samayashabdenātra sāmānyen sarva evārtho‘bhidhīyate, samayat ekībhāven svaguṇaparyāyān gachchhatīti nirukteḥ . tataḥ sarvatrāpi dharmādharmākāshakālapudgalajīvadravyātmani loke ye yāvantaḥ kechanāpyarthāste sarva ev svakīyadravyāntarmagnānantasvadharmachakrachumbino‘pi parasparamachumbanto‘tyanta-
bhāvārtha : — jīv nāmak vastuko padārtha kahā hai . ‘jīv’ isaprakār akṣharoṅkā samūh ‘pad’ hai aur us padase jo dravyaparyāyarūp anekāntasvarūpatā nishchit kī jāye vah padārtha hai . yah jīvapadārtha utpād-vyay-dhrauvyamayī sattāsvarūp hai, darshanagnānamayī chetanāsvarūp hai, anantadharmasvarūp dravya hai, dravya honese vastu hai, guṇaparyāyavān hai, usakā svaparaprakāshak gnān anekākārarūp ek hai, aur vah (jīvapadārtha) ākāshādise bhinna asādhāraṇ chaitanyaguṇasvarūp hai, tathā anya dravyoṅke sāth ek kṣhetramen rahane par bhī apane svarūpako nahīn chhoṛatā . aisā jīv nāmak padārtha samay hai . jab vah apane svabhāvamen sthit ho tab svasamay hai, aur parasvabhāv-rāgadveṣhamoharūp hokar rahe tab parasamay hai . isaprakār jīvake dvividhatā ātī hai ..2..
ab, samayakī dvividhatāmen āchārya bādhā batalāte hain : —
gāthārtha : — [ekatvanishchayagataḥ ] ekatvanishchayako prāpta jo [samayaḥ ] samay hai vah [loke ] lokamen [sarvatra ] sab jagah [sundaraḥ ] sundar hai [ten ] isaliye [ekatve ] ekatvamen [bandhakathā ] dūsareke sāth bandhakī kathā [visamvādinī ] visamvād – virodh karanevālī [bhavati ] hai .
ṭīkā : — yahān̐ ‘samay’ shabdase sāmānyatayā sabhī padārtha kahe jāte hain, kyoṅki vyutpattike anusār ‘samayate’ arthāt ekībhāvase (ekatvapūrvak) apane guṇ-paryāyoṅko prāpta hokar jo pariṇaman karatā hai so samay hai . isaliye dharma-adharma-ākāsh-kāl-pudgal-jīvadravyasvarūp lokamen sarvatra jo kuchh jitane jitane padārtha hain ve sabhī nishchayase (vāstavamen) ekatvanishchayako prāpta
10