yaH khalu moharAgadveShasukhaduHkhAdirUpeNAntarutplavamAna.n karmaNaH pariNAma.n sparsharasaga.ndh- varNashabdaba.ndhasa.nsthAnasthaulyasaukShmyAdirUpeN bahirutplavamAna.n nokarmaNaH pariNAma.n cha samastamapi paramArthataH pudgalapariNAmapudgalayorev ghaTamR^ittikayoriv vyApyavyApakabhAvasadbhAvAt pudgaladravyeN kartrA svata.ntravyApaken svaya.n vyApyamAnatvAtkarmatven kriyamANa.n pudgalapariNAmAtmanorghaTakumbhakArayoriv vyApyavyApakabhAvAbhAvAt kartR^ikarmatvAsiddhau na nAm karotyAtmA, kintu paramArthataH pudgalapariNAm- j~nAnapudgalayorghaTaku.nbhakAravadvayApyavyApakabhAvAbhAvAt kartR^ikarmatvAsiddhAvAtmapariNAmAtmanorghaT- mR^ittikayoriv vyApyavyApakabhAvasadbhAvAdAtmadravyeN kartrA svatantravyApaken svaya.n vyApyamAnatvAt pudgalapariNAmaj~nAna.n karmatven kurvantamAtmAna.n jAnAti so.atyantaviviktaj~nAnIbhUto j~nAnI syAt . na chaiva.n j~nAtuH pudgalapariNAmo vyApyaH, pudgalAtmanorj~neyaj~nAyakasambandhavyavahAramAtre satyapi
TIkA : — nishchayase moh, rAg, dveSh, sukh, duHkh AdirUpase antara~N.hgame.n utpanna honevAlA jo karmakA pariNAm, aur sparsha, ras, gandha, varNa, shabda, bandha, sa.nsthAn, sthUlatA, sUkShmatA AdirUpase bAhar utpanna honevAlA jo nokarmakA pariNAm, vah sab hI pudgalapariNAm hai.n . paramArthase, jaise gha.Deke aur miTTIke vyApyavyApakabhAvakA sadbhAv honese kartAkarmapanA hai usIprakAr pudgalapariNAmake aur pudgalake hI vyApyavyApakabhAvakA sadbhAv honese kartAkarmapanA hai . pudgaladravya svatantra vyApak hai, isaliye pudgalapariNAmakA kartA hai aur pudgalapariNAm us vyApakase svaya.n vyApta (vyApyarUp) honeke kAraN karma hai . isaliye pudgaladravyake dvArA kartA hokar karmarUpase kiyA jAnevAlA jo samasta karmanokarmarUp pudgalapariNAm hai use jo AtmA, pudgalapariNAmako aur AtmAko ghaT aur kumhArakI bhA.Nti vyApyavyApakabhAvake abhAvake kAraN kartAkarmapanekI asiddhi honese, paramArthase karatA nahI.n hai, parantu (mAtra) pudgalapariNAmake j~nAnako (AtmAke) karmarUpase karate hue apane AtmAko jAnatA hai, vah AtmA (karmanokarmase) atyanta bhinna j~nAnasvarUp hotA huA j~nAnI hai
(pudgalapariNAmakA j~nAn AtmAkA karma kis prakAr hai ? so samajhAte hai.n : — ) paramArthase pudgalapariNAmake j~nAnako aur pudgalako ghaT aur kumhArakI bhA.Nti vyApyavyApakabhAvakA abhAv honese kartAkarmapanekI asiddhi hai aur jaise gha.De aur miTTIke vyApyavyApakabhAvakA sadbhAv honese kartAkarmapanA hai usIprakAr AtmapariNAm aur AtmAke vyApyavyApakabhAvakA sadbhAv honese kartAkarmapanA hai . Atmadravya svatantra vyApak honese AtmapariNAmakA arthAt pudgalapariNAmake j~nAnakA kartA hai aur pudgalapariNAmakA j~nAn us vyApakase svaya.n vyApta (vyApyarUp) honese karma hai . aur isaprakAr (j~nAtA pudgalapariNAmakA j~nAn karatA hai
142