na dravyeN khaNDayAmi, na kShetreN khaNDayAmi, na kAlen khaNDayAmi, na bhAven khaNDayAmi; suvishuddha eko j~nAnamAtro bhAvo.asmi .
j~neyo j~neyaj~nAnamAtraH sa naiv .
j~nAnaj~neyaj~nAtR^imadvastumAtraH ..271..
shaktiyo.nkA samudAyamay yah AtmA [nay-IkShaN-khaNDayamAnaH ] nayo.nkI dR^iShTise khaNDa-khaNDarUp kiye jAne par [sadyaH ] tatkAl [praNashyati ] nAshako prApta hotA hai; [tasmAt ] isaliye mai.n aisA anubhav karatA hU.N ki — [anirAkR^it-khaNDam akhaNDam ] jisame.nse khaNDo.nko 1nirAkR^it nahI.n kiyA gayA hai tathApi jo akhaNDa hai, [ekam ] ek hai, [ekAnta-shAntam ] ekAnta shA.nt hai (arthAt jisame.n karmodayakA leshamAtra bhI nahI.n hai aisA atyanta shA.nt bhAvamay hai) aur [achalam ] achal hai (arthAt karmodayase chalAyamAn chyut nahI.n hotA) aisA [chid mahaH aham asmi ] chaitanyamAtra tej mai.n hU.N.
bhAvArtha : — AtmAme.n anek shaktiyA.N hai.n aur ek ek shaktikA grAhak ek ek nay hai; isaliye yadi nayo.nkI ekAnta dR^iShTise dekhA jAye to AtmAkA khaNDa-khaNDa hokar usakA nAsh ho jAye. aisA honese syAdvAdI, nayo.nkA virodh dUr karake chaitanyamAtra vastuko anekashaktisamUharUp, sAmAnyavisheSharUp, sarvashaktimay ekaj~nAnamAtra anubhav karatA hai. aisA hI vastukA svarUp hai, isame.n virodh nahI.n hai.270.
(j~nAnI shuddhanayakA Alamban lekar aisA anubhav karatA hai ki – ) mai.n apaneko arthAt mere shuddhAtmasvarUpako na to dravyase khaNDit karatA hU.N, na kShetrase khaNDit karatA hU.N, na kAlase khaNDit karatA hU.N aur na bhAvase khaNDit karatA hU.N; suvishuddha ek j~nAnamAtra bhAv hU.N.
bhAvArtha : — yadi shuddhanayase dekhA jAye to shuddha chaitanyamAtra bhAvame.n dravya – kShetra – kAl – bhAvase kuCh bhI bhed dikhAI nahI.n detA. isaliye j~nAnI abhedaj~nAnasvarUp anubhavame.n bhed nahI.n karatA.
j~nAnamAtra bhAv svaya.n hI j~nAn hai, svaya.n hI apanA j~ney hai aur svaya.n hI apanA j~nAtA hai — is arthakA kAvya kahate hai.n : —
shlokArtha : — [yaH aya.n j~nAnamAtraH bhAvaH aham asmi saH j~ney-j~nAnamAtraH ev na j~neyaH ]
1nirAkR^it = bahiShkR^it; dUr; rad-bAtal; nAkabUl.