યથા સ્પર્શરસગન્ધવર્ણાદિભાવેષુ પૃથુબુધ્નોદરાદ્યાકારપરિણતપુદ્ગલસ્કન્ધેષુ ઘટોઽયમિતિ, ઘટે ચ સ્પર્શરસગન્ધવર્ણાદિભાવાઃ પૃથુબુધ્નોદરાદ્યાકારપરિણતપુદ્ગલસ્કન્ધાશ્ચામી ઇતિ વસ્ત્વભેદેનાનુ- ભૂતિસ્તથા કર્મણિ મોહાદિષ્વન્તરંગેષુ નોકર્મણિ શરીરાદિષુ બહિરઙ્ગેષુ ચાત્મતિરસ્કારિષુ પુદ્ગલ- પરિણામેષ્વહમિત્યાત્મનિ ચ કર્મ મોહાદયોઽન્તરંગા નોકર્મ શરીરાદયો બહિરઙ્ગાશ્ચાત્મતિરસ્કારિણઃ પુદ્ગલપરિણામા અમી ઇતિ વસ્ત્વભેદેન યાવન્તં કાલમનુભૂતિસ્તાવન્તં કાલમાત્મા ભવત્યપ્રતિબુદ્ધઃ . યદા કદાચિદ્યથા રૂપિણો દર્પણસ્ય સ્વપરાકારાવભાસિની સ્વચ્છતૈવ વહ્નેરૌષ્ણ્યં જ્વાલા ચ તથા નીરૂપસ્યાત્મનઃ સ્વપરાકારાવભાસિની જ્ઞાતૃતૈવ પુદ્ગલાનાં કર્મ નોકર્મ ચેતિ સ્વતઃ પરતો વા ભેદવિજ્ઞાનમૂલાનુભૂતિરુત્પત્સ્યતે તદૈવ પ્રતિબુદ્ધો ભવિષ્યતિ .
ગાથાર્થ : — [યાવત્ ] જબ તક ઇસ આત્માકી [કર્મણિ ] જ્ઞાનાવરણાદિ દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ [ચ ] ઔર [નોકર્મણિ ] શરીરાદિ નોકર્મમેં [અહં ] ‘યહ મૈં હૂઁ’ [ચ ] ઔર [અહકં કર્મ નોકર્મ ઇતિ ] મુઝમેં (-આત્મામેં) ‘યહ કર્મ-નોકર્મ હૈં’ — [એષા ખલુ બુદ્ધિઃ ] ઐસી બુદ્ધિ હૈ, [તાવત્ ] તબ તક [અપ્રતિબુદ્ધઃ ] યહ આત્મા અપ્રતિબુદ્ધ [ભવતિ ] હૈ .
ટીકા : — જૈસે સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ આદિ ભાવોંમેં તથા ચૌડા તલ, બડા ઉદર આદિકે આકાર પરિણત હુયે પુદ્ગલકે સ્કન્ધોંમેં ‘યહ ઘટ હૈ’ ઇસપ્રકાર, ઔર ઘડેમેં ‘યહ સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ આદિ ભાવ તથા ચૌડા તલ, બડા ઉદર આદિકે આકારરૂપ પરિણત પુદ્ગલ-સ્કંધ હૈં ’ ઇસપ્રકાર વસ્તુકે અભેદસે અનુભૂતિ હોતી હૈ, ઇસીપ્રકાર કર્મ – મોહ આદિ અન્તરઙ્ગ (પરિણામ) તથા નોકર્મ — શરીરાદિ બાહ્ય વસ્તુયેં — કિ જો (સબ) પુદ્ગલકે પરિણામ હૈં ઔર આત્માકા તિરસ્કાર કરનેવાલે હૈં — ઉનમેં ‘યહ મૈં હૂઁ’ ઇસપ્રકાર ઔર આત્મામેં ‘યહ કર્મ — મોહ આદિ અન્તરઙ્ગ તથા નોકર્મ — શરીરાદિ બહિરઙ્ગ, આત્મ-તિરસ્કારી (આત્માકા તિરસ્કાર કરનેવાલે) પુદ્ગલ-પરિણામ હૈં’ ઇસપ્રકાર વસ્તુકે અભેદસે જબ તક અનુભૂતિ હૈ તબ તક આત્મા અપ્રતિબુદ્ધ હૈ; ઔર જબ કભી, જૈસે રૂપી દર્પણકી સ્વ-પરકે આકારકા પ્રતિભાસ કરનેવાલી સ્વચ્છતા હી હૈ ઔર ઉષ્ણતા તથા જ્વાલા અગ્નિકી હૈ ઇસીપ્રકાર અરૂપી આત્માકી તો અપનેકો ઔર પરકો જાનનેવાલી જ્ઞાતૃતા હી હૈ ઔર કર્મ તથા નોકર્મ પુદ્ગલકે હૈં, ઇસપ્રકાર સ્વતઃ અથવા પરોપદેશસે જિસકા મૂલ ભેદવિજ્ઞાન હૈ ઐસી અનુભૂતિ ઉત્પન્ન હોગી તબ હી (આત્મા) પ્રતિબુદ્ધ હોગા