tadatattvamekAnekatvan sadasattvan nityAnityatvan cha prakAshat ev .
nanu yadi gnAnamAtratvepi Atmavastuna svayamevAnekAnta prakAshate, tarhi kimarthamarhadbhistatsAdhanatvenAnushAsyatenekAnta ? agnAninAn gnAnamAtrAtmavastuprasiddhayarthamiti brUma . na khalvanekAntamantareN gnAnamAtramAtmavastvev prasidhyati . tathA hi — ih hi svabhAvat ev bahubhAvanirbhare vishve sarvabhAvAnAn svabhAvenAdvaitepi dvaitasya niSheddhumashakyatvAt samastamev vastu svapararUpapravRuttivyAvRuttibhyAmubhayabhAvAdhyAsitamev . tatra yadAyan gnAnamAtro bhAva sheShabhAvai sah svarasabharapravRuttagnAtRugneyasambandhatayAnAdigneyapariNamanAt gnAnatattvan pararUpeN pratipadyAgnAnI bhUtvA nAshamupaiti, tadA svarUpeN tattvan dyotayitvA gnAtRutven pariNamanAjgnAnI kurvannanekAnta ev tamudgamayati 1 . yadA tu sarvan vai khalvidamAtmeti agnAnatattvan svarUpeN pratipadya vishvopAdAnenAtmAnan pravartamAn, ek samayakI maryAdAvAle anek vRutti-anshon-rUpase pariNatapaneke dvArA anityatva hai. (isaprakAr gnAnamAtra Atmavastuko bhI, tat-atatpanA ityAdi do-do viruddha shaktiyAn svayamev prakAshit hotI hain, isaliye anekAnta svayamev prakAshit hotA hai.)
(prashna — ) yadi Atmavastuko, gnAnamAtratA hone par bhI, svayamev anekAnta prakAshatA hai, tab phi ra arhanta bhagavAn usake sAdhanake rUpamen anekAntakA (-syAdvAdakA) upadesh kyon dete hain ?
(uttar — ) agnAniyonke gnAnamAtra AtmavastukI prasiddhi karaneke liye upadesh dete hain aisA ham kahate hain. vAstavamen anekAnta ( – syAdvAd) ke binA gnAnamAtra Atmavastu hI prasiddha nahIn ho sakatI. isIko isaprakAr samajhAte hain : —
svabhAvase hI bahutase bhAvonse bhare hue is vishvamen sarva bhAvonkA svabhAvase advait hone par bhI, dvaitakA niShedh karanA ashakya honese samasta vastusvarUpamen pravRutti aur pararUpase vyAvRuttike dvArA donon bhAvonse adhyAsit hai (arthAt samasta vastu svarUpamen pravartamAn honese aur pararUpase bhinna rahanese pratyek vastumen donon bhAv rah rahe hain). vahAn, jab yah gnAnamAtra bhAv (-AtmA), sheSh (bAkIke) bhAvonke sAth nij rasake bhArase pravartit gnAtA – gneyake sambandhake kAraN aur anAdi kAlase gneyonke pariNamanake kAraN gnAnatattvako pararUp mAnakar (arthAt gneyarUpase angIkAr karake) agnAnI hotA huA nAshako prApta hotA hai, tab (use gnAnamAtra bhAvakA) sva-rUpase ( – gnAnarUpase) tatpanA prakAshit karake (arthAt gnAn gnAnarUpase hI hai aisA pragaT karake), gnAtArUpase pariNamanake kAraN gnAnI karatA huA, anekAnta hI ( – syAdvAd hI) usakA uddhAr karatA hai — nAsh nahIn hone detA.1.
594