svayamupalabhyamAnatvAt . na khalvarthakriyAsamarthaH karmasa.nyogo jIvaH karmasa.nyogAt khaTvAshAyinaH puruShasyevAShTakAShThasa.nyogAdatiriktatvenAnyasya chitsvabhAvasya vivechakaiH svayamupalabhyamAnatvAditi .
svayamapi nibhR^itaH san pashya ShaNmAsamekam .
nanu kimanupalabdhirbhAti ki.nchopalabdhiH ..34..
bhAvArtha : — chaitanyasvabhAvarUp jIv, sarva parabhAvo.nse bhinna, bhedaj~nAniyo.nke gochar hai.n; isalie aj~nAnI jaisA mAnate hai.n vaisA nahI.n hai ..44..
yahA.N pudgalase bhinna AtmAkI upalabdhike prati virodh karanevAle ( – pudgalako hI AtmA jAnanevAle) puruShako (usake hitarUp AtmaprAptikI bAt kahakar) miThAsapUrvak (aur samabhAvase) hI isaprakAr upadesh karanA yah kAvyame.n batalAte hai.n : —
shlokArtha : — he bhavya ! tujhe [apareN ] anya [akArya-kolAhalen ] vyartha hI kolAhal karanese [kim ] kyA lAbh hai ? tU [viram ] is kolAhalase virakta ho aur [ekam ] ek chaitanyamAtra vastuko [svayam api ] svaya.n [nibhR^itaH san ] nishchal lIn hokar [pashya ShaNmAsam ] dekh; aisA Chah mAs abhyAs kar aur dekh ki aisA karanese [hR^iday- sarasi ] apane hR^idayasarovarame.n, [pudgalAt bhinnadhAmnaH ] jisakA tej-pratAp-prakAsh pudgalase bhinna hai aise us [pu.nsaH ] AtmAkI [nanu kim anupalabdhiH bhAti ] prApti nahI.n hotI hai [ki.n cha upalabdhiH ] yA hotI hai ?
bhAvArtha : — yadi apane svarUpakA abhyAs kare to usakI prApti avashya hotI hai; yadi paravastu ho to usakI to prApti nahI.n hotI . apanA svarUp to vidyamAn hai, kintu use bhUl rahA hai; yadi sAvadhAn hokar dekhe to vah apane nikaT hI hai . yahA.N Chah mAsake abhyAsakI bAt kahI hai isakA artha yah nahI.n samajhanA chAhie ki itanA hI samay lagegA . usakI prApti to antarmuhUrtamAtrame.n hI ho sakatI hai, parantu yadi shiShyako bahut kaThin mAlUm