ମଚଲିତମନୁଭୂତିଂ ଯେ ସ୍ଵତୋ ଵାନ୍ଯତୋ ଵା .
ର୍ମୁକୁରଵଦଵିକାରାଃ ସନ୍ତତଂ ସ୍ଯୁସ୍ତ ଏଵ ..୨୧..
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୈସେ ସ୍ପର୍ଶାଦିମେଂ ପୁଦଗଲକା ଔର ପୁଦ୍ଗଲମେଂ ସ୍ପର୍ଶାଦିକା ଅନୁଭଵ ହୋତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋନୋଂ ଏକରୂପ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତେ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ଜବ ତକ ଆତ୍ମାକୋ, କର୍ମ-ନୋକର୍ମମେଂ ଆତ୍ମାକୀ ଔର ଆତ୍ମାମେଂ କର୍ମ-ନୋକର୍ମକୀ ଭ୍ରାନ୍ତି ହୋତୀ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋନୋଂ ଏକରୂପ ଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ, ତବ ତକ ତୋ ଵହ ଅପ୍ରତିବୁଦ୍ଧ ହୈ : ଔର ଜବ ଵହ ଯହ ଜାନତା ହୈ କି ଆତ୍ମା ତୋ ଜ୍ଞାତା ହୀ ହୈ ଔର କର୍ମ-ନୋକର୍ମ ପୁଦ୍ଗଲକେ ହୀ ହୈଂ ତଭୀ ଵହ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ . ଜୈସେ ଦର୍ପଣମେଂ ଅଗ୍ନିକୀ ଜ୍ଵାଲା ଦିଖାଈ ଦେତୀ ହୈ ଵହାଂ ଯହ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ କି ‘‘ଜ୍ଵାଲା ତୋ ଅଗ୍ନିମେଂ ହୀ ହୈ, ଵହ ଦର୍ପଣମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୈ, ଔର ଜୋ ଦର୍ପଣମେଂ ଦିଖାଈ ଦେ ରହୀ ହୈ ଵହ ଦର୍ପଣକୀ ସ୍ଵଚ୍ଛତା ହୀ ହୈ’’; ଇସୀପ୍ରକାର ‘‘କର୍ମ-ନୋକର୍ମ ଅପନେ ଆତ୍ମାମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୈଂ; ଆତ୍ମାକୀ ଜ୍ଞାନ-ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଐସୀ ହୀ ହୈ କି ଜିସମେଂ ଜ୍ଞେଯକା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦିଖାଈ ଦେ; ଇସୀପ୍ରକାର କର୍ମ-ନୋକର୍ମ ଜ୍ଞେଯ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଵେ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ’’ — ଐସା ଭେଦଜ୍ଞାନରୂପ ଅନୁଭଵ ଆତ୍ମାକୋ ଯା ତୋ ସ୍ଵଯମେଵ ହୋ ଅଥଵା ଉପଦେଶସେ ହୋ ତଭୀ ଵହ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ..୧୯..
ଅବ, ଇସୀ ଅର୍ଥକା ସୂଚକ କଲଶରୂପ କାଵ୍ଯ କହତେ ହୈଂ : —
ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ : — [ଯେ ] ଜୋ ପୁରୁଷ [ସ୍ଵତଃ ଵା ଅନ୍ଯତଃ ଵା ] ଅପନେସେ ହୀ ଅଥଵା ପରକେ ଉପଦେଶସେ [କଥମ୍ ଅପି ହି ] କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ [ଭେଦଵିଜ୍ଞାନମୂଲାମ୍ ] ଭେଦଵିଜ୍ଞାନ ଜିସକା ମୂଲ ଉତ୍ପତ୍ତିକାରଣ ହୈ ଐସୀ ଅପନେ ଆତ୍ମାକୀ [ଅଚଲିତମ୍ ] ଅଵିଚଲ [ଅନୁଭୂତିମ୍ ] ଅନୁଭୂତିକୋ [ଲଭନ୍ତେ ] ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ, [ତେ ଏଵ ] ଵେ ହୀ ପୁରୁଷ [ମୁକୁରଵତ୍ ] ଦର୍ପଣକୀ ଭାଂତି [ପ୍ରତିଫଲନ- ନିମଗ୍ନ-ଅନନ୍ତ-ଭାଵ-ସ୍ଵଭାଵୈଃ ] ଅପନେମେଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବିତ ହୁଏ ଅନନ୍ତ ଭାଵୋଂକେ ସ୍ଵଭାଵୋଂସେ [ସନ୍ତତଂ ] ନିରନ୍ତର [ଅଵିକାରାଃ ] ଵିକାରରହିତ [ସ୍ଯୁଃ ] ହୋତେ ହୈଂ, — ଜ୍ଞାନମେଂ ଜୋ ଜ୍ଞେଯୋଂକେ ଆକାର ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ ଉନସେ ରାଗାଦି ଵିକାରକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତେ .୨୧.
ଅବ ଶିଷ୍ଯ ପ୍ରଶ୍ନ କରତା ହୈ କି ଅପ୍ରତିବୁଦ୍ଧକୋ କୈସେ ପହିଚାନା ଜା ସକତା ହୈ ଉସକା ଚିହ୍ନ ବତାଇଯେ; ଉସକେ ଉତ୍ତରରୂପ ଗାଥା କହତେ ହୈଂ : —
୫୪