sadbhAvAchchAkAshadharmAdharmakAlapudgalebhyo bhinno.atyantamanantadravyasa.nk re.api svarUpAdaprachyavanATTa.nkotkIrNa- chitsvabhAvo jIvo nAm padArthaH sa samayaH, samayat ekatven yugapajjAnAti gachChati cheti nirukteH aya.n khalu yadA sakalabhAvasvabhAvabhAsanasamarthavidyAsamutpAdakavivek jyotirudgamanAtsamasta- paradravyAtprachyutya dR^ishij~naptisvabhAvaniyatavR^ittirUpAtmatattvaikatvagatatven vartate tadA darshanaj~nAn- chAritrasthitatvAtsvamekatven yugapajjAnan gachCha.nshcha svasamay iti, yadA tvanAdyavidyAka.ndalImUl- ka.ndAyamAnamohAnuvR^ittita.ntratayA dR^ishij~naptisvabhAvaniyatavR^ittirUpAdAtmatattvAtprachyutya paradravyapratyay- moharAgadveShAdibhAvaikatvagatatven vartate tadA pudgalakarmapradeshasthitatvAtparamekatven yugapajjAnan gachCha.nshcha parasamay iti pratIyate . eva.n kil samayasya dvaividhyamuddhAvati . ekarUpatA prApta kI hai — aisA hai (arthAt jisame.n anek vastuo.nke AkAr pratibhAsit hote hai.n, aise ek j~nAnake AkArarUp hai) . (is visheShaNase, j~nAn apaneko hI jAnatA hai, parako nahI.n – isaprakAr ekAkArako hI mAnanevAlekA tathA apaneko nahI.n jAnatA kintu parako hI jAnatA hai isaprakAr anekAkArako hI mAnanevAlAkA, vyavachChed ho gayA .) aur vah, anya dravyo.nke jo vishiShTa guN — avagAhan-gati sthiti-vartanAhetutva aur rUpitva hai.n — unake abhAvake kAraN aur asAdhAraN chaitanyarUpatA-svabhAvake sadbhAvake kAraN AkAsh, dharma, adharma, kAl aur pudgal — in pA.Nch dravyo.nse bhinna hai . (is visheShaNase ek brahmavastuko hI mAnanevAlekA khaNDan ho gayA .) aur vah, ananta dravyo.nke sAth atyanta ekakShetrAvagAharUp hone par bhI, apane svarUpase na ChUTanese Ta.nkotkIrNa chaitanyasvabhAvarUp hai . (is visheShaNase vastusvabhAvakA niyam batAyA hai .) — aisA jIv nAmak padArtha samay hai .
jab yah (jIv), sarva padArtho.nke svabhAvako prakAshit karaneme.n samartha kevalaj~nAnako utpanna karanevAlI bhedaj~nAnajyotikA uday honese, sarva paradravyo.nse ChUTakar darshanaj~nAnasvabhAvame.n niyat vR^ittirUp (astitvarUp) Atmatattvake sAth ekatvarUpame.n lIn hokar pravR^itti karatA hai tab darshan-j~nAn-chAritrame.n sthit honese yugapad svako ekatvapUrvak jAnatA tathA sva-rUpase ekatvapUrvak pariNamatA huA vah ‘svasamay’ hai, isaprakAr pratIt kiyA jAtA hai; kintu jab vah, anAdi avidyArUpI keleke mUlakI gA.nThakI bhA.Nti jo (puShTa huA) moh usake udayAnusAr pravR^ittikI AdhInatAse, darshan-j~nAnasvabhAvame.n niyat vR^ittirUp Atmatattvase ChUTakar paradravyake nimittase utpanna moharAgadveShAdi bhAvo.nme.n ekatArUpase lIn hokar pravR^itta hotA hai tab pudgalakarmake (kArmANaskandharUp) pradesho.nme.n sthit honese yugapad parako ekatvapUrvak jAnatA aur pararUpase ekatvapUrvak pariNamit hotA huA ‘parasamay’ hai, isaprakAr pratIti kI jAtI hai . isaprakAr jIv nAmak padArthakI svasamay aur parasamayarUp dvividhatA pragaT hotI hai .