મચલિતમનુભૂતિં યે સ્વતો વાન્યતો વા .
ર્મુકુરવદવિકારાઃ સન્તતં સ્યુસ્ત એવ ..૨૧..
ભાવાર્થ : — જૈસે સ્પર્શાદિમેં પુદગલકા ઔર પુદ્ગલમેં સ્પર્શાદિકા અનુભવ હોતા હૈ અર્થાત્ દોનોં એકરૂપ અનુભવમેં આતે હૈં, ઉસીપ્રકાર જબ તક આત્માકો, કર્મ-નોકર્મમેં આત્માકી ઔર આત્મામેં કર્મ-નોકર્મકી ભ્રાન્તિ હોતી હૈ અર્થાત્ દોનોં એકરૂપ ભાસિત હોતે હૈં, તબ તક તો વહ અપ્રતિબુદ્ધ હૈ : ઔર જબ વહ યહ જાનતા હૈ કિ આત્મા તો જ્ઞાતા હી હૈ ઔર કર્મ-નોકર્મ પુદ્ગલકે હી હૈં તભી વહ પ્રતિબુદ્ધ હોતા હૈ . જૈસે દર્પણમેં અગ્નિકી જ્વાલા દિખાઈ દેતી હૈ વહાં યહ જ્ઞાત હોતા હૈ કિ ‘‘જ્વાલા તો અગ્નિમેં હી હૈ, વહ દર્પણમેં પ્રવિષ્ટ નહીં હૈ, ઔર જો દર્પણમેં દિખાઈ દે રહી હૈ વહ દર્પણકી સ્વચ્છતા હી હૈ’’; ઇસીપ્રકાર ‘‘કર્મ-નોકર્મ અપને આત્મામેં પ્રવિષ્ટ નહીં હૈં; આત્માકી જ્ઞાન-સ્વચ્છતા ઐસી હી હૈ કિ જિસમેં જ્ઞેયકા પ્રતિબિમ્બ દિખાઈ દે; ઇસીપ્રકાર કર્મ-નોકર્મ જ્ઞેય હૈં, ઇસલિયે વે પ્રતિભાસિત હોતે હૈં’’ — ઐસા ભેદજ્ઞાનરૂપ અનુભવ આત્માકો યા તો સ્વયમેવ હો અથવા ઉપદેશસે હો તભી વહ પ્રતિબુદ્ધ હોતા હૈ ..૧૯..
અબ, ઇસી અર્થકા સૂચક કલશરૂપ કાવ્ય કહતે હૈં : —
શ્લોકાર્થ : — [યે ] જો પુરુષ [સ્વતઃ વા અન્યતઃ વા ] અપનેસે હી અથવા પરકે ઉપદેશસે [કથમ્ અપિ હિ ] કિસી ભી પ્રકારસે [ભેદવિજ્ઞાનમૂલામ્ ] ભેદવિજ્ઞાન જિસકા મૂલ ઉત્પત્તિકારણ હૈ ઐસી અપને આત્માકી [અચલિતમ્ ] અવિચલ [અનુભૂતિમ્ ] અનુભૂતિકો [લભન્તે ] પ્રાપ્ત કરતે હૈં, [તે એવ ] વે હી પુરુષ [મુકુરવત્ ] દર્પણકી ભાંતિ [પ્રતિફલન- નિમગ્ન-અનન્ત-ભાવ-સ્વભાવૈઃ ] અપનેમેં પ્રતિબિમ્બિત હુએ અનન્ત ભાવોંકે સ્વભાવોંસે [સન્તતં ] નિરન્તર [અવિકારાઃ ] વિકારરહિત [સ્યુઃ ] હોતે હૈં, — જ્ઞાનમેં જો જ્ઞેયોંકે આકાર પ્રતિભાસિત હોતે હૈં ઉનસે રાગાદિ વિકારકો પ્રાપ્ત નહીં હોતે .૨૧.
અબ શિષ્ય પ્રશ્ન કરતા હૈ કિ અપ્રતિબુદ્ધકો કૈસે પહિચાના જા સકતા હૈ ઉસકા ચિહ્ન બતાઇયે; ઉસકે ઉત્તરરૂપ ગાથા કહતે હૈં : —
૫૪