(rathoddhatA) rAgajanmani nimittatAn par- dravyamev kalayanti ye tu te . uttaranti na hi mohavAhinIn shuddhabodhavidhurAndhabuddhaya ..221..
shlokArtha : — [ye tu rAg-janmani paradravyam ev nimittatAn kalayanti ] jo rAgakI utpattimen paradravyakA hI nimittatva ( – kAraNatva) mAnate hain, (apanA kuchh bhI kAraNatva nahIn mAnate,) [te shuddha-bodh-vidhur-andha-buddhaya ] ve — jinakI buddhi shuddhagnAnase rahit andh hai aise (arthAt jinakI buddhi shuddhanayake viShayabhUt shuddha AtmasvarUpake gnAnase rahit andh hai aise) — [moh-vAhinIn na hi uttaranti ] — mohanadIko pAr nahIn kar sakate.
bhAvArtha : — shuddhanayakA viShay AtmA ananta shaktivAn, chaitanyachamatkAramAtra, nitya, abhed, ek hai. vah apane hI aparAdhase rAgadveSharUp pariNamit hotA hai. aisA nahIn hai ki jisaprakAr nimittabhUt paradravya pariNamit karatA hai usIprakAr AtmA pariNamit hotA hai, aur usamen AtmAkA koI puruShArtha hI nahIn hai. jinhen AtmAke aise svarUpakA gnAn nahIn hai ve yah mAnate hain ki paradravya AtmAko jisaprakAr pariNaman karAtA hai usIprakAr AtmA pariNamit hotA hai. aisA mAnanevAle moharUpI nadIko pAr nahIn kar sakate (athavA moh- sainyako nahIn harA sakate), unake rAg-dveSh nahIn miTate; kyonki rAg-dveSh karanemen yadi apanA puruShArtha ho to vah unake miTAnemen bhI ho sakatA hai, kintu yadi dUsareke karAye hI rAg- dveSh hotA ho to par to rAg-dveSh karAyA hI kare, tab AtmA unhen kahAnse miTA sakegA? isaliye rAg-dveSh apane kiye hote hain aur apane miTAye miTate hain — isaprakAr kathanchit mAnanA so samyaggnAn hai..221..
sparsha, ras, gandh, varNa aur shabdAdirUp pariNamate pudgal AtmAse kahIn yah nahIn kahate hain ki ‘tU hamen jAn’, aur AtmA bhI apane sthAnase chhUTakar unhen jAnaneko nahIn jAtA. donon sarvathA svatantratayA apane apane svabhAvase hI pariNamit hote hain. isaprakAr AtmA parake prati udAsIn ( – sambandha rahit, taTastha) hai, tathApi agnAnI jIv sparshAdiko achchhe- bure mAnakar rAgI-dveShI hotA hai, yah usakA agnAn hai.