samayashabdenAtra sAmAnyen sarva evArthobhidhIyate, samayat ekIbhAven svaguNaparyAyAn gachchhatIti nirukte . tata sarvatrApi dharmAdharmAkAshakAlapudgalajIvadravyAtmani loke ye yAvanta kechanApyarthAste sarva ev svakIyadravyAntarmagnAnantasvadharmachakrachumbinopi parasparamachumbantotyanta-
bhAvArtha : — jIv nAmak vastuko padArtha kahA hai . ‘jIv’ isaprakAr akSharonkA samUh ‘pad’ hai aur us padase jo dravyaparyAyarUp anekAntasvarUpatA nishchit kI jAye vah padArtha hai . yah jIvapadArtha utpAd-vyay-dhrauvyamayI sattAsvarUp hai, darshanagnAnamayI chetanAsvarUp hai, anantadharmasvarUp dravya hai, dravya honese vastu hai, guNaparyAyavAn hai, usakA svaparaprakAshak gnAn anekAkArarUp ek hai, aur vah (jIvapadArtha) AkAshAdise bhinna asAdhAraN chaitanyaguNasvarUp hai, tathA anya dravyonke sAth ek kShetramen rahane par bhI apane svarUpako nahIn chhoDatA . aisA jIv nAmak padArtha samay hai . jab vah apane svabhAvamen sthit ho tab svasamay hai, aur parasvabhAv-rAgadveShamoharUp hokar rahe tab parasamay hai . isaprakAr jIvake dvividhatA AtI hai ..2..
gAthArtha : — [ekatvanishchayagata ] ekatvanishchayako prApta jo [samaya ] samay hai vah [loke ] lokamen [sarvatra ] sab jagah [sundara ] sundar hai [ten ] isaliye [ekatve ] ekatvamen [bandhakathA ] dUsareke sAth bandhakI kathA [visamvAdinI ] visamvAd – virodh karanevAlI [bhavati ] hai .
TIkA : — yahAn ‘samay’ shabdase sAmAnyatayA sabhI padArtha kahe jAte hain, kyonki vyutpattike anusAr ‘samayate’ arthAt ekIbhAvase (ekatvapUrvak) apane guN-paryAyonko prApta hokar jo pariNaman karatA hai so samay hai . isaliye dharma-adharma-AkAsh-kAl-pudgal-jIvadravyasvarUp lokamen sarvatra jo kuchh jitane jitane padArtha hain ve sabhI nishchayase (vAstavamen) ekatvanishchayako prApta