karmodayopabhogastAvat atItaH pratyutpanno.anAgato vA syAt . tatrAtItastAvat atItatvAdev sa na parigrahabhAva.n bibharti . anAgatastu AkA.nkShyamAN ev parigrahabhAva.n bibhR^iyAt . pratyutpannastu sa kil rAgabuddhayA pravartamAn ev tathA syAt . na cha pratyutpannaH karmodayopabhogo j~nAnino rAgabuddhayA pravartamAno dR^iShTaH, j~nAnino.aj~nAnamayabhAvasya rAgabuddherabhAvAt . viyogabuddhayaiv kevala.n pravartamAnastu sa kil na parigrahaH syAt . tataH pratyutpannaH karmodayopabhogo j~nAninaH parigraho na bhavet . anAgatastu sa kil j~nAnino nAkA.nkShit ev, j~nAnino.aj~nAnamay- bhAvasyAkA.nkShAyA abhAvAt . tato.anAgato.api karmodayopabhogo j~nAninaH parigraho na bhavet .
gAthArtha : — [utpannodayabhogaH ] jo utpanna (arthAt vartamAn kAlake) udayakA bhog hai [saH ] vah, [tasya ] j~nAnIke [nityam ] sadA [viyogabuddhayA ] viyogabuddhise hotA hai [cha ] aur [anAgatasya udayasya ] AgAmI udayakI [j~nAnI ] j~nAnI [kA.nkShAm ] vA.NChA [na karoti ] nahI.n karatA .
TIkA : — karmake udayakA upabhog tIn prakArakA hotA hai — atIt, vartamAn aur bhaviShya kAlakA . iname.nse pahalA, jo atIt upabhog hai vah atItatA- (vyatIt ho chukA hone)ke kAraN hI parigrahabhAvako dhAraN nahI.n karatA . bhaviShyakA upabhog yadi vA.NChAme.n AtA ho to hI vah parigrahabhAvako dhAraN karatA hai; aur jo vartamAn upabhog hai vah yadi rAgabuddhise ho rahA ho to hI parigrahabhAvako dhAraN karatA hai .
vartamAn karmoday-upabhog j~nAnIke rAgabuddhise pravartamAn dikhAI nahI.n detA, kyo.nki j~nAnIke aj~nAnamayabhAv jo rAgabuddhi usakA abhAv hai; aur keval viyogabuddhi(heyabuddhi)se hI pravartamAn vah vAstavame.n parigrah nahI.n hai . isaliye vartamAn karmoday-upabhog j~nAnIke parigrah nahI.n hai ( – parigraharUp nahI.n hai) .
anAgat upabhog to vAstavame.n j~nAnIke vA.NChit hI nahI.n hai, (arthAt j~nAnIko usakI vA.NChA hI nahI.n hotI) kyo.nki j~nAnIke aj~nAnamay bhAv – vA.NChAkA abhAv hai . isaliye anAgat karmoday- upabhog j~nAnIke parigrah nahI.n hai ( – parigraharUp nahI.n hai) .
bhAvArtha : — atIt karmoday-upabhog to vyatIt hI ho chukA hai . anAgat upabhogakI vA.NChA nahI.n hai; kyo.nki j~nAnI jis karmako ahitarUp jAnatA hai usake AgAmI udayake bhogakI vA.NChA kyo.n karegA ? vartamAn upabhogake prati rAg nahI.n hai, kyo.nki vah jise hey jAnatA hai usake prati rAg kaise
336