sadbhāvāchchākāshadharmādharmakālapudgalebhyo bhinno‘tyantamanantadravyasaṅk re‘pi svarūpādaprachyavanāṭṭaṅkotkīrṇa- chitsvabhāvo jīvo nām padārthaḥ sa samayaḥ, samayat ekatven yugapajjānāti gachchhati cheti nirukteḥ ayan khalu yadā sakalabhāvasvabhāvabhāsanasamarthavidyāsamutpādakavivek jyotirudgamanātsamasta- paradravyātprachyutya dr̥ushignaptisvabhāvaniyatavr̥uttirūpātmatattvaikatvagatatven vartate tadā darshanagnān- chāritrasthitatvātsvamekatven yugapajjānan gachchhanshcha svasamay iti, yadā tvanādyavidyākandalīmūl- kandāyamānamohānuvr̥uttitantratayā dr̥ushignaptisvabhāvaniyatavr̥uttirūpādātmatattvātprachyutya paradravyapratyay- moharāgadveṣhādibhāvaikatvagatatven vartate tadā pudgalakarmapradeshasthitatvātparamekatven yugapajjānan gachchhanshcha parasamay iti pratīyate . evan kil samayasya dvaividhyamuddhāvati . ekarūpatā prāpta kī hai — aisā hai (arthāt jisamen anek vastuoṅke ākār pratibhāsit hote hain, aise ek gnānake ākārarūp hai) . (is visheṣhaṇase, gnān apaneko hī jānatā hai, parako nahīn – isaprakār ekākārako hī mānanevālekā tathā apaneko nahīn jānatā kintu parako hī jānatā hai isaprakār anekākārako hī mānanevālākā, vyavachchhed ho gayā .) aur vah, anya dravyoṅke jo vishiṣhṭa guṇ — avagāhan-gati sthiti-vartanāhetutva aur rūpitva hain — unake abhāvake kāraṇ aur asādhāraṇ chaitanyarūpatā-svabhāvake sadbhāvake kāraṇ ākāsh, dharma, adharma, kāl aur pudgal — in pān̐ch dravyonse bhinna hai . (is visheṣhaṇase ek brahmavastuko hī mānanevālekā khaṇḍan ho gayā .) aur vah, ananta dravyoṅke sāth atyanta ekakṣhetrāvagāharūp hone par bhī, apane svarūpase na chhūṭanese ṭaṅkotkīrṇa chaitanyasvabhāvarūp hai . (is visheṣhaṇase vastusvabhāvakā niyam batāyā hai .) — aisā jīv nāmak padārtha samay hai .
jab yah (jīv), sarva padārthoṅke svabhāvako prakāshit karanemen samartha kevalagnānako utpanna karanevālī bhedagnānajyotikā uday honese, sarva paradravyonse chhūṭakar darshanagnānasvabhāvamen niyat vr̥uttirūp (astitvarūp) ātmatattvake sāth ekatvarūpamen līn hokar pravr̥utti karatā hai tab darshan-gnān-chāritramen sthit honese yugapad svako ekatvapūrvak jānatā tathā sva-rūpase ekatvapūrvak pariṇamatā huā vah ‘svasamay’ hai, isaprakār pratīt kiyā jātā hai; kintu jab vah, anādi avidyārūpī keleke mūlakī gāṇṭhakī bhān̐ti jo (puṣhṭa huā) moh usake udayānusār pravr̥uttikī ādhīnatāse, darshan-gnānasvabhāvamen niyat vr̥uttirūp ātmatattvase chhūṭakar paradravyake nimittase utpanna moharāgadveṣhādi bhāvommen ekatārūpase līn hokar pravr̥utta hotā hai tab pudgalakarmake (kārmāṇaskandharūp) pradeshommen sthit honese yugapad parako ekatvapūrvak jānatā aur pararūpase ekatvapūrvak pariṇamit hotā huā ‘parasamay’ hai, isaprakār pratīti kī jātī hai . isaprakār jīv nāmak padārthakī svasamay aur parasamayarūp dvividhatā pragaṭ hotī hai .