yo‘yan nityamev pariṇāmātmani svabhāve‘vatiṣhṭhamānatvādutpādavyayadhrauvyaikyānubhūtilakṣhaṇayā sattayānusyūtashchaitanyasvarūpatvānnityoditavishadadr̥ushignaptijyotiranantadharmādhirūḍhaikadharmitvādudyotamānadravyatvaḥ kramākramapravr̥uttavichitrabhāvasvabhāvatvādutsaṅgitaguṇaparyāyaḥ svaparākārāvabhāsanasamarthatvādupāttavaishva- rūpyaikarūpaḥ prativishiṣhṭāvagāhagatisthitivartanānimittatvarūpitvābhāvādasādhāraṇachidrūpatāsvabhāv-
gāthārtha : — he bhavya ! [jīvaḥ ] jo jīv [charitradarshanagnānasthitaḥ ] darshan, gnān, chāritramen sthit ho rahā hai [tan ] use [hi ] nishchayase (vāstavamen) [svasamayan ] svasamay [jānīhi ] jāno [cha ] aur jo jīv [pudgalakarmapradeshasthitan ] pudgalakarmake pradeshommen sthit hai [tan ] use [parasamayan ] parasamay [jānīhi ] jāno .
ṭīkā : — ‘samay’ shabdakā artha isaprakār hai : — ‘sam’ upasarga hai, jisakā artha ‘ekapanā’ hai aur ‘ay gatau’ dhātu hai, jisakā artha gaman bhī hai aur gnān bhī hai isalie ek sāth hī (yugapad ) jānanā aur pariṇaman karanā — yah donon kriyāyen jo ekatvapūrvak kare vah samay hai . yah jīv nāmak padārtha ekatvapūrvak ek hī samayamen pariṇaman bhī karatā hai aur jānatā bhī hai; isaliye vah samay hai . yah jīvapadārtha sadā hī pariṇāmasvarūp svabhāvamen rahatā huā honese, utpād-vyay-dhrauvyakī ekatārūp anubhūti jisakā lakṣhaṇ hai aisī sattā sahit hai . (is visheṣhaṇase jīvakī sattāko na mānanevāle nāstikavādiyoṅkā mat khaṇḍan ho gayā; tathā puruṣhako – jīvako apariṇāmī mānanevāle sāṅkhyavādiyoṅkā mat pariṇāmasvarūp kahanese khaṇḍit ho gayā . naiyāyik aur vaisheṣhik sattāko nitya hī mānate hain, aur bauddha kṣhaṇik hī mānate hain, unakā nirākaraṇ, sattāko utpād-vyay-dhrauvyarūp kahanese ho gayā .) aur jīv chaitanyasvarūpatāse nitya-udyotarūp nirmal spaṣhṭa darshanagnān-jyotisvarūp hai (kyoṅki chaitanyakā pariṇaman darshanagnānasvarūp hai) . (is visheṣhaṇase chaitanyako gnānākārasvarūp na mānanevāle sāṅkhyamatavāloṅkā nirākaraṇ ho gayā .) aur vah jīv, ananta dharmommen rahanevālā jo ekadharmīpanā hai usake kāraṇ jise dravyatva pragaṭ hai; (kyoṅki ananta dharmoṅkī ekatā dravyatva hai) . (is visheṣhaṇase, vastuko dharmonse rahit mānanevāle bauddhamatiyoṅkā niṣhedh ho gayā .) aur vah kramarūp aur akramarūp pravartamān anek bhāv jisakā svabhāv honese jisane guṇaparyāyoṅko aṅgīkār kiyā hai — aisā hai . (paryāy kramavartī hotī hai aur guṇ sahavartī hotā hai; sahavartīko akramavartī bhī kahate hain .) (is visheṣhaṇase, puruṣhako nirguṇ mānanevāle sāṅkhyamatavāloṅkā nirasan ho gayā .) aur vah, apane aur paradravyoṅke ākāroṅko prakāshit karanekī sāmarthya honese jisane samasta rūpako prakāshanevālī
8