atattvopalabdhirUpeN j~nAne svadamAno.aj~nAnodayaH . mithyAtvAsa.nyamakaShAyayogodayAH karmahetavastanmayAshchatvAro bhAvAH . tattvAshraddhAnarUpeN j~nAne svadamAno mithyAtvodayaH, aviramaNarUpeN j~nAne svadamAno.asa.nyamodayaH, kaluShopayogarUpeN j~nAne svadamAnaH kaShAyodayaH, shubhAshubhapravR^itti- nivR^ittivyApArarUpeN j~nAne svadamAno yogodayaH . athaiteShu paudgalikeShu mithyAtvAdyudayeShu hetubhUteShu yatpudgaladravya.n karmavargaNAgata.n j~nAnAvaraNAdibhAvairaShTadhA svayamev pariNamate tatkhalu karmavargaNAgata.n jIvanibaddha.n yadA syAttadA jIvaH svayamevAj~nAnAtparAtmanorekatvAdhyAsenAj~nAnamayAnA.n tattvAshraddhAnAdInA.n svasya pariNAmabhAvAnA.n heturbhavati . jIv [pariNAmabhAvAnAm ] (apane aj~nAnamay) pariNAmabhAvo.nkA [hetuH ] hetu [bhavati ] hotA hai .
TIkA : — tattvake aj~nAnarUpase (vastusvarUpakI anyathA upalabdhirUpase) j~nAname.n svAdarUp hotA huA aj~nAnakA uday hai . mithyAtva, asa.nyam, kaShAy aur yogake uday — jo ki (navIn) karmo.nke hetu hai.n — ve aj~nAnamay chAr bhAv hai.n . tattvake ashraddhAnarUpase j~nAname.n svAdarUp hotA huA mithyAtvakA uday hai; aviramaNarUpase (atyAgabhAvarUpase) j~nAname.n svAdarUp hotA huA asa.nyamakA uday hai; kaluSh (malin) upayogarUp j~nAname.n svAdarUp hotA huA kaShAyakA uday hai; shubhAshubh pravR^itti yA nivR^ittike vyApArarUpase j~nAname.n svAdarUp hotA huA yogakA uday hai . ye paudgalik mithyAtvAdike uday hetubhUt hone par jo kArmaNavargaNAgat pudgaladravya j~nAnAvaraNAdibhAvase ATh prakAr svayamev pariNamatA hai, vah kArmaNavargaNAgat pudgaladravya jab jIvame.n nibaddha hove tab jIv svayamev aj~nAnase sva-parake ekatvake adhyAsake kAraN tattva-ashraddhAn Adi apane aj~nAnamay pariNAmabhAvo.nkA hetu hotA hai .
bhAvArtha : — aj~nAnabhAvake bhedarUp mithyAtva, avirati, kaShAy aur yogake uday pudgalake pariNAm hai.n aur unakA svAd atattvashraddhAnAdirUpase j~nAname.n AtA hai . ve uday nimittabhUt hone par, kArmaNavargaNArUp navIn pudgal svayamev j~nAnAvaraNAdi karmarUp pariNamate hai.n aur jIvake sAth ba.Ndhate hai.n; aur us samay jIv bhI svayamev apane aj~nAnabhAvase atattvashraddhAnAdi bhAvarUp pariNamatA hai aur isaprakAr apane aj~nAnamay bhAvo.nkA kAraN svaya.n hI hotA hai .
mithyAtvAdikA uday honA, navIn pudgalo.nkA karmarUp pariNamanA tathA ba.NdhanA, aur jIvakA apane atattvashraddhAnAdi bhAvarUp pariNamanA — yah tIno.n hI ek samayame.n hote hai.n; sab svata.ntratayA apane Ap hI pariNamate hai.n, koI kisIkA pariNaman nahI.n karAtA ..132 se 136..