yaḥ khalu pudgaladravyādanyatvenāvidyamānarasaguṇatvāt, pudgaladravyaguṇebhyo bhinnatven svayamarasaguṇatvāt, paramārthataḥ pudgaladravyasvāmitvābhāvād dravyendriyāvaṣṭambhenārasanāt, svabhāvataḥ kṣāyopaśamikabhāvābhāvādbhāvendriyāvalambenārasanāt, sakalasādhāraṇaikasaṁvedanapariṇāmasvabhāvatvāt kevalarasavedanāpariṇāmāpannatvenārasanāt, sakalajñeyajñāyakatādātmyasya niṣedhādrasaparicchedapariṇat-
ab śiṣya pūchatā hai ki yah adhyavasānādi bhāv jīv nahīṁ haiṁ to vah ek, ṭaṁkotkīrṇa, paramārthasvarūp jīv kaisā hai ? usakā lakṣaṇ kyā hai ? is praśnakā uttar kahate haiṁ : —
nirdiṣṭa nahiṁ saṁsthān usakā, grahaṇ nahiṁ hai liṁgase ..49..
gāthārtha : — he bhavya ! tū [jīvam ] jīvako [arasam ] rasarahit, [arūpam ] rūparahit, [agandham ] gandharahit, [avyakta m ] avyakta arthāt indriyagocar nahīṁ aisā, [cetanāguṇam ] cetanā jisakā guṇ hai aisā, [aśabdam ] śabdarahit, [aliṅgagrahaṇaṁ ] kisī cihnase grahaṇ na honevālā aur [anirdiṣṭasaṁsthānam ] jisakā ākār nahīṁ kahā jātā aisā [jānīhi ] jān .
ṭīkā : — jīv niścayase pudgaladravyase anya hai, isaliye usameṁ rasaguṇ vidyamān nahīṁ hai ataḥ vah aras hai .1. pudgaladravyake guṇoṁse bhī bhinna honese svayaṁ bhī rasaguṇ nahīṁ hai, isaliye aras hai .2. paramārthase pudgaladravyakā svāmitva bhī usake nahīṁ hai, isaliye vah dravyendriyake ālambanase bhī ras nahīṁ cakhatā ataḥ aras hai .3. apane svabhāvakī dr̥ṣṭise dekhā jāy to usake kṣāyopaśamik bhāvakā bhī abhāv honese vah bhāvendriyake ālambanase bhī ras nahīṁ cakhatā, isaliye aras hai .4. samasta viṣayoṁke viśeṣoṁmeṁ sādhāraṇ aise ek hī saṁvedanapariṇāmarūp usakā svabhāv honese vah keval ek rasavedanāpariṇāmako pākar ras nahīṁ cakhatā, isaliye aras hai .5. (use samasta jñeyoṁkā jñān hotā hai parantu) sakal jñeyajñāyakake tādātmyakā ( – ekarūp honekā) niṣedh
98