maraNan hi tAvajjIvAnAn svAyukarmakShayeNaiv, tadabhAve tasya bhAvayitumashakyatvAt; svAyukarma cha nAnyenAnyasya hartun shakyan, tasya svopabhogenaiv kShIyamANatvAt; tato na kathanchanApi anyonyasya maraNan kuryAt . tato hinasmi, hinsye chetyadhyavasAyo dhruvamagnAnam .
jIvanAdhyavasAyasya tadvipakShasya kA vArteti chet — [jinavarai ] jinavaronne [pragnaptam ] ka hA hai; par jIv [tav Ayu ] tere Ayuk rmako to [na haranti ] harate nahIn hain, [tai ] to unhonne [te maraNan ] terA maraN [kathan ] kaise [kRutan ] kiyA ?
TIkA : — pratham to, jIvonkA maraN vAstavamen apane Ayukarmake kShayase hI hotA hai, kyonki apane Ayukarmake kShayake abhAvamen maraN honA ashakya hai; aur dUsarese dUsarekA sva- Ayukarma haraN nahIn kiyA jA sakatA, kyonki vah (sva-Ayukarma) apane upabhogase hI kShayako prApta hotA hai; isaliye kisI bhI prakArase koI dUsarA kisI dUsarekA maraN nahIn kar sakatA . isaliye ‘main par jIvonko mAratA hUn, aur par jIv mujhe mArate hain’ aisA adhyavasAy dhruvarUpase ( – niyamase) agnAn hai .
bhAvArtha : — jIvakI jo mAnyatA ho tadanusAr jagatamen nahIn banatA ho, to vah mAnyatA agnAn hai . apane dvArA dUsarekA tathA dUsarese apanA maraN nahIn kiyA jA sakatA, tathApi yah prANI vyartha hI aisA mAnatA hai so agnAn hai . yah kathan nishchayanayakI pradhAnatAse hai .
vyavahAr isaprakAr hai : — paraspar nimitta-naimittikabhAvase paryAyakA jo utpAd-vyay ho use janma-maraN kahA jAtA hai; vahAn jisake nimittase maraN ( – paryAyakA vyay) ho usake sambandhamen yah kahA jAtA hai ki ‘isane ise mArA’, yah vyavahAr hai .
yahAn aisA nahIn samajhanA ki vyavahArakA sarvathA niShedh hai . jo nishchayako nahIn jAnate, unakA agnAn miTAneke lie yahAn kathan kiyA hai . use jAnaneke bAd donon nayonko avirodharUpase jAnakar yathAyogya nay mAnanA chAhie ..248 se 249..
ab puna prashna hotA hai ki ‘‘(maraNakA adhyavasAy agnAn hai yah kahA so jAn liyA; kintu ab) maraNake adhyavasAyakA pratipakShI jo jIvanakA adhyavasAy hai usakA kyA hAl hai ?’’ usakA uttar kahate hain : —
380