gnAnI janonubhavati svayamullasantam .
mohastu tatkathamaho bat nAnaTIti ..43..
varNAdimAnnaTati pudgal ev nAnya .
chaitanyadhAtumayamUrtiray cha jIva ..44..
adharma, AkAsh aur kAl — ye chAr dravya amUrta honese, amUrtatva jIvamen vyApatA hai vaise hI chAr ajIv dravyommen bhI vyApatA hai; isaprakAr ativyApti doSh AtA hai . isaliye amUrtatvakA Ashray lenese bhI jIvake yathArtha svarUpakA grahaN nahIn hotA .
chaitanyalakShaN sarva jIvommen vyApatA honese avyAptidoShase rahit hai, aur jIvake atirikta kisI anya dravyamen vyApatA na honese ativyAptidoShase rahit hai; aur vah pragaT hai; isaliye usIkA Ashray grahaN karanese jIvake yathArtha svarUpakA grahaN ho sakatA hai .42.
ab, ‘jab ki aise lakShaNase jIv pragaT hai tab bhI agnAnI janonko usakA agnAn kyon rahatA hai ? — isaprakAr AchAryadev Ashcharya tathA khed pragaT karate hain : —
shlokArtha : — [iti lakShaNata ] yon pUrvokta bhinna lakShaNake kAraN [jIvAt ajIvam vibhinnan ] jIvase ajIv bhinna hai [svayam ullasantam ] use (ajIvako) apane Ap hI (-svatantrapane, jIvase bhinnapane) vilasit huA — pariNamit hotA huA [gnAnI jana ] gnAnIjan [anubhavati ] anubhav karate hain, [tat ] tathApi [agnAnina ] agnAnIko [niravadhi-pravijRumbhita ayan moha tu ] amaryAdarUpase phai lA huA yah moh (arthAt sva-parake ekatvakI bhrAnti) [katham nAnaTIti ] kyon nAchatA hai — [aho bat ] yah hamen mahA Ashcharya aur khed hai ! 43.
ab puna mohakA pratiShedh karate hue kahate hain ki ‘yadi moh nAchatA hai to nAcho ? tathApi aisA hI hai’ : —
shlokArtha : — [asmin anAdini mahati avivek-nATaye ] is anAdikAlIn mahA
126