samayashabdenAtra sAmAnyen sarva evArtho.abhidhIyate, samayat ekIbhAven svaguNaparyAyAn gachChatIti nirukteH . tataH sarvatrApi dharmAdharmAkAshakAlapudgalajIvadravyAtmani loke ye yAvantaH kechanApyarthAste sarva ev svakIyadravyAntarmagnAnantasvadharmachakrachumbino.api parasparamachumbanto.atyanta-
bhAvArtha : — jIv nAmak vastuko padArtha kahA hai . ‘jIv’ isaprakAr akSharo.nkA samUh ‘pad’ hai aur us padase jo dravyaparyAyarUp anekAntasvarUpatA nishchit kI jAye vah padArtha hai . yah jIvapadArtha utpAd-vyay-dhrauvyamayI sattAsvarUp hai, darshanaj~nAnamayI chetanAsvarUp hai, anantadharmasvarUp dravya hai, dravya honese vastu hai, guNaparyAyavAn hai, usakA svaparaprakAshak j~nAn anekAkArarUp ek hai, aur vah (jIvapadArtha) AkAshAdise bhinna asAdhAraN chaitanyaguNasvarUp hai, tathA anya dravyo.nke sAth ek kShetrame.n rahane par bhI apane svarUpako nahI.n Cho.DtA . aisA jIv nAmak padArtha samay hai . jab vah apane svabhAvame.n sthit ho tab svasamay hai, aur parasvabhAv-rAgadveShamoharUp hokar rahe tab parasamay hai . isaprakAr jIvake dvividhatA AtI hai ..2..
ab, samayakI dvividhatAme.n AchArya bAdhA batalAte hai.n : —
gAthArtha : — [ekatvanishchayagataH ] ekatvanishchayako prApta jo [samayaH ] samay hai vah [loke ] lokame.n [sarvatra ] sab jagah [sundaraH ] sundar hai [ten ] isaliye [ekatve ] ekatvame.n [bandhakathA ] dUsareke sAth ba.ndhakI kathA [visa.nvAdinI ] visa.nvAd – virodh karanevAlI [bhavati ] hai .
TIkA : — yahA.N ‘samay’ shabdase sAmAnyatayA sabhI padArtha kahe jAte hai.n, kyo.nki vyutpattike anusAr ‘samayate’ arthAt ekIbhAvase (ekatvapUrvak) apane guN-paryAyo.nko prApta hokar jo pariNaman karatA hai so samay hai . isaliye dharma-adharma-AkAsh-kAl-pudgal-jIvadravyasvarUp lokame.n sarvatra jo kuCh jitane jitane padArtha hai.n ve sabhI nishchayase (vAstavame.n) ekatvanishchayako prApta
10