shuddhaprakAshabharanirbharasuprabhAtaH .
stasyaiv chAyamudayatyachalArchirAtmA ..268..
pravINatA tathA (rAgAdik ashuddha pariNatike tyAgarUp) sunishchal sa.nyam — in dono.nke dvArA [ih upayuktaH ] apaneme.n upayukta rahatA huA (arthAt apane j~nAnasvarUp AtmAme.n upayogako lagAtA huA) [ahaH ahaH svam bhAvayati ] pratidin apaneko bhAtA hai ( – nirantar apane AtmAkI bhAvanA karatA hai), [saH ekaH ] vahI ek (puruSh); [j~nAn-kriyA-nay-paraspar-tIvra-maitrI-pAtrIkR^itaH ] j~nAnanay aur kriyAnayakI paraspar tIvra maitrIkA pAtrarUp hotA huA, [imAm bhUmim shrayati ] is (j~nAn mAtra nijabhAvamay) bhUmikAkA Ashray karatA hai.
bhAvArtha : — jo j~nAnanayako hI grahaN karake kriyAnayako Cho.DtA hai, us pramAdI aur svachChandI puruShako is bhUmikAkI prApti nahI.n huI hai. jo kriyAnayako hI grahaN karake j~nAnanayako nahI.n jAnatA, us (vrat – samiti – guptirUp) shubh karmase sa.ntuShTa puruShako bhI is niShkarma bhUmikAkI prApti nahI.n huI hai. jo puruSh anekAntamay AtmAko jAnatA hai ( – anubhav karatA hai) tathA sunishchal sa.nyamame.n pravR^itta hai ( – rAgAdik ashuddha pariNatikA tyAg karatA hai), aur isaprakAr jisane j~nAnanay tathA kriyAnayakI paraspar tIvra maitrI siddha kI hai, vahI puruSh is j~nAnamAtra nijabhAvamay bhUmikAkA Ashray karanevAlA hai.
j~nAnanay aur kriyAnayake grahaN-tyAgakA svarUp tathA phal ‘pa.nchAstikAyasa.ngrah’ granthake antame.n kahA hai, vahA.Nse jAnanA chAhie.267.
isaprakAr jo puruSh is bhUmikAkA Ashray letA hai, vahI ananta chatuShTayamay AtmAko prApta karatA hai — is arthakA kAvya kahate hai.n : —
shlokArtha : — [tasya ev ] (pUrvokta prakArase jo puruSh is bhUmikAkA Ashray letA hai) usIke, [chit-piNDa-chaNDim-vilAsi-vikAs-hAsaH ] chaitanyapi.nDake nirargal vilasit vikAsarUp jisakA khilanA hai (arthAt chaitanyapu.njakA atyanta vikAs honA hI jisakA khilanA hai), [shuddha-prakAsh-bhar-nirbhar-suprabhAtaH ] shuddha prakAshakI atishayatAke kAraN jo suprabhAtake samAn hai, [Ananda-susthit-sadA-askhalit-ek-rUpaH ] Anandame.n susthit aisA jisakA sadA askhalit ek rUp hai [cha ] aur [achal-archiH ] jisakI jyoti achal hai aisA [ayam AtmA udayati ] yah AtmA udayako prApta hotA hai