danyaH shUdraH svayamahamiti snAti nitya.n tayaiv .
shUdrau sAkShAdapi cha charato jAtibhedabhrameN ..101..
kammamasuha.n kusIla.n suhakamma.n chAvi jANaha.n susIla.n .
bhAvArtha : — aj~nAnase ek hI karma do prakAr dikhAI detA thA use samyakj~nAnane ek prakArakA batAyA hai . j~nAn par jo moharUp raj cha.DhI huI thI use dUr kar denase yathArtha j~nAn pragaT huA hai; jaise bAdal yA kuhareke paTalase chandramAkA yathArtha prakAshan nahI.n hotA, kintu AvaraNake dUr hone par vah yathArtha prakAshamAn hotA hai, isIprakAr yahA.N bhI samajh lenA chAhie .100.
ab puNya-pApake svarUpakA dR^iShTAntarUp kAvya kahate hai.n : —
shlokArtha : — (shUdrAke peTase ek hI sAth janmako prApta do putro.nme.nse ek brAhmaNake yahA.N aur dUsarA shUdrAke ghar palA . uname.nse) [ek : ] ek to [brAhmaNatva-abhimAnAt ] ‘mai.n brAhmaN hU.N’ isaprakAr brAhmaNatvake abhimAnase [dUrAt ] dUrase hI [madirA.n ] madirAkA [tyajati ] tyAg karatA hai, use sparsha tak nahI.n karatA; tab [anyaH ] dUsarA [aham svayam shUdraH iti ] ‘mai.n svaya.n shUdra hU.N’ yah mAnakar [nitya.n ] nitya [tayA ev ] madirAse hI [snAti ] snAn ka ratA hai arthAt use pavitra mAnatA hai . [etau dvau api ] yadyapi ve dono.n [shUdrikAyAH udarAt yugapat nirgatau ] shUDDadrAke peTase ek hI sAth utpanna hue hai.n ve [sAkShAt shUdrau ] (paramArthataH) dono.n sAkShAt shUdra hai.n, [api cha ] tathApi [jAtibhedabhrameN ] jAtibhedake bhram sahit [charataH ] pravR^itti (AcharaN) ka rate hai.n . isIprakAr puNya aur pApake sambandhame.n samajhanA chAhie .
bhAvArtha : — puNya – pAp dono.n vibhAvapariNatise utpanna hue hai.n, isaliye dono.n bandhanarUp hI hai.n . vyavahAradR^iShTise bhramavash unakI pravR^itti bhinna-bhinna bhAsit honese, ve achChe aur bUre rUpase do prakAr dikhAI dete hai.n . paramArthadR^iShTi to unhe.n ekarUp hI, bandharUp hI, burA hI jAnatI hai .101.
ab shubhAshubh karmake svabhAvakA varNan gAthAme.n karate hai.n : —
kis rIt hoy sushIl jo sa.nsArame.n dAkhil kare ? 145..
236