yo gnAnamAtramayatAn na jahAti bhAva .
taddravyaparyayamayan chidihAsti vastu ..264..
gnAnIbhavanti jinanItimalanghayanta ..265..
‘ityAdi anek shaktiyonse yukta AtmA hai tathApi vah gnAnamAtratAko nahIn chhoDatA’ — is arthakA kalasharUp kAvya kahate hain : —
shlokArtha : — [ityAdi-anek-nij-shakti-sunirbhara api ] ityAdi ( – pUrva kathit 47 shaktiyAn ityAdi) anek nij shaktiyonse bhalIbhAnti paripUrNa hone par bhI [ya bhAva gnAnamAtramayatAn na jahAti ] jo bhAv gnAnamAtramayatAko nahIn chhoDatA, [tad ] aisA vah, [evan kram-akram-vivarti- vivarta-chitram ] pUrvokta prakArase kramarUp aur akramarUpase vartamAn vivarttase ( – rUpAntarase, pariNamanase) anek prakArakA, [dravya-paryayamayan ] dravyaparyAyamay [chid ] chaitanya (arthAt aisA vah chaitanya bhAv – AtmA) [ih ] is lokamen [vastu asti ] vastu hai.
bhAvArtha : — koI yah samajh sakatA hai ki AtmAko gnAnamAtra kahA hai, isaliye vah ekasvarUp hI hogA. kintu aisA nahIn hai. vastukA svarUp dravyaparyAyamay hai. chaitanya bhI vastu hai, dravyaparyAyamay hai. vah chaitanya arthAt AtmA ananta shaktiyonse paripUrNa hai aur kramarUp tathA akramarUp anek prakArake pariNAmonke vikAronke samUharUp anekAkAr hotA hai phi ra bhI gnAnako — jo ki asAdhAraNabhAv hai use — nahIn chhoDatA, usakI samasta avasthAen — pariNAm — paryAy gnAnamay hI hain.264.
‘is anekasvarUp — anekAntamay — vastuko jo jAnate hain, shraddhA karate hain aur anubhav karate hain, ve gnAnasvarUp hote hain’ — is AshayakA, syAdvAdakA phal batalAnevAlA kAvya ab kahate hain —
shlokArtha : — [iti vastu-tattva-vyavasthitim naikAnta-sanggat-dRushA svayamev pravilokayanta ] aisI (anekAntAtmak) vastutattvakI vyavasthitiko anekAnta-sangat