karmodayopabhogastAvat atIta pratyutpannonAgato vA syAt . tatrAtItastAvat atItatvAdev sa na parigrahabhAvan bibharti . anAgatastu AkAnkShyamAN ev parigrahabhAvan bibhRuyAt . pratyutpannastu sa kil rAgabuddhayA pravartamAn ev tathA syAt . na cha pratyutpanna karmodayopabhogo gnAnino rAgabuddhayA pravartamAno dRuShTa, gnAninognAnamayabhAvasya rAgabuddherabhAvAt . viyogabuddhayaiv kevalan pravartamAnastu sa kil na parigraha syAt . tata pratyutpanna karmodayopabhogo gnAnina parigraho na bhavet . anAgatastu sa kil gnAnino nAkAnkShit ev, gnAninognAnamay- bhAvasyAkAnkShAyA abhAvAt . tatonAgatopi karmodayopabhogo gnAnina parigraho na bhavet .
gAthArtha : — [utpannodayabhoga ] jo utpanna (arthAt vartamAn kAlake) udayakA bhog hai [sa ] vah, [tasya ] gnAnIke [nityam ] sadA [viyogabuddhayA ] viyogabuddhise hotA hai [cha ] aur [anAgatasya udayasya ] AgAmI udayakI [gnAnI ] gnAnI [kAnkShAm ] vAnchhA [na karoti ] nahIn karatA .
TIkA : — karmake udayakA upabhog tIn prakArakA hotA hai — atIt, vartamAn aur bhaviShya kAlakA . inamense pahalA, jo atIt upabhog hai vah atItatA- (vyatIt ho chukA hone)ke kAraN hI parigrahabhAvako dhAraN nahIn karatA . bhaviShyakA upabhog yadi vAnchhAmen AtA ho to hI vah parigrahabhAvako dhAraN karatA hai; aur jo vartamAn upabhog hai vah yadi rAgabuddhise ho rahA ho to hI parigrahabhAvako dhAraN karatA hai .
vartamAn karmoday-upabhog gnAnIke rAgabuddhise pravartamAn dikhAI nahIn detA, kyonki gnAnIke agnAnamayabhAv jo rAgabuddhi usakA abhAv hai; aur keval viyogabuddhi(heyabuddhi)se hI pravartamAn vah vAstavamen parigrah nahIn hai . isaliye vartamAn karmoday-upabhog gnAnIke parigrah nahIn hai ( – parigraharUp nahIn hai) .
anAgat upabhog to vAstavamen gnAnIke vAnchhit hI nahIn hai, (arthAt gnAnIko usakI vAnchhA hI nahIn hotI) kyonki gnAnIke agnAnamay bhAv – vAnchhAkA abhAv hai . isaliye anAgat karmoday- upabhog gnAnIke parigrah nahIn hai ( – parigraharUp nahIn hai) .
bhAvArtha : — atIt karmoday-upabhog to vyatIt hI ho chukA hai . anAgat upabhogakI vAnchhA nahIn hai; kyonki gnAnI jis karmako ahitarUp jAnatA hai usake AgAmI udayake bhogakI vAnchhA kyon karegA ? vartamAn upabhogake prati rAg nahIn hai, kyonki vah jise hey jAnatA hai usake prati rAg kaise
336