machalitamanubhUtin ye svato vAnyato vA .
rmukuravadavikArA santatan syusta ev ..21..
bhAvArtha : — jaise sparshAdimen pudagalakA aur pudgalamen sparshAdikA anubhav hotA hai arthAt donon ekarUp anubhavamen Ate hain, usIprakAr jab tak AtmAko, karma-nokarmamen AtmAkI aur AtmAmen karma-nokarmakI bhrAnti hotI hai arthAt donon ekarUp bhAsit hote hain, tab tak to vah apratibuddha hai : aur jab vah yah jAnatA hai ki AtmA to gnAtA hI hai aur karma-nokarma pudgalake hI hain tabhI vah pratibuddha hotA hai . jaise darpaNamen agnikI jvAlA dikhAI detI hai vahAn yah gnAt hotA hai ki ‘‘jvAlA to agnimen hI hai, vah darpaNamen praviShTa nahIn hai, aur jo darpaNamen dikhAI de rahI hai vah darpaNakI svachchhatA hI hai’’; isIprakAr ‘‘karma-nokarma apane AtmAmen praviShTa nahIn hain; AtmAkI gnAn-svachchhatA aisI hI hai ki jisamen gneyakA pratibimba dikhAI de; isIprakAr karma-nokarma gney hain, isaliye ve pratibhAsit hote hain’’ — aisA bhedagnAnarUp anubhav AtmAko yA to svayamev ho athavA upadeshase ho tabhI vah pratibuddha hotA hai ..19..
ab, isI arthakA sUchak kalasharUp kAvya kahate hain : —
shlokArtha : — [ye ] jo puruSh [svata vA anyata vA ] apanese hI athavA parake upadeshase [katham api hi ] kisI bhI prakArase [bhedavignAnamUlAm ] bhedavignAn jisakA mUl utpattikAraN hai aisI apane AtmAkI [achalitam ] avichal [anubhUtim ] anubhUtiko [labhante ] prApta karate hain, [te ev ] ve hI puruSh [mukuravat ] darpaNakI bhAnti [pratiphalan- nimagna-ananta-bhAv-svabhAvai ] apanemen pratibimbit hue ananta bhAvonke svabhAvonse [santatan ] nirantar [avikArA ] vikArarahit [syu ] hote hain, — gnAnamen jo gneyonke AkAr pratibhAsit hote hain unase rAgAdi vikArako prApta nahIn hote .21.
ab shiShya prashna karatA hai ki apratibuddhako kaise pahichAnA jA sakatA hai usakA chihna batAiye; usake uttararUp gAthA kahate hain : —
54