nanu katha.n chetanA darshanaj~nAnavikalpau nAtikrAmati yen chetayitA draShTA j~nAtA cha syAt ? uchyate — chetanA tAvatpratibhAsarUpA; sA tu, sarveShAmev vastUnA.n sAmAnyavisheShAtmakatvAt, dvairUpya.n nAtikrAmati . ye tu tasyA dve rUpe te darshanaj~nAne . tataH sA te nAtikrAmati . yadyatikrAmati, sAmAnyavisheShAtikrAntatvAchchetanaiv na bhavati . tadabhAve dvau doShau — svaguNochChedAchchetanasyA- chetanatApattiH, vyApakAbhAve vyApyasya chetanasyAbhAvo vA . tatastaddoShabhayAddarshanaj~nAnAtmikaiv chetanAbhyupagantavyA .
dAtmA chAntamupaiti ten niyata.n dragj~naptirUpA.astu chit ..183..
ab in do gAthAo.nme.n draShTA tathA j~nAtAkA anubhav karAyA hai, kyo.nki chetanAsAmAnya darshan- j~nAnavisheSho.nkA ulla.nghan nahI.n karatI . yahA.N bhI, Chah kArakarUp bhed-anubhavan karAke, aur tatpashchAt abhed-anubhavanakI apekShAse kArakabhedako dUr karAke, draShTAj~nAtAmAtrakA anubhav karAyA hai .)
TIkA : — yahA.N prashna hotA hai ki — chetanA darshanaj~nAnabhedo.nkA ulla.nghan kyo.n nahI.n karatI ki jisase chetayitA draShTa tathA j~nAtA hotA hai ? isakA uttar kahate hai.n : — pratham to chetanA pratibhAsarUp hai . vah chetanA dvirUpatAkA ulla.nghan nahI.n karatI, kyo.nki samasta vastuai.n sAmAnyavisheShAtmak hai.n . (sabhI vastuai.n sAmAnyavisheShasvarUp hai.n, isaliye unhe.n pratibhAsanevAlI chetanA bhI dvirUpatAkA ulla.nghan nahI.n karatI .) usake jo do rUp hai.n ve darshan aur j~nAn hai.n . isaliye vah unakA ( – darshanaj~nAnakA) ulla.nghan nahI.n karatI . yadi chetanA darshanaj~nAnakA ulla.nghan kare to sAmAnya visheShakA ulla.nghan karanese chetanA hI na rahe (arthAt chetanAkA abhAv ho jAyegA) . usake abhAvame.n do doSh Ate hai.n — (1) apane guNakA nAsh honese chetanako achetanatva A jAyegA, athavA (2) vyApak(-chetanA-)ke abhAvame.n vyApya aise chetan(AtmA)kA abhAv ho jAyegA . isaliye un doSho.nke bhayase chetanAko darshanaj~nAnasvarUp hI a.ngIkAr karanA chAhie .
ab is arthakA kalasharUp kAvya kahate hai.n : —
shlokArtha : — [jagati hi chetanA advaitA ] jagatame.n nishchayataH chetanA advait hai [api chet sA daR^igj~naptirUpa.n tyajet ] tathApi yadi vah darshanaj~nAnarUpako Cho.D.h.h de [tatsAmAnyavisheSharUpavirahAt ]