yathAtra loke draShTirdashyAdatyantavibhakta tven tatkaraNavedanayorasamarthatvAt drashya.n na karoti na vedayate cha, anyathAgnidarshanAtsandhukShaNavat svaya.n jvalanakaraNasya, lohapiNDavatsvayamauShNyAnubhavanasya cha durnivAratvAt, kintu kevala.n darshanamAtrasvabhAvatvAt tatsarva.n kevalamev pashyati; tathA j~nAnamapi svaya.n draShTR^itvAt karmaNo.atyantavibhakta tven nishchayatastatkaraNavedanayorasamarthatvAtkarma na karoti na vedayate cha, kintu kevala.n j~nAnamAtrasvabhAvatvAtkarmabandha.n mokSha.n vA karmodaya.n nirjarA.n vA kevalamev jAnAti .
gAthArtha : — [yathA ev dR^iShTiH ] jaise netra (dR^ishya padArtho.nko ka ratA-bhogatA nahI.n hai, kintu dekhatA hI hai), [tathA ] usIprakAr [j~nAnam ] j~nAn [akAraka.n ] akArak [avedaka.n cha ev ] tathA avedak hai, [cha ] aur [bandhamokSha.n ] bandha, mokSha, [karmodaya.n ] ka rmoday [nirjarA.n cha ev ] tathA nirjarAko [jAnAti ] jAnatA hI hai .
TIkA : — jaise is jagatame.n netra dR^ishya padArthase atyanta bhinnatAke kAraN use karane-vedane ( – bhogane)me.n asamartha honese, dR^ishya padArthako na to karatA hai aur na vedatA ( – bhogatA) hai — yadi aisA na ho to agniko dekhane par, 1sa.ndhukShaNakI bhA.Nti, apaneko ( – netrako) agnikA kartR^itva (jalAnA), aur loheke golekI bhA.Nti apaneko (netrako) agnikA anubhav durnivAr honA chAhie, (arthAt yadi netra dR^ishya padArthako karatA aur bhogatA ho to netrake dvArA agni jalanI chAhie aur netrako agnikI uShNatAkA anubhav honA chAhie; kintu aisA nahI.n hotA, isaliye netra dR^ishya padArthakA kartA-bhoktA nahI.n hai) — kintu keval darshanamAtrasvabhAvavAlA honese vah (netra) sabako mAtra dekhatA hI hai; isIprakAr j~nAn bhI, svaya.n (netrakI bhA.Nti) dekhanevAlA honese, karmase atyanta bhinnatAke kAraN nishchayase usake karane-vedane-(bhogane) me.n asamartha honese, karmako na to karatA hai aur na vedatA (bhogatA) hai, kintu keval j~nAnamAtrasvabhAvavAlA ( – jAnanekA svabhAvavAlA) honese karmake bandhako tathA mokShako, aur karmake udayako tathA nirjarAko mAtra jAnatA hI hai .
bhAvArtha : — j~nAnakA svabhAv netrakI bhA.Nti dUrase jAnanA hai; isaliye j~nAnake kartR^itva- bhoktR^itva nahI.n hai . kartR^itva-bhoktR^itva mAnanA aj~nAn hai . yahA.N koI pUChatA hai ki — ‘‘aisA to kevalaj~nAn hai . aur sheSh to jab tak mohakarmakA uday hai tab tak sukhaduHkharAgAdirUp pariNaman hotA hI hai, tathA jab tak darshanAvaraN, j~nAnAvaraN tathA vIryAntarAyakA uday hai tab tak adarshan,
468
1sa.ndhukShaN = sa.ndhUkaN; agni jalAnevAlA padArtha; agniko chetAnevAlI vastu .