sadbhāvāccākāśadharmādharmakālapudgalebhyo bhinno‘tyantamanantadravyasaṁk re‘pi svarūpādapracyavanāṭṭaṁkotkīrṇa- citsvabhāvo jīvo nām padārthaḥ sa samayaḥ, samayat ekatven yugapajjānāti gacchati ceti nirukteḥ ayaṁ khalu yadā sakalabhāvasvabhāvabhāsanasamarthavidyāsamutpādakavivek jyotirudgamanātsamasta- paradravyātpracyutya dr̥śijñaptisvabhāvaniyatavr̥ttirūpātmatattvaikatvagatatven vartate tadā darśanajñān- cāritrasthitatvātsvamekatven yugapajjānan gacchaṁśca svasamay iti, yadā tvanādyavidyākaṁdalīmūl- kaṁdāyamānamohānuvr̥ttitaṁtratayā dr̥śijñaptisvabhāvaniyatavr̥ttirūpādātmatattvātpracyutya paradravyapratyay- moharāgadveṣādibhāvaikatvagatatven vartate tadā pudgalakarmapradeśasthitatvātparamekatven yugapajjānan gacchaṁśca parasamay iti pratīyate . evaṁ kil samayasya dvaividhyamuddhāvati . ekarūpatā prāpta kī hai — aisā hai (arthāt jisameṁ anek vastuoṁke ākār pratibhāsit hote haiṁ, aise ek jñānake ākārarūp hai) . (is viśeṣaṇase, jñān apaneko hī jānatā hai, parako nahīṁ – isaprakār ekākārako hī mānanevālekā tathā apaneko nahīṁ jānatā kintu parako hī jānatā hai isaprakār anekākārako hī mānanevālākā, vyavacched ho gayā .) aur vah, anya dravyoṁke jo viśiṣṭa guṇ — avagāhan-gati sthiti-vartanāhetutva aur rūpitva haiṁ — unake abhāvake kāraṇ aur asādhāraṇ caitanyarūpatā-svabhāvake sadbhāvake kāraṇ ākāś, dharma, adharma, kāl aur pudgal — in pān̐c dravyoṁse bhinna hai . (is viśeṣaṇase ek brahmavastuko hī mānanevālekā khaṇḍan ho gayā .) aur vah, ananta dravyoṁke sāth atyanta ekakṣetrāvagāharūp hone par bhī, apane svarūpase na chūṭanese ṭaṁkotkīrṇa caitanyasvabhāvarūp hai . (is viśeṣaṇase vastusvabhāvakā niyam batāyā hai .) — aisā jīv nāmak padārtha samay hai .
jab yah (jīv), sarva padārthoṁke svabhāvako prakāśit karanemeṁ samartha kevalajñānako utpanna karanevālī bhedajñānajyotikā uday honese, sarva paradravyoṁse chūṭakar darśanajñānasvabhāvameṁ niyat vr̥ttirūp (astitvarūp) ātmatattvake sāth ekatvarūpameṁ līn hokar pravr̥tti karatā hai tab darśan-jñān-cāritrameṁ sthit honese yugapad svako ekatvapūrvak jānatā tathā sva-rūpase ekatvapūrvak pariṇamatā huā vah ‘svasamay’ hai, isaprakār pratīt kiyā jātā hai; kintu jab vah, anādi avidyārūpī keleke mūlakī gāṁṭhakī bhān̐ti jo (puṣṭa huā) moh usake udayānusār pravr̥ttikī ādhīnatāse, darśan-jñānasvabhāvameṁ niyat vr̥ttirūp ātmatattvase chūṭakar paradravyake nimittase utpanna moharāgadveṣādi bhāvoṁmeṁ ekatārūpase līn hokar pravr̥tta hotā hai tab pudgalakarmake (kārmāṇaskandharūp) pradeśoṁmeṁ sthit honese yugapad parako ekatvapūrvak jānatā aur pararūpase ekatvapūrvak pariṇamit hotā huā ‘parasamay’ hai, isaprakār pratīti kī jātī hai . isaprakār jīv nāmak padārthakī svasamay aur parasamayarūp dvividhatā pragaṭ hotī hai .