svasvalakShaNavailakShaNyenAnubhUyamAnatAyA.n bhUtArtham, ath cha nirvilakShaNasvalakShaNaikajIvasvabhAvasyAnubhUy- mAnatAyAmabhUtArtham . athaivamamIShu pramANanayanikShepeShu bhUtArthatvenaiko jIv ev pradyotate .
kvachidapi cha na vidmo yAti nikShepachakram .
nnanubhavamupayAte bhAti na dvaitamev ..9..
nikShep he . vartamAn paryAyase vastuko vartamAname.n kahanA so bhAv nikShep hai . in chAro.n nikShepo.nkA apane-apane lakShaNabhedase (vilakShaNarUpase — bhinna bhinna rUpase) anubhav kiye jAnepar ve bhUtArtha hai.n, satyArtha hai.n; aur bhinna lakShaNase rahit ek apane chaitanyalakShaNarUp jIvasvabhAvakA anubhav karanepar ve chAro.n hI abhUtArtha hai.n, asatyArtha hai.n . isaprakAr in pramAN-nay-nikShepo.nme.n bhUtArtharUpase ek jIv hI prakAshamAn hai .
bhAvArtha : — in pramAN, nay, nikShepo.nkA vistArase kathan tadviShayak grantho.nse jAnanA chAhiye; unase dravyaparyAyasvarUp vastukI siddhi hotI hai . ve sAdhak avasthAme.n to satyArtha hI hai.n, kyo.nki ve j~nAnake hI visheSh hai.n . unake binA vastuko chAhe jaisA sAdhA jAye to viparyay ho jAtA hai . avasthAnusAr vyavahArake abhAvakI tIn rItiyA.N hai.n : pratham avasthAme.n pramANAdise yathArtha vastuko jAnakar j~nAn-shraddhAnakI siddhi karanA; j~nAn-shraddhAnake siddha honepar shraddhAnake lie pramANAdikI koI AvashyakatA nahI.n hai . kintu ab yah dUsarI avasthAme.n pramANAdike Alambanase visheSh j~nAn hotA hai aur rAg-dveSh-mohakarmakA sarvathA abhAvarUp yathAkhyAt chAritra pragaT hotA hai; usase kevalaj~nAnakI prApti hotI hai . kevalaj~nAn honeke pashchAt pramANAdikA Alamban nahI.n rahatA . tatpashchAt tIsarI sAkShAt siddha avasthA hai, vahA.N bhI koI Alamban nahI.n hai . isaprakAr siddha avasthAme.n pramAN-nay-nikShepakA abhAv hI hai .
is arthakA kalasharUp shlok kahate hai.n : —
shlokArtha : — AchArya shuddhanayakA anubhav karake kahate hai.n ki — [asmin sarva.nk She dhAmni anubhavam upayAte ] in samasta bhedo.nko gauN karanevAlA jo shuddhanayake viShayabhUt chaitanya-chamatkAramAtra tejaHpu~nja AtmA hai, usakA anubhav honepar [nayashrIH na udayati ] nayo.nkI lakShmI udit nahI.n hotI, [pramANa.n astam eti ] pramAN asta ho jAtA hai [api cha ] aur [nikShepachakram kvachit yAti, na vidmaH ] nikShepo.nkA samUh kahA.n chAlA jAtA hai so