯਤੋ ਰਾਗਾਦਿਭਿਰ੍ਮੂਰ੍ਛਤਿ
..੧੩੩..
- -
ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਅਧਿਕਾਰ
(ਦੋਹਾ)
ਰਾਗਾਦਿਕਕੂਂ ਰੋਧ ਕਰਿ, ਨਵੇ ਬਂਧ ਹਤਿ ਸਂਤ .
ਪੂਰ੍ਵ ਉਦਯਮੇਂ ਸਮ ਰਹੇ, ਨਮੂਂ ਨਿਰ੍ਜਰਾਵਂਤ ..
ਪ੍ਰਥਮ ਟੀਕਾਕਾਰ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ‘‘ਅਬ ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਤੀ ਹੈ’’ . ਯਹਾਁ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕਾ
ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ ਹੈ; ਅਤਃ ਜੈਸੇ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯਮਂਚ ਪਰ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਸ੍ਵਾਁਗ ਧਾਰਣ ਕਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹਾਁ
ਰਂਗਭੂਮਿਮੇਂ ਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਸ੍ਵਾਁਗ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਤਾ ਹੈ
.
ਅਬ, ਸਰ੍ਵ ਸ੍ਵਾਁਗਕੋ ਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨਨੇਵਾਲੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਮਂਗਲਰੂਪ ਜਾਨਕਰ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਮਂਗਲਕੇ
ਲਿਯੇ ਪ੍ਰਥਮ ਉਸੀਕੋਨਿਰ੍ਮਲ ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਕੋ ਹੀਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਪਰਃ ਸਂਵਰਃ ] ਪਰਮ ਸਂਵਰ, [ਰਾਗਾਦਿ-ਆਸ੍ਰਵ-ਰੋਧਤਃ ] ਰਾਗਾਦਿ ਆਸ੍ਰਵੋਂਕੋ
ਰੋਕਨੇਸੇ [ਨਿਜ-ਧੁਰਾਂ ਧ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ] ਅਪਨੀ ਕਾਰ੍ਯ-ਧੁਰਾਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ (ਅਪਨੇ ਕਾਰ੍ਯਕੋ ਯਥਾਰ੍ਥਤਯਾ
ਸਁਭਾਲਕਰ), [ਸਮਸ੍ਤਮ੍ ਆਗਾਮਿ ਕਰ੍ਮ ] ਸਮਸ੍ਤ ਆਗਾਮੀ ਕ ਰ੍ਮਕੋ [ਭਰਤਃ ਦੂਰਾਤ੍ ਏਵ ] ਅਤ੍ਯਂਤਤਯਾ
ਦੂਰਸੇ ਹੀ [ਨਿਰੁਨ੍ਧਨ੍ ਸ੍ਥਿਤਃ ] ਰੋਕ ਤਾ ਹੁਆ ਖੜਾ ਹੈ; [ਤੁ ] ਔਰ [ਪ੍ਰਾਗ੍ਬਦ੍ਧਂ ] ਪੂਰ੍ਵਬਦ੍ਧ (ਸਂਵਰ ਹੋਨੇਕੇ
ਪਹੇਲੇ ਬਁਧੇ ਹੁਏ) [ਤਤ੍ ਏਵ ਦਗ੍ਧੁਮ੍ ] ਕਰ੍ਮਕੋ ਜਲਾਨੇਕੇ ਲਿਯੇ [ਅਧੁਨਾ ] ਅਬ [ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਵ੍ਯਾਜ੍ਰੁਮ੍ਭਤੇ ]
ਨਿਰ੍ਜਰਾ (
ਨਿਰ੍ਜਰਾਰੂਪ ਅਗ੍ਨਿ) ਫੈ ਲ ਰਹੀ ਹੈ [ਯਤਃ ] ਜਿਸਸੇ [ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਃ ] ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿ [ਅਪਾਵ੍ਰੁਤਂ ]
ਨਿਰਾਵਰਣ ਹੋਤੀ ਹੁਈ (ਪੁਨਃ) [ਰਾਗਾਦਿਭਿਃ ਨ ਹਿ ਮੂਰ੍ਛਤਿ ] ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਮੂਰ੍ਛਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਸਦਾ ਅਮੂਰ੍ਛਿਤ ਰਹਤੀ ਹੈ .

Page 303 of 642
PDF/HTML Page 336 of 675
single page version

ਉਵਭੋਗਮਿਂਦਿਯੇਹਿਂ ਦਵ੍ਵਾਣਮਚੇਦਣਾਣਮਿਦਰਾਣਂ .
ਜਂ ਕੁਣਦਿ ਸਮ੍ਮਦਿਟ੍ਠੀ ਤਂ ਸਵ੍ਵਂ ਣਿਜ੍ਜਰਣਿਮਿਤ੍ਤਂ ..੧੯੩..
ਉਪਭੋਗਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਃ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਚੇਤਨਾਨਾਮਿਤਰੇਸ਼ਾਮ੍ .
ਯਤ੍ਕਰੋਤਿ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ਤਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਨਿਰ੍ਜਰਾਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ ..੧੯੩..
ਵਿਰਾਗਸ੍ਯੋਪਭੋਗੋ ਨਿਰ੍ਜਰਾਯੈ ਏਵ . ਰਾਗਾਦਿਭਾਵਾਨਾਂ ਸਦ੍ਭਾਵੇਨ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇਰਚੇਤਨਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਭੋਗੋ
ਬਨ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇਵ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਸ ਏਵ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵਾਨਾਮਭਾਵੇਨ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇਰ੍ਨਿਰ੍ਜਰਾਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇਵ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਏਤੇਨ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰ੍ਜਰਾਸ੍ਵਰੂਪਮਾਵੇਦਿਤਮ੍ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਸਂਵਰ ਹੋਨੇਕੇ ਬਾਦ ਨਵੀਨ ਕਰ੍ਮ ਤੋ ਨਹੀਂ ਬਂਧਤੇ . ਔਰ ਜੋ ਕਰ੍ਮ ਪਹਲੇ ਬਁਧੇ ਹੁਯੇ
ਥੇ ਉਨਕੀ ਜਬ ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੋਤੀ ਹੈ ਤਬ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਆਵਰਣ ਦੂਰ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨ) ਐਸਾ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ
ਪੁਨਃ ਰਾਗਾਦਿਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
ਸਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਰੂਪ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ .੧੩੩.
ਅਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਚੇਤਨ ਅਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ, ਉਪਭੋਗ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਸਮੂਹਸੇ .
ਜੋ ਜੋ ਕਰੇ ਸਦ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਵਹ ਸਬ, ਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾਰਣ ਬਨੇ ..੧੯੩..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ] ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜੀਵ [ਯਤ੍ ] ਜੋ [ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਃ ] ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ
[ਅਚੇਤਨਾਨਾਮ੍ ] ਅਚੇਤਨ ਤਥਾ [ਇਤਰੇਸ਼ਾਮ੍ ] ਚੇਤਨ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮ੍ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ [ਉਪਭੋਗਮ੍ ] ਉਪਭੋਗ
[ਕਰੋਤਿ ] ਕਰਤਾ ਹੈ [ਤਤ੍ ਸਰ੍ਵਂ ] ਵਹ ਸਰ੍ਵ [ਨਿਰ੍ਜਰਾਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ ] ਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ
.
ਟੀਕਾ :ਵਿਰਾਗੀਕਾ ਉਪਭੋਗ ਨਿਰ੍ਜਰਾਕੇ ਲਿਯੇ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਕਾਰਣ ਹੋਤਾ ਹੈ) .
ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਸੇ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਅਚੇਤਨ ਤਥਾ ਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਉਪਭੋਗ ਬਂਧਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੀ ਹੋਤਾ
ਹੈ; ਵਹੀ (ਉਪਭੋਗ), ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕੇ ਅਭਾਵਸੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਲਿਏ ਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ
.
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਾ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ ਜ੍ਞਾਨੀ ਕਹਾ ਹੈ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨੀਕੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਕਾ ਅਭਾਵ ਕਹਾ ਹੈ;
ਇਸਲਿਯੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਵਿਰਾਗੀ ਹੈ . ਯਦ੍ਯਪਿ ਉਸਕੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭੋਗ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੋ ਤਥਾਪਿ ਉਸੇ
ਭੋਗਕੀ ਸਾਮਗ੍ਰੀਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਵਹ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਵਹ (ਭੋਗਕੀ ਸਾਮਗ੍ਰੀ) ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਮੇਰਾ
ਔਰ ਇਸਕਾ ਕੋਈ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਇਸਕਾ ਔਰ ਮੇਰਾ ਸਂਯੋਗ-ਵਿਯੋਗ ਹੈ’’ . ਜਬ
ਤਕ ਉਸੇ ਚਾਰਿਤ੍ਰਮੋਹਕਾ ਉਦਯ ਆਕਰ ਪੀੜਾ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸ੍ਵਯਂ ਬਲਹੀਨ ਹੋਨੇਸੇ ਪੀੜਾਕੋ ਸਹਨ ਨਹੀਂ

Page 304 of 642
PDF/HTML Page 337 of 675
single page version

ਅਥ ਭਾਵਨਿਰ੍ਜਰਾਸ੍ਵਰੂਪਮਾਵੇਦਯਤਿ
ਦਵ੍ਵੇ ਉਵਭੁਂਜਂਤੇ ਣਿਯਮਾ ਜਾਯਦਿ ਸੁਹਂ ਵ ਦੁਕ੍ਖਂ ਵਾ .
ਤਂ ਸੁਹਦੁਕ੍ਖਮੁਦਿਣ੍ਣਂ ਵੇਦਦਿ ਅਧ ਣਿਜ੍ਜਰਂ ਜਾਦਿ ..੧੯੪..
ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਉਪਭੁਜ੍ਯਮਾਨੇ ਨਿਯਮਾਜ੍ਜਾਯਤੇ ਸੁਖਂ ਵਾ ਦੁਃਖਂ ਵਾ .
ਤਤ੍ਸੁਖਦੁਃਖਮੁਦੀਰ੍ਣਂ ਵੇਦਯਤੇ ਅਥ ਨਿਰ੍ਜਰਾਂ ਯਾਤਿ ..੧੯੪..
ਉਪਭੁਜ੍ਯਮਾਨੇ ਸਤਿ ਹਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇ, ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਃ ਸਾਤਾਸਾਤਵਿਕਲ੍ਪਾਨਤਿਕ੍ਰਮਣੇਨ
ਕਰ ਸਕਤਾ ਤਬ ਤਕਜੈਸੇ ਰੋਗੀ ਰੋਗਕੀ ਪੀੜਾਕੋ ਸਹਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ ਤਬ ਉਸਕਾ ਔਸ਼ਧਿ
ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਪਚਾਰ ਕਰਤਾ ਹੈ ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰਭੋਗੋਪਭੋਗਸਾਮਗ੍ਰੀਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਸ਼ਯਰੂਪ ਉਪਚਾਰ ਕਰਤਾ
ਹੁਆ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਜੈਸੇ ਰੋਗੀ ਰੋਗਕੋ ਯਾ ਔਸ਼ਧਿਕੋ ਅਚ੍ਛਾ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤਾ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ
ਚਾਰਿਤ੍ਰਮੋਹਕੇ ਉਦਯਕੋ ਯਾ ਭੋਗੋਪਭੋਗਸਾਮਗ੍ਰੀਕੋ ਅਚ੍ਛਾ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤਾ
. ਔਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਤੋ, ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੇ
ਕਾਰਣ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਵਿਰਾਗੀ ਉਦਯਾਗਤ ਕਰ੍ਮੋਂਕੋ ਮਾਤ੍ਰ ਜਾਨ ਹੀ ਲੇਤਾ ਹੈ, ਉਨਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਉਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹ ਨਹੀਂ
ਹੈ
. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਕੇ ਬਿਨਾ ਹੀ ਉਨਕੇ ਫਲਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਤੋ ਭੀ ਉਸਕੇ
ਕਰ੍ਮਕਾ ਆਸ੍ਰਵ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕਰ੍ਮਾਸ੍ਰਵਕੇ ਬਿਨਾ ਆਗਾਮੀ ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਔਰ ਉਦਯਾਗਤਕਰ੍ਮ ਤੋ ਅਪਨਾ
ਰਸ ਦੇਕਰ ਖਿਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਦਯਮੇਂ ਆਨੇਕੇ ਬਾਦ ਕਰ੍ਮਕੀ ਸਤ੍ਤਾ ਰਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ
. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ
ਉਸਕੇ ਨਵੀਨ ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਔਰ ਉਦਯਾਗਤ ਕਰ੍ਮਕੀ ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੋ ਜਾਨੇਸੇ ਉਸਕੇ ਕੇਵਲ ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੀ ਹੁਈ .
ਇਸਲਿਏ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਵਿਰਾਗੀਕੇ ਭੋਗੋਪਭੋਗਕੋ ਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਹੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਪੂਰ੍ਵ ਕਰ੍ਮ ਉਦਯਮੇਂ
ਆਕਰ ਉਸਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਖਿਰ ਗਯਾ ਸੋ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੈ ..੧੯੩..
ਅਬ ਭਾਵਨਿਰ੍ਜਰਾਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਉਪਭੋਗ ਨਿਸ਼੍ਚਯ, ਦੁਃਖ ਵਾ ਸੁਖ ਹੋਯ ਹੈ .
ਇਨ ਉਦਿਤ ਸੁਖਦੁਖ ਭੋਗਤਾ, ਫਿ ਰ ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੋ ਜਾਯ ਹੈ ..੧੯੪..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਉਪਭੁਜ੍ਯਮਾਨੇ ] ਵਸ੍ਤੁ ਭੋਗਨੇਮੇਂ ਆਨੇ ਪਰ, [ਸੁਖਂ ਵਾ ਦੁਃਖਂ ਵਾ ] ਸੁਖ
ਅਥਵਾ ਦੁਃਖ [ਨਿਯਮਾਤ੍ ] ਨਿਯਮਸੇ [ਜਾਯਤੇ ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ; [ਉਦੀਰ੍ਣਂ ] ਉਦਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ (ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੁਏ) [ਤਤ੍ ਸੁਖਦੁਃਖਮ੍ ] ਉਸ ਸੁਖ-ਦੁਃਖਕਾ [ਵੇਦਯਤੇ ] ਵੇਦਨ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ,
[ਅਥ ] ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ [ਨਿਰ੍ਜਰਾਂ ਯਾਤਿ ] ਵਹ (ਸੁਖ-ਦੁਃਖਰੂਪ ਭਾਵ) ਨਿਰ੍ਜਰਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ :ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੋਗਨੇਮੇਂ ਆਨੇ ਪਰ, ਉਸਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਜੀਵਕਾ ਸੁਖਰੂਪ ਅਥਵਾ ਦੁਃਖਰੂਪ
ਭਾਵ ਨਿਯਮਸੇ ਹੀ ਉਦਯ ਹੋਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇਦਨ ਸਾਤਾ ਔਰ ਅਸਾਤਾਇਨ ਦੋ

Page 305 of 642
PDF/HTML Page 338 of 675
single page version

ਵੇਦਨਾਯਾਃ ਸੁਖਰੂਪੋ ਵਾ ਦੁਃਖਰੂਪੋ ਵਾ ਨਿਯਮਾਦੇਵ ਜੀਵਸ੍ਯ ਭਾਵ ਉਦੇਤਿ . ਸ ਤੁ ਯਦਾ ਵੇਦ੍ਯਤੇ
ਤਦਾ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇਃ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵਾਨਾਂ ਸਦ੍ਭਾਵੇਨ ਬਨ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਭੂਤ੍ਵਾ ਨਿਰ੍ਜੀਰ੍ਯਮਾਣੋਪ੍ਯਨਿਰ੍ਜੀਰ੍ਣਃ ਸਨ੍ ਬਨ੍ਧ
ਏਵ ਸ੍ਯਾਤ੍; ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇਸ੍ਤੁ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵਾਨਾਮਭਾਵੇਨ ਬਨ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਮਭੂਤ੍ਵਾ ਕੇਵਲਮੇਵ ਨਿਰ੍ਜੀਰ੍ਯਮਾਣੋ
ਨਿਰ੍ਜੀਰ੍ਣਃ ਸਨ੍ਨਿਰ੍ਜ̄ਰੈਵ ਸ੍ਯਾਤ੍
.
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਤਜ੍ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯੈਵ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਂ ਵਿਰਾਗਸ੍ਯੈਵ ਵਾ ਕਿਲ .
ਯਤ੍ਕੋਪਿ ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਕਰ੍ਮ ਭੂਞ੍ਜਾਨੋਪਿ ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ ..੧੩੪..
ਅਥ ਜ੍ਞਾਨਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ
39
ਪ੍ਰਕਾਰੋਂਕਾ ਅਤਿਕ੍ਰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵੇਦਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੀ ਹੈਸਾਤਾਰੂਪ ਔਰ ਅਸਾਤਾਰੂਪ) .
ਜਬ ਉਸ (ਸੁਖਰੂਪ ਅਥਵਾ ਦੁਃਖਰੂਪ) ਭਾਵਕਾ ਵੇਦਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ, ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕੇ
ਸਦ੍ਭਾਵਸੇ ਬਂਧਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਕਰ (ਵਹ ਭਾਵ) ਨਿਰ੍ਜਰਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭੀ (ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ) ਨਿਰ੍ਜਰਿਤ
ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਬਨ੍ਧ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ, ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕੇ ਅਭਾਵਸੇ ਬਨ੍ਧਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੁਏ
ਬਿਨਾ ਕੇਵਲਮਾਤ੍ਰ ਨਿਰ੍ਜਰਿਤ ਹੋਨੇਸੇ (ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ) ਨਿਰ੍ਜਰਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੋਗਨੇਮੇਂ ਆਨੇ ਪਰ, ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਜੀਵਕੇ ਸੁਖਰੂਪ ਅਥਵਾ
ਦੁਃਖਰੂਪ ਭਾਵ ਨਿਯਮਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਰਾਗਾਦਿਕੇ ਕਾਰਣ ਵਹ ਭਾਵ ਆਗਾਮੀ ਬਨ੍ਧ
ਕਰਕੇ ਨਿਰ੍ਜਰਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਨਿਰ੍ਜਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ; ਅਤਃ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ
ਭੋਗਤੇ ਹੁਏ ਬਨ੍ਧ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ
. ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਰਾਗਾਦਿਕ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਆਗਾਮੀ ਬਨ੍ਧ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ ਹੀ ਵਹ
ਭਾਵ ਨਿਰ੍ਜਰਿਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਨਿਰ੍ਜਰਿਤ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ; ਅਤਃ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਭੋਗਨੇਮੇਂ ਆਨੇ ਪਰ ਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ
. ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ਭਾਵਨਿਰ੍ਜਰਾ ਹੋਤੀ ਹੈ ..੧੯੪..
ਅਬ ਆਗਾਮੀ ਗਾਥਾਓਂਕੀ ਸੂਚਨਾਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਕਿਲ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਤਤ੍ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਂ ] ਵਹ (ਆਸ਼੍ਚਰ੍ਯਕਾਰਕ ) ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ [ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ
ਏਵ ] ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਹੀ ਹੈ [ਵਾ ] ਅਥਵਾ [ਵਿਰਾਗਸ੍ਯ ਏਵ ] ਵਿਰਾਗਕਾ ਹੀ ਹੈ [ਯਤ੍ ] ਕਿ [ਕਃ ਅਪਿ ]
ਕੋਈ (ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜੀਵ) [ਕਰ੍ਮ ਭੁਞ੍ਜਾਨਃ ਅਪਿ ] ਕ ਰ੍ਮਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ ਭੀ [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ ]
ਕ ਰ੍ਮੋਂਸੇ ਨਹੀਂ ਬਨ੍ਧਤਾ ! (ਵਹ ਅਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ਆਸ਼੍ਚਰ੍ਯ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨੀ ਉਸੇ ਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨਤਾ
ਹੈ
.) .੧੩੪.
ਅਬ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ :

Page 306 of 642
PDF/HTML Page 339 of 675
single page version

ਜਹ ਵਿਸਮੁਵਭੁਂਜਂਤੋ ਵੇਜ੍ਜੋ ਪੁਰਿਸੋ ਣ ਮਰਣਮੁਵਯਾਦਿ .
ਪੋਗ੍ਗਲਕਮ੍ਮਸ੍ਸੁਦਯਂ ਤਹ ਭੁਂਜਦਿ ਣੇਵ ਬਜ੍ਝਦੇ ਣਾਣੀ ..੧੯੫..
ਯਥਾ ਵਿਸ਼ਮੁਪਭੁਞ੍ਜਾਨੋ ਵੈਦ੍ਯਃ ਪੁਰੁਸ਼ੋ ਨ ਮਰਣਮੁਪਯਾਤਿ .
ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਣ ਉਦਯਂ ਤਥਾ ਭੁਂਕ੍ਤੇ ਨੈਵ ਬਧ੍ਯਤੇ ਜ੍ਞਾਨੀ ..੧੯੫..
ਯਥਾ ਕਸ਼੍ਚਿਦ੍ਵਿਸ਼ਵੈਦ੍ਯਃ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਮਰਣਕਾਰਣਂ ਵਿਸ਼ਮੁਪਭੁਞ੍ਜਾਨੋਪਿ ਅਮੋਘਵਿਦ੍ਯਾਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯੇਨ
ਨਿਰੁਦ੍ਧਤਚ੍ਛਕ੍ਤਿ ਤ੍ਵਾਨ੍ਨ ਮ੍ਰਿਯਤੇ, ਤਥਾ ਅਜ੍ਞਾਨਿਨਾਂ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵਸਦ੍ਭਾਵੇਨ ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਂ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮੋਦਯਮੁਪ-
ਭੁਞ੍ਜਾਨੋਪਿ ਅਮੋਘਜ੍ਞਾਨਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਾਤ੍ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵਾਨਾਮਭਾਵੇ ਸਤਿ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤਚ੍ਛਕ੍ਤਿ ਤ੍ਵਾਨ੍ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ ਜ੍ਞਾਨੀ
.
ਅਥ ਵੈਰਾਗ੍ਯਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ
ਜ੍ਯੋਂ ਜਹਰਕੇ ਉਪਭੋਗਸੇ ਭੀ, ਵੈਦ੍ਯ ਜਨ ਮਰਤਾ ਨਹੀਂ .
ਤ੍ਯੋਂ ਉਦਯਕਰ੍ਮ ਜੁ ਭੋਗਤਾ ਭੀ, ਜ੍ਞਾਨਿਜਨ ਬਁਧਤਾ ਨਹੀਂ ..੧੯੫..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਯਥਾ ] ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਵੈਦ੍ਯਃ ਪੁਰੁਸ਼ਃ ] ਵੈਦ੍ਯ ਪੁਰੁਸ਼ [ਵਿਸ਼ਮ੍ ਉਪਭੁਞ੍ਜਾਨਃ ]
ਵਿਸ਼ਕੋ ਭੋਗਤਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਖਾਤਾ ਹੁਆ ਭੀ [ਮਰਣਮ੍ ਨ ਉਪਯਾਤਿ ] ਮਰਣਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਤਥਾ ]
ਉਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਜ੍ਞਾਨੀ ] ਜ੍ਞਾਨੀ ਪੁਰੁਸ਼ [ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਣਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਕੇ [ਉਦਯਂ ] ਉਦਯਕੋ [ਭੁਂਕ੍ਤੇ ] ਭੋਗਤਾ
ਹੈ ਤਥਾਪਿ [ਨ ਏਵ ਬਧ੍ਯਤੇ ] ਬਨ੍ਧਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ
.
ਟੀਕਾ :ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਵੈਦ੍ਯ, ਦੂਸਰੋਂਕੇ ਮਰਣਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਵਿਸ਼ਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ ਭੀ,
ਅਮੋਘ (ਰਾਮਬਾਣ) ਵਿਦ੍ਯਾਕੇ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਸੇ ਵਿਸ਼ਕੀਸ਼ਕ੍ਤਿ ਰੁਕ ਗਈ ਹੋਨੇਸੇ, ਨਹੀਂ ਮਰਤਾ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਅਜ੍ਞਾਨਿਯੋਂਕੋ, ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ ਜੋ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਕਾ ਉਦਯ ਉਸਕੋ ਜ੍ਞਾਨੀ
ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ ਭੀ, ਅਮੋਘ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ
ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿ
ਰੁਕ ਗਈ ਹੋਨੇਸੇ, ਬਨ੍ਧਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਜੈਸੇ ਵੈਦ੍ਯ ਮਨ੍ਤ੍ਰ, ਤਨ੍ਤ੍ਰ, ਔਸ਼ਧਿ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਅਪਨੀ ਵਿਦ੍ਯਾਕੇ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਸੇ ਵਿਸ਼ਕੀ
ਘਾਤਕਸ਼ਕ੍ਤਿਕਾ ਅਭਾਵ ਕਰ ਦੇਤਾ ਹੈ ਜਿਸਸੇ ਵਿਸ਼ਕੇ ਖਾ ਲੇਨੇ ਪਰ ਭੀ ਉਸਕਾ ਮਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ,
ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨੀਕੇ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਐਸਾ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ਹੈ ਕਿ ਵਹ ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੀ ਬਨ੍ਧ ਕਰਨੇਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕਾ ਅਭਾਵ
ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੋ ਭੋਗਤੇ ਹੁਏ ਭੀ ਜ੍ਞਾਨੀਕੇ ਆਗਾਮੀ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
.
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ..੧੯੫..
ਅਬ ਵੈਰਾਗ੍ਯਕਾ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ :

Page 307 of 642
PDF/HTML Page 340 of 675
single page version

ਜਹ ਮਜ੍ਜਂ ਪਿਬਮਾਣੋ ਅਰਦੀਭਾਵੇਣ ਮਜ੍ਜਦਿ ਣ ਪੁਰਿਸੋ .
ਦਵ੍ਵੁਵਭੋਗੇ ਅਰਦੋ ਣਾਣੀ ਵਿ ਣ ਬਜ੍ਝਦਿ ਤਹੇਵ ..੧੯੬..
ਯਥਾ ਮਦ੍ਯਂ ਪਿਬਨ੍ ਅਰਤਿਭਾਵੇਨ ਮਾਦ੍ਯਤਿ ਨ ਪੁਰੁਸ਼ਃ .
ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਭੋਗੇਰਤੋ ਜ੍ਞਾਨ੍ਯਪਿ ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ ਤਥੈਵ ..੧੯੬..
ਯਥਾ ਕਸ਼੍ਚਿਤ੍ਪੁਰੁਸ਼ੋ ਮੈਰੇਯਂ ਪ੍ਰਤਿ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤੀਵ੍ਰਾਰਤਿਭਾਵਃ ਸਨ੍ ਮੈਰੇਯਂ ਪਿਬਨ੍ਨਪਿ ਤੀਵ੍ਰਾਰਤਿ-
ਭਾਵਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਾਨ੍ਨ ਮਾਦ੍ਯਤਿ, ਤਥਾ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵਾਨਾਮਭਾਵੇਨ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਭੋਗਂ ਪ੍ਰਤਿ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤੀਵ੍ਰਵਿਰਾਗਭਾਵਃ
ਸਨ੍ ਵਿਸ਼ਯਾਨੁਪਭੁਞ੍ਜਾਨੋਪਿ ਤੀਵ੍ਰਵਿਰਾਗਭਾਵਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਾਨ੍ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ ਜ੍ਞਾਨੀ
.
(ਰਥੋਦ੍ਧਤਾ)
ਨਾਸ਼੍ਨੁਤੇ ਵਿਸ਼ਯਸੇਵਨੇਪਿ ਯਤ੍
ਸ੍ਵਂ ਫਲਂ ਵਿਸ਼ਯਸੇਵਨਸ੍ਯ ਨਾ
.
ਜ੍ਞਾਨਵੈਭਵਵਿਰਾਗਤਾਬਲਾਤ੍
ਸੇਵਕੋਪਿ ਤਦਸਾਵਸੇਵਕਃ
..੧੩੫..
ਜ੍ਯੋਂ ਅਰਤਿਭਾਵ ਜੁ ਮਦ੍ਯ ਪੀਕਰ, ਮਤ੍ਤ ਜਨ ਬਨਤਾ ਨਹੀਂ .
ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਭੋਗ ਵਿਸ਼ੈਂ ਅਰਤ, ਜ੍ਞਾਨੀ ਪੁਰੁਸ਼ ਬਁਧਤਾ ਨਹੀਂ ..੧੯੬..
ਗਾਥਾਰ੍ਥ :[ਯਥਾ ] ਜੈਸੇ [ਪੁਰੁਸ਼ਃ ] ਕੋਈ ਪੁਰੁਸ਼ [ਮਦ੍ਯਂ ] ਮਦਿਰਾਕੋ [ਅਰਤਿਭਾਵੇਨ ]
ਅਰਤਿਭਾਵਸੇ (ਅਪ੍ਰੀਤਿਸੇ) [ਪਿਬਨ੍ ] ਪੀਤਾ ਹੁਆ [ਨ ਮਾਦ੍ਯਤਿ ] ਮਤਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਤਥਾ ਏਵ ]
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜ੍ਞਾਨੀ ਅਪਿ ] ਜ੍ਞਾਨੀ ਭੀ [ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਭੋਗੇ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਉਪਭੋਗਕੇ ਪ੍ਰਤਿ [ਅਰਤਃ ] ਅਰਤ
(ਵੈਰਾਗ੍ਯਭਾਵਸੇ) ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ [ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ ] (ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ) ਬਨ੍ਧਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
.
ਟੀਕਾ :ਜੈਸੇ ਕੋਈ ਪੁਰੁਸ਼ ਮਦਿਰਾਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਜਿਸਕੋ ਤੀਵ੍ਰ ਅਰਤਿਭਾਵ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਾ ਹੈ ਐਸਾ ਵਰ੍ਤਤਾ
ਹੁਆ, ਮਦਿਰਾਕੋ ਪੀਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਤੀਵ੍ਰ ਅਰਤਿਭਾਵਕੇ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਕੇ ਕਾਰਣ ਮਤਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਜ੍ਞਾਨੀ ਭੀ, ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੋਂਕੇ ਅਭਾਵਸੇ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਉਪਭੋਗਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਜਿਸਕੋ ਤੀਵ੍ਰ ਵੈਰਾਗ੍ਯਭਾਵ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਾ ਹੈ
ਐਸਾ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ, ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ ਭੀ, ਤੀਵ੍ਰ ਵੈਰਾਗ੍ਯਭਾਵਕੇ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਕੇ ਕਾਰਣ (ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ)
ਬਨ੍ਧਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਯਹ ਵੈਰਾਗ੍ਯਕਾ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ਹੈ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨੀ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕਾ ਸੇਵਨ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਭੀ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ
ਨਹੀਂ ਬਁਧਤਾ ..੧੯੬..
ਅਬ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕਾ ਆਗਾਮੀ ਗਾਥਾਕੇ ਅਰ੍ਥਕਾ ਸੂਚਕ ਕਾਵ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ :[ਯਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਨਾ ] ਯਹ (ਜ੍ਞਾਨੀ) ਪੁਰੁਸ਼ [ਵਿਸ਼ਯਸੇਵਨੇ ਅਪਿ ] ਵਿਸ਼ਯ