jIvAjIvau sphu TavighaTanan naiv yAvatprayAta .
gnAtRudravyan svayamatirasAttAvaduchchaishchakAshe ..45..
hai, [na anya ] anya koI nahIn; (abhed gnAnamen pudgal hI anek prakArakA dikhAI detA hai, jIv
to anek prakArakA nahIn hai;) [cha ] aur [ayan jIva ] yah jIv to [rAgAdi-pudgal-vikAr-
viruddha-shuddha-chaitanyadhAtumay-mUrti ] rAgAdik pudgal-vikAronse vilakShaN, shuddha chaitanyadhAtumay
mUrti hai .
bhAvArtha : — rAgAdik chidvikAronko (-chaitanyavikAronko) dekhakar aisA bhram nahIn karanA ki ye bhI chaitanya hI hain, kyonki chaitanyakI sarvaavasthAommen vyApta hon to chaitanyake kahalAyen . rAgAdi vikAr sarva avasthAommen vyApta nahIn hote — mokShaavasthAmen unakA abhAv hai . aur unakA anubhav bhI AkulatAmay dukharUp hai . isaliye ve chetan nahIn, jaD hain . chaitanyakA anubhav nirAkul hai, vahI jIvakA svabhAv hai aisA jAnanA .44.
ab, bhedagnAnakI pravRuttike dvArA yah gnAtAdravya svayam pragaT hotA hai isaprakAr kalashamen mahimA pragaT karake adhikAr pUrNa karate hain : —
shlokArtha : — [itthan ] isaprakAr [gnAn-krakach-kalanA-pATanan ] gnAnarUpI karavatakA jo bArambAr abhyAs hai use [nATayitvA ] nachAkar [yAvat ] jahAn [jIvAjIvau ] jIv aur ajIv donAen [sphu Ta-vighaTanan na ev prayAta ] pragaTarUpase alag nahIn hue, [tAvat ] vahAn to [gnAtRudravya ] gnAtAdravya, [prasabh-vikasat-vyakta -chinmAtrashaktyA ] atyanta vikAsarUp hotI huI apanI pragaT chinmAtrashaktise [vishvan vyApya ] vishvako vyApta karake, [svayam ] apane Ap hI [atirasAt ] ati vegase [uchchai ] ugratayA arthAt AtyantikarUpase [chakAshe ] prakAshit ho uThA .
bhAvArtha : — is kalashakA Ashay do prakArase hai : —
uparokta gnAnakA abhyAs karate karate jahAn jIv aur ajIv donon spaShTa bhinna samajhamen Aye ki tatkAl hI AtmAkA nirvikalpa anubhav huA — samyagdarshan huA . (samyagdRuShTi AtmA shrutagnAnase vishvake samasta bhAvonko sankShepase athavA vistArase jAnatA hai aur nishchayase vishvako pratyakSha jAnanekA usakA svabhAv hai; isaliye yah kahA ki vah vishvako jAnatA hai .) ek Ashay to isaprakAr hai .