amUni hi dharmAdharmAkAshakAlapudgalajIvAntarANi svarasavijRumbhitAnivAritaprasaravishva- ghasmaraprachaNDachinmAtrashaktikavalitatayAtyantamantarmagnAnIvAtmani prakAshamAnAni TankotkIrNaikagnAyak- svabhAvatven tattvatontastattvasya tadatiriktasvabhAvatayA tattvato bahistattvarUpatAn parityaktum- shakyatvAnna nAm mam santi . kinchaitatsvayamev cha nityamevopayuktastattvat evaikamanAkulamAtmAnan kalayan bhagavAnAtmaivAvabudhyate yatkilAhan khalveka tata samvedyasamvedakabhAvamAtropajAtetaretar- samvalanepi parisphu TasvadamAnasvabhAvabhedatayA dharmAdharmAkAshakAlapudgalajIvAntarANi prati
1gAthArtha : — [budhyate ] yah jAne ki [dharmAdi ] ‘yah dharma Adi dravya [mam nAsti ] mere kuchh bhI nahIn lagate, [eka upayoga ev ] ek upayog hI [aham ] main hUn — [tan ] aisA jAnaneko [samayasya vignAyakA ] siddhAntake athavA svaparake svarUparUp samayake jAnanevAle [dharmanirmamatvan ] dharmadravyake prati nirmamatva [bruvanti ] kahate hain .
TIkA : — apane nijarasase jo pragaT huI hai, jisakA vistAr anivAr hai tathA samasta padArthonko grasit karanekA jisakA svabhAv hai aisI prachaNDa chinmAtra shaktike dvArA grAsIbhUt kiye jAnese, mAno atyanta antarmagna ho rahe hon — gnAnamen tadAkAr hokar DUb rahe hon isaprakAr AtmAmen prakAshamAn yah dharma, adharma, AkAsh, kAl, pudgal aur anya jIv — ye samasta paradravya mere sambandhI nahIn hain; kyonki TankotkIrNa ek gnAyakasvabhAvatvase paramArthata antaranggatattva to main hUn aur ve paradravya mere svabhAvase bhinna svabhAvavAle honese paramArthata bAhyatattvarUpatAko chhoDaneke liye asamartha hain (kyonki ve apane svabhAvakA abhAv karake gnAnamen praviShTa nahIn hote) . aur yahAn svayamev, (chaitanyamen) nitya upayukta aur paramArthase ek, anAkul AtmAkA anubhav karatA huA bhagavAn AtmA hI jAnatA hai ki — main pragaT nishchayase ek hI hUn isalie, gneyagnAyakabhAvamAtrase utpanna paradravyonke sAth paraspar milan hone par bhI, pragaT svAdamen AnevAle svabhAvake bhedake kAraN dharma, adharma, AkAsh, kAl, pudgal aur anya jIvonke prati main nirmam hUn; kyonki sadA hI apane ekatvamen prApta honese samay (AtmapadArtha athavA pratyek padArtha) jyon kA tyon hI sthit rahatA hai; (apane svabhAvako koI nahIn chhoDatA) . isaprakAr gneyabhAvonse bhedagnAn huA ..37..
80
1is gAthAkA artha aisA bhI hotA hai : — ‘dharma Adi dravya mere nahIn hain, main ek hUn’ aisA upayog hI jAne, us upayogako samayake jAnanevAle dharma prati nirmam kahate hain .