tattvatastasya kartA pratibhAyAt ? tataH sthitaH khalvAtmA pudgalakarmaNAmakartA .
ih khalu paudgalikakarmaNaH svabhAvAdanimittabhUte.apyAtmanyanAderaj~nAnAttannimittabhUtenA- j~nAnabhAven pariNamanAnnimittIbhUte sati sampadyamAnatvAt paudgalika.n karmAtmanA kR^itamiti nirvikalpa- vij~nAnaghanabhraShTAnA.n vikalpaparAyaNAnA.n pareShAmasti vikalpaH . sa tUpachAr ev, na tu paramArthaH . pariNamit karanA ashakya honese, apane dravya aur guN – dono.nko j~nAnAvaraNAdi karmame.n na DAlatA huA vah AtmA paramArthase usakA kartA kaise ho sakatA hai ? (kabhI nahI.n ho sakatA .) isaliye vAstavame.n AtmA pudgalakarmo.nkA akartA siddha huA ..104..
isaliye isake atirikta anya — arthAt AtmAko pudgalakarmo.nkA kartA kahanA so — upachAr hai, ab yah kahate hai.n : —
gAthArtha : — [jIve ] jIv [hetubhUte ] nimittabhUt hone par [bandhasya tu ] karmabandhakA [pariNAmam ] pariNAm hotA huA [dR^iShTavA ] dekhakar, ‘[jIven ] jIvane [karma kR^ita.n ] karma kiyA’ isaprakAr [upachAramAtreN ] upachAramAtrase [bhaNyate ] kahA jAtA hai .
TIkA : — is lokame.n vAstavame.n AtmA svabhAvase paudgalik karmako nimittabhUt na hone par bhI, anAdi aj~nAnake kAraN paudgalik karmako nimittarUp honevAle aise aj~nAnabhAvarUp pariNamatA honese nimittabhUt hone par, paudgalik karma utpanna hotA hai, isaliye ‘paudgalik karma AtmAne kiyA’ aisA nirvikalpa vij~nAnaghanasvabhAvase bhraShTa, vikalpaparAyaN aj~nAniyo.nkA vikalpa hai; vah vikalpa upachAr hI hai, paramArtha nahI.n .