aj~nAn tathA asamarthatA hotI hI hai; tab phi ra kevalaj~nAn honese pUrva j~nAtAdR^iShTApan kaise kahA jA sakatA hai ?’’ usakA samAdhAn : — pahalese hI yah kahA jA rahA hai ki jo svatantratayA karatA- bhogatA hai, vah paramArthase kartA-bhoktA kahalAtA hai . isaliye jahA.N mithyAdR^iShTirUp aj~nAnakA abhAv huA vahA.N paradravyake svAmitvakA abhAv ho jAtA hai aur tab jIv j~nAnI hotA huA svatantratayA to kisIkA kartA-bhoktA nahI.n hotA, tathA apanI nirbalatAse karmake udayakI balavattAse jo kArya hotA hai usakA paramArthadR^iShTise vah kartA-bhoktA nahI.n kahA jAtA . aur us kAryake nimittase kuCh navIn karmaraj lagatI bhI hai to bhI use yahA.N bandhame.n nahI.n ginA jAtA . mithyAtva hai vahI sa.nsAr hai . mithyAtvake jAneke bAd sa.nsArakA abhAv hI hotA hai . samudrame.n ek bu.NdakI ginatI hI kyA hai ?
aur itanA visheSh jAnanA chAhie ki — kevalaj~nAnI to sAkShAt shuddhAtmasvarUp hI hai.n aur shrutaj~nAnI bhI shuddhanayake avalambanase AtmAko aisA hI anubhav karate hai.n; pratyakSha aur parokShakA hI bhed hai . isaliye shrutaj~nAnIko j~nAn-shraddhAnakI apekShAse j~nAtA-draShTApan hI hai aur chAritrakI apekShAse pratipakShI karmakA jitanA uday hai utanA ghAt hai aur use naShTa karanekA udyam bhI hai . jab us karmakA abhAv ho jAyegA tab sAkShAt yathAkhyAt chAritra pragaT hogA aur tab kevalaj~nAn pragaT hogA . yahA.N samyagdR^iShTiko jo j~nAnI kahA jAtA hai so vah mithyAtvake abhAvakI apekShAse kahA jAtA hai . yadi j~nAnasAmAnyakI apekShA le.n to sabhI jIv j~nAnI hai.n aur visheShakI apekShA le.n to jab tak ki.nchitmAtra bhI aj~nAn hai tab tak j~nAnI nahI.n kahA jA sakatA — jaise siddhA.nt grantho.nme.n bhAvo.nkA varNan karate hue, jab tak kevalaj~nAn utpanna na ho tab tak arthAt bArahave.n guNasthAn tak aj~nAnabhAv kahA hai . isaliye yahA.N jo j~nAnI-aj~nAnIpan kahA hai vah samyaktva mithyAtvakI apekShAse hI jAnanA chAhie ..320..
ab, jo — jain sAdhu bhI — sarvathA ekAntake Ashayase AtmAko kartA hI mAnate hai.n unakA niShedh karate hue, AgAmI gAthAkA sUchak shlok kahate hai.n : —
shlokArtha : — [ye tu tamasA tatAH AtmAna.n kartAram pashyanti ] jo aj~nAn-a.ndhakArase AchChAdit hote hue AtmAko kartA mAnate hai.n, [mumukShatAm api ] ve bhale hI mokShake ichChuk ho.n tathApi [sAmAnyajanavat ] sAmAnya (lauki ka ) jano.nkI bhA.Nti [teShA.n mokShaH na ] unakI bhI mukti nahI.n hotI . 199 .