Samaysar-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 17 of 675

 

[15 ]

main is shAstramen samasta nij vaibhavase (Agam, yukti, paramparA aur anubhavase) kahUngA.’ is pratignAke anusAr AchAryadev is shAstramen AtmAkA ekatvapar-dravyase aur parabhAvonse bhinnatA samajhAte hain. ve kahate hain ki ‘jo AtmAko abaddhaspRuShTa, ananya, niyat, avisheSh aur asanyukta dekhate hain ve samagra jinashAsanako dekhate hain’. aur bhI ve kahate hain ki ‘aisA nahIn dekhanevAle agnAnIke sarva bhAv agnAnamay hain’. is prakAr, jahAn tak jIvako svayamkI shuddhatAkA anubhav nahIn hotA vahAn tak vah mokShamArgI nahIn hai; bhale hI vah vrat, samiti, gupti Adi vyavahArachAritra pAlatA ho aur sarva Agam bhI paDh chukA ho. jisako shuddha AtmAkA anubhav vartatA hai vah hI samyagdRuShTi hai. rAgAdike udayamen samyaktvI jIv kabhI ekAkArarUp pariNamatA nahIn hain, parantu aisA anubhavatA hai ki ‘yah, pudgalakarmarUp rAgake vipAkarUp uday hai; vah merA bhAv nahIn hain, main to ek gnAyakabhAv hUn.’ yahAn prashna hogA ki rAgAdibhAv hone par bhI AtmA shuddha kaise ho sakatA hai ? uttaramen spha TikamaNikA dRuShTAnta diyA gayA hai. jaise spha TikamaNi lAl kapaDeke sanyogase lAl dikhAI detA haihotA hai to bhI spha TikamaNike svabhAvakI dRuShTise dekhane par spha TikamaNine nirmalapanA chhoDA nahIn hai, usI prakAr AtmA rAgAdi karmodayake sanyogase rAgI dikhAI detA hai hotA hai to bhI shuddhanayakI dRuShTise usane shuddhatA chhoDI nahIn hai. paryAyadRuShTise ashuddhatA vartatI hone par bhI dravyadRuShTise shuddhatAkA anubhav ho sakatA hai. vah anubhav chaturtha guNasthAn men hotA hai. isase vAchakako samajhamen AyegA ki samyagdarshan kitanA duShkar hai. samyagdRuShTikA pariNaman hI palaT gayA hotA hai. vah chAhe jo kArya karate hue bhI shuddha AtmAko hI anubhavatA hai. jaise lolupI manuShya namak aur shAkake svAdakA bhed nahIn kar sakatA, usI prakAr agnAnI gnAnakA aur rAgakA bhed nahIn kar sakatA, jaise alubdha manuShya shAkase namakakA bhinna svAd le sakatA hai usI prakAr samyagdRuShTi rAgase gnAnako bhinna hI anubhavatA hai. ab yah prashna hotA hai ki aisA samyagdarshan kis prakAr prApta kiyA jA sakatA hai arthAt rAg aur AtmAkI bhinnatA kis prakAr anubhavAnshapUrvak samajhamen Aye ? AchArya bhagavAn uttar dete hain kipragnArUpI chhainIse chhedane par ve donno bhinna ho jAte hain, arthAt gnAnase hIvastuke yathArtha svarUp kI pahachAnase hI, anAdikAlase rAgadveShake sAth ekAkArarUp pariNamatA AtmA bhinnapane pariNamane lagatA hai; isase anya dUsarA koI upAy nahIn hai. isaliye pratyek jIvako vastuke yathArtha svarUpakI pahichAn karanekA prayatna sadA kartavya hai.

is shAstrakA mukhya uddesh yathArtha AtmasvarUpakI pahichAn karAnA hai. is uddeshakI pUrtike liye is shAstramen AchAryabhagavAnane anek viShayonkA nirUpaN kiyA hai. jIv aur pudgalake nimitta-naimittikapanA hone par bhI dononkA atyanta svatantra pariNaman, gnAnIko rAg-dveShakA akartA- abhoktApanA, agnAnIko rAgadveShakA kartAbhoktApanA, sAnkhyadarshanakI ekAntikatA, guNasthAn- ArohaNamen bhAvakA aur dravyakA nimitta-naimittikapanA, vikArarUp pariNaman karanemen agnAnIkA