yathottaranganistarangAvasthayo samIrasancharaNAsancharaNanimittayorapi samIrapArAvArayorvyApya- vyApakabhAvAbhAvAtkartRukarmatvAsiddhau pArAvAr ev svayamantarvyApako bhUtvAdimadhyAnteShUttarang- nistarangAvasthe vyApyottarang nistarang tvAtmAnan kurvannAtmAnamekamev kurvan pratibhAti, na punaranyat, yathA sa ev cha bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAtparabhAvasya pareNAnubhavitumashakyatvAduttarang nistarang tvAtmAnamanubhavannAtmAnamekamevAnubhavan pratibhAti, na punaranyat, tathA sasansAranisansArAvasthayo
isaliye yah siddha huA ki jIvako apane hI pariNAmonke sAth kartAkarmabhAv aur bhoktAbhogyabhAv (bhoktAbhogyapanA) hai aisA ab kahate hain : —
AtmA kare nijako hi yah mantavya nishchay nayahikA, aru bhogatA nijako hi AtmA, shiShya yon tU jAnanA ..83..
gAthArtha : — [nishchayanayasya ] nishchayanayakA [evam ] aisA mat hai ki [AtmA ] AtmA [AtmAnam ev hi ] apaneko hI [karoti ] karatA hai [tu puna ] aur phi ra [AtmA ] AtmA [tan cha ev AtmAnam ] apaneko hI [vedayate ] bhogatA hai aisA he shiShya ! tU [jAnIhi ] jAn .
TIkA : — jaise uttarangga1 aur nistarangga2 avasthAonko havAkA chalanA aur na chalanA nimitta hone par bhI havA aur samudrako vyApyavyApakabhAvakA abhAv honese kartAkarmapanekI asiddhi hai isaliye, samudra hI svayam antarvyApak hokar uttarangga athavA nistarangga avasthAmen Adi-madhya-antamen vyApta hokar uttarangga athavA nistarangga aisA apaneko karatA huA svayam ekako hI karatA huA pratibhAsit hotA hai, parantu anyako karatA huA pratibhAsit nahIn hotA; aur phi ra jaise vahI samudra, bhAvyabhAvakabhAvake abhAvake kAraN parabhAvakA parake dvArA anubhav ashakya
152
1. uttarangga = jisamen tarangen uThatI hain aisA; taranggavAlA .
2. nistarangga = jisamen tarangen vilay ho gaI hain aisA; binA taranggonkA .