jIvo hi tAvatkramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno jIv ev, nAjIva, evamajIvopi kramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAnojIv ev, na jIva, sarvadravyANAn svapariNAmai sah tAdAtmyAt kank NAdipariNAmai kAnchanavat . evan hi jIvasya svapariNAmairutpadyamAnasyApyajIven sah kAryakAraNabhAvo na sidhyati, sarvadravyANAn dravyAntareN sahotpAdyotpAdakabhAvAbhAvAt; tadasiddhau chAjIvasya jIvakarmatvan na sidhyati; tadasiddhau cha kartRukarmaNorananyApekShasiddhatvAt jIvasyAjIvakartRutvan na sidhyati . ato jIvokartA avatiShThate .
[niyamAt ] niyamase [karma pratItya ] ka rmake Ashrayase ( – ka rmakA avalamban lekar) [kartA ] ka rtA hotA hai; [tathA cha ] aur [kartAran pratItya ] ka rtAke Ashrayase [karmANi utpadyante ] ka rma utpanna hote hain; [anyA tu ] anya kisI prakArase [siddhi ] ka rtAk rmakI siddhi [na dRushyate ] nahIn dekhI jAtI .
TIkA : — pratham to jIv kramabaddha aise apane pariNAmonse utpanna hotA huA jIv hI hai, ajIv nahIn; isIprakAr ajIv bhI kramabaddha apane pariNAmonse upanna hotA huA ajIv hI hai, jIv nahIn; kyonki jaise (kankaN Adi pariNAmonse utpanna honevAle aise) suvarNakA kankaN Adi pariNAmonke sAth tAdAtmya hai, usI prakAr sarva dravyonkA apane pariNAmonke sAth tAdAtmya hai . isaprakAr jIv apane pariNAmonse utpanna hotA hai tathApi usakA ajIvake sAth kAryakAraNabhAv siddha nahIn hotA, kyonki sarva dravyonkA anyadravyake sAth utpAdya- utpAdakabhAvakA abhAv hai; usake (kAryakAraNabhAvake) siddha na hone par, ajIvake jIvakA karmatva siddha nahIn hotA; aur usake ( – ajIvake jIvakA karmatva) siddha na hone par, kartA-karmakI anyanirapekShatayA ( – anyadravyase nirapekShatayA, svadravyamen hI) siddhi honese, jIvake ajIvakA kartRutva siddha nahIn hotA . isaliye jIv akartA siddha hotA hai .
bhAvArtha : — sarva dravyonke pariNAm bhinna-bhinna hain . sabhI dravya apane-apane pariNAmonke kartA hain; ve un pariNAmonke kartA hain, ve pariNAm unake karma hain . nishchayase kisIkA kisIke sAth kartAkarmasambandha nahIn hai . isaliye jIv apane pariNAmonkA hI kartA hai, aur apane pariNAm karma hain . isIprakAr ajIv apane pariNAmonkA hI kartA hai, aur apane pariNAm karma hain . isaprakAr jIv dUsareke pariNAmonkA akartA hai ..308 se 311..
‘isaprakAr jIv akartA hai tathApi use bandha hotA hai, yah koI agnAnakI mahimA hai’ is arthakA kalasharUp kAvya kahate hain : —
458