yata kilAtmapariNAman pudgalapariNAman cha kurvantamAtmAnan manyante dvikriyAvAdinastataste mithyAdRuShTay eveti siddhAnta . mA chaikadravyeN dravyadvayapariNAma kriyamANa pratibhAtu . yathA kil kulAla kalashasambhavAnukUlamAtmavyApArapariNAmamAtmanovyatiriktamAtmanovyatiriktayA pariNati- mAtrayA kriyayA kriyamANan kurvANa pratibhAti, na puna kalashakaraNAhankAranirbharopi svavyApArAnurUpan mRuttikAyA kalashapariNAman mRuttikAyA avyatiriktan mRuttikAyA avyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANan kurvANa pratibhAti, tathAtmApi pudgalakarmapariNAmAnukUlamagnAnAdAtma- pariNAmamAtmanovyatiriktamAtmanovyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANan kurvANa pratibhAtu, mA puna pudgalapariNAmakaraNAhankAranirbharopi svapariNAmAnurUpan pudgalasya pariNAman pudgalAdavyatiriktan pudgalAdavyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANan kurvANa pratibhAtu
gAthArtha : — [yasmAt tu ] kyonki [AtmabhAvan ] AtmAke bhAvako [cha ] aur [pudgalabhAvan ] pudgalake bhAvako — [dvau api ] dononko [kurvanti ] AtmA karatA hai aisA ve mAnate hain, [ten tu ] isaliye [dvikriyAvAdina ] ek dravyake do kriyAonkA honA mAnanevAle [mithyAdRuShTaya ] mithyAdRuShTi [bhavanti ] hain .
TIkA : — nishchayase dvikriyAvAdI (arthAt ek dravyako do kriyA mAnanevAle) yah mAnate hain ki AtmAke pariNAmako aur pudgalake pariNAmako svayam (AtmA) karatA hai, isaliye ve mithyAdRuShTi hI hain aisA siddhAnta hai . ek dravyake dvArA do dravyonke pariNAm kiye gaye pratibhAsit na hon . jaise kumhAr ghaDekI utpattimen anukUl apane (ichchhArUp aur hastAdikI kriyArUp) vyApArapariNAmako — jo ki apanese abhinna hai aur apanese abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use — karatA huA pratibhAsit hotA hai, parantu ghaDA banAneke ahankArase bharA huA hone par bhI (vah kumhAr) apane vyApArake anurUp miTTIke ghaT-pariNAmako — jo ki miTTIse abhinna hai aur miTTIse abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use — karatA huA pratibhAsit nahIn hotA; isIprakAr AtmA bhI agnAnake kAraN pudgalakarmarUp pariNAmake anukUl apane pariNAmako — jo ki apanese abhinna hai aur apanese abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use — karatA huA pratibhAsit ho, parantu pudgalake pariNAmako karaneke ahankArase bharA huA hone par bhI (vah AtmA) apane pariNAmake anurUp pudgalake pariNAmako — jo ki pudgalase abhinna hai aur pudgalase abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use — karatA huA pratibhAsit na ho .
bhAvArtha : — AtmA apane hI pariNAmako karatA huA pratibhAsit ho; pudgalake pariNAmako