samayaśabdenātra sāmānyen sarva evārtho‘bhidhīyate, samayat ekībhāven svaguṇaparyāyān gacchatīti nirukteḥ . tataḥ sarvatrāpi dharmādharmākāśakālapudgalajīvadravyātmani loke ye yāvantaḥ kecanāpyarthāste sarva ev svakīyadravyāntarmagnānantasvadharmacakracumbino‘pi parasparamacumbanto‘tyanta-
bhāvārtha : — jīv nāmak vastuko padārtha kahā hai . ‘jīv’ isaprakār akṣaroṁkā samūh ‘pad’ hai aur us padase jo dravyaparyāyarūp anekāntasvarūpatā niścit kī jāye vah padārtha hai . yah jīvapadārtha utpād-vyay-dhrauvyamayī sattāsvarūp hai, darśanajñānamayī cetanāsvarūp hai, anantadharmasvarūp dravya hai, dravya honese vastu hai, guṇaparyāyavān hai, usakā svaparaprakāśak jñān anekākārarūp ek hai, aur vah (jīvapadārtha) ākāśādise bhinna asādhāraṇ caitanyaguṇasvarūp hai, tathā anya dravyoṁke sāth ek kṣetrameṁ rahane par bhī apane svarūpako nahīṁ choṛatā . aisā jīv nāmak padārtha samay hai . jab vah apane svabhāvameṁ sthit ho tab svasamay hai, aur parasvabhāv-rāgadveṣamoharūp hokar rahe tab parasamay hai . isaprakār jīvake dvividhatā ātī hai ..2..
ab, samayakī dvividhatāmeṁ ācārya bādhā batalāte haiṁ : —
gāthārtha : — [ekatvaniścayagataḥ ] ekatvaniścayako prāpta jo [samayaḥ ] samay hai vah [loke ] lokameṁ [sarvatra ] sab jagah [sundaraḥ ] sundar hai [ten ] isaliye [ekatve ] ekatvameṁ [bandhakathā ] dūsareke sāth baṁdhakī kathā [visaṁvādinī ] visaṁvād – virodh karanevālī [bhavati ] hai .
ṭīkā : — yahān̐ ‘samay’ śabdase sāmānyatayā sabhī padārtha kahe jāte haiṁ, kyoṁki vyutpattike anusār ‘samayate’ arthāt ekībhāvase (ekatvapūrvak) apane guṇ-paryāyoṁko prāpta hokar jo pariṇaman karatā hai so samay hai . isaliye dharma-adharma-ākāś-kāl-pudgal-jīvadravyasvarūp lokameṁ sarvatra jo kuch jitane jitane padārtha haiṁ ve sabhī niścayase (vāstavameṁ) ekatvaniścayako prāpta
10