aya.n kil j~nAnAdAtmA parAtmanoH parasparavisheShanirj~nAne sati paramAtmAnamakurvannAtmAna.n cha paramakurvansvaya.n j~nAnamayIbhUtaH karmaNAmakartA pratibhAti . tathA hi — tathAvidhAnubhavasampAdanasamarthAyAH rAgadveShasukhaduHkhAdirUpAyAH pudgalapariNAmAvasthAyAH shItoShNAnubhavasampAdanasamarthAyAH shItoShNAyAH pudgalapariNAmAvasthAyA iv pudgalAdabhinnatvenAtmano nityamevAtyantabhinnAyAstannimittatathA- vidhAnubhavasya chAtmano.abhinnatven pudgalAnnityamevAtyantabhinnasya j~nAnAtparasparavisheShanirj~nAne sati nAnAtvavivekAchChItoShNarUpeNevAtmanA pariNamitumashakyen rAgadveShasukhaduHkhAdirUpeNAj~nAnAtmanA manAgapyapariNamamAno j~nAnasya j~nAnatva.n prakaTIkurvan svaya.n j~nAnamayIbhUtaH eSho.aha.n jAnAmyev, rajyate tu pudgal ityAdividhinA samagrasyApi rAgAdeH karmaNo j~nAnaviruddhasyAkartA pratibhAti
aur [AtmAnam api ] apaneko bhI [param ] par [akurvan ] nAhI.n karatA [saH ] vah [j~nAnamayaH jIvaH ] j~nAnamay jIv [karmaNAm ] karmo.nkA [akArakaH bhavati ] akartA hotA hai arthAt kartA nahI.n hotA .
TIkA : — yah AtmA jab j~nAnase parakA aur apanA paraspar visheSh (antar) jAnatA hai tab parako apanerUp aur apaneko par nahI.n karatA huA, svaya.n j~nAnamay hotA huA, karmo.nkA akartA pratibhAsit hotA hai . isIko spaShTatayA samajhAte hai.n : — jaise shIt-uShNakA anubhav karAneme.n samartha aisI shIt-uShNa pudgalapariNAmakI avasthA pudgalase abhinnatAke kAraN AtmAse sadA hI atyanta bhinna hai aur usake nimittase honevAlA us prakArakA anubhav AtmAse abhinnatAke kAraN pudgalase sadA hI atyanta bhinna hai, usIprakAr vaisA anubhav karAneme.n samartha aisI rAgadveShasukhaduHkhAdirUp pudgalapariNAmakI avasthA pudgalase abhinnatAke kAraN AtmAse sadA hI atyanta bhinna hai aur usake nimittase honevAlA us prakArakA anubhav AtmAse abhinnatAke kAraN pudgalase sadA hI atyanta bhinna hai . jab j~nAnake kAraN AtmA us rAgadveShasukhaduHkhAdikA aur usake anubhavakA paraspar visheSh jAnatA hai tab, ve ek nahI.n kintu bhinna hai.n aise vivek(bhedaj~nAn)ke kAraN shIt- uShNakI bhA.Nti (jaisai shIt-uShNarUp AtmAke dvArA pariNaman karanA ashakya hai usIprakAr), jinake rUpame.n AtmAke dvArA pariNaman ka ranA ashakya hai aise rAgadveShasukhaduHkhAdirUpase aj~nAnAtmAke dvArA ki.nchitmAtra pariNamit na hotA huA, j~nAnakA j~nAnatva pragaT karatA huA, svaya.n j~nAnamay hotA huA, ‘yah mai.n (rAgako) jAnatA hI hU.N, rAgI to pudgal hai (arthAt rAg to pudgal karatA hai)’ ityAdi vidhise, j~nAnase viruddha samasta rAgAdi karmakA akartA pratibhAsit hotA hai
bhAvArtha : — jab AtmA rAgadveShasukhaduHkhAdi avasthAko j~nAnase bhinna jAnatA hai arthAt ‘jaise shIt-uShNatA pudgalakI avasthA hai usIprakAr rAgadveShAdi bhI pudgalakI avasthA hai’ aisA bhedaj~nAn hotA hai, tab apaneko j~nAtA jAnatA hai aur rAgAdirUp pudgalako jAnatA hai . aisA hone