svayamupalabhyamAnatvAt . na khalvarthakriyAsamartha karmasanyogo jIva karmasanyogAt khaTvAshAyina puruShasyevAShTakAShThasanyogAdatiriktatvenAnyasya chitsvabhAvasya vivechakai svayamupalabhyamAnatvAditi .
svayamapi nibhRuta san pashya ShaNmAsamekam .
nanu kimanupalabdhirbhAti kinchopalabdhi ..34..
bhAvArtha : — chaitanyasvabhAvarUp jIv, sarva parabhAvonse bhinna, bhedagnAniyonke gochar hain; isalie agnAnI jaisA mAnate hain vaisA nahIn hai ..44..
yahAn pudgalase bhinna AtmAkI upalabdhike prati virodh karanevAle ( – pudgalako hI AtmA jAnanevAle) puruShako (usake hitarUp AtmaprAptikI bAt kahakar) miThAsapUrvak (aur samabhAvase) hI isaprakAr upadesh karanA yah kAvyamen batalAte hain : —
shlokArtha : — he bhavya ! tujhe [apareN ] anya [akArya-kolAhalen ] vyartha hI kolAhal karanese [kim ] kyA lAbh hai ? tU [viram ] is kolAhalase virakta ho aur [ekam ] ek chaitanyamAtra vastuko [svayam api ] svayam [nibhRuta san ] nishchal lIn hokar [pashya ShaNmAsam ] dekh; aisA chhah mAs abhyAs kar aur dekh ki aisA karanese [hRuday- sarasi ] apane hRudayasarovaramen, [pudgalAt bhinnadhAmna ] jisakA tej-pratAp-prakAsh pudgalase bhinna hai aise us [punsa ] AtmAkI [nanu kim anupalabdhi bhAti ] prApti nahIn hotI hai [kin cha upalabdhi ] yA hotI hai ?
bhAvArtha : — yadi apane svarUpakA abhyAs kare to usakI prApti avashya hotI hai; yadi paravastu ho to usakI to prApti nahIn hotI . apanA svarUp to vidyamAn hai, kintu use bhUl rahA hai; yadi sAvadhAn hokar dekhe to vah apane nikaT hI hai . yahAn chhah mAsake abhyAsakI bAt kahI hai isakA artha yah nahIn samajhanA chAhie ki itanA hI samay lagegA . usakI prApti to antarmuhUrtamAtramen hI ho sakatI hai, parantu yadi shiShyako bahut kaThin mAlUm