gnAnamayasya bhAvasyAbhAvAdAtmAnan na jAnAti . yastvAtmAnan na jAnAti sonAtmAnamapi na jAnAti, svarUpapararUpasattAsattAbhyAmekasya vastuno nishchIyamAnatvAt . tato ya AtmAnAtmAnau na jAnAti sa jIvAjIvau na jAnAti . yastu jIvAjIvau na jAnAti sa samyagdRuShTirev na bhavati . tato rAgI gnAnAbhAvAnna bhavati samyagdRuShTi . shrutakevalI jaisA ho tathApi vah gnAnamay bhAvake abhAvake kAraN AtmAko nahIn jAnatA aur jo AtmAko nahIn jAnatA vah anAtmAko bhI nahIn jAnatA, kyonki svarUpase sattA aur pararUpase asattA — in dononke dvArA ek vastukA nishchay hotA hai; (jise anAtmAkA – rAgakA – nishchay huA ho use anAtmA aur AtmA — dononkA nishchay honA chAhiye .) isaprakAr jo AtmA aur anAtmAko nahIn jAnatA vah jIv aur ajIvako nahIn jAnatA; tathA jo jIv aur ajIvako nahIn jAnatA vah samyagdRuShTi hI nahIn hai, isaliye rAgI (jIv) gnAnake abhAvake kAraN samyagdRuShTi nahIn hotA .
bhAvArtha : — yahAn ‘rAg’ shabdase agnAnamay rAgadveShamoh kahe gaye hain . aur ‘agnAnamay’ kahanese mithyAtva-anantAnubandhIse hue rAgAdik samajhanA chAhiye, mithyAtvake binA chAritramohake udayakA rAg nahIn lenA chAhiye; kyonki aviratasamyagdRuShTi ityAdiko chAritramohake uday sambandhI jo rAg hai so gnAnasahit hai; samyagdRuShTi us rAgako karmodayase utpanna huA rog jAnatA hai aur use miTAnA hI chAhatA hai; use us rAgake prati rAg nahIn hai . aur samyagdRuShTike rAgakA leshamAtra sadbhAv nahIn hai aisA kahA hai so isakA kAraN isaprakAr hai : — samyagdRuShTike ashubh rAg to atyanta gauN hai aur jo shubh rAg hotA hai se vah use kinchitmAtra bhI bhalA (achchhA) nahIn samajhatA — usake prati leshamAtra rAg nahIn karatA; aur nishchayase to usake rAgakA svAmitva hI nahIn hai . isaliye usake leshamAtra rAg nahIn hai .
yadi koI jIv rAgako bhalA jAnakar usake prati leshamAtra rAg kare to — vah bhale hI sarva shAstronko paDh chukA ho, muni ho, vyavahArachAritrakA pAlan karatA ho tathApi — yah samajhanA chAhiye ki usane apane AtmAke paramArthasvarUpako nahIn jAnA, karmodayajanit rAgako hI achchhA mAn rakkhA hai, tathA usIse apanA mokSha mAnA hai . isaprakAr apane aur parake paramArtha svarUpako na jAnanese jIv-ajIvake paramArtha svarUpako nahIn jAnatA . aur jahAn jIv tathA ajIv — in do padArthonko hI nahIn jAnatA vahAn samyagdRuShTi kaisA ? tAtparya yah hai ki rAgI jIv samyagdRuShTi nahIn ho sakatA ..201-202..
ab isI arthakA kalasharUp kAvya kahate hain, jis kAvyake dvArA AchAryadev
316